CC BY
226CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. RAQAMLI TEXNOLOGIYALARDA BUYUMLAR INTERNETI (IoT)
NING O'RNI.
S.R.Ochilova
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali assistenti
A.A.Sunnatov
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali talabasi
ANNOTATSIYA
Buyumlar Interneti (IoT) sensorlar, ishlov berish qobiliyati, dasturiy ta'minot va boshqa texnologiyalarga ega jismoniy obyektlarni (yoki bunday obyektlar guruhlarini) Internet yoki boshqa aloqa tarmoqlari orqali boshqa qurilmalar va tizimlar bilan bog'laydigan va ma'lumotlarni almashinadigan boshqa texnologiyalarni tavsiflaydi. Buyumlar interneti noananaviy nom sifatida qabul qilingan, chunki qurilmalar umumiy internetga ulanishi shart emas, ular faqat tarmoqqa ulangan bo'lishi va alohida manzilga ega bo'lishi kerak.
Kalit so'zlar: Buyumlar internet(IoT), sun'iy intellekt (AI), mashinali o'qitish, sensorlar, aqlli qurilmalar.
Bu soha bir nechta texnologiyalarning, jumladan, hamma joyda mavjud hisoblash, buyum sensorlari, tobora kuchayib borayotgan o'rnatilgan tizimlar va mashinalarni o'rganishning birlashuvi tufayli rivojlandi. O'rnatilgan tizimlarning an'anaviy sohalari, simsiz sensor tarmoqlari, boshqaruv tizimlari, avtomatlashtirish (jumladan, uy va binolarni avtomatlashtirish) mustaqil va birgalikda buyumlar Internetini faollashtiradi. Iste'mol bozorida IoT texnologiyasi "aqlli uy" kontseptsiyasiga taalluqli mahsulotlar, shu jumladan, bir yoki bir nechtasini qo'llab-quvvatlaydigan qurilmalar va jihozlar (masalan, yoritish moslamalari, termostatlar, uy xavfsizlik tizimlari, kameralar va boshqa maishiy texnika) bilan o'zaro bog'liqdir. Keng tarqalgan ekotizimlar va smartfonlar va aqlli dinamiklar kabi ekotizim bilan bog'langan qurilmalar orqali boshqarilishi mumkin. IoT shuningdek sog'liqni saqlash tizimlarida ham qo'llaniladi.
Buyumlar interneti yoki IoT - bu noyob identifikatorlar (UID) bilan ta'minlangan va insondan foydalanishni talab qilmasdan ma'lumotlarni tarmoq orqali uzatish qobiliyatiga ega bo'lgan o'zaro bog'liq hisoblash qurilmalari, mexanik va raqamli mashinalar, ob'ektlar, avtomatlashtirilgan tizimi.
Turli sohalardagi tashkilotlar yanada samaraliroq ishlash, mijozlarga yaxshi xizmat ko'rsatish, qarorlar qabul qilishni yaxshilash va biznes qiymatini oshirish uchun mijozlarni yaxshiroq tushunish uchun IoT dan tobora ko'proq foydalanmoqda.
IoT ishlash tizimi. IoT ekotizimi o'z muhitidan olingan ma'lumotlarni yig'ish, jo'natish va ularga amal qilish uchun protsessorlar, sensorlar va aloqa apparatlari kabi o'rnatilgan tizimlardan foydalanadigan veb-qobiliyatli aqlli qurilmalardan iborat. IoT
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. qurilmalari o'zlari yig'adigan sensor ma'lumotlarini IoT shlyuziga yoki boshqa chekka qurilmaga ulash orqali baham ko'rishadi, bu yerda ma'lumotlar tahlil qilish yoki mahalliy tahlil qilish uchun bulutga yuboriladi. Ba'zan, bu qurilmalar boshqa tegishli qurilmalar bilan bog'lanadi va bir-biridan olingan ma'lumotlar asosida ishlaydi. Qurilmalar ishning aksariyat qismini inson aralashuvisiz bajaradi, garchi odamlar qurilmalar bilan o'zaro aloqada bo'lishlari mumkin -- masalan, ularni sozlash, ularga ko'rsatmalar berish yoki ma'lumotlarga kirish. Ushbu veb-qo'llab-quvvatlanadigan qurilmalarda ishlatiladigan ulanish, tarmoq va aloqa protokollari ko'p jihatdan o'rnatilgan IoT ilovalariga bog'liq. IoT shuningdek, ma'lumotlarni yig'ish jarayonlarini oson va dinamikroq qilish uchun sun'iy intellekt (AI) va mashinani o'qitishdan foydalanishi mumkin.
1-rasm. Buyumlar internetining qo'llanilish sohalari.
IoT ning qo 'llanilishi. Narsalar interneti tashkilotlarga bir qancha afzalliklarni beradi. Ba'zi imtiyozlar sanoatga xos, ba'zilari esa bir nechta sohalarda qo'llaniladi. IoT ning ba'zi umumiy afzalliklari korxonalarga quyidagilarga imkon beradi:
✓ ularning umumiy biznes jarayonlarini kuzatish;
✓ mijozlar tajribasini yaxshilash (CX);
✓ vaqt va pulni tejash;
✓ xodimlarning mehnat unumdorligini oshirish;
✓ biznes modellarini integratsiyalash va moslashtirish;
✓ yaxshi biznes qarorlar qabul qilish;
✓ ko'proq daromad keltirish.
IoT kompaniyalarni o'z bizneslariga yondashuvlarini qayta ko'rib chiqishga undaydi va ularga biznes strategiyalarini yaxshilash vositalarini beradi. Umuman olganda, IoT sensorlar va boshqa IoT qurilmalaridan foydalangan holda ishlab chiqarish, transport va kommunal tashkilotlarda eng keng tarqalgan; ammo,
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. shuningdek, qishloq xo'jaligi, infratuzilma va uyni avtomatlashtirish sohalaridagi tashkilotlar uchun foydalanish holatlarini aniqladi va bu ba'zi tashkilotlarni raqamli transformatsiyaga olib keldi.
IoT qishloq xo'jaligidagi fermerlarga ishini osonlashtirish orqali foyda keltirishi mumkin. Sensorlar yog'ingarchilik, namlik, harorat va tuproq tarkibi, shuningdek, qishloq xo'jaligi texnikasini avtomatlashtirishga yordam beradigan boshqa omillar haqida ma'lumot to'plashi mumkin. Infratuzilma atrofidagi operatsiyalarni kuzatish qobiliyati ham IoT yordam berishi mumkin bo'lgan omil hisoblanadi. Sensorlar, masalan, binolar, ko'priklar va boshqa infratuzilmalardagi hodisalar yoki o'zgarishlarni kuzatish uchun ishlatilishi mumkin. Bu xarajatlarni tejash, vaqtni tejash, hayot sifatini o'zgartirish va qog'ozsiz ish jarayoni kabi afzalliklarni olib keladi. Uyni avtomatlashtirish biznesi binodagi mexanik va elektr tizimlarini kuzatish va boshqarish uchun IoT-dan foydalanishi mumkin. Keng miqyosda aqlli shaharlar fuqarolarga chiqindilar va energiya sarfini kamaytirishga yordam beradi. IoT barcha sohalarga, shu jumladan sog'liqni saqlash, moliya, chakana savdo va ishlab chiqarish sohalariga tegishli.
IoT ning ijobiy va salbiy tomonlari. IoT ning ba'zi afzalliklari quyidagilardan iborat:
■ istalgan joydan istalgan vaqtda istalgan qurilmada ma'lumotlarga kirish imkoniyati;
■ ulangan elektron qurilmalar o'rtasidagi aloqani yaxshilash;
■ ma'lumotlar paketlarini ulangan tarmoq orqali uzatish vaqt va pulni tejash; va
■ biznes xizmatlari sifatini yaxshilash va inson aralashuviga bo'lgan ehtiyojni kamaytirishga yordam beradigan vazifalarni avtomatlashtirish.
IoT ning ba'zi kamchiliklari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
o Ulangan qurilmalar soni ortib borayotgani va qurilmalar o'rtasida ko'proq ma'lumot almashishi bilan xakerning maxfiy ma'lumotlarni o'g'irlashi ehtimoli ham ortadi.
o Korxonalar oxir-oqibat katta raqamlar, ehtimol millionlab IoT qurilmalari bilan shug'ullanishi kerak va bu qurilmalardan ma'lumotlarni yig'ish va boshqarish juda qiyin bo'ladi.
o Tizimda xatolik yuzaga kelsa, har bir ulangan qurilmaning buzilishi ehtimoli
bor.
o IoT uchun xalqaro muvofiqlik standarti mavjud emasligi sababli, turli ishlab chiqaruvchilarning qurilmalari bir-biri bilan bog'lanishi qiyin.
IoT xavfsizligi va maxfiylik muammolari. Buyumlar interneti milliardlab qurilmalarni internetga ulaydi va milliardlab ma'lumotlar punktlaridan foydalanishni o'z ichiga oladi, ularning barchasi himoyalangan bo'lishi kerak. Kengaytirilgan hujum maydoni tufayli IoT xavfsizligi va IoT maxfiyligi asosiy muammolar sifatida tilga
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. olinadi. IoT qurilmalari bir-biri bilan chambarchas bog'langanligi sababli, xaker barcha ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish va uni yaroqsiz holga keltirish uchun bitta zaiflikdan foydalanishi kerak. O'z qurilmalarini muntazam yangilamaydigan yoki umuman yangilamaydigan ishlab chiqaruvchilar ularni kiberjinoyatchilarga qarshi himoyasiz qoldiradilar.
Bundan tashqari, ulangan qurilmalar ko'pincha foydalanuvchilardan shaxsiy ma'lumotlarini, jumladan ismlari, yoshi, manzillari, telefon raqamlari va hatto ijtimoiy media hisoblarini kiritishni so'raydi -- xakerlar uchun juda qimmatli ma'lumot. Hackerlar narsalar internetiga yagona tahdid emas; maxfiylik IoT foydalanuvchilari uchun yana bir muhim tashvishdir. Masalan, iste'molchi IoT qurilmalarini ishlab chiqaruvchi va tarqatuvchi kompaniyalar ushbu qurilmalardan foydalanuvchilarning shaxsiy ma'lumotlarini olish va sotish uchun foydalanishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Analytics for the Internet of Things (IoT) Andrew Minteer 2G17
2. Internet of Things Architectures, Protocols and Standards 2G19 Simone Cirani Gianluigi Ferrari Marco Picone Luca Veltri
3. The Internet of Things Enabling Technologies, Platforms, and Use Cases 2G17 Pethuru Raj Anupama C. Raman
4. Internet of Things in Biomedical and Cyber Physical Systems 2G21 Vijender Kumar Solanki Raghvendra Kumar
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Internet_of_things
6. https://www.techtarget.com/iotagenda/definition/Internet-of-Things-IoT
7. Saloydinov, S. Q. (2G21). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. "Academic research in educational sciences", 2(9), 886-889. https://doi.org/lG.244l2/2l8l-l385-2G2l-9-886-889
8. Saloydinov, S. Q. (2G21). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.
9. Caлойдинов, C. К. (2G21). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.
1G. Caлойдинов, C. К. (2G21). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.
11. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal Рэг Inteгdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.
12. Сaрдoржoн Кoдиржoн Ynra Сaлoйдинoв. (2G22). Иннoвaциoннoе решение для пoлyчения биoгaзa. "Central Asian Research Journal Рзг Interdisciplinary Studies (CARJIS)", 2(3), 28G-285. https://doi.org/lG.244l2/2l8l-2454-2G22-3-28G-285
13. Astanaliev E. T. O. The Process Of Electronic Document Management In The System Of Railway Automation And Telemechanics //The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research. - 2G21. - Т. 3. - №. 05. - С. 76-8G.
14. Astanaliev E. The formalization of the electronic document in railway automatics and telemechanics on the basis of simulation modeling //European Scholar Journal (ESJ). - Т. 2. - №. 3.
15. OGLI A. E. T. Software for Electronic Document Management System of Technical Documentation on Railway Automation and Telemechanics //JournalNX. - 2G21. - Т. 7. - №. 1. -С. 204-2G9.
16. Astanaliev E. ELECTRONIC MODEL OF TECHNICAL DOCUMENT MANAGEMENT PROCESS //З&рник наукових праць АОШЕ. - 2G21.
