CC BY
13Ученые записки Таврического национального университета имени В. И. Вернадского Серия «Филология. Социальные коммуникации». Том 27 (66). № 3. 2014 г. С. 159-165.
УДК 811.161.1'373.45=512.1
RUSQA'DA TÜRKiZMLERiN SEMANTiK ANALiZi
Veliieva Z. K.
Her dilin kelime hazinesi kendi iferisinde milletin tarihine, yani milletin dünyaya gelmesi ve geli§mesi, onun hayat tarzi ve kültürü, maddi ve manevi degerlerinin meydana gelmesi ve geli§mesi, onun dünya kültürünün geli§mesindeki rolü gibi anlamlar ta§iyan bir hazinedir. Ara^tirmamizin aktüalitesini belirleyen temel faktör budur.
Hedefimiz Rus diline Türkizmlerin tarihi girmesini ortaya fikarmak ve o sözlerin semantik analizini yapmak. £ali§mamizin hedefinden yola fikarak kendimize §oyle görevler belirledik:
1. Rusfa'da Türk diller mevzuunda yapilan bazi fali§malarin kisa analizini yapmak
2. Türkizmlerin semantik analizini yapmak ;
3. Ba§-, kap-, bas-, kara-, kul- gibi kökenli Türkizmlere deginmek;
4. Sonuflari sistemle§tirmek ve sonuflar fikarmak;
5. Ara§tirmanin görünümleri belirlemek.
Türkizmlerin semantik analizi, onlarin Rus dilinde yerlerini ve semantik geli^melerini belirleyecek.
Ortak Türk kökenli Rus^a kelimelerin yapisal ve semantik geli§iminin analizi Rus dilinde yabanci unsurlarin yerlerini ve onlarin etkilerini ögrenmek ifin firsat saglayacaktir.
I. - II. bin yillarin sonlarinda ya§ayan Türk ve islav milletlerin ve kabilelerin i§birligi bilim ifin fok dikkat fekicidir. Türk ve islav kabilelerin i§birligi eski zamanlardan beri vardir. M.S. birinci yüzyillarda Dogu Avrupa'da islav kabileleri daha sonra da Hun, Sabir, Hazar, Bulgar, Pefeneg, Uz kabilelerine giren Türk milletlerle yakin ili§kilerdeydiler.
Türk kabileler, Dogu-islav halklari olan Ruslular, Ukraynalilar, Beyazrusyalilarin kelime hazinesinde belli izler birakmi§lardir, ayni zamanda bu dillerin frazeolojisine ve gramerine de tesir etmi§lerdir. Hunlar, Sabirler ve Hazarlarin dillerinin yazili anitlari yok; bu kabilelerden sadece ayri kelimeler ve ifadeler, fogunlukta özel isimler ve hükümdarlarin isimleri, milletler ve kabilelerin adlari, köylerin, nehirlerin ve §ehirlerin isimleri Yunan, Arap yazitlarinda ve Rus elyazmalarinda bulunmu§lardir. Bu yazilara göre dilin özellikleriyle ilgili fikir edinmek mümkün. Eski Rus elyazili anitlarinda (fogunlukla tarihi eserlerde ve nadiren sanat eserlerinde) Dogu Avrupa'da ya§ayan Eski Türklerin diline ait insan adlari, millet ve kabile adlari, cografik objelerin adlari muhafaza olunmu§ ve §imdi bilim adamlari, tarihfiler ve etnograflar ifin büyük ilgi feker.
Türk ve Islav kabilelerinin arasindaki kar^ilikli tesir 5 devirde gerfekle§mi§:
Birinci devir (I. - VIII. yy., eski Rus devleti olan Kiyev Rus'un olu§umundan önce) islav lehfelerinin Hun ve Skif-Sarmat kabilelerine dahil olan iran ve Fin kabilelerinin lehfeleriyle i§birligi; Hun, Sabir, Hazar, Bulgar kabilelerinine dahil olan Türk kabilelerinin lehfeleriyle i§birligi ilgi fekiyor.
ikinci devir (IX. - XII. yy., eski Rus devleti olan Kiyev Rus'un olu§umu) eski Rus dili daha yakin Türk kabileler olan Pe?enegler, Oguzlardan olan Uzlar, Torklar, Berendeyler, Kovuylar, Kayepi?ler, Boutlar, Kiyaklarla i§birligi yapmaktaydi.
Ücüncü devir (XIII. - XV. yy., Mogol zaptindan sonraki devir) - eski Rus devletinin Altin Ordu'ya vassal bagimliliginda oldugu devir. Eski Rus dili Altin Ordu'nun hakimiyeti altindaki topraklarda kullanilan Türk dillerin tesiri altinda kalmi§. Türk dillerin vasitasiyla islav leh?elerine Arap ve Fars dillerinden alintilar ge?mi§.
Dördüncü ve besinci devir (Sosyalist devrimden sonra) artik tam aksine Türk diller Rus dilinin etkisiye dü§er.
ilk iki devirde görülen eski Rus ve Türk dillerinin i§birligi eski zamanlara dayaniyor ve Eski Rusya'nin önce Hun, Bulgar, Hazar kabileleriyle daha sonraki zamanlarda ise X. -XI. yy. Güney-Rus bozkirlarina gö? eden Oguz ve Kip?ak kabileleriyle bulundugu ili§kilerin sonucudur.
Islav dillerindeki Türk unsurlarla ilgili ilk ?ali§malar 1850'li yillarda ba§lanmi§, bügün de artarak devam etmektedir. Bu konudaki ?ali§malar burada sayamayacagimiz kadar ?oktur.
E. N. §ipova "Rus Dilindeki Türkge Unsurlar Sözlügü"nde 1507 Türk?e sözlere yer verilmi§tir. Max Vasmer'in Rus Etimolojik Sözlügünde (Vasmer, Max, Russisches Etymologisches Worterbuch, 3 vols., Heidelberg 1950-1958) de 1700 Türk asilli söz bulunmaktadir. Türk kökenli soyadlarinin incelendigi, bilim adami, yazar, diplomat ve devlet adamlarinin isimlerinin one ?ikarildigi Nikolay Aleksandrovi? Baskakov'un "Türk Kökenli Rus Soyadlari" ve Alfred Halikov'un "Rus Taninan 500 Bulgar-Tatar-Türk Asilli Sulale" adli eserlerini de belirtmeden ge?emeyecegiz.
Rus?adaki Türk?e sözlerle ilgili ?ali§malardan biri de R. T. Mendekinova'ya (Mendekinova, R. T., Perecen Tyurkizmov v yazike proizvedeniy Russkih pisateley) aittir. R. T. Mendekinova, Kazakistan'da ya§ayan Rus yazari olan i. P. §uhov'un iki romaninda 2500'e yakin Türk?e söz bulundugunu belirtir.
Günay Karaagac, beslenme ve giyimle ilgili Türk sözleri inceledigi "Türkge £oban Dili mi Qftgi Dili mi?" adli makalesinde Türk?eden Rus?aya ge?mi§ beslenmeyle ilgili 280; giyimle ilgili 300; toplam 580 sözü tespit etmi§tir.
Rus?adaki Türk?e sözler konusunda yapilmi§ son günlerdeki cali§malardan birisi de Rumiya Aynitdinovna Yunaleyeva, "Rus Klasiklerinde Türkge Sözler" (Metin Örnekleri ve Sözlük). Eser isminden de anla§ilacagi üzere Rus klasiklerinde ge?en Türkge kelimelerin sözlügüdür.
Rus dilinde ba§-, kap-, bas-, kara-, kul- gibi kökenli Türkizmler en ?ok dikkat ?eker.
Ba§-, kap-, bas-, kara-, kul- kökenli sözler kelime yapimiyla ü?e ayrilir: ilk -morfemlara bölünmeyen: Ba§lik, ba§mak, ba§bov «remen», «veryovka»; kap?uk, kapkan, kaptir «pokrivalo»; baskak, basma?, bastriK; kulak, kultuk; karaga? «derek», karagu§ «kü?ük §ain»ve benzeri; ikinci - Rus sonekleri kapsayan ve yapisina göre ayrilan, ancak Türk elemani tarafindan semantik motivasyon olmayan sözler: Ba§ka, ba§ihi «istukanlar»; kapturok «kaftan?»; basmar «soguk günde sis»; ve ü?üncü - söz olu§ma modeline yakin olan Türkizmler: Karakulka «erkek karakul §apka »; kiyasl. §apka, u§anka, boyarka, feska, buharka, tübeteyika..[ 7, 101-102]
160
Analiz yapilan ba§-, kap-, bas-, kara-, kul- gibi kökenli Türk asilli kelimeler Rus dilinde özellikle Rus leh?elerinde 50k yaygindir.
§imdi bazi sözcüklerin örnekleriyle Türkizmlerin semantik analizini yapalim.
Fiil esasi eski Türk sözü bayimak olan "bay" (zengin, varli) Rus dilindeki "boyar, boyarin" sözünün olu§umuna esas olmu§tur. Büyük bir ihtimalle Dogu Islav dillerinde en yüksek §eref unvanlarindan olan "boyar" sözü bay (varli, zengin) + er (ki§i) sözlerden olu§ur. N. Baskakov ve diger tetkikat^ilar bu fikriye esasen ortak 5ikmi§lardir [1, 156]. Bu konuda meydana gelen fikir birligi destanlarin dilindeki "Kadir tanri vermeyince er bayimaz" [4, 31] hikmetli ifadenin terkibindeki "bay" sözünün kökü ayni sözün arkaik formasi ile daha da kesinle§mi§tir. Rus dilinde müstakil kullanilan "boyar" sözü sonradan bu dilinin §ekilcisi ile "boyarin" kullanarak daha sonralar ?ok kullanilan bir söz olan "barin" (aga, sahibkar) §ekline dönü§mü§tür.
Destanlardaki kadim "ba$mak" sözü Rus edebi eserlerinde yaygin olarak kullanilan bu söz geni§ mikyasta ve Rus terminolojisinde verimli bir vasita olarak geni§ §ekilde kullanilmi§tir. Mesela, Pu§kin "Tabut^u" hikayesinde: "Her iki kiz yalniz tören günlerinde sari §apka ve kirmizi ba§maklarini (asli Türk dillerinde ba§mak~pa§mak "^arik") giymi§tiler." Hususen Rus dili terminolojisinde ?ok kullanilan bu söz: Mimarlikta büyük sütunlarin temelindeki baskiyi nizamlayan, ayrica demiryolu terimi olarak vagonlarin tekerleri altina (katari durduran) ge^irilen altlik, fren "tormoznoy ba§mak" olarak kullanilmakta. Teknik terminolojide jelonka ba§magi, kemer ba§magi; biyoloji termini olarak "ba§mak^a" (^i^ek adi; orkide cinsinden olan bu ^i^ek görünü§ü itibariyle ba§maga benzer) [5, 577], ev e§yasi olarak duvarda asmak i^in futlyar vd. anlamlarda kullanlir. Bundan ba§ka, "ba§mak" sözü Rus^ada mecazi manalarda da ?ok kullanilir. Iradesiz, zayif karakterli insan anlaminda: "Pyer haniminin ba§magi altinda idi." (L.Tolstoy "Harb ve Sulh"); tenkit, tahkir ifadesi olarak: "Eski ba§mak! Bu adam bensiz nasil ya§ar?" (A. Astrovski "Ugurlu gün") vs.
Tarih^i-etnolog Lev Gumilyevin gösterdigi gibi genetek §alvar ile kaftan Türklerin dünya medeniyetine verdigi hediyelerdendir. Miladin ilk yüzyillarinda dünya halklari -Romalilar, Bizanslilar, ^inliler - artik bu giyim e§yasini kullanmakta idiler.
"Kaftan" kelimesi destanlarimizda genel üst giyimin adi olarak ge^er: "Yedi bin kaftaninin ardi yirtikli, yarimindan kara sa^li, sasu dinlü, din dü§mani, alaca atlu kafir bindi, yilgadi" [4,42] genellikle bilinen ve kullanilan manasi yaninda bu söz "§erefli, onursal elbise" gibi özel bir manada kullanilir: "Sen altin kaftan giyersin, biz ak kaftan giyeriz" [4, 57] destanlarda "kaftanlik" miras, ceyiz gibi bir manada da kullanilmi§tir: "Ol kizin ü5 canver kalinligi - kaftanligi vardir" [4, 85). Bu söz Rus^aya, o cümleden Dogu islav dilleri ile birlikte bir 5ok dünya dillerine de gecmi§tir. Kaftan Rus dilinde 5ok eski zamanlardan beri kullanilmakla birlikte bu dilde morfemler kabul ederek -polukaftan, kaftanlik, kafta§ka, kaftannik (terzi) gibi §ekilleri de kullanilmi§tir.
Rus^ada kullanilan "topor" sözünün Türk men§eli oldugu (teber) gösterilse de bazi etimologlar (mes. Fasmer) onun eski Fars men§eli Türk sözü olmasini ileri sürerler. Lakin böyle oldugu halde sözün 5ok geni§ dairelerde kullanilmasi gerekli §ekilde esaslandirilmadigindan (söz islav dilleriyle birlikte Arap, ayrica Ermeni dilindeki Türkizmlerin arasinda yer alir) inandirici görülmemektedir. Rus^a tarihen sava§ baltalari manasinda topor (§imdi ev e§yasi), balda (bu söz §imdi daha 5ok kendi terminolojisinde
161
kazma aleti olarak ve mecaz manasinda (kaba zor adam kullanilir); padi§ah muhafizlarinin omuzlarina aldiklari alaberda, rinda, bunun gibi eski ordu te§kilat?iliginda askerin ok-yayla birlikte kullandigi soguk silah olan berdi§- hepsi Türk men§eli silah (balta tipleri) adlaridir.
Uzunluk öl?üsü adi olan "arsin" Dede Korkud destanlarinda hem sosyal-askeri termin, hem de §ahis adi olarak ("kafir" adi) kullanilmi§tir."Adina Ar§un ogli Direk Tekur deyerlerdi. Ol kaferin altmi§ ar§un kameti vardi" [4, 94] Rus?ada bu termine ilk defa IV. Ivanin (1530-1584) Polonya- Litva krali Kazimire gönderdigi fermanda rastlanilir. Orada bu söz "Kafa ar§ini" §eklinde kullanilmi§ ve büyük ihtimal ki, ar§in Türk idaresinde olan liman ticaret §ehri Kefe (§imdiki Feodosya) pazarlarinda kullanildigindan yani XV. asirdan itibaren Rus devletinin merkezi pazarlarinda esas öl?ü vahidine ?evrilmi§ ve Rus?ada asil manasiyla kullanildigi mü§ahede edilir. §imdi asil manasiyla bu söz arkaikle§mi§ olsa da Rus?ada geni§ ve rengarenk bi?imlerde nazara ?arpmaktadir; tasvir olunacak e§yanin, hadisenin mübalaga derecesinde büyüklügünü bildirmekle: ar§in harfler, ar§in boy, beden vs. ar§in kazanmak (§ah dayanmak, korkudan donup kalmak); kendi ar§ini ile öl?mek (kendi bildigi gibi kabul etmek) vs.
Rus dilinde geni§ §ekilde rast gelinen kaban (yaban domuzu) Türk toponimleri i?erisinde raslanan Kaban adi (^elyabinsk'te Kabanka ?ayi-Uvelna ?ayinin sag kolu), Azerbaycanda hem Ismayilli bölgesinde, hem de Sumgayit yakinligindaki daglarin Kaban adi §üphesiz, bu sözün büyük kaba manasiyla alakalidir. Türk men§eli Rus Kabanov ailesinin adi da bu manaya göre formala§mi§tir. Tarihci-filolog N. Baskakov bu sözün Rus salnamelerinde Türk haninin hatununun adi ve Mahmut Ka§g arli "Divaninda" erkek adi kimi rastlandigini kaydediyor.
"Alem" kelimesi ile alamet, ni§an, i§aret, remz daha sonra bayrak, sancak nazarda tutulur. Azerbaycan §ahis adlari i?erisinde rastladigimiz "Miralem" (bayrak?iba§i), Alemdar (bayrakdar) adlari eski alem adimizla bagli görevlerin adlari olmu§tur. Alemler harp meydanlarinda askeri birliklerin önünde olurdu. Ba§kumandanin veya alay kumandanlarinin oldugu yeri bildirirdi. Ordunun her tarafindan iyi görünsün diye onu mizraklarin veya uzun siriklarin ucunda yükseltilirdi. Sava§larda fevkalade derecede manevi bir gü? ve mukaddes sayilirdi.
Yüz koyup gönlüme kem le^keri hamun-hamun
Kara bayraklu alemler ucu gülgun-gülgun. (Sefikulu han (XVIIyy.)
Ilk alemler totem anlayi§ina yakindirlar; tanri ve tabiat süretleri - gök, muhtelif hayvan resimleri - buna delildir. Eski binalarin duvarlarinda, kapi pencere üzerindeki remzi §ekiller alemin eski manasiyla alakalidir. Ilk alemler (geyik ve yaban ke?isi remizleri ile) Hunlar devrinden bilinmektedir.
Rus?a tarihi bir söz olan alem (alyam) kazandigi sonraki manasindan farkli arkayik makamlarinda istifade edilmi§tir; alem deyince, gögüs ni§ani, madalya, sembol degerinde muhtelif ni§anlar nazarda tutulurdu. Yüksek tabakanin mühim giyim aksesuarlarina dahil olan alem ni§anlar, altindan hazirlanirdi. Büyük Rus kinyazlarina, ayanlarina mahsus olan alem örnekleri Rusya Devlet Silah müzesinde muhafaza edilmektedir. Dede Korkud'da alem "bayrak" manasinda kulanilir:
Kaba alem götüren hanimiz Bayindir han!
Kiri§ güni öndin depen alpimiz Salur Kazan! [4, 102]
162
Destanlann dilinde etnografik hususiyete malik zengin giyimler arasinda rast geldigimiz cübbe-cuga "§erefli giyim" degerindedir: "Cübbe-cuga-firhab giyerdi." [4,109].
Cuga~fuha Rusfa "fuha, fuyka" gündelik giyimin adi olarak kullanilir. Bu giyim hususen XIX. asirda Ruslar arasinda geni§ §ekilde yayilmi§tir.
"Ordu" edebi abidelerde ilk manasinda kullanilir: §ehir, ya§ayi§ yeri, han dü§ergesi: "Atagizlu Uraz Koca... aydir: Agam Kazan, sasi dinlü Gürcüstan agzinda oturarsan, ordun üstüne kimi korsan?" Kazan aydir: "Üf yüz yigidlen oglum Uruz benim evim üstüne dursun, dedi" (4, 42] Ordu//orda Rusfada fokfa kullanilan tarihi Türk sözlerinden biridir. Esas manasi ile birlikte ilave manalarin zenginligi bakimindan dikkati feker. Sözün Rusfada bu kadar yayginlik kazanmasinin sebebi Rus uluslar arasi siyasi ili§kileri ile izah edilebilir. Moskova §ehir dahilindeki bir sira Türk toponimleri sirasinda tarihi arazi adi, Rus soyadi, ister esas ve isterse de dolayli manalarinda sik sik kullanilmaktadir. "Orda" sözü Rusfa asil manasinda güflü ordu, bölük adi: Eto bilo peredovaya fast ordi (L. Tolstoy. "I Pyotr"); büyük Türk devletleri adi gibi: Kizil Orda, Ak Orda, Gök Orda ve b.k. ve nisbeten kücük Türk tayfa birliklerinin adlarini bildiren Nogay ordasi, Pefenek ordasi, Türkmen Ordasi vs. §ekillerinde tarihi eserlerde kullanilmaktadir.
Eski Türklerin §eref unvanlarina ve rütbelerine dair ara§tirmalar yapan A. Donuk: "Ordu" kelimesi hakkinda Asya hunlari ile ilgili kelimeler arasinda geftigine göre fok eskiden beri Türkfede bilinen bir terimdir. Orta fag sonlarindan itibaren ise Türk tarihinde askeri güf manasinda kullanildigi bilinmektedir",
Ordu~orda Rusfa ile birlikte bir fok dünya dillerine de gefmi§tir. Azerbaycan Türkfesinde de yakin zamanlara dek ordu-karargah, askeri birlik manalarinda kullanilmi§tir.
Bugün Rusfa'da Türk sözü "arkan" sadece bir ev e§yasi §eklinde anla§ilmaktadir ve bir kaf ifadenin terkibinde sabit §ekilde ya§amaktadir. Lakin söze tarihi-leksikoloji bakimdan bakilinca sözün evvelleri bu dilde harp terimi olarak kullanildigi görülür. Rusya Devlet Silah Palatasinda (Muzesinde) Alman haflilari ile sava§larda kullanilmi§ arkanlar saklanilir. Agir ve saglam zirh giyimli dü§mani bu zaman arkan atip atin üzerinden dü§ürmekle zafer temin edilirdi. Arkan Rus harp sanayinde orta asirlarda kullanilirdi. Bu zamanlar "tatarskiy arkan" §eklinde kullanilirdi. Rusfa kullanilan "arkan" sözü §ekilce bu sözün Türk dillerindeki eski varyanti ile uygun gelir. Dede Korkud destanlarinda "organ" §eklindedir ve burada da harp terimi manasinda kullanilir. "Kil organi ag boynina takdilar" [4, 71].
Dogu Slav halklarinda eski devirlerde kullanilan kebenyak veya kepen eski "kepenek" sözümüzdür. Uzun asirlar boyu asil gefim vasitasi hayvancilik ve avcilik olan ecdatlarimiz, hususen büyük seferler süresinde bu sicak ve yumu§ak kepenekleri yatak yerine kullanirlarmi§. Dede Korkud destanlarinda kepenek sözü kullanilmi§tir: "^oban kepenegini üzerlerine atti. Peri kizinin birini tuttu" [4, 98]. Bu söz "Türk Dilinin Etimolojik Sözlügü"nde "eskiden kullanilan kolsuz ve devrik yakali görkemli kürk" diye izah edilmi§se de Balkan-Slav dillerinden alindigi, hemen dillere de Italyan dilinden geftigi gösterilmi§tir.
Bu gün adeten süs elementi olan 'kotaz' tarihen Türk halklarinda ugur remzi sayilirdi. Kapi-pencere perdeleri, kadin ve erkek elbiselerine, at egerine, ba§ giyimleri
163
olan galma, feslere dikilir, kilig kabzasindan, mühürden vs. asilirdi. §üphesiz, bu sadece o e§yalara süs-zinet vermek igin degildi. Ayni zamanda dedigimiz gibi onun uguru anlami ile alakali idi. Kotaz (Rusga "kutas") Rus kültüründe ev e§yalarinda, elbisede, o cümleden askeri kiyafetlerde kiver (ba§lik) ve uniformada, ayrica soguk silahlarda ve onlarin kininda geni§ §ekilde mü§ahede olunur. Mecid Dogru, Kotazi eski Tibetlilerin mükaddes saydiklarini ve yak dedikleri öküzün kuyrugundan yaptiklarini, Anadolu Türklerinin ise tugu at kuyrugundan yaptiklarini söyler. Tarihi-medeni deger ta§iyan bu söz Türk etnografyasinin zenginligini gösteren önemli bir aydinlaticidir.
Hulasa olarak, Dogu islav halklari tarafindan uzun asirlardir kullanilan Türk men§eli sözlerin menbalarimizda, hususen Dede Korkud destanlari gibi bir abidenin dilinde aks olunmasi, Türkgenin zengin ve güglü gegmi§inden haber verdigi gibi bu sözlerin ba§ka dillerde de olabilecegini göstermesi bakimindan bir i§aret niteliginde olup ara§tirmacilarin dikkatini ve ilgisini beklemektedir.
Bibliyografya
1. Baskakov N.A., Turetskaya Leksika v "Slove o Polku igoreve", Moskva, Nauka, 1985, - 207 s.
2. Bogochanskaya N. N., Torgashova A. S. Bolshoy Turetsko-Russkiy Slovar. 450 000 slov i slovoso-chetaniy. - M.: OOO "Dom slavyanskoy knigi", 2009 - 960 s. - ISBN 978-5-91503-066-3
3. Kemal Demiray. Temel Türkge Sözlük. 5. Baski. inkilap Kitabevi, Yayin sanayi ve Ticaret A. §, 1988. - ISBN 975 -10-1731-9
4. Kitab-i Dede Korkud, Baki, Yazigi, 1988. - 240 s.
5. Maks Fasmer, Etimologicheskiy Slovar Russkogo Yazika. V 4-h t.: Per. s nem. -Izd. 3., stereotip-noye. - M.: Azbuka-Terra, 1996. - T. 4. - 864 s. -ISBN 5-7684-0020-6,
6. Ribalchenko, T. E. Turetsko-Russkiy i Russko-Turetskiy slovar/ T. E. Ribalchenko. - 7 izd., stereotip. - M.; Rus. yaz. - Media, 2007. - 694, [10] s. - ISBN 978-5-9576-0343-6
7. Zaimstvovaniya Ruskogo Yazika v Istoriko-Funksionalnom Aspekte/[Prinimali uchastiye L.L. Ayupova i dr]. - Kazan: izdatelstvo Kazanskogo universiteta, 1991. - 190 [I] s. - ISBN 5-1776674: 0.00.
Велиева З. К. Семантический анализ тюркизмов в русском языке / З. К.Велиева // Ученые записки Таврического национального университета имени В. I. Вернадського. Серия «Филология. Социальные коммуникации». - 2014. - Т. 27 (66), № 3. - С. 159-165.
В данной научной работе был проведён обзор научных работ, посвященных изучению тюркизмов в русском языке, семантический анализ тюркизмов и структурно-семантическое развитие русских слов с общим тюркским элементом.
Цель работы - проследить семантический процесс заимствования тюркизмов в русском языке.
Исходя из цели работы, нам необходимо решить следующие задачи:
1. Проанализировать теоретические работы, посвящённые изучению тюркизмов в русском языке.
2. Осуществить семантический анализ тюркизмов (боярин, кафтан, топор и т.п.);
3. Проследить структурно-семантическое развитие русских слов с общим тюркским элементом на баш-, кап-, бас-, кара-, кул-, характеризующиеся широким спектром предметной соотнесённости.
Научная статья может быть использована филологами-тюркологами, языковедами и студентами при проведении научных исследований.
Ключевые слова: тюркизм, семантика, тюркский элемент, структура, предметная соотнесённость.
Велieва З. К. Семантичний анатз тюркiзмiв у росшськш мовi / З. К. Велieва // Вчеш записки Тав-ршського нацюнального ушверситету iменi В. I. Вернадського. Серiя «Фшолопя. Сощальш комушка-ци». - 2014. - Т. 27 (66), № 3. - С. 159-165.
164
У цш науковш робот1 був проведен огляд наукових робгг, присвячених вивченню тюрюзм1в у росшськш мов^ семантичний анал1з тюрюзмш i структурно-семантичний розвиток росшських сл1в i3 загальним тюркським елементом.
Мета роботи - простежити семантичний процес запозичування тюркiзмiв у росшськш мовi.
Виходячи з мети роботи, нам необхщно вирiшити наступш задачi:
1. Проаналiзувати теоретичнi роботи, присвячеш вивченню тюркiзмiв у росшськш мовг
2. Зробити семантичний аналiз тюркiзмiв (боярин, кафтан, сокира i т.п.)
3. Простежити структурно-семантичний розвиток росшських ^в iз загальним тюркським елементом на баш-, кап-, бас-, кара-, кул-, що характеризуються широким спектром предметно! стввщнесе-носп.
Ключовi слова: тюркiзм, семантика, тюркський елемент, структура, предметна спiввiднесенiсть.
Veliieva Z. K Semantic Analysis of Turkizms in Russian / Z. K. Veliieva // Scientific Notes of Taurida V. I. Vernadsky National University. - Series: Philology. Social communications. - 2014. - Vol. 27 (66), No 3. - P. 159-165.
In the article the works of different scholar cover Turkizms in Russian were analyzed, semantic analysis of Turkizms were carried out and structural and semantic development of the Russian words with general Turkic element were analyzed.
Realization of etymologic researches requires comprehensive analysis of authenticity (or of unauthentic-ity) of those lexemes that are used for comparison and also taking into account consistency of different aspects of etymologic reconstruction. Authenticity or unauthenticity of the lexemes which are used by etymological analyses can be examined in two ways: 1) correct or incorrect word of the language or dialect compares with the words of other languages or dialects; 2) in case of the using of the ancient languages fixed by the written language, - depending on philological propriety of this geographical variant of the word. Inclusion in some etymological row of the lexical elements, really be absent in the studied language, puts under a question many other elements of this row too. These were main principles of the writing the article.
Aim of work - to reveal the process of borrowing of Turkizms and retrace the changing of their semantics.
Our tasks:
1. To analyze the theoretical works cover Turkizms in Russian.
2. To analyze semantic process of borrowing of Turkizms.
3. To analyze the structural and semantic development of the Russian words with a general Turkic element on баш-, кап-, бас-, кара-, кул-, which are characterized by the wide range of the object associating;
4. To systemize the results.
5. To define the prospects of further researches.
In the process of writing the article we used methodology of description to analyze the theoretical works cover Turkizms in Russian, methodology of comparison and methodology of historical analysis for historical and semantic analysis of Turkizms and for characterizing structural and semantic development of the Russian words with a general Turkic element.
The practical value of the results is that semantic analysis of Turkizms helps to reveal the semantic evolution of Turkizms and their place in Russian. The analysis of structural and semantic development of the Russian words with a general Turkic element will give opportunity to elucidate the degree of including, adaptation and taking root borrowings in adopting language.
Research paper will be used by philologists particularly specialists in Turkic philology by writing research study.
Key words: Turkism, semantics, the Turkic element, structure, object associating.
Поступила в редакцию 03.03.2014 г.
165
