CC BY
86>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
SABZAVOTLARNING INSON HAYOTIDA TUTGAN O'RNI VA
lW
>
RESPUBLIKAMIZDA AGRAR SOHADAGI ISLOHATLAR
l )>*
Munavvar Abdusamad qizi Almasova
"TIQXMMI" MTUning Qarshi irrigatsiya va agrotexnalogiyalar instituti "QXM"fakulteti 3-bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.6899740
ß-<\ > Cj )><#
Annotatsiya: meva-sabzavotchilik klasterlariga (kooperatsiyalarga) — xorijdan malakali agronom, laboratoriya mutaxassislarini jalb qilish xarajatlarining 50 foizi, biroq bir oyga 1 nafar mutaxassis uchun 1 ming AQSh dollari ekvivalentidan oshmagan qismi Qishloq xo'jaligi vazirligining tuman bo'limlari orqali kompensatsiya qilinadi. Bunda, meva-sabzavotchilik klasterlariga o'ziga biriktirilgan mahsulot yetishtiruvchilar uchun bog' va tokzorlarni barpo etish, sabzavot, kartoshka, poliz, dukkakli va moyli ekinlarni yetishtirish bo'yicha seminar-treninglar o'tkazish
*
tavsiya etiladi.
Kalit so'zlar: sabzavotlar, vitaminlar, iste'mol miqdori, ratsion, oziq-ovqat, darmondorilar, innovatsion texnalogiyalar
m?
; , ♦ i > Bizga ma'lumki kunlik ratsionimizda sabzavotlar juda muhim o'rinni egallaydi.
Sabzavotlarning to'yimliligi ular tarkibidagi uglevodlar, oqsillar, yog'lar va boshqa
moddalarning miqdori bilan aniqlanadi. Sabzavotlar tarkibi asosan suvdan (65-96%)
iborat bo'lib, quruq moddalar bodring, pomidor va tarvuzda - 4-7%, ildizmevalarda -
....... , . . , „ , ......
11-17%, faqat ko'k no'xatda - 20%, sarimsoq piyozda - 35% gacha bo'ladi. Shuning
uchun sabzavotlarning to'yimlilik qiymati katta emas: bir kilogramm eng ko'p iste'mol qilinadigan sabzavotlar 150-400 kkal yoki 600-1700 kJ quvvatga ega. Sabzavotlar oziq-ovqat sifatida organizmning energiyaga talablarini qondira olmaydi (insonning kundalik talabi 8-17 ming kJ yoki 2-4 ming kkal). Biroq ular qo'shimcha karbon suvlari, oqsillar va moylar manbai bo'lib xizmat qiladi. Shunga qaramasdan kishilarning hayotida sabzavotlarning ahamiyati juda kattadir. Ularning tarkibida ko'plab miqdorda biologik aktiv moddalar: vitaminlar (darmondorilar), mineral J-jt
11 r-»1 n ■*"• -fAftvi nv r» -v rr n n 1 lr In nl r\+nl n-r mr»T il n f n A/I I l-\ r» ' T r m nl ni* m
tuzlar, fermentlar, organik kislotalar, efir moylar hamda xushbo'y moddalar mavjud.
Inson hayotida vitaminlarning roli katta, ular fiziologik zarur moddalar hisoblanadi. Uning nomi lotincha "vita" - bo'lib, hayot degan ma'noni bildiradi. Kishining o'rtacha faoliyati uchun 20 ga yaqin turli vitaminlar zarur hisoblanadi. Ular orasida
! K*
ayniqsa, B1 (tiamin), B2 (riboflavin), C (askorbin kislota), A (retinol), shuningdek, E (tokoferol) vitaminlari eng zarurlaridir. Oziq-ovqat mahsulotlari orasida tarkibida
vitaminlari ko'pligi bo'yicha sabzavotlar birinchi o'rinni egallaydi va ularning asosiy
manbai hisoblanadi. Sabzavotlar tarkibida 50 dan ortiq kimyoviy elementlar bor.
u>,* ^ «KQs
>q )> d )> :>
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
Ularda kul miqdori 0,1-2% ga etadi. Sabzavotlarda kishi organizmiga zarur va oson o'zlashadigan tuzlar: natriy, kaliy, kaltsiy, fosfoг, magniy, temir, maгganets, xloг,
yod, oltingugurtlar mavjud. Bu mineral moddalar ishqoгiy xususiyatga ega bo'lib, ovqat hazm bo'lish jaгayonida non, moy, go'sht iste'molidan hosil bo'ladigan va oгganizmga salbiy ta'sir qiladigan kislotali birikmalarni neytrallaydi hamda qonning ishqoгiyligini doimiy bo'lishini ta'minlaydi. Sabzavotlar tarkibidagi organik (ayniqsa olma, limon, vino, shovul) kislotalar, feгmentlaг, effir moylaгi va boshqa xushbo'y moddalaг kishi ishtahasini qo'zg'atib oqsillar, uglevodoгodlaг va moylaming so'гilishini yaxshilaydi. Insonning ovqat hazm qilish a'zolaгi serhajm mahsulotlarga odatlangan. Ularni noгmal ishlasЫari uchun ovqatlar taгkibida hazm bo'lmaydigan chiqindi moddalar ham bo'lishi lozim. Bunday moddalami ham oгganizmga sabzavotlar yetkazadi.
Sabzavotlarning shifobaxsh xususiyati ham bizga qadimdan ma'lumdir. Ulaг asab qo'zg'alishini noi-mallashtiradi va гuhiy holatlarni oldini olish imkonini beгadi.
D 1 r no+rvr гпКтт7/л+ m 1 11 л 1 оп /т\глг7 ппптоАпттглгт 1лапл1 rirvr nnlammr
Bir qatoг sabzavot o'simliklari (piyoz, saгimsoqpiyoz, pomidoг, qalampiг, petmshka,
tuгp) taгkibida bakteгitsid (yemimvchi) xususiyatiga ega bo'lgan fitotsidlar mavjud. Ba'zi sabzavotlar (seldeгeylaг va sarimsoqpiyozlar) quvvatni oshiгish xususiyatiga ega. Bundan tashqari turli virusli kasalliklarni oldini olishda ham bu sabzavotlarning ahamiyati katta.Sog'lom odamning oziq-ovqatida turli sabzavotlar miqdori sutkalik ratsionning 1/4 qismidan kam bo'lmasligi lozim. Har kuni taxminan 300 g kartoshka va 400 g sabzavot iste'mol qilish zarur.
Ma'lumotlarga qaraganda aholi boshiga sabzavotlar iste'mol qilishning o'гtacha
т^'лгг»г1 1 A (\ \r ít r£»erviiV\l iVq1 or \тъ mintonolcircirn 1 ОЙ \rct Han 1 A/l \rct rrar>Via
yillik me'yoгi 146 kg, respublikalar va mintaqalararo 128 kg dan 164 kg gacha, jumladan: oqboshli karam - 32-50kg, gulkaram, bryussel va savoy karamlar - 3-5kg,
Pi 1
1Л Ami Л1 Af / ^ i f IsTT r\A I 1 r-w m n hoi 1 I A + l О Г1 /I llrnr ЛАТ7ЛЛЛПП X m Кпл mi АП / \rrv
pomidor - 25-32kg, poliz mahsulotlari - 20kg, qovoqcha va baqlajon - 2- 5kg, qalampir - 7-l3kg, ko'k no'xot - 7-8kg, xushbo'y sabzavotlar - 1-2kg, turli xil sabzavotlar 3-5 kg ni tashkil etishi kerak.Bundan ko'rinadiki yildan-yilga aholi soni oshib borgani sari sabzavotlarga bo'lgan ehtiyoj ham keskin ortib bormoqda. Bugungi kunda agrar sohani isloh qilish, qishloq xo'jaligida bozor mexanizmlarini, zamonaviy innovatsion texnalogiyalarni joriy qilishning normativ-huquqiy bazasini takomillashtirish maqsadida jami 63 ta hujjatlar, shundan б ta O'zbekiston J-* Respublikasining Qonuni, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 9 ta Farmoni, 2б ta qarori, Vazirlar Mahkamasining 42 ta qarori qabul qilinib, islohotlarning huquqiy
asoslari yanada takomillashtirildi. Qishloq xo'jaligida yer munosabatlarini tartibga
A1 > JL' ^^ 1 "]>
solish, oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish hamda sohani raqamlashtirish bo'yicha
qo'shimcha vazifa, funksiya va vakolatlar vazirlikka o'tkazildi.
Dastlabki hisob-kitoblarga ko'ra, joriy yilda 22 mln tonnadan ortiq meva-
sabzavotlar ishlab chiqarildi va o'sish 106,1 foizni (shu jumladan: dehqonchilikda
1 П7 ^О/\ +ocnVil eAr11 ïnmlo/loii 1 1 f\ mln + (ЛЛЛ AO/\ L' II 111 i* Q Q mln +
107,5%) tashkil etdi. Jumladan, 11,6 mln. t (111,4%) sabzavotlar, 3,3 mln t
* : j*
Щ 1 >
is* » J
ы> >>
* : >
й*
>>
#<ь>
^ >3> 1
Я>
щ
i >ir-
ЩУ fcfr
Я*
! >5> pi )>
} >>>i +И >
Ш
>>>
> >j>
Ы j> Ы >
Ы >
"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7
(115,8%) kartoshka, 2,3 mln t (108,6%) poliz, 3 mln t (106,3%) meva, 1,8 mln. t(111,5%) uzum, shuningdek, 7,9 mln t (104,8%) don va dukkakli don ekinlari, qariyb 3,4 mln t (110%) paxta xomashyosi yetishtirildi.
Xulosa o'rnida shuni aytib o'tishim lozimki sabzavotlar inson organizmini yaxshi ishlashi,sog'lomligini va organizmda moddalar almashinuvini bir me'yorda saqlashga xizmat qiladi.Insonlarning kundalik ratsionining asosiy qismi sabzavotlardir. Demak aholini sifatli oziq-ovqat bilan ta'minlash uchun uni yetishtirishda qo'l mehnatini kamaytirib,yangi innovatsion texnalogiyalar orqali sabzavot yetishtirish ko'rsatkichini bir necha barobarga oshirish lozim. Buning natijasida biz bozordagi tannarxni pasaytirib, har bir insonning o'ziga kerakli mahsulotlarni sotib olishlari uchun imkoniyat yaratgan bo'lamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. https://www.agro.uz/12-0000/(1 -3-qatorlari)
2. "Sabzavotchilik va polizchilik" Zuev Vladimir Ilich, Qodirxo'jaev Orif, Adilov Maxsud Mirvasitovich, Akramov Umidilla Ikramdjanovich Toshkent - 2010 (96-97-betlar)
3. ''Meva -sabzavotchilik sohasini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash,tarmoqda klaster va kooperatsiya tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risidagi "Prezident qarori (PQ-52, 15.12.2021-y.)(3-bandning "b"kichik bandi)
Qj^f^S). .—
69
jW^ y
q ж**
ЩУ>
!> О
J
Шщ
* I l>
&Ц >
q И> ^H >
m*
щ >
*Ф>
ИИ>
¡ЙИ*
jj
j
q
q A:>
3*1 >
; ¡>j*
Щ >
*ф>
]>Ж
*4>
ж**
q >p
|:H>
q > >
Ы >
q ж** q <;>
