CC BY
57RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA KORPORATIV BOSHQARUVNING JORIY HOLATI VA RIVOJLANISHI
Farrux Ismatullaevich Orziqulov
O'zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag'allikni qisqartirish vazirligi huzuridagi Biznes va tadbirkorlik oliy maktabi Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish bo'limi boshlig'i
ANNOTATSIYA
Raqamli iqtisodiyotning bugungi kundagi dolzarbligi. Raqamli iqtisodiyotning qulaylik va yangi imkoniyatlari. Raqamli iqtisodiyot atamasining kelib chiqishi. O'tkazilgan tadqiqotlar va natijalar. Raqamli iqtisodiyotning barcha sohalardagi beqiyos o'rni. Yurtimizda ham bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning rivojlangan tarmoqlari va bajarilayotgan ishlar.
Kalit so'zlar: raqamli iqtisodiyot, raqamli texnologiyalar, kommunikatsiya, infratuzilma, investitsiya, aloqa operatorlari, innovatsiyalar.
CURRENT STATUS AND DEVELOPMENT OF CORPORATE GOVERNANCE IN A DIGITAL ECONOMY
ABSTRACT
The relevance of the digital economy today. Convenience and new opportunities of the digital economy. Origin of the term digital economy. Research and results. The unique role of the digital economy in all areas. The developed sectors of the digital economy and the work being done in our country today.
Keywords: digital economy, digital technologies, communication, infrastructure, investment, telecom operators, innovations.
Kirish.
Raqamli iqtisodiyotning yuksalishi 21-asrning o'ziga xos xususiyatlaridan biridir. Raqamli texnologiyalar jamiyat va iqtisodiyotga ko'p jihatdan ta'sir qiladi, shu jumladan yangi aloqa va hamkorlik vositalari orqali; xizmat ko'rsatishning kuchli tarkibiy qismiga ega bo'lgan yangi mahsulotlar; ma'lumotlarning iqtisodiy o'sish omili sifatida roli; sun'iy intellect (AI) yordamida vazifalarni avtomatlashtirish; va platformalar kabi yangi biznes modellarining paydo bo'lishi. Shu sababli raqamlashtirish bizning hayotimiz va birgalikda ishlash tarzimizni tubdan o'zgartiradi. Bu butun jamiyat farovonligi va birlashishi uchun oqibatlarga olib keladi; shuningdek, barcha sohalardagi korxonalar uchun samaradorlik, bandlik, ko'nikmalar, daromadlarni taqsimlash, savdo va atrof-muhitga ta'sir ko'rsatuvchi ta'sirlar.
Xorijiy mamlakatlarda raqamli iqtisodiyot ancha rivojlangan. Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi hozirgi mavjud sohalarda beqiyos o'zgarishlar keltirib chiqarishi ta'kidlanmoqda. Bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi barcha sohalarning rivojlanishi uchun muhim.
Asosiy qism.
Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda dolzarb mavzulardan biridir. "Raqamli iqtisodiyot'' atamasi birinchi bo'lib 1995-yilda Don Tepkott muallifligida chop etilgan. "Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli intelekt asrida va'da xavf-xatar" (The Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence) nashrida alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismlariga fundamental innovatsiyalar (yarimo'tkazgichlar, protsessorlar), asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog'lovchi infratuzilmalar (internet va telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko'rsatiladi.
Mamlakatimiz Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 13-fevral kuni axborot texnologiyalarini rivojlantirishga bag'ishlangan tadbirda keltirgan statistik ma'lumotlariga muvofiq AQSHda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 10.9 foiz, Hindistonda 5.5 foizni tashkil etadi. O'zbekistonda bu ko'rsatkich 2 foizdan ham oshmaydi.
Raqamlashtirishning ahamiyati va ta'sirini qanchalik ortib borayotganligini baholash uchun so'nggi o'n yillikdagi bir necha yirik texnologik kompaniyalar va raqamli platformalarning jahon bozoridagi kapitallarining ulushini ko'rish kifoya. Xususan, BMTning savdo va rivojlanish konferensiyasi ma'lumotlarida qayd etilganidek, bu ko'rsatkich 2009-yilda 16 foizni tashkil etgan bo'lsa, 2018-yilning oxiriga kelib 56 foizga yetgan.
Xalqaro tajriba shundan dalolat bermoqdaki, bugungi kunda raqamli texnologiyalar asosan ilmiy hamjamiyat va xususiy sektorda jadal rivojlanmoqda. Shuning uchun davlat, aynan, ushbu sohalarda innovatsion loyihalarni qo'llab-quvvatlagan holda qulay ekotizmni yaratishi lozim.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik rivojlanish sharoitida O'zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini raqamli iqtisodiyotsiz tasavvur qilish qiyin. Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, 2022-yilga kelib global YaIMning chorak qismi raqamli sohada bo'lishini taxmin qilmoqda. Lekin, xalqaro axborot kommunikatsiya texnologiyalari rivojlantirish indeksi bo'yicha O'zbekiston 170 dan ortiq davlat ichida 103-o'rinni egallab turishining o'zi mamlakatimizda bu sohada hali o'z yechimini kutayotgan masalalar va qilinishi lozim bo'lgan ishlar ko'pligidan dalolat beradi.
Davlatimiz raxbarining ta'kidlashicha, "....yurtimiz xalqaro axborot kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish indeksi bo'yicha 2019-yilda 8 pog'onaga ko'tarilgan bo'lsa-da, hali juda ham orqada. Aksariyat vazirlik va idoralar, korxonalar raqamli texnologiyalardan mutlaqo yiroq, desak, bu ham haqiqat. Albatta,
raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko'p mablag' va mehnat resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo'lmasin, bu ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz?! Ertaga juda kech bo'ladi. Shu bois, raqamli iqtisodiyotga faol o'tish kelgusi 5 yildagi eng ustuvor vazifalarimizdan biri bo'ladi.
Raqamli iqtisodiyotning o'sishi uchun mamlakatning barcha imkoniyatlarini ochib berishga to'sqinlik qilayotgan O'zbekistonning telekommunikatsiya bozorida muammolar mavjud. Bozorni cheklovchi asosiy omil investitsiyalarni kuchaytiradigan va narxlarni ko'taradigan raqobatbardosh raqobatdir. Natijada IP tranziti narxi dunyodagi eng qimmat bo'lib qolmoqda va aholi jon boshiga nisbatan mamlakatning o'tkazish qobiliyati juda past. UzTelecom shuningdek, mamlakatda uzoq masofalarga xizmat ko'rsatuvchi va eng keng tarmoqqa ega. Garchi 2018-yil iyun holatiga ko'ra mamlakat uchun qaryb 24,500 ta ichki tolali kilometr xizmat ko'rsatadigan bo'lsa, bu mamlakat uchun bu ko'rsatkich past. Garchi bozorga kiradigan boshqa operatorlar, shu jumladan xorijiy kompanyalarga nisbatan xech qanday qonuniy cheklovlar qo'llanmasa ham, UzTelecom ISP ulanish uchun imtiyozli foydalanish va narxlarni olishiga oid aniq dalillar mavjud. Uyali aloqa operatorlari (MNO) uchun litsenziyalashning murakkab, noan'anaviy jarayonlari o'tmishda ba'zi xorijiy kompaniyalarni bozorni butunlay tark etishga majbur qildi va mavjud soliq tuzilmalari xususiy MNO o'sishiga to'sqinlik qilmoqda.
Raqamlashtirish katta va misli ko'rilmagan imkoniyatlarni taqdim etadi. Shu bilan birga, bunday transformatsion texnologiyalarni rivojlanishida jiddiy noaniqliklar saqlanib qolmoqda. Hukumatlar jamiyat uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlar va ushbu paydo bo'layotgan texnologiyalar ularning boshqaruv faoliyatida yuzaga keladigan tanqidiy muammolarni chuqurroq tushunishga intilishlari kerak.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qiladigan bo'lsak, har bir mamlakatning o'sishi, rivojlanishi va taraqqiy etishi uchun har bir sohada yangi-yangi o'zgarishlar, g'oyalar va vaqti-vaqti bilan o'zgartirilib turadigan yangicha tartiblar bo'lishi lozim. Bugungi davrda Raqamli iqtisodiyot va uni rivolanishi zamon talablaridan biridir. Mamlakatimiz taraqqiyotining istiqboli ham raqamli iqtisodiyot rivojlanishi va raqamli texnologiyalarning qamrov darajasiga tayanadi.
Davlatimiz raxbari ta'kidlaganlaridek iqtisodiyotni shakllantirish ko'p mablag' va mehnat talab qiladi. Ammo biz bundan qo'rqmasdan raqamli iqtisodiyotni shakllantirishimiz kerak. Bu ishni bugundan, hozirdan ma'sulyat va qai'iyat bilan boshlashimiz lozim. Mamlakat rivojlanishi, taraqqiy etishi uchun har bir shaxs mas'ul. Har birimiz bu masalaga jiddiy qarashimiz lozim. Prezidentimiz SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga yo'llagan Murojaatnomasida 2020-yilga "Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili" deb nom berish taklifi ilgari
surilishi tom ma'noda O'zbekiston hayotida global taraqqiyotga hamohang ravishda yarixiy burilish davri boshlanganligini tasdiqladi. Raqamli iqtisodiyotni rivojklantirish to'g'risidagi har bir qonunlar va taklif, tavsiyalar o'z vaqtida amalga oshirilishi va keng targ'ib qilinishi lozim. Mamlakatimiz hayotida ham raqamli iqtisodiyotning ayrim elementlari allaqachon muvaffaqiyat bilan faoliyat ko'rsatmoqda. Jumladan, hujjatlar va kommunikatsiyalarning ommaviy ravishda raqamli vositalarga o'tkazilishini hisobga olib, elektron imzoga ruxsat berish, davlat bilan muloqot qilish ham elektron platformalarga o'tkazilmoqda. Albatta bu to'xtab qolmasligi lozim va boshqa sohalarda ham raqamli iqtisodiyotga o'tish ishlari jadal ravishda amalga oshirilishi kerak.
Shuningdek, davlat innovatsion va raqamli ekotizmni qo'llab-quvvatlash sohasida raqamli ta'limning zamonaviy metodlarini qo'llab-quvvatlashi, innovatsion xizmatlarni samarali tartibga solish normalarini ishlab chiqishi, yangi bozorlarni o'zl ashtirishda ko'maklashishi hamda texnologikk jarayonlarning chuqurlashuvida yuzaga chiqadigan rikslarni pasaytirish choralarini ko'rishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
REFERENCES
1. https://www.researchgate.net/publication/336675826 : The activities of banks in Uzbekistan in the modern digital economy
2. http: //www.uz.undp .org/content/uzbekistan/en/home/countryinfo .html.
3. Project Information Document/ Integrated Safeguards Data Sheet (PID/ISDS) Concept Stage |Date Prepared/Updated: 05-Sep-2018 | Report No:PIDISDSC24091 Public, : http:Awww.worldbank.org/projects
4. Nick Malyshev (nick.malyshev@oecd.org) or Celine Kauffmann (celine.kauffmann@oecd.org) OECD Regulatory Policy Division, http://oe.cd/regpolicy
5. Tokhirov A.I. "Writing control programs for computer numeral control machines" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 5(86). URL: https: //7universum.com/ru/tech/archive/item/11810
DOI - 10.32743/UniTech.2021.86.5.11810
6. Tokhirov A.I. "Application procedure CAD/CAM/CAE - systems in scientific research" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 6(87). URL: https: //7universum.com/ru/tech/archive/item/11836
DOI - 10.32743/UniTech.2021.87.6.11836
7. Tokhirov A.I. "Using the graphical editor "Компас 3D" in teaching computer engineering graphics" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 7(88).
URL: https: //7universum.com/ru/tech/archive/item/12076 DOI: 10.32743/UniTech.2021.78.8-3.12076
8. Tokhirov A.I., Marasulov I.R. "CONTROL MODELS AND INFORMATION SYSTEM OF COTTON STORAGE IN THE CLASTER SYSTEM" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 11(92).
URL: https://7universum.com/ru/tech/archive/item/12486
9. Azamjon Ibrohim ugli Tokhirov, "Technological process development using CAD-CAM programs", "Science and Education" Scientific Journal, June 2021 / URL: https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/1561
10. Toxirov A'zamjon Ibrohim o'g'li, "METHODOLOGY OF TEACHING THREE-DIMEN MODELING USING THE PROGRAM "KOMPAS-3D"", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center,
URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4718298
11. Marasulov Islombek Ravsjanbek o'g'li,Tohirov A'zamjon Ibrohim o'g'li, "THE IMPORTANCE OF AUTOMATION OF COTTON RECEIVING SYSTEM", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center,
URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4898919
12. Toxirov A'zamjon Ibrohim o'g'li, "QUALITY IN MODERN MANUFACTURING ENTERPRISES THE ROLE OF ROBOTOTECHNICS AND AUTOMATED ELECTRICAL INSTRUMENTS IN PRODUCTION", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center,
URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4968770
13. Islombek Marasulov Ravshanbek Ogli, & Toxirov Azamjon Ibrohim Ogli. (2021). A ROLE OF MECHANICAL ENGINEERING IN MECHATRONICS. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 824-828.
Retrieved from https : //repo .j ournalnx.com/index.php/nx/article/view/1690
