CC BY
20
УДК
DOI 10.24412/2411 -1945-2022-4-123-131
САХМИ ПЕШВОИ МИЛЛА Т ДАР ЭХ£И РУКНХОИ ДАВЛА ТДОРИ ДАР ТОЦИКИСТОН: ЦАНБАИ СИЁСИ
ВКЛАД ЛИДЕРА НАЦИИ В ВОССТАНОВЛЕНИЕ СТОЛПОВ ГОСУДАРСТВЕННОСТИ В ТАДЖИКИСТАНЕ: ПОЛИТИЧЕСКИЙ
АСПЕКТ
THE NATION'S LEADER CONTRIBUTION TO THE RESTORATION OF THE PILLARS OF STATEHOOD IN TAJIKISTAN: THE POLITICAL ASPECT
Абдулло Далер Абдулло, унвонцуи Институти фалсафа,сиёсатшиноси ва ууцуци ба номи А.Бауоваддинови АМИТ, (Тоцикистон, Хуцанд)
Абдулло Далер Абдулло, соискатель Института философии, политологии и права им. А. Баховаддинова НАНТ (Таджикистан, Худжанд)
Abdullo Daler Abdullo, PhD-Student on the Institute of Philosophy, Political Science and Law named after A. Bahovaddinov under the NAST, (Tajikistan, Khujand)E-MAIL: [email protected]
Сауми Асосгузори сулуу ваудати миллй - Пешвои миллат дар таукими истицлолияти давлатй тавассути яке аз ицдомуои нациб - баргардонидани гурезауои солуои цанги бародаркуш бозгуй шудааст. Санадуои меъёрии ууцуции танзимкунандаи ин раванд, аз цумла цонунуои Цумуурии Тоцикистон " Дар бораи гурезагон", " Дар барои авф", "Дар бораи аз цавобгарии цинояти озод кардани шахсоне, ки саруадди давлатиро гайрицонуни убур намуда ва мехоуанд ба ватан баргарданд" тавсиф шудаанд. Ташаббусу ибтикороти Президенти Цумуурии Тоцикистон, кору пайкори у дар ицрои ин вазифаи мураккаб ва мушкил ба риштаи таулил кашида шудааст. Нацши боризи воситауои ахбори омма, аз цумла барномаи родиоии "Хоки ватан", ки бори аввал 29-уми марти соли 1993 паун шуда буд, дар баргардондани гурезагон ба ватан махсус таъкид гардидааст.
Калидвожах;о: истицлолияти давлатй, Президенти Цумуурии Тоцикистон, гурезауои ицборй, цонунуои Цумуурии Тоцикистон " Дар бораи гурезагон ", " Дар барои авф", барномаи родиоии "Хоки ватан "
Анализируется вклад Основателя мира и национального единства - Лидера нации Эмомали Рахмона в укрепление государственной независимости посредством возвращения беженцев, оказавшихся на чужбине из-за братоубийственной войны на Родине. Рассмотрены нормативно-правовые акты, регулирующие данный процесс, в том числе законы Республики Таджикистан «О беженцах», «Об амнистии», «Об освобождении от уголовной ответственности лиц, незаконно пересекших государственную границу и желающих возвратиться на Родину». Подробно освещаются инициативы и начинания Президента Республики Таджикистан, его усилия и старания в выполнении этой чрезвычайно сложной и трудоёмкой задачи. Подчёркивается большая роль средств массовой информации, в частности радиопрограммы «Хоки Ватан» («Родная земля»), первая передача которой прошла в эфире 28 марта 1993 года, в возвращении беженцев.
Ключевые слова: государственная независимость, Президент Республики Таджикистан,
Эмомали Рахмон, вынужденные беженцы, Закон РТ «О беженцах», Закон РТ «Об
амнистии», радиопрограмма «Хоки Ватан» («Родная земля»)
The article dwells on the contribution into consolidation of state independence on the part of Founder of peace and national unity, Leader of the nation Emomali Rahmon who returned the refugees to the Motherland as they had found themselves in the foreign country because of the fratricidal war at home. The author deals with normative-legal instruments regulating the process in question; the latters include the following laws of Tajikistan Republic: "On Refugees", "On Amnesty", "On Discharge from Criminal Answerability of the Persons who illegally Crossed the State Frontier and will now to Return to the Motherland". Initiatives and Initiuations of Tajikistan Republic President, his endeavours and efforts aimed at this extraordinarily complicated and labour concuming goal are elucidated in particulars. Abdullo Daler underscores the great role of mass media, he mentions the radioprogramme "Hoki Vatan " ("Native Land") whose first broadcasting took place on March 28, 1993.
Key words: state independence, Tajikistan Republic President Emomali Rakhmon, TR law "On
Amnesty", broadeastprogram "Hoki Vatan" (Native Land) forced refugees, TR law "On
Refugees"
Мохиятан истщлолияти сиёсй заминаи асосй барои расидан ба истщлолияти комили щтисодй ва ичтимой буда, ин чанба аз чониби олимон бо далелхои раднопазир собит шудааст.
«Истщлолият хамчун раванди таърихию ичтимо! ва сиёс! хусусияти давомдор дошта, хар як мархилаи он вобаста ба вижагихои худ фар^кунанда мебошад. Сохибистщлол гаштан ин мархилаи аввали расидан ба ма^сади худсоз! буда, тавассути хамгироии зичи чомеа, талошхои созанда, рухияи истщлолхох1 ба даст омада, та^озо менамояд, ки он хамчун арзиши тагйирпазир ва рушдёбанда доимо хифз карда шавад. Тагйирпазирии ин раванд аз омилхои гуногуни дохил! ва берун!, объектив! ва субъектив! вобаста буда, сафина дар бахрро мемонад, ки фа^ат идоракунии дуруст метавонад онро аз фалокат начот дихад» [1,86].
Аз ин бармеояд, ки то чй андоза хамвор будани масири расидан ба ин хадафхо аз нуфузу мартаба, садо^ат ба арзишхои милливу давлатй, мардуммехварй ва одамияти сарвар вобаста аст. Махз хамин омил на^ши таърихии дилхох рохбарро дар мархилаи хассос ба маъраз гузошта, барои ташаккули чомеа замина фарохам меорад.
Садхо далел мавчуданд, ки махз дар сатхи хубу сифати баланд рохандозй шудани умури сарварй мархилаи сифатан нави рушди миллату давлатхоро таъмин кардааст. Хдмзамон бояд таъкид намуд, ки ма^ом ва манзалати асосгузорони давлатхои миллй, ба мисли Пешвои миллат ва ё Падарон-асосгузорони давлатхо дар тачрибаи ху^у^й ва давлатдории кишвархои мутамаддин соби^аи нек ва эътирофшудаи худро дорад. Эътирофи чунин фарзандони таърихй ва химояи рох ва сиёсати созандаи онхо мутоби^ ба табиати давлати демократй, ху^у^бунёд ва ичтимоист.
Муттахид шудан атрофи шахсиятхои созандаи таърихй аз сифатхои мухими чомеахои пешрафта ва давлатхои рушдёбанда мебошад. Имруз таърихи давлати сохибихтиёри точикон собит намуд, ки хал^и мо дорои чунин Пешвои комилан мардумист. Аз ин хотир, муттахидию сарчамъии хал^амон атрофи Рохбари давлат Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат гарави сулху субот ва рушди чомеаи Точикистон аст.
Ба а^идаи мухавдщи точик Рустам Гайдаров "Тачрибаи давлатдории навини точик нишон дод, ки бо фаъолияти пурсамари сиёсй ва байналмилалии худ Пешвои миллат Эмомалй Рахмон меъмори аслй ва сипари боэътимоди Исти^лоли давлатии Точикистон
аст. Президента азизу махбубамон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Ичлосияи XVI Шурои Олии Точикистон, дар замони барои чумхурй нихоят вазнин, Рохбари давлат интихоб гардиданд ва аз рузхои нахустин дар сиёсати дохилй ва хоричии худ рохеро пеш гирифтанд, ки тавассути он кадам ба кадам кишварро аз холати бухронй ва чанги шахрвандй берун карда, ба мачрои сулху вахдат ва пешрафт рохнамо сохтанд. Ин нуктаро бори дигар бояд таъкид кард, ки дар дифои Истиклолияти давлатии Точикистон Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон сахми босазо гузоштанд" [2,110].
Имруз рисолати таърихии точику точикистониён аст, ки Ватан ва Давлати сохибистиклоли Точикистонро ба ояндаи миллат чй гуна ба мерос мегузорем. Дар раванди пуртазоди чахонишавй, вазъи мураккаб ва хассоси сиёсиву ичтимоии чахон, бархурди манфиатхои геополитикии кишвархои абаркудрат ягона рохи нигохдории миллат ин вахдати миллй, суботи сиёсии кишвар ва ягонагии давлату халк мебошад. Бо дарки масъулият ва бидуни муболигаву тамаллук метавон гуфт, ки ягона манбаъ ва рамзи сулху вахдат, оромиву суботи сиёсй ва ичтимой ин Президента Чумхурии Точикистон, Рохбари давлат ва Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон мебошанд.
Ба акидаи доктори илмхои фалсафа Гайдаров Р.Ч,. "тачрибаи бунёди давлатдории миллии Точикистон як хакикати кулро тасдик мекунад, ки агар дилхох чомеа дорои омилхои зерини дохилй аз забили ризоияти миллй, иттиходи нерухои пешрафта ва созанда дар атрофи як Пешвои миллй бошад, хар миллат метавонад манфиатхои миллии худро хифз ва хаёти пурсаодатро барои наслхои оянда таъмин намояд. Пешвои мо миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон, дорои иродаи кавии сиёсй, барои ба вучуд омадани ин омилхо тамоми шароитро фарохам овардаанд [3,141-142]"
Зиёда аз 1000 сол пеш, бо фанои давлати Сомониён ташаккули халки точик низ анчом ёфт. Асрхои зиёд гузаштанд, аммо точикон то асри XX дигар давлати худро надоштанд. Вакте ки Давлати Шуравй таъсис ёфт, Точикистон як шохаи ин давлат шуд. Дар охири соли 1991 кишварамон сохибистиклол гардид, вале чанде нагузашта чанги бародаркуш шуруъ гардида, то соли 1997 давом кард. Мутахассисон ва коргарони тачрибадор чумхуриро тарк намуданд. Дар муассисахо, заводу фабрикахо горатгарй сар шуд ва дар муддати кутох кишварамон ба кишвари аз хама камбизоат мубаддал гашт. Мамлакат бесохиб монд, хифзи миллату давлат зери суол буд.
Офтоби бахти точику точикистониён тулуъ карду мохи ноябри соли 1992 дар Ичлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмонро Сарвари давлат интихоб гардиданд. У аз байни мардуми захматкаш баромада, кадри одаму такдири миллатро ба калбашон пайвастанд. Таърих, замона ва хаводиси рузгор намунаи олии чунин шахсиятро, ки дар вазнинтарин лахзахои таърихй имтихони хастии миллатро, бо бардошти бори амонати давлатдории точикон ба душ гирифт, ба мо муаррифй кард. У вазифа ва рисолати таърихии хешро назди таърих ва миллаташ ичро кард.
Огози давлатдории мухтарам Эмомалй Рахмон ба давраи мураккабу душвори гузариши кишвар аз як сохт ба сохти дигар рост омада буд. Яъне, дар ин айёми басо хассос ва такдирсоз Чумхурии Точикистон мархилаи ташаккули давлатдории нав, шароити сангини чанги шахрвандй, харобихои баъд аз чанг ва душворихои дигарро паси сар мекард. Ба бахти точику точикистониён Эмомалй Рахмон, сарфи назар аз чавонии худ, дар чодаи сиёсат аз ин ходисаву вокеахо аз душвортарин шароиту вазъият бо сарбаландй берун омаданд.
Санадхои меъёрии хукукии кабулнамудаи Ичлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Точикистон бахри тахкими истиклолияти давлатй накши бориз доранд. ^абули онхо аз аввалин икдомоти мухтарам Эмомалй Рахмон ба сифати Рохбари давлат ба хисоб рафта, зимни пажухиши неъмати бебахо - сохибистиклолй ва сахми Пешвои миллат дар
тацвияти он ба дец вацд набояд сарфи назар гардад. Эътироф бояд кард, ки мадз дамин санадуои меъёрии дуцуцй тоцику тоцикистониён ва цомеаи цадониро ба фардои неки ин миллати куданбунёд дилпур намуда, боиси таукими эътимоди шадрвандон ба докимияти конститутсионй бо сарварии мудтарам Эмомалй Радмон гардиданд.
Дар цатори 74 санади дуцуцй, аз цумла 15 цонун, 52 царор, 6 фармон ва як издорот, ицлосия Конуни Чумдурии Тоцикистон «Дар бораи гурезадо» - ро цабул намуд, ки асосдои дуцуции дифзи ицтимой, аз цумла, ба гурезадои ба макони доимии зисташон баргардонидашуда интицоли ройгони адли оила ва молу амвол кафолат дода шуд. Медвари мацолаи мазкур царор гирифтани модияту зарурият ва натицадои татбици ин цонун рамзй буда, дар ин замина яке аз омилдои тадкимбахши истицлолияти давлатй тадциц шудааст.
"Далелу рацамдо аз он шадодат медиданд, ки солдои 1992-1993 сокини зиёди кишвар хонаю кошонаи худро тарк намуда ё дар дохили мамлакат цои зисти худро таFЙир доданд ва ё цумдуриро тарк карданд. Тавре аз маълумоти ба ин масъала рабтдошта бармеояд, 1 июли соли 1992 шумораи фирориён 83000 кас буд. Минбаъд ин раванд тамоюли афзоишро касб намуда, 24 июл ба 133000 нафар расида, дар ибтидои соли 1993 ба таври расмй 1 млн. нафар гуреза ба цайд гирифта шуда буд"[4,7].
Вилояти Хатлон, бахусус водии Вахш, дар маркази талошдои сиёсй ва даргиридои хунин царор гирифт. Дар муддати начандон тулонй, ки бенизомй, бесарусомонй, бецонунию бедокимиятй дукмрон буд, бар асари цангу цидол ва задухурддои бемаънй ба дамаи содадои хоцагии халц чунон хисороте расид, ки мислашро мардуми мо надида буд. Рустодои мо он цадар хароб нашуда буданд, ки таи ин чанд мод шуданд. Гуфтан кофист, ки дар натицаи муноциша ва амалиётдои цангй дазордо хонадои истицоматй, иншооти маорифу тандурустй, фардангй, муассисаю корхонадо хароб, валангор, ба хок яксон, Fорат ва талаю тороц шуданд.
Теъдоди ондое, ки барои нацот додани цони хеш аз Ватан фирорй гаштанд, ба саддо дазор нафар расид. Водии Вахш, ки дафтод - даштод сол муцаддам бо задмати миёншикан, бо устуворию матонати дайратовари намояндагони тамоми мадаллу манотици цумдурй ободу корам ва шукуфон шуда, бо номи «водии тиллой», «водии медру мудаббат» шудрати хоса касб карда буд, ба садрои вадшоният ва маъвои берадмию бешафцатй табдил ёфт. Хрдисадое, ки ба амал меомаданд, барои воситадои ахбори оммаи бархе аз кишвардои хориц барои падн намудани дама гуна дyрyF, будтон, овозадои беасос цидати бадном ва дамчун як цавми мадалгарою миллаткуш «машдур» намудани тоцикон <^изо» медоданд.
«Бар асари цанги бародаркуш дар нодиядои цанубии цумдурй 17000 хона хароб шуда буд. Масалан дар нодияи Бохтар (доло Кушониён) аз 45 деда 32 деда пурра аз байн рафта, зиёда аз 6400 хона ба коми оташ кашида шуд. Бар асари ин фоциа китобхонадо, клубу маFOзадо, кудакистону хонадо, хизматрасонии маишй, бунгоддои тиббй, мактабдо ва Fайра осеби циддй диданд [5,23].
Мацсади асосии интихоби Сарвари нави давлат дар Ицлосияи XVI Шурои Олии Чумдурии Тоцикистон он буд, ки мебоист дар он вазъи барои кишвар хеле мураккабу ноором нахуст гурезадоро баргардонида, сохтордои фалацгардидаи давлатиро барцарор, волоияти цонунро таъмин ва цанги шадрвандиро хотима бахшад.
Дар нахустин савганде, ки мудтарам Эмомалй Радмон ба дайси Родбари давлат ёд карданд, гуфтанд: «...кори худро аз сулд сар ходам кард. Ман тарафдори давлати демократй ва дуцуцбунёд мебошам. Мо дама ёру бародар бошем, то ки вазъиятро ором намоем....То он даме ки охирин гурезаро аз АфFOнистон ба Тоцикистон бознагардонам, ман осуда буда наметавонам»[6,43].
Таърихи давлатхо ва тамаддунхои гузашта собит месозад, ки шахсиятхо дар густариш ва пойдории онхо накши халкунанда дошта, махз кудрати рохнамо! ва идоракунии онхо тавонистааст инсониятро ба дарачаи камолот расонида, чавхар ва асолати офарандагиро тамаддуни инсонй ато намояд. Махз хамин вижагиро инсоният дарк намуда, доимо дар раванди зиндаг! ва фаъолияти чамъиятии худ ниёз ба рохбаладии шахсе дорад, ки кодир аст, онхоро ба сохили мурод расонад.
Барои расидан ба яке аз хадафхо - баргардонидани гурезахо тахия ва кабули санадхои меъёрии хукукии танзимкунандаи ин раванд зарур буданд. Дар навбати аввал мохи июли соли 1992 Департамент оид ба гурезагон дар назди Вазорати мехнат ташкил шуда, соли 1993 ба Сарраёсати кор бо гурезагон ва мухочирони дохилй табдил дода шуд.
Бо ташаббуси мухтарам Эмомалй Рахмон кабул шудани Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи гурезагон» фармонхои Раёсати Шурои Олии Чумхурии Точикистон конунаои Лумаурии Точикистон «Дар бораи авф», «Дар бораи аз чавобгарии чиноятй озод намудани шахсоне, ки сархади давлатиро гайриконунй убур намуда ва мехоханд ба Ватан баргарданд» идомаи мантикии ин раванд мебошад. Тибки мукаррароти ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи гурезагон» ва карори дахлдори Хукумати мамлакат соли 1993 барои интиколи хонаводахои мухочирони ичборй ба махали зисти доимй ва пардохти кумакпулй ба онхо 1,8 млрд. рубл харч гардид.
Руйдоди мухим Мурочиатномаи мухтарам Эмомалй Рахмон ба хамаи хамватанони бурун аз марзи кишвар махсуб меёбад, ки 16-уми январи соли 1994 ироа гардид. Дар он аз чумла омадааст: «Хама муштоки дидори шумоянд ва бовар доранд, ки шумо имруз ё фардо хохед баргашт, дасти бародарони худ хохед гирифт ва Ватани ниёгони хешро обод, чароги хонаи падариро равшан хохед кард... Азизон, точикон як Ватан доранд, вазифаи хамаи мост, ки онро азиз дорем ва ободаш кунем»[7,119].
Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон масъалаи бозгардонидани гурезахоро дар музокироти сулхи точикон хам яке аз масъалахои афзалиятнок дониста, ба хайати хукуматй супориш дода буданд, ки ин масъаларо дар маркази диккат карор диханд. Ин аст, ки дар даври якуми музокироти точикон, ки аз 5 то 19-уми апрели соли 1994 дар шахри Москва доир гардид, масъалаи мазкур авлавият буд. Далели ин гуфта дар интихои мархилаи якуми музокироти байни точикон дар шахри Москва ба имзо расидани «Протокол дар бораи ташкили Комиссияи муштарак оид ба масъалаи гурезагон ва мухочирони ичборй аз Точикистон» мебошад.
Ба шарофати таваччухи хосаи Пешвои миллат ба ин масъала дар даврахои дуюм, чорум ва шашуми музокирот вобаста ба зудтар баргардонидани хамватанони мо аз хоричи кишвар санадхои дахлдор кабул шуданд. Ходисахои охири чахони муосир бори дигар собит намуданд, ки баргардонидани беш аз 1 млн. гуреза ва мухочирони ичборй, таъмини онхо бо чои зист кори осон нест.
Мухтарам Эмомалй Рахмон то хадде ба ин масъала муносибати дилсузона доштанд, ки дар яке аз мусохибахои аввалини худ аз он нигаронй карданд, ки: «Зиёда аз 30000 нафар фирориён сархадро убур карда, ба каламрави Давлати Исломии Афгонистон гузаштаанд. Тибки маълумоти расида, силохбадастон фарзандони гурезахоро бо яроку аслиха иваз мекунанд, занону духтаронро дастахои мусаллахи афгонхо зуран мебаранд»[8,233].
Дар робита ба ин мухтарам Эмомалй Рахмон 8 сентябри соли 1995 таъкид намуданд: «Хамчун Президент, хомии Конститутсия, хукуку озодихои инсон... дар андешаам, ки бо рохбарони хизбхои сиёсй, харакатхо ва созмонхои ламъият! вохурда, ба фикру андешахои онхо шинос шавам. Ман ба онхо гуфтан мехохам, ки ба Ватан баргардонидани хамаи фирориён максади стратегии мо, зиёда аз он, такозои нангу номуси ватандории
мост»[9,321].
Бидуни муболига ва тамаллук метавон гуфт, ки икдоми мудтарам Эмомалй Радмон барои бозгардонидани гурезагон ва мудочирони ичборй беназир буда, модиятан кадрамонии бемислу монанд аст.
Дар он давра бо дидояти Ч,аноби Олй мудтарам Эмомалй Радмон Кадрамони Меднати Сотсиалистй Талбак Садриддинов ба Чумдурии Исломии Афгонистон сафар намуда, даъвати Ч,аноби Олй Президенти мамлакат Эмомалй Радмонро ба мардуми гуреза расонанд ва дар амалй гаштани ин икдоми ватандустонаи Сарвари давлат дар бобати баргардонидани дамватанони берун аз Ватан карордошта иштирок намоянд.
Фарзанди Талбак Садриддинов собик вакили Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон (доло раиси нодияи Кубодиён) Бадриддин Садриддинов дар Ичлосияи дуюми Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон даъвати панчум, зимни баррасии лоидаи Крнуни Чумдурии Точикистон «Дар бораи Асосгузори сулду ваддати миллй - Пешвои миллат» гуфта буд, ки сарфи назар аз душвориву мушкилот, тандо бо заковати баланди хеш, нотарсй ва матиниродагии ба худ хос мудтарам Эмомалй Радмон тавонист дар мудлати аз нигоди таърих кутод Точикистони азизро аз вартаи далокат начот бахшад, мардуми парешонро сарчамъ намояд, саддо дазор гурезагонро ба Ватани ачдодй баргардонад ва умеди сокинони кишварро ба ояндаи нек ва сулду оромии Ватан пайдо намояд.
Номбурда аз чумла ёдовар гардид, ки «Вокеадое, ки дар минтакадои чануби кишвар, аз чумла нодиядои Кубодиён, Шадритус ва Носири Хусрав он солдо рух доданд, боиси гуреза гардидани шумораи зиёди одамон шуданд. Банда ва пайвандонам, ки зода ва сокинони ин мавзеъ мебошем, аз ин додисадо берун набудем. Хрдисадои солдои 1992 пайвандонамро низ мачбур намуд, ки берун аз Ватан шаванд, номи гурезаро дар хоки Чумдурии Исломии Афгонистон гиранд. Саддо нафар дамватанон, аз чумла пайвандони ман, дар гарибй наздикони худро дафн намуда, пораи дили худро абадй дар он макон гузоштанд. Хдмзамон дар ин руздои вазнини дур аз Ватан дар дили мардуми кишвар шуълаи умед пайдо гардид, ки Родбари давлат мудтарам Эмомалй Радмон ба минтакадои чангзада сафардои корй намуда, тамоми кушишу гайрати худро барои дар чй зудтар ба макони зист баргардонидани гурезагон, баркарор кардани манзилдои харобгардидаи ондо, муассисадои таълимиву тиббй ва корхонадо равона намуданд»[10].
Шоистаи арчгузорист, ки Президент дар сафардои худ ба ин нодиядо бо мардум судбат намуда, бо шеваи хосе, ки мансуб ба уст, мардумро муътакид карданд. Баъд аз ин сокинони нодиядои Кубодиёну Шадритус гурезадоро пайдо карда, даъват ба амал меоварданд, ки ба чойдои зисташон баргарданд. Добили зикр аст ки мухолифони бозгашти фирориён на тандо дар Точикистон, балки дар Афгонистон дам зиёд буданд. Родбарони Иттидодияи мухолифини точик ба дар роду восита аз бозгашти фирориён ба Точикистон монеъ мешуданд, ондоро аз пайомади ин бозгашт душдор медоданд. Дар мачмуъ, бозгардонидани гурезагон аз Афгонистон ба масъалаи номус ва иззати миллат табдил ёфта буд.
Бегуфтугу, мадбубияте, ки имруз Сардори давлат мудтарам Эмомалй Радмон дар миёни мардуми кишвар, хусусан сокинони нодиядои Шадритус, Кубодиён ва Носири Хусрав доранд, мадз натичаи задматдои дар тули ин солдо бадри ваддати миллй, сулду субот ва ободии сокинони Точикистон анчомдодаи Ч,аноби Олй мебошанд.
Табиист, ки дар муассир ва судовар будани дилход икдом накши воситадои ахбори омма бориз аст. Вобаста ба ин месазад аз садми барномаи радиоии «Хоки Ватан» дар баргардонидани гурезадо ёдовар шавем. Ин барномаи 29-уми марти соли 1993 аввалин бор пахш шуд. Мудим он аст, ки мудтарам Эмомалй Радмон аз тарики ин барнома ба
гурезагон мурочиат намуданд ва хеле самимона бо мухаббату ихлос гуфтанд: «Ман ба шумо кухи тилло ваъда намедихам. Вале як бурда ноне, ки дорем, бо хам мебинем»[11,156].
Дар китоби мухаккики радио ва телевизион С. Хочазода «Таърихи радиои Точикистон» дар ин бобат маълумоти чолиб чамъоварй шудааст. Шояд аксарият надонанд, ки «соли аввали фаъолият аз тарики ин барнома 30000 мактуби гурезагон ва 20000 мактуби сокинони Точикистон ба хешу таборашон, ки бо амри такдир дар гурбат карор доштанд, кироат гардид. Дар мачмуъ, дар барномаи «Хоки Ватан» аз соли 1993 то декабри соли 1996 дар худуди 60000 шахрванди Точикистон ба хешу акрабои худ дар Афгонистон мурочиат намуданд, 50000 нафар аз Афгонистон ба хамватанони худ дар Точикистон бо нома мурочиат кардаанд. Аз тарики радио 200000 мактуб кироат шудааст, 150 барнома бо иштироки намояндагони созмонхои байналмилал! ва аъзои Комиссияи оштии миллй нашр гардидааст, ки ба гурезагон мухтавои конунгузории Точикистонро дар бораи гурезагон шарх додаанд. 750 намояндаи сохторхои гуногуни хукуматй аз тарики ин барнома мушкилихои пайдошударо вобаста ба конунгузорй ва дигар масъалахои чойдошта шарх додаанд, 400 барномаи ин радио ба пахши репортаж аз махалли икомати гурезахо, 800 барнома оид ба чараёни баргашт ва чойгиршавии гурезахо ва 750 барнома оид ба сухбати шоиру нависандагон ва олимон бахшида шуда буд»[12,37].
Бардошт аз пайгирии масъалаи мехварии матлаб - баргардонидани гурезахо, ки яке аз хазор корнамоихои Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон махсуб мешавад, он аст, ки кавлу амали ин фарзанди фарзоани миллат як аст.
Ин абармард, дар замоне, ки аксарият умедашонро ба фардои нек батамом аз даст дода буданд, ба талошу мубориза бархостанд ва собит сохтанд, ки миллате чун точикон бо таърихи тулониву пурифтихор ва накши арзишманд дар тамаддуни башарй наметавонад бо мудохилаи доирахои манфиатхохи хоричй дар гирдоби игвоангезихои сиёсй ва чанги тахмилии шахрвандй нобуд гардад.
Пешвои миллат бо фаъолияти кобили мулохиза ва арзандаи ситоиш собит карданд, ки ба даст овардани истиклолият метавонад умумият ва хамгироии миллатро таъмин намояд. Дар ин замина баръало муайян гардид, ки миллатсозй ва давлатсозй бо хам тавъам мебошанд. Набояд сарфи назар кард, ки болоравии хисси худшиносй ва хувияти миллй идомаи мантикии ин раванд махсуб шуда, ба тахкими давлатдории миллй мусоидат менамояд. Махз арчгузорй ба арзишхои милливу давлатй, садокат ба мукаддасоти эътирофшуда, аз даст надодани зиракии сиёсй, бетарафиро ихтиёр накардан кафолати комёб будани мо дар умури давлатдорист.
Кору пайкори номбурда, аз чумла ибтикори беназир дар мавриди баргардонидан гурезахо ба тахкими истиклолияти давлатй тахрик бахшида, кишварро аз холати бехокимиятй, номуайянй баровард. Хдрчанд ки ба даст овардани сулх ва ризоияти миллй раванди бисёр вазнину сангин ва тулониву пурмашаккат буда, хушбахтона, бо чахду талоши мухтарам Эмомалй Рахмон халки Точикистон дар рохи эъмори давлати муосири демократй, хукукбунёду дунявй ва ташаккули чомеаи шахрвандй комёбем.
ПАЙНАВИШТ:
1. Хидирзода М.У. Таукими истицлолият ва хусусиятуои ташаккули нщоди Пешвои миллат дар Тоцикистон//Мактаби давлатдории Эмомалй Раумон: масъалауои ташаккул ва рушд. Цилди I. - Душанбе, 2021. -С.86-93
2. Гайдаров РД. Низои шаурванди дар Тоцикистон: сабабуо ва омилуои асоси // Ахбори Институти фалсафа, сиёсатшиноси ва ууцуци ба номи А.Бауоваддинови Академияи миллии илмуои Тоцикистон. - 2020. -№3. -С.105-111
3. Хайдаров Р.Дж. Национальное единство - основа сохранения государственного суверенитета в период глобализации //Известия Института философии, политологии и права имени А.Баховаддинова Национальной академии наук Таджикистана. - 2020. - №4. - С.138-143.
4. Рашидова У.М. Исторический опыт решения проблемы беженцев и внутренних переселенцев в Республике Таджикистан (1992-2007 гг.): автореф дисс. кинд.ист.наук. - Душанбе, 2011. - 24 с.
5. Отчет ООН по человеческому развитию. - Бишкек, 1995. - 78 с.
6. Муроциати Раиси Шурои Олии Цумуурии Тоцикистон ба мардуми Тоцикистон, 12 декабри соли 1992//Истицлолияти Толикистон ва эуёи миллатД.1.-Душанбе: «Ирфон».- 2001.-439 с.
7. Муроциатномаи муутарам Эмомали Раумон ба уамаи уамватанони бурун аз марзи кишвар, 16-уми январи соли 1994//Истицлолияти Толикистон ва эуёи миллатД.1.-Душанбе: Ирфон.-2001.-439с.
8. Раумонов Э. Давлат аз иттифоц хезад. Мусоуибаи мууим//Истицлолияти Толикистон ва эуёи миллатД.1.-Душанбе: Ирфон.- 2005.-512с.
9. Раумонов Э. Муттауиди-гарави пешрафт ва шукуфоии Ватан. Суханрони дар тацлили цашни чорсолагии Истицлолияти давлатии Цумуурии Тоцикистон, 8 сентябри соли 1995//Истицлолияти Тоцикистон ва эуёи миллатД.1.-Душанбе: ««Ирфон».- 2005.-512с.
10. Вакилони Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон дар бораи Асосгузори сулуу ваудати миллй - Пешвои миллат цонуни мукаммал цабул намуданд//URL: https://sadoimardum.tj/ma-lisi-ol/vakiloni-ma-lisi-namoyandagoni-ma-lisi-olii-um-urii-to-ikiston-dar-borai-asosguzori-sul-u-va-dati-mill-peshvoi-millat-onuni-mukammal-abul-namudand/(санаи муроциат 14.11.2022)
11. Раумонов Э. Муроциати телевизиони ба мардуми Тоцикистон. 1 июни соли 1993 // Истицлолияти Толикистон ва эуёи миллатД.1.-Душанбе: Ирфон.- 2005. -512с.
12. Хоцазода С. «Таърихирадиои Тоцикистон». -Душанбе. - 2006. 144с.
Reference Literature:
1. Hidirzoda M.U. Consolidation of Independence and Peculiarities of the Formation of Nation's Leader Institute in Tajikistan, Emomali Rahmon's Statehood School: Issues of Formation and Development, Volume I, Dushanbe. 2021.-pp.86-93
2. Haydarov R.Dj. Grandiose Conflicts in Tajikistan: Major Reasons and Factors// Bulletin of the Institute of Phylosophy, Politology and Jurisprudence named after A.Bahovaddinov under the National Academy of Sciences of Tajikistan. 2020, #3. - pp. 105-111
3. Haydarov R.Dj. National Unity as a Basis of State Sovereignty Retainment in the Period of Globalization // Tidings of the Institute of Phylosophy, Politology and Jurisprudence named after A.Bahovaddinov under the Nation Academy of Sciences of Tajikistan. 2020, #4.- pp. 138-143
4. Rashidova U.M. The Historic Experience of the Decision of the Problem of Refugees and Internal Migrants Resettlers in the Republic of Tajikistan (1992-2007). Synopsis of the candidate dissertation in history. - Dushanbe. 2011. - 24pp.
5. UNO Report on Human Development. - Bishshek. 1995.- 78pp.
6. The Appeal of the Chairman of TR Supreme Council to the People of Tajikistan. December, 1992// Independence of Tajikistan and Nation's Revival. Volume 1. - Dushanbe: Cognition. 2001.- 439pp.
7. The Appeal of Reverend Emomali Rahmon to all Compatriots Residing in Foreign Countries. January 16, 1994 // Independence of Tajikistan and Nation's Revival. Volume 1.-Dushanbe: Cognition. 2001.-439pp.
8. Rakhmonov E. Unity as State Foundation. The Important Interview // Independence of Tajikistan and Nation's Revival. Volume1. - Dushanbe: Cognition. 2005.-512pp.
9. Rahmonov E. Cohesion as a Pledge of Development and Efferensce of the Motherland. The Speech Made at the Sitting Dedicated to the Fourth Anniversary of Tajikistan Republic Independence on September, 1995// Independence of Tajikistan and Nation's Revival. Volume 1. Dushanbe: Cognition. 2005.- 512pp.
10. The Representatives of Majlisi Namoyandagon Majlisi Oli of Tajikistan Republic on the Founder of Peace and National Unity. Th Leader of the Nation Validated the Fateful Law Proclaiming Peace and National Unity. // URL: https://sadoimardum.tj/majlisi-oli/vakilonimajlisi-namoyandagoni-majlisi-olii-um-urii-tojikiston-dar-borai-asosguzori-sulhu-vahdati-mili, -peshvoi-millat-konuni-mukammal-abul-namudand.(Date of appel: 14.11.2022)
11. Rahmonov E. Teleappeal to the People of Tajikistan on June 1, 1993// Independence of Tajikistan and Nation's Revival. Volume 1. Dushanbe: Cognition. 2005.-512pp.
12. Khodjazoda S, "The History of Tajikstan". Broacasting/ Dushanbe. 2006.-144pp.
