CC BY
47
УДК808.2:821.161.3-343.4-93
Зылев1ч Дз. П., дацэнт (БДТУ)
РЭДАКТАРСК1 АНАЛ13 ЗБОРН1КА КАЗАК ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ МАЛОДШАГА ШКОЛЬНАГА УЗРОСТУ (НА ПРЫКЛАДЗЕ КН1Г1 А. БУТЭВ1ЧА «ПРЫГОДЫ В1РУС@ ШКОД31»)
Артыкул прысвечаны рэпертуару кн1жных выданняу для дзяцей, яш за апошш час значна змяшуся. Прапануецца анал1з рэдактарскай падрыхтоуш сучаснага зборшка казак для дзяцей ма-лодшага школьнага узросту. Аутар ацэньвае дою зборшка, выхаваучы i пазнавальны аспекты творау, ix змест i форму з улшам чытацкага адраса, адпаведнасць заяуленаму жанру, а таксама апарат выдання. Зроблены вывад пра якасную рэдактарскую падрыхтоуку анал1зуемага зборшка i станоучыя тэндэнцьп у сучасным беларусшм кшгавыдавецтве.
The article considers the list of book publications for children which has considerably changed for the recent period of time. The analysis of editorial preparation is proposed for a modern collection of fairy tales and stories for children of primary school age. The author evaluates the idea of the collected stories, pedagogical and educational aspects of the tales including their content and form with the account of the age of readers ...The conclusion is made on professional editorial preparation of the analysed collected stories and positive tendencies in the modern Belarusian publishing.
Уводзшы. Рэпертуар кшжных выданняу для дзяцей за апошш час значна змяшуся. З'я-вшся новыя тэндэнцьп у дам1нуючых тэмах, праблемах I жанрах творау, вщах выданняу, тыпах л1таратуры... I тэта заканамерна. Змест дзщячай кшп абумоулены выхаваучым1 ¿дэа-лам1 часу I узроунем развщця л1таратуры. Так, першыя крою станаулення кшп для дзяцей звязаны з задачам! рэлтйнага выхавання, та-му асноунае месца у рэпертуары выданняу займала рэлшйная л1таратура. Прадметная вобласць дзщячай л1таратуры залежыць I ад сацыяльнага заказу, щэалогп крашы. Напрык-лад, увесь нялёгю працэс нараджэння дзяцячай кшп у 20-я гг. мшулага стагоддзя, яе развщцё на працягу усяго перыяду юнавання сацыялю-тычнай дзяржавы был1 наюраваны на выхаван-не савецкага грамадзянша.
На мяжы ХХ-Х1 стст. пастаулены новыя дзяржауныя задачы, змяншся грамадсюя 1 эка-нам1чныя адносшы, адпаведна 1 у дз1цячую л1-таратуру прыйшл1 новыя тэмы, геро1, вобразы, яюя напоунш нават таю традыцыйны жанр, як казка. Для пацверджання сваёй думю мы звяр-нулюя да кшп А. Бутэв1ча «Прыгоды В1рус@ ШкодзЬ>. Яна была выпушчана у 2009 г. выда-вецтвам «Мастацкая л1таратура» у рамках серьп «Казю XXI стагоддзя» ¿, на наш погляд, займае годнае месца сярод дзщячых выданняу.
Мэта артыкула — праанал1заваць рэдактарскую падрыхтоуку названага выдання з пункту гледжання адпаведнасщ крытэрыям ацэню 1 за-патрабаванням сучаснага чытача. Для ее выра-шэння мы акрэслш наступныя задачы:
• ацанщь задуму аутара;
• праанатзаваць выхаваучы 1 пазнавальны аспекты твора;
• вызначыць адпаведнасць кшп заяуленаму жанру;
• ацанщь змест 1 форму твора з уткам чытацкага адраса;
• праанатзаваць мову 1 стыль казак;
• ацанщь апарат выдання.
Асноуная частка. Задума аутара. Рэдак-тарсю анал1з пачынаецца з вызначэння задумы аутара: яна павшна быць арыгшальнай, акту-альнай I щкавай для свайго адрасата, у нашым выпадку гэта чытач малодшага школьнага узросту. Задума вызначае канцэпцыю выдання — рэдактар распрацоувае яго мадэль, ¿мк-нучыся з найбольшай паунатой данесщ змест твора, забяспечыць правшьнае яго успрыняцце I разумение.
Сваю задуму аутар Анатоль Бутэв1ч азна-чыу ва уступным слове да чытача (1 яго баць-коу): «Хто з нас у маленстве не марыу пра да-лёюя падарожжы, пра нябачаныя крашы, пра спатканне з сам1м Кавалём-Вяршдубам? Знай-сщ усё гэта мы магл1 толью у кшжках, што распавядаш пра гэтыя незвычайныя — чамусь-щ яны заусёды уяулялюя нам заморсю-м1 — далёюя земл1. Калюьщ не было такой складанай сучаснай тэхшю, якая дазваляе за адно ¿мгненне абляцець усю зямлю. А таму мы назаусёды палюбш чароуны свет кшп. Палю-бш, каб школ1 не расставацца, нягледзячы нават на з'яуленне сучасных камп'ютэрау». Ак-туальнасць аутарскай задумы вщавочная: А. Бутэв1ч прыв1вае у дзяцей любоу да мастац-кай л1таратуры, заахвочваючы ¿х щкавай пры-годнщкай казкай пра чароуную камп'ютэрную крашу, якая так вабщь сённяшшх дзяцей.
Выхаваучы / пазнавальны аспекты твора. Сама задума аутара, тое, дзеля чаго ён узяуся за пяро, адпавядае адной з галоуных задач дз1ця-чай л1таратуры — далучаць да кшжнай культуры 1 культуры чытання. Акрамя таго, можна вызначыць шэраг прыватных выхаваучых аспекту, як1я рэал1зуюцца у зборн1ку. Напрык-лад, казка «Бунт у каралеустве» вучыць ж^1ць у згодзе, цан1ць сяброуства: «Не будзе працаваць камп'ютэр, кал1 залянуецца хоць адз1н з нас.
Давайце лепш згуртуемся, аднов1м сяброуства 1 будзем далей служыць агульнай справе, як да-гэтуль служыль Пакуль мы разам — мы дужыя, як пшашчны сноп. Паасобку ж мы слабыя, як адзшокая саломшка»* (с. 24).
Казка «Чароуная мышка» дае узор правшь-ных паводзш, кат сябар незнарок дапускае па-мылку 1 утварае небяспечную с1туацыю: «сваркай бяду не адвядзеш» (с. 30), трэба канс-труктыуна дзейшчаць 1 вырашаць праблему. Гэтая ж казка вучыць не свавольшчаць, асабл1-ва у такой небяспечнай сферы, як сусветнае се-щва: штэрнет можа нанесщ шкоду камп'ютэру.
У аснове казю «Як Шкодзя хацеу каралём стаць» ляжыць сучасная выхаваучая ¿дэя: уваж-л1ва чытайце дакументы да самага канца. Аутар прапануе атуацыю, якая ледзь не прывяла да бяды у казачнай краше. В1рус Шкодзя ад ¿мя караля нашсау загад з патрабаваннем прынесщ усе камп'ютэры 1 скласщ ¿х на галоунай плош-чы ля каралеускага палаца. I толью адзш «просты камп'ютэрны рамонтшк» зауважыу, што падшсаны гэты загад ¿мем не Вшдаус Вя-лт (так завуць караля), а В1рус Вялш. Шкодзя разл1чвау, што усе прачытаюць тое, што звыкт, а не тое, што нашсана, 1 не памыл1уся. Чытайце тэксты уважл1ва, будзьце пшьным1 — папярэд-жвае аутар юнага чытача.
Цшавая выхаваучая с1туацыя ляжыць у аснове казю «Каму нашкодз1у В1рус Шкодзя». В> рус вырашыу для разнастайнасщ пабыць добрым 1 адправ1у вялшую суму грошай пад выгля-дам выйгрышу у латарэю з рахунку аднаго банка на 1мя звычайнага беднага юнака. Але той аказауся сумленным 1 асцярожным: «не пажа-дау незаслужана прысвойваць тое, чаго сам не зараб1у» (с. 52).
А. Бутэв1ч звычайна не прапануе дзецям уласных вывыдау, марат, ён давярае гэтую справу свайму чытачу. Дзещ малодшага школь-нага узросту могуць рабщь самастойныя выва-ды, ¿м не заусёды падабаецца прамое настау-ленне. Рэдюя павучальныя звароты да чытача у А. Бутэв1ча выконваюць двайную ролю: паву-чаюць I ствараюць эфект дыялогу аутара з чы-тачом, шюзда прысутнасщ дзщящ у творы: «Толью ты будзь дасведчаным 1 абачл1вым, мой юны сябар, школ1 не забауляйся з невядомым1 пасланням1, яюя прыходзяць на твой камп'ю-тэр» (с. 53); «Таму школ1 не губляй пшьнасщ 1 уважтвасщ, мой юны сябар, кат працуеш на камп'ютэры» (с. 48).
Пазнавальнае значэнне збортка акрэслена яго тэмай, якую можна вызначыць як «таямнщы сусветнага сещва». Чытач, яю, напэуна, ведае пра штэрнет 1 у пэунай ступеш умее карыстацца
* Бутэв1ч, А. I. Прыгоды В1руса Шкодз! — Мшск: Мастацкая лтаратура, 2009. (Тут I далей цытаты даюц-ца па гэтым выдант з указанием староню.)
камп'ютэрам, пазнаём1ушыся з казкам1, усвядо-мщь узаемасувязь ус1х яго элементау, даведаец-ца пра канкрэтнае прызначэнне мадэма, прынта-ра, працэсара, маштора I шшых прыстасаванняу; а таксама навучыцца асноуным прынцыпам бяс-печнай работы: не адкрываць незнаёмыя люты, правяраць файлы антыв1руснай праграмай... Тэта неабходныя для сучаснага чалавека звестта, яюя лёгка засвощь дз1ця, прачытаушы кшгу «Прыгоды В1рус@ ШкодзЬ>.
Адпаведнасць жанру казки Жанр свайго твора аутар вызначыу у падзагалоуку: «Незвы-чайная казка пра караля Вшдауса Вялшага, В> руса Шкодзю \ чароуныя камп'ютэры». Збор-шк складаецца з сям1 казак, яюя аб'яднаны адзшствам персанажау, ствараюць закончаны твор, цэласную кшгу \ у той жа час маюць сю-жэтную завершанасць, могуць чытацца паасобку. Казку «Маладзшьны клён», напрыклад, аутар уключау у шшы зборшк казак — «Як аюян з кропелькай барукауся» (2003 г.).
Жанр л1таратурнай казю прадугледжвае аутарсю мастацю твор, заснаваны на фальк-лорных крынщах щ арыгшальнай задуме. Чым л1таратурная казка адрозшваецца ад на-роднай? Тым, што яе стварыу адзш аутар, яна адлюстроувае яго светапогляд, яго разумение дабра 1 зла 1 шшых маральных катэгорый. Да-рэчы, прымаючы да друку л1таратурную казку, рэдактар ацэньвае адэкватнасць так1х катэгорый. Пры гэтым аутар казю захоувае кам-паз1цыю, мастацкую структуру, паэтыку казк1 як жанру. Актыуная барацьба са злом, несп-равядл1васцю, дабрыня I бескарысл1васць — усе гэтыя прынцыпы народнай казк1 знайшл1 адлюстраванне у творы А. Бутэв1ча. Разам з тым аутар пашырыу магчымасц1 традыцыйна-га жанру: «Прыгоды В1рус@ Шкодз1» разгор-тваюцца у сучасным свеце, але у шшай, в1р-туальнай, рэальнасц1. Звычайныя рэчы «ажы-ваюць» пад пяром аутара.
Аутар вытрымл1вае паэтыку жанру. У збор-н1ку сустракаюцца характэрныя для казю элементы:
• стылютычныя формулы: ж^1ла-была; н1 у казцы сказаць, н1 пяром ап1саць; не далёка I не бл1зка, не высока 1 не шзка; жыць-пажываць 1 дабро нажываць; доуга спау ц1 коратка;
• тауталаг1чныя выразы: дз1восныя дз1вы, чарадзейныя чары, забауныя забавы;
• прыёмы сюжэтнага развщця: наяунасць трох смярцей В1руса Шкодз1, як1я схаваны у трох дасканалых працэсарах; небяспека пры-ходз1ць, кал1 кароль у ад'ездзе.
• прадметы 1 персанаж^1: дыван-нев1дз1мка, плашч-нев1дз1мка, заркалёт, каваль-Вярн1дуб, Кашчэй Несмяротны.
Для казю характэрна незвычайнае тлума-чэнне звычайных з'яу, што таленав1та дэманс-труе у сва1м творы А. Бутэв1ч. Напрыклад, чы-
тач даведваецца, што камп'ютэрны в1рус нель-га зус1м зшшчыць з сусветнага сещва, бо ён надзейна вартуе свае тры смерщ: адну — на далёкай планеце, а дзве шшыя — схавау за ко-давым1 замкам1, коды трымае у памящ, не да-вярае шкому. Дзяцел мае чырвоную пляму на галаве ад сораму: не увартавау маладзшьнага клёна ад жучкоу-караедау. Каб загладзщь сваю вшу, дзяцел да сённяшняга часу ловщь ¿х пад карой дрэу, таму I чуваць у лесе яго стук. А люща, аказваецца, мае таю выгляд (вялшя вочы, доуп нос, рудая поусць) ад стомленасщ: дзень 1 ноч лечыць яна звяроу у лясным штта-л1, правярае ¿х здароуе на медыцынсюм камп'-ютэры. Гэтыя звестю будуць вельм1 щкавыя дапытл1ваму чытачу, яю яшчэ верыць у цуд 1 умее здз1уляцца.
Змест / форма твора. Пазнавальны I вы-хаваучы змест зборшка, актуальнасць яго тэ-мы мы характарызавал1 вышэй. Ул1чваючы узрост чытачоу, яюм ён адрасаваны, адзна-чым дакладную аутарскую пазщыю: справяд-л1васць заусёды перамагае, усе дрэнныя справы выпрауляюцца. Гэта вельм1 важна, бо дзщя 6-9 гадоу не заусёды можа зрабщь пра-вшьную ацэнку учынкам герояу. I кал1 дрэн-ны учынак застаецца без увап аутара, то можа скласщся уражанне, што таюя паводзшы наогул дапушчальныя.
Важнае значэнне мае аптымютычная кан-цоука. Дзщя можа з щкавасцю чытаць пра катастрофу, але не ацэнщь, кат геро1 запнуць. Кшга павшна вяртаць у гармашчны свет. Не да-пушчальна дамшаванне негатыуных эмоцый, бо дзещ малодшага школьнага узросту доуга знаходзяцца пад уражаннем ад прачытанага. Крытэрыю аптымютычнасщ зместу зборшк А. Бутэв1ча цалкам адпавядае.
Л1чым неабходным адзначыць усё ж таю адну недакладнасць у змесце зборшка. Ён за-канчваецца казкай пра тое, як В1рус закахау-ся: «шчога падобнага ён яшчэ не адчувау». Тым не менш, чытач памятае, што у першай казцы зборшка В1рус ужо перажывау «нешта падобнае». Ён нават зб1рауся ажанщца з дачкой Вшдауса Вялшага Вшдусачкай, якая пад-манула яго, бо мела намер даведацца, дзе ён хавае свае тры смерщ. У вышку таго кахання Шкодзя ледзь не загшуу, а у апошняй казцы зборшка ён пра гэта ужо не памятае. Наурад щ такая нелапчнасць застанецца не зауважа-най чытачом.
Кампазщыя казак не мае храналапчных ад-хшенняу ад развщця дзеяння. Сюжэт казак ана-л1зуемага зборшка таксама арыентаваны на спе-цыфшу чытацкага успрымання — адналшей-ны, займальны, з хуткай зменай падзей. Унут-раным перажыванням герояу надаецца нямнога увап, яны уключаюцца у тэкст эшзадычна, абу-моулены развщцём дзеяння \ выкткаюць супе-
ражыванне у чытачоу. Напрыклад, у казцы «Шкодзя закахауся», аб якой мы гаварыл1 вышэй, паказаны перажыванш В1руса, кат ён пра-чытау лют Андрэйю з прызнаннем у каханш Надзейцы: «Чытау ¿х [л1тары — Дз. 3.] 1 рас-чульвауся усё больш. Нават пачау сам сябе шкадаваць, што таю ён адзшою \ няшчасны. Што школ1 не адчувау таюх пачуццяу, пра яюя Андрэй шша» (с. 58). Таюм чынам, аутар не за-бывае выклшаць у сва1х чытачоу спачуванне слабаму щ пакрыуджанаму.
Ашсанняу у тэксце мала, затое некаторыя прадметы \ рэчы падаюцца падрабязна, яскрава \ дазваляюць дз1цящ добра ¿х уявщь, нават су-аднесщ з тым1, што здаюцца звыклымь Напрыклад, щ не такая у маленькага чытача камп'-ютэрная мыш: «Мела яна доуп в1хлясты хвос-щк, якога ш у адной хатняй мышы не бывае. Носш беленью, сама металёвым бляскам адл1-вае, а унутры чырвоны агеньчык свецщца. 31р-неш на такую прыгажуню, \ сама рука цягнец-ца, каб пагладз1ць» (с. 26)?
Адзш з В1русавых заркалётау нават можна намаляваць: «Выбрау прадаугаваты \ вастрано-сы, серабрыстага колеру, бо вельм1 люб1у яго. Найбольш цан1у менав1та за бл1скучы — ажно льснщца колер. Ляц1ш у сусвеце, а навокал н1-быта маланк1 блшаюць — сонечныя праменн1 ад паверхш адб1ваюцца. А мог \ на шшы сес-ц1 — шырокакрылы, растапыраны, як варона у палёце, невыразнага \ няк1дкага колеру. 1м ка-рыстауся тады, кал1 не хацеу, каб зауважал1 яго^» (с. 54).
Мова / стыль. Асноуным1 патрабаванням1 да мовы дз1цячай л1таратуры прафесар С. Г. Ан-тонава л1чыць простасць, выразнасць, зразуме-ласць для чытача адпаведнага узросту, вобраз-насць, нагляднасць \ канкрэтнасць. Спышмся тольк1 на найбольш ярк1х момантах стылю анал1зуемага зборн1ка.
Мастацк1 твор пав1нен даваць узор нармава-най мовы, узбагачаць слоуны запас дзщящ. Казк1 А. Бутэв1ча цалкам адпавядаюць гэтаму патрабаванню: яны нап1саны прыгожай бела-рускай мовай, пабудаванай па ус1х прав1лах граматык1. Аутар да месца можа выкарыстаць прыказку («сядзем радком ды пагаворым ладком»), прастамоуны выраз («ажно вочы на лоб лезуць») ц1 стыл1зацыю пад старажытны указ («я, вышэйшай м1жзорнай с1лай падтрыманы уладар Сусветнага Сещва, ваш кароль \ гаспа-дар законны, аддаю неаспрэчны загад \ безапе-ляцыйна патрабую^ »).
У лекс1чным складзе адзначым вял1кую колькасць слоу камп'ютэрнай тэматык1, што абумоулена зместам казак. На сённяшн1 дзень гэтая лекс1ка уваходз1ць у актыуны моуны запас 1 не выклшае цяжкасцей пры успрыняцц1. Аргашчным1 у тэксце з'яуляюцца ¿мёны персанажау 1 назвы кра1н: Камп Кампав1ч,
Маштор Дысплеев1ч, Мышка, Працэсар, Мадэм, каралеуства Сусветнае Сещва, кароль Вшдаус Вялш, краша В1русашя, доктар Ан-тыв1рус, камп'ютэршчык Юзер.
Удала уводзщца навуковае слова «фальс1ф1-кат»: аутар тлумачыць яго тут жа, у тэксце, з дапамогай сшошмау: «Гэта фальс1ф1кат, пад-робка. Падман, адным словам» (с. 47).
Асабл1вае значэнне у тэкстах для чытачоу малодшага школьнага узросту маюць дзеясло-вы, яны не абавязкова дамшуюць над шшым1 часцшам1 мовы, як гэта характерна творам для дашкольшкау, але дзеясловы нясуць асабл1вую сэнсавую нагрузку, яны характарызуюць прад-мет праз дзеянне 1 рухаюць сюжэт. Прывядзём некалью прыкладау. Прынтэр «некалью разоу смачна крактануу» (с. 20), Клав1ятура «абурана затуркатала сва1м1 шматлшм1 кос-тачкам1-клав1шам1, блюнула зялёным1 вочкам1 1 важна прамовша» (с. 22), Маштор Дысплее-в1ч «весела блюнуу сва1м блаютным экранам» (с. 24). Асабл1вае значэнне набываюць дзеясловы у характарыстыцы галоунага героя В1ру-са Шкодзк ён злосць зата1у I выспельвае на-мер; насал1у сещуцам, папсавау ¿м нервы; вы-рашыу пабыць добраньюм; лаз1у-блукау па камп'ютэрных лаб1рынтах; стам1уся, ноп пад-б1у, рую натрудз1у; щхенька заскочыу у камп'-ютэр; перастарауся, забыушыся пра абачл> васць. Заканчваецца зборшк казак паведамлен-нем пра тое, што ён закахауся.
Словы з памяншальна-ласкальным1 суфшса-м1, яюя нявопытныя аутары нярэдка л1чаць прыкметам1 «дз1цячага» стылю, у тэксце А. Бу-тэв1ча ужываюцца вельм1 рэдка 1 заусёды маты-вавана: в1русяняты, нештачка, агеньчык, роу-неньюя радочю.
Нельга не адзначыць 1 мастацюя вобразныя сродю. Аутар не злоужывае мастацюм1 тропам^ яны вельм1 адметныя, запамшальныя, дапамага-юць уявщь прадмет ашсання. Асабл1ва вызнача-ецца у гэтым сэнсе казка «Маладзшьны клён»:
• эштэты: цяшстыя пушчы, дужыя караш, кучаравая чупрына, шапаттвая крона, вулкан-нае сэрца, прагав1тыя в1русы;
• метафары: азёры «з нябесным1 зоркам1 пе-рам1ргвалюя сва1м1 блаютным1 вачыма», Клён «дужым1 караням1 моцна за зямлю трымауся, кучаравай чупрынай за воблаю чапляуся, а ру-кам1-галшам1 хмары разганяу»;
• параунанш: Мышка круцщца, як в1рок; Жучю-Караеды навалшся на Клён — «шбы чорная хмара атулша дрэва».
Адзначым некаторыя асабл1васщ сштакс1ч-най будовы тэкстау зборшка. У цэлым сштак-сю просты, няускладнены разв1тым1 зваротам1 1 канструкцыямь Чэшсюм1 вучоным1 было да-казана, што дзещ малодшага школьнага узросту найлепш успрымаюць сказы з сям1 — пят-наццащ слоу. Па нашых наз1раннях, у зборшку
вытрымл1ваюцца гэтыя параметры. Сустрака-ецца некалью сказау з аднародным1 выказш-кам1, дзе агульная колькасць слоу — больш за дваццаць. Ёсць сказ складаны для дз1цящ з пункту гледжання 1 сштаксюу (устауная канст-рукцыя), 1 пунктуацьп: у ¿м выкарыстоуваецца тры працяжнт, два двухкропЧ 1 коска: «А та-му ён патрабуе — В1рус ажно здз1в1уся: шчога сабе — бач, яю суровы: нават патрабуе — каб гэтыя грошы невядомы адрасат забрау назад» (с. 52). Думаецца, што таюх канструкцый у творах для дзяцей трэба пазбягаць.
Аутар выкарыстоувае парцэляваныя канс-трукцьп, што дазваляе разбщь складаны сказ на некалью каротюх, набл1зщь мову твора да гутарковай, штанацыйна выдзелщь пэуныя словы 1 надаць казцы штанацыйную разнас-тайнасць. Прывядзём прыклады: «Аднойчы у чароуным каралеустве Сусветнае Сещва ад-былося неверагоднае здарэнне. Проста незвы-чайнае» (с. 17); «Нават пачау сам сябе шкада-ваць, што так1 ён адз1нок1 1 няшчасны. Што н1кол1 не адчувау так1х пачуццяу, пра як1я Андрэй п1ша. Што н1 разу ш ён не кахау н1ко-га, н1 яго н1хто не кахау» (с. 58). Аднак як та-к1я канструкцы1 уплываюць на правшьнае разумение малодшым1 школьн1кам1 сказа як за-кончанай с1нтакс1чнай адзшю?
Удалым1 стыл1стычным1 прыёмам1 з'яуля-юцца у тэксце пытальныя сказы. Яны ствара-юць эфект дыялогу з чытачом. «А ты гатовы ¿м дапамагчы?» — гэта непасрэднае пытанне да чытача. Шмат пытальных сказау у казцы «Як Шкодзя хацеу каралём стаць», яны перадаюць унутраны маналог, сумненн1 ж^1хароу каралеуства наконт мэтазгоднасц1 выканання каралеус-кага загаду. Аутар быццам запрашае чытача па-думаць разам з персанажамк дзеля чаго, навош-та, як, куды?
У казках шырока выкарыстоуваюцца дыя-лог1, што адпавядае патрабаванням чытача малодшага школьнага узросту.
Апарат выдання. Апарат выдання для дзяцей не можа быць складаным, асабл1ва у л1таратурна-мастацкай кн1зе. Мы не будзем гаварыць пра абавязковыя элементы апарату, неабходныя для апрацоую у б1бл1ятэках \ ¿н-фармацыйных службах. У зборн1ку няма ка-ментарыяу, падрадковых зауваг. Адзначым удалую задуму рэдактарау кн1г1 (Алены Масла 1 Людмшы Рудакоускай) у стварэнш яе апарату: кн1га пачынаецца уступным словам аутара Анатоля Бутэв1ча I заканчваецца словам! мастака-шюстратара Натал11 К1йко. Ус-тупнае слова аутара адрасавана у першую чаргу дзецям-чытачам, у ¿м акрэсл1ваюцца ау-тарская задума, прычыны, як1я падштурхнул1 узяцца за пяро, I прапануецца «адкласц1 на нейк1 час чароуную Мышку свайго камп'ютэ-ра 1 узяць у рук1 кн1гу».
Жыццёвае крэда Н. Кшко, каротюя звестю пра яе дапамагаюць чытачу уявщь працу над выданнем, адчуць удзячнасць да тых людзей, што падарыл1 щкавую кипу, пшьна угледзец-ца у ¿х фотаздымю.
Заключэнне. Беларусю кшжны рынак на-пауняюць расшсюя 1 беларусюя выданш. Але добрую беларускую кшгу знайсщ няпроста. Айчынныя выдавецтвы абмяжоуваюцца тыра-жам1 у тры тысячы экзэмплярау. Гэтым жа абумоулены 1 высою сабекошт выдання ¿, ад-паведна, высоюя цэны (у параунанш з расш-сюм1 кшгам1). Беларускае дзщячае кшгавыда-вецтва мае пэуныя парадоксы: у нас ёсць цу-доуныя аутары, щкавыя персанажы, займаль-ныя сюжэты 1 кшп, яюя не толью забауляюць, але I разв1ваюць, выхоуваюць дз1ця, аднак мнопя з беларусау не могуць назваць ш аута-рау, ш персанажау, ш сам1 творы. I усё ж у апошш час наз1раюцца станоучыя тэндэнцьп: у л1таратуру прыйшло пакаленне таленав1тых аутарау, шшуцца щкавыя кшп... У сучаснага дзщящ-чытача ёсць выбар. Задача рэдакта-ра — прапанаваць для выбару толью якасныя
выданш. Таюя, напрыклад, як зборшк А. Бутэ-в1ча «Прыгоды В1рус@ ШкодзЬ>.
Л1таратура
1. Беларуская дзщячая л1таратура: вучэб. дапаможшк / А. М. Макарэв1ч [1 шш.]; пад агул. рэд. А. М. Макарэв1ча, М. Б. Яф1ма-вай. — Мшск: Выш. шк., 2008. — 688 с.
2. Какая фишка нужна книжке: чего не хватает национальной детской литературе // Знамя юности. — 2 января (№ 1). — 2009. — С. 26-27.
3. Карайченцева, С. А. Книговедение: Литературно-художественная и детская книга. Издания по филологии и искусству / С. А. Карайченцева. — М., 2004. — 424 с.
4. Мжельская, Е. Л. Современный репертуар книг для детей / Е. Л. Мжельская // Проблемы полиграфии и издательского дела. Известия высших учебных заведений. — 2005. — № 2. — С.134-145.
5. Редакторская подготовка изданий: учеб. для вузов / под ред. С. Г. Антоновой. — М.: МГУП, 2002. — 467 с.
Пастуту 06.04.2010
