0RIVOJLANGAN MAMLAKATLARDAGI MEDIATA'LIM TARAQQIYOTI (BUYUK BRITANIYA VA AQSH MISOLIDA)
Kumush Xamdamjonovna Xamrakulova
O'zbekiston Milliy universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti "Pedagogika va umumiy psixologiya" kafedrasi tayanch doktoranti
ANNOTATSIYA:
Maqola rivojlangan mamlakatlardagi mediata'lim tizimini o'rganishga bag'ishlangan. Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi, ommaviy axborot vositalarining ta'siri kuchayishi va ta'lim muassasalarida media-ta'lim amaliyotlarini joriy etish sharoitida muallif Buyuk Britaniya va AQSh ommaviy axborot vositalarining ta'lim tizimlarining maqsadlari, vazifalari va xususiyatlariga, shuningdek, bolalar va yoshlar o'rtasida mediasavodxonlik va media kompetentsiyasini rivojlantirish zarurati e'tibor beradi.
Kalit so'zlar: media ta'lim; ommaviy axborot vositalarining malakasi; media savodxonligi; tanqidiy fikrlash; ta'lim mediatizatsiyasi.
АННОТАЦИЯ:
Статья посвящена изучению системы медиаобразования в развитых странах. В условиях интенсивного развития цифровых технологий, увеличения влияния медиа и внедрения медиаобразовательных практик в учебные заведения автор уделяет внимание целям, задачам и особенностям медиаобразовательных систем Великобритании и США, а также необходимости развития медиаграмотности и медиакомпетентности среди детей и молодежи.
Ключевые слова: медиаобразование; медиакомпетентность; медиаграмотность; критическое мышление; медиатизация образования.
ABSTRACT:
The paper studies the system of media education in developed countries. In the context of intensive development of digital technologies, increasing influence of media and the introduction of media educational practices in universities, the author pays attention to the objectives, tasks and features of media education systems in Great Britain and the USA. He also points out the need to develop media literacy and media competency among children and young people.
51
May 2024
Keywords: media education; media competency; media literacy; critical thinking; mediatisation of education.
XXI asrda axborot asosiy tovar hisoblanadi. Global tarmoqning paydo bo'lishi insonga siyosiy va geografik chegaralarni ulkan tezlik bilan yengib o'tishga imkon beradi. Bugungi kunda ko'plab turli qadriyatlar va madaniyatlar har bir kishi uchun mavjud. Har kuni odamlar media-texnologiyalarga murojaat qilishadi. Bu har qanday profildagi mutaxassislarning har qanday kasbiy faoliyati yoki shunchaki dam olish faoliyati natijasi bo'lishi mumkin. Biroq media sohasida axborot texnologiyalaridan to'g'ri foydalana olmaslik bilan bog'liq xavflar (foydalanuvchining shaxsiy ma'lumotlari xavf ostida qolishi) mavjud. Bundan tashqari, yana bir muammo -o'zini "zararli" tarkibdan himoya qila olmaslik. Shu sababli, raqamli muhitda o'zini to'g'ri tutish qobiliyati, ya'ni ma'lum bir mediasavodxonlikka ega bo'lish zarurati tug'iladi. Axborot texnologiyalari sohasidagi zamonaviy taraqqiyot va yangi raqamli media hamda o'quv vositalarining keng tarqalishi mediasavodxonlikning ahamiyati tobora ortib borishiga olib kelmoqda [1]. Shu maqsadda mediasavodxonlikni rivojlantirishga qaratilgan ta'lim dasturlari faol amalga oshirila boshlandi. Har kuni media-ta'lim yanada jadal rivojlanmoqda. Bugungi kunda turli mamlakatlarning ta'lim tizimlari globallashuv sharoitida ta'lim amaliyotlarini birlashtirib, almashmoqda. Media ta'lim masalalariga bag'ishlangan ko'plab anjumanlar, simpoziumlar, davra suhbatlari o'tkazilmoqda.
Zamonaviy O'zbekistonda media-ta'lim amaliyotini muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun xorijiy mamlakatlar, xususan, Buyuk Britaniya va AQSh tajribasiga murojaat qilish kerak.
Buyuk Britaniya o'z fuqarolarining media savodxonligini faol oshirgan dastlabki G'arbiy Yevropa davlatlaridan biri hisoblanadi. Media ta'lim ushbu mamlakatda maktabning har bir bosqichida o'quv dasturining ajralmas qismiga aylangan [2].
Buyuk Britaniyada shaxs bugungi kunda media kommunikatsiyalar tizimi (MKT) materiallari asosida va yordami bilan rivojlanadi. Shunday qilib, ommaviy axborot vositalari bilan muloqot qilish madaniyati, tanqidiy fikrlash, media matnlarini sharhlash, tahlil qilish va baholash qobiliyati shakllanadi. Bundan tashqari, o'qitish MKT orqali joylashishni aniqlash va o'zini namoyon qilish sohasida amalga oshiriladi.
Buyuk Britaniyada bolalar va yoshlarning mediasavodxonligini rivojlantirishning asosiy vazifalari ommaviy axborot vositalariga nisbatan tanqidiy fikrlashni shakllantirish, maktab o'quvchilari va yoshlarning media muhitida ijodkorligini rag'batlantirish, shuningdek, media sohasida yoshlarning ijtimoiy-madaniy tajribasini kengaytirishdan iborat.
May 2024
52
Ayni paytda, ko'plab britaniyalik o'qituvchilar va professorlar ommaviy muloqot bolaga ma'naviy zarar yetkazishi mumkinligidan qo'rqishadi. Bundan tashqari, Britaniyada o'tkazilgan so'nggi tadqiqotlar ijtimoiy tarmoqlarning xulq-atvor strategiyalariga, yoshlarning jismoniy va axloqiy holatiga ta'sir etishi, OAVda efirga uzatilayotgan ayrim voqealar haqida barqaror fikrlash stereotiplari va oldindan taxminlar shakllantirilishi aniqlangan. Tadqiqotchilar quyidagi xususiyatlarni tavsiflaydilar: "xulq-atvordagi o'zgarishlar, xususan, boshqalarga (masalan, tajovuzkorlik, qo'rqitish taktikasi, irqchilik, ta'qib qilish) yoki o'ziga (masalan, anoreksiya, o'zini past baho, o'z joniga qasd qilish) zarar etkazish tendentsiyasining kuchayishi" [3].
Zararning o'zi stress, ruhiy tushkunlik, tengdoshlar o'rtasidagi tushunmovchilik kabi omillarda namoyon bo'ladi, bu esa do'stona aloqalarni yo'qotishiga olib keladi. Ko'pincha yoshlar orasida doimiy buzilishlarga duchor bo'lgan, qadrlanmagan yosh odamning doimiy qiyofasi mavjud.
Britaniya media-ta'lim modelining asosiy tamoyilini demokratik va interaktiv deb atash mumkin. Ya'ni, media muhitini o'rganishga qaratilgan juda ko'p sonli o'quv va maktabdan tashqari dasturlar yaratilmoqda, o'qituvchilar o'quv jarayonini amalga oshirishda juda ko'p shakl va usullarga ega, bundan tashqari, ommaviy axborot vositalarining har xil turlari o'rganilmoqda (Internet, bosma, audiovizual va boshqa ommaviy axborot vositalari). Butun jarayon talabalarga nisbatan hurmatli, hamkorlikdagi munosabatga asoslanadi. Rasmiy statistik ma'lumotlarga ko'ra, Buyuk Britaniyada 18 yoshli maktab bitiruvchilarining taxminan 33 foizi (ya'ni, taxminan 400 000) universitetda, jumladan, taxminan 9,313 tasi ommaviy axborot vositalari va media madaniyati bo'yicha o'qishni davom ettirmoqdalar, [3].
Britaniya modeli dunyodagi yetakchilardan biri bo'lishiga qaramay, uning kamchiliklari mavjud. Texnologiyalar har kuni o'zgarib, rivojlanib borayotgan bir sharoitda media o'qituvchilari yetishmaydi. Bundan tashqari, maktablarda ham, universitetlarda ham media madaniyatini o'rganish uchun oz sonli soatlar ajratiladi va media ta'limning o'zi hamon majburiy emas [4].
Shunday qilib, Britaniya media-ta'lim tizimi shaxsning imkoniyatlarini (ta'lim, axborot, kasbiy sohalarda, shuningdek, o'z ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarishda) maksimal darajada oshirish va manipulyatsiya, hissiy zarar va boshqalar bilan bog'liq xavflarni minimallashtirish bilan tavsiflanadi.
Shubhasiz, AQSH media madaniyati sohasida asosiy yetakchilardan biri hisoblanadi. Uzoq vaqt davomida AQSh mediata'limi Britaniya, Kanada va Avstraliya media ta'lim tizimlaridan past edi. Biroq 1990-yillarning boshidan buyon ko'plab universitetlar ushbu sohaga e'tibor berishni boshladilar. Media madaniyatini
53
May 2024
o'rganish fakultiv darslardan boshlandi. Media ta'limga ixtisoslashgan o'quv markazlari paydo bo'la boshladi.
2007-yilda Media savodxonlik bo'yicha ta'lim milliy assotsiatsiya (National Association for Media Literacy Education — NAMLE) media ta'limning oltita asosiy tamoyilini aniqladi:
1. Amerikaliklarning media madaniyati media kompetensiyasi va mediasavodxonligiga asoslanishi kerak. Media muhitini faol o'rganish, shuningdek, barcha qabul qilingan xabarlarga nisbatan tanqidiy fikrlashni rivojlantirish kerak;
2. Media-ta'lim nafaqat maktabda, balki turli sinfdan tashqari dasturlarda, shuningdek, kollej, oliy o'quv yurtlarida, uyda fakultativ darslarda, shuningdek, onlayn rejimda ham olib borilishi kerak;
3. Media-pedagoglarning asosiy vazifasi - mediata'limda uslub va imkoniyatlarni kengaytirish (ta'limning dialog tamoyili);
4. Media ta'lim demokratik jamiyatning barkamol, tafakkurli va g'amxo'r a'zolarini tayyorlashga xizmat qiladi;
5. Ommaviy axborot vositalari matnlarini o'rganishda maktab o'quvchilari va talabalarga muqobil nuqtai nazarlarni o'rganishga ruxsat beriladi;
6. Zamonaviy media muhitining o'ziga xosligi shundaki, biz matn va axborotning nafaqat iste'molchisi, balki ularni ishlab chiqaruvchisi ham bo'la olamiz. Buning uchun maktab o'quvchilari va yoshlar o'z tajribasi, malakasi va e'tiqodiga tayanishi kerak. Amerika media ta'limi talabaning ma'lum bir matnni sharhlashi o'qituvchi talqinidan farq qilishi mumkinligini qabul qiladi [5].
Biroq ko'plab ekspertlar Qo'shma Shtatlar ta'lim sohasiga etarlicha e'tibor bermayapti, degan fikrni bildirmoqda. Qo'shma Shtatlar media-mahsulotlarning yetakchi eksportchisi bo'lsa-da, media ta'lim bo'yicha boshqa ingliz tilida so'zlashuvchi mamlakatlardan hali ham ortda qolmoqda.
R.Kubi AQShning media-ta'lim sohasida ortda qolishi sabablarini madaniy, iqtisodiy, tarixiy va siyosiy nuqtai nazardan o'rganib chiqdi. U media-ta'limni rivojlantirish yo'lidagi to'rtta to'siqni aniqladi: keng hududlar, madaniy farqlar, stimulning yo'qligi va turli nazariy paradigmalar [6].
1. Kubi sezilarli tarqoqlik muqarrar ekanligini taklif qiladi (har bir shtatning o'z boshqaruv organlari va ta'lim sohasidagi qonunlari mavjud);
2. AQSHda ingliz tilida so'zlashuvchi boshqa mamlakatlardan farqli o'laroq, ta'lim tizimi bilan bog'liq masalalar bo'yicha kelishib olish va hamjihatlikka erishish juda qiyin;
3. AQSHdagi ommaviy axborot vositalari media ta'limni rivojlantirishda harakatlantiruvchi kuch emas (Buyuk Britaniyadan farqli o'laroq);
54
May 2024
4. AQShda media ta'lim kabi pedagogika yo'nalishini rivojlantirish uchun rag'batlantiruvchi va umumiy kursni belgilab beradigan umumiy nazariy media ta'lim paradigmasi mavjud emas [7].
Notijorat assotsiatsiyalar AQSHda media-ta'lim sohasida katta rol o'ynay boshladi, biroq ular Qo'shma Shtatlarda media ta'limni rivojlantirish bo'yicha yagona o'qitish metodologiyasiga kela olmaydi. Shu bilan birga, assotsiatsiyalar o'qituvchilar va o'qituvchilarning malakasini oshirish, bu borada yirik tadqiqotlar olib borish, boshqa (asosan ingliz tilida so'zlashuvchi) mamlakatlardan kelgan hamkasblar bilan hamkorlik qilish va media ta'lim sohasida yangi o'quv dasturlarini taklif qilish bilan shug'ullanadi.
Britaniya tizimidan farqli o'laroq, AQSh yoshlar duch kelishi mumkin bo'lgan xavf-xatarlarga unchalik ahamiyat bermaydi [7]. Bu maktab o'quvchilari va yoshlarning hissiy va psixologik jihatdan barqaror bo'lishiga olib kelishi mumkin.
Shunday qilib, ma'lum kamchiliklarga qaramay, Amerika tibbiyot ta'limi hali ham dunyoda etakchi o'rinni egallab turibdi va bu soha faol rivojlanishda davom etmoqda.
Shunday qilib, media-ta'lim faol rivojlanmoqda, degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bundan tashqari, bu juda tez rivojlanadigan juda moslashuvchan tizim. Xorijiy mamlakatlardagi media-ta'lim amaliyotining qiyosiy tahlili shuni ko'rsatdiki, mediata'limning asosiy maqsadi bolalar va yoshlarda mediasavodxonlik va media kompetentsiyasini rivojlantirishdan iborat. Bu ommaviy axborot vositalari materiallari asosida tanqidiy va demokratik fikrlashni shakllantirishda ifodalanadi. Bundan tashqari, bolalar va yoshlarga OAV materiallari bilan malakali va mantiqiy ishlaganda nafaqat ommaviy axborot vositalari iste'molchisi, balki ommaviy axborot vositalari ishlab chiqaruvchisi ham bo'lishga ruxsat beriladi. Buyuk Britaniya va AQShdagi media ta'lim demokratik va dialogik xarakterga ega (maktab o'quvchilari va talabalarning fikrlarini hisobga olgan holda). Shunga qaramay, tizimlar hali ham mukammal emas. Barcha mamlakatlarda media-ta'lim majburiy emas (agar siz ixtisoslashgan yo'nalishlarni hisobga olmasangiz), bundan tashqari, media pedagogikada ishlashga qodir malakali mutaxassislar hali ham etishmayapti. Xorijiy mamlakatlarda media-ta'lim amaliyotini ko'rib chiqishga tanqidiy yondashish O'zbekiston media-ta'lim sohasini rivojlantirish uchun imkoniyat yaratadi.
REFERENCES:
1. Бабашев, Ф. А. МЕДИАОБРАЗОВАНИЕ-НЕОТЪЕМЛЕМАЯ ЧАСТЬ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ. Му- аллим œi м зликсиз билимлендири3, 63.
55
May 2024
2. Ф. А. Бабашев (2021). УЗБЕКИСТОНДА МЕДИАТАЪЛИМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 2 (NUU Conference 1), 199-203.
3. Медиа ва ахборот саводхонлигини шакллантиришнинг педагогик жихдтлари. Укув-амалий кулланма. - Т.: Extremum-press, 2017. 6-бет.
4. Михалева, Г. В. (2015) Медиаобразование в Великобритании: история и современность. Таганрог: Изд-во ЮФУ. С 127.
5. Livingstone, S., Haddon, L. (2009) Young People in the European Digital Media Landscape: A Statistical Overview with an Introduction. The International Clearinghouse on Children, Youth and Media // NORDICOM University of Gothenburg.
6. Михалева, Г. В. (2013) Социокультурные и теоретико-методологические основы современного медиаобразования в Великобритании // Медиаобразование. № 4. С. 74.
7. NAMLE (2007): Core Principles of Media Literacy Education in the United States
8. Сердюков, Р. В. (2011) Медиаобразование в США в XXI веке// Педагогика искусства. № 2
9. Федоров, А. В. (2010) Словарь терминов по медиаобразованию, медиапедагогике, медиаграмотности, медиакомпетентности. Таганрог: Изд-во Таганрог. гос. пед. ин-та. 48 c.
56
May 2024
