CC BY
8RAQAMLAR TEXNALOGIYALAR OBYEKTLARNING ENERGIYA TA'LIMOTINI RIVOJLANTIRISHDA DAVLAT SIYOSATINING ROLI Madina Rustamqulova Ihtiyorovna
Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi TATU universiteti Kiberxavfsizlik fakulteti talabasi
@madinarustamqulova0411gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10720652
Annotatsiya Mazkur maqolada raqamli texnalogiyalar, raqamli modeller, energiya ta'limoti, raqamli modellashtirilgan konlar va ularning afzalliklari , raqamli virtual platformalar , raqamli teznalogiyalar obyektlarining energiya ta 'limotini rivojlantirishda davlat siyosati haqida tushuncha berilgan.
Kalit so'zlar: raqamli texnalogiya, raqamli modellashtirish, raqamli energiya, energiya ta'limoti, neft va gaz konlarining raqamli modeli, raqamli platformalar, raqamli texnalogiyalarda davlat siyosati;
Аннотация. В данной статье дается понимание государственной политики в области развития цифровых технологий, цифровых моделей, энергетического образования, цифровых моделей шахт и их преимуществ, цифровых виртуальных платформ и энергетического образования объектов цифровых технологий.
Ключевые слова: цифровые технологии, цифровое моделирование, цифровая энергетика, теория энергетики, цифровая модель месторождений нефти и газа, цифровые платформы, государственная политика в области цифровых технологий;
Abstract. This article provides an understanding of the state policy in the development of digital technologies, digital models, energy education, digitally modeled mines and their advantages, digital virtual platforms, and energy education of digital technology objects;
Keywords: digital technology, digital modeling, digital energy, energy theory, digital model of oil and gasfields, digital platforms, state policy in digital technologies;
KIRISH
Raqamli texnologiyalar - kengaytirilgan haqiqat (AR). Eng istiqbolli - bu virtual dunyodan real dunyoga ob'ektlarni qo'shish imkonini beruvchi to'ldirilgan reallik texnologiyasi.Raqamli texnalogiyalarni o'zlashtirish insoniyat tarixidagi boshqa innavatsion ishlanmalarni joriy qilishdan tezroqdir: bor yo'g'i yigirma yil ichida raqamli texnalogiyalar rivojlanayotgan mamlakatlar aholisining qariyb 50 % ni qamrab olishga va ularning yordami bilan jamiyatlarni o'zlashtirishga muvaffaq bo'ldi.Aloqa va moliyaviy, tijorat va davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini yahshilaydigan texnalogiyalardan foydalanish aholi o'rtasidagi tengsizlikning sezilarli darajada qisqarishiga olib kelishi mumkin. Masalan, sog'liqni saqlash sohasidagi sun'iy intelektga asoslangan ilg'or texnalogiyalar inson hayotni saqlab qolish,kasalliklarga tashhis qo'yish va umr ko'rish davomiyligini oshirishga xizmat qiladi. Ta'lim sohasida virtual o'quv muhiti va masofaviy ta'minlash dasturlarida ishtirok etmagan insitutlar mas'uliyatini oshiradi.Sun'iy intelektdan foydalanish natijasida jarayonlar kamroq bryukratik holga keladi.
Raqamli texnologiyalar - virtual haqiqat (Virtual haqiqat, VR). Insonning virtual haqiqatda bo'lishiga imkon beruvchi texnik qurilmalarning paydo bo'lishi ushbu texnologiyani ko'ngilochar sohada talabga aylantirdi. Virtual haqiqatning dubulg'alari va kostyumlari, ixtisoslashtirilgan xonalar sizga noma'lum dunyoga kirishga imkon beradi, bu sizning barcha harakatlaringiz virtual olamdan javob berish uchun dasturlashtirilgan, bu sizga o'zingizni 100% ga cho'mish imkonini beradi.
Energiyani tejash va undan oqilona foydalanish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biridir.Prezidentimiz Sh.Miromonovich Mirziyoyev ham bu borada turli chora tadbirlar ko'rmoqdalar.Energiya ta'limoti,raqamli texnalogiyalarni rivojlantirish Davlat siyosati darajasiga ko'tarilmoqdaPrezidentimizning "Energiya tejovchi texnalogiyalarni joriy qilish va kichik quvvatli qayta
tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora tadbirlar to'g'risida"gi farmoni ijro doirasida O'zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi huzuridagi Tarmoqlararo energiyani tejash jamg'armasining raqamli onlayn platformasi ishga tushirildi.
Bugungi kunda mamlakatimizda raqamli texnalogiyalarni rivojlantirish, xususan energiya ta'minotini yo'lga qo'yish va sohani rivojlantirish yuzasida tub o'zgarishlar amalga oshirilyapti.Xususan, Toshkent viloyatida 500 kv kuchlanishli raqamli podstansiya qurilishi rejalashtirilmoqda.Ushbu podstansiyani Toshkent viloyatining Quyi Chirchiq tumanida qurilishi loyihalashtitilgan. "Halqa" deb nomlamgan podstansiya 1602 MVA o'tkazuvchanlik quvvatiga ega bo'ladi. Mazkur podsatnsiyaning ishga tushirilishi natijasida Toshkent shahri ista'molchilarining elektr ta'minotini sifati yahshilanishi ko'zda tutilgan.Shuningdek Toshkent viloyatidagi "Keles" podstansiyasiga tushadigan yuklamani kamaytirishga erishiladi. "Halqa" podstansiyasini "Sirdaryo" IES va energetika tizimining boshqa podstansiyalari bilan bog'lash uchun Toshkent hamda Sirdaryo viloyatlari hududida 213 km uzunlikdagi 220 kv va 72 km uzunlikdagi 500 kv kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlari qurilmoqda.Bu podstansiyalar va elektr uzatish tarmoqlarini qurishdan asosiy maqsad xalqimiz turmush tarzini yahshilash va energiya sifatini oshirishdir. Elektr energiya sohasida raqamli texnalagiyalarning o'rni beqiyosdir. Elektr ta'minotini tejash va elektr energiyasidan samarali foydalanish maqsadida raqamli texnalagiyalar yordamida loyihalar amalga oshirilyapti. Eng zamonaviy turlaridan biri bu raqamli konlardir.
Bugungi kunda O'zbekistonda 280 dan ziyod konlar mavjud, ularning 123 tasi raqamli modelda ishlab chiqilgan naft va gaz konlaridir.Konlar bo'yicha barcha ma'lumotlar yagona bazada raqamlashtirilgan 3D modelda saqlanadi. Raqamli konlarda geologik risklarni 40-45 % dan 5-10 % gacha kamaytirish, sesmik ma'lumotlarni o'rganish orqali 3500 metrdan ham neft va gaz zahiralarini aniqlash, qolaversa qariyb 65 mln dollarlik iqtisodiy samaraga erishish mumkin. Konlardagi tarmoqlarni raqamlashtirish natijasida bugungi kunda 123 ta konlarda ish unumdorligini oshirish,mavjud zahiralarni aniqlash, ularni monitoring qilishda o'z samarasini ko'rsatdi.
Hozirgi kunda qariyb 1300 ta gaz va neft konlari raqamlashtirilyapti. Ya'ni soda qilib aytganimizda endilikda Qoraqalpog'iston Respublikasidagi barcha neft va gaz konlarini Poytaxtdan boshqarish va monitoring qilish mumkinRaqamlashtirish loyihasi prezidentimiz SHavkat Mirziyoyevning ko'rsatmalariga muvofiq ishga tushirildi.Bu sohani modellashtirish yuzasidan AQSH ning "SCHLUMBERGER" kompaniyasi bilan hamkorlik qilinmoqda .Kompaniyaning raqali modellashtirish loyihasi boyicha Toshkentdagi rahbari Stepan Krapivin : "Sohani raqamlashtirish bo'yicha O'zbekiston prezidenti to'g'ri yo'nalish ko'rsatdi.Chunki raqamlashtirish salohiyatni yahshiroq baholash va qayerga sarmoya kiritish mumkinligini tezroq va sifatliroq anglashga yordam bermoqda" - deb ta'kidladi. Neft va gaz konlarini modellashtirish bo'yicha maqsad kata olingan.Xususan bugungi kunda yangi ochilgan barcha konlarni modellashtirish bo'yicha maqsad katta olingan.Xususan joriy yilda yangi ochilgan barcha konlarning geologik, 28 ta konning gidrodinamik va 40 ta konning tarmoqli modelini tuzish ishlarini amalga oshirish ko'zda tutilgan.
Energiyani tejash va undan oqilona foydalanish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biridir.Prezidentimiz Sh.Miromonovich Mirziyoyev ham bu borada turli chora tadbirlar ko'rmoqdalar.Energiya ta'limoti,raqamli texnalogiyalarni rivojlantirish Davlat siyosati darajasiga ko'tarilmoqda.Prezidentimizning "Energiya tejovchi texnalogiyalarni joriy qilish va kichik quvvatli qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora tadbirlar to'g'risida"gi farmoni ijro doirasida O'zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi huzuridagi Tarmoqlararo energiyani tejash jamg'armasining raqamli onlayn platformasi ishga tushirildi.
Energiya ta'minot tizimlarida energiya samaradorligini oshirish raqamli texnologiyalar ishlab chiqilgan signallar o'zgartirish apparati va uning elementlarining tuzilishlari ko'p fazali birlamchi
kuchlanishlar va toklami ikkilamchi kuchlanish ko'rinishidagi signalga aniq va tezkorlik o'zgartirishga bo'lgan asosiy talablarni qoniqtirishi aniqlandi. Energiya ta'minoti obyektlarida energiya samaradorligi ko'rsatkichlarini tadqiq etish va baholashning Cloud Computing modeli, tadqiqot algoritmi, ular asosida ishlab chiqilgan dasturiy majmuasi manbalarini ulanishni meyoriy elektr kattaliklarni ta'minlash nuqtai nazaridan elektr sxemalarini tanlash, nazorat va boshqarish hamda raqamlashtirish asosiy chastota davriga mos 14 razryadli kodning 256 tanlovi hisobida amalga oshirildi va bu tadbirlar elektr energiya ta'minotidan samarador foydalanishni ko'rsatkichlarini yaxshilash hamda ularni tezkor monitoring qilish imkoni mavjud ekanligi isbotlandi.
