CC BY
27
mgr inz. Tomasz WILCZYNSKI st. kpt. mgr inz. Joanna RAKOWSKA
Zaklad-Laboratorium Badan Chemicznych i Pozarowych
JAKOSC PIAN GASNICZYCH WYTWARZANYCH Z WÖD POWIERZCHNIOWYCH SILNIE ZANIECZYSZCZONYCH
Cz^sc II - Parametry pian gasniczych uzyskanych z zanieczyszczonych wod
powierzchniowych
Streszczenie
W artykule przedstawiono wyniki badan pian gasniczych uzyskanych z zanieczyszczonych wod powierzchniowych oraz mozliwosc wykorzystywania w akcjach gasniczych wod zanieczyszczonych.
Summary
This article describes results of research of fire-fighting foams received from polluted surface waters and possibility for application polluted waters in fire extinguishing.
1. Monitoring wod powierzchniowych
Zakres badan i ocen stanu srodowiska oraz ich cz^stotliwosc okreslaj^. wieloletnie programy Panstwowego Monitoringu Srodowiska [1-3].
Celem PMS, rozumianego jako system pomiarow, ocen i prognoz, jest zapewnienie wiarygodnych informacji o stanie srodowiska - w tym informacji o jakosci elementow przyrodniczych i dotrzymywaniu standardow srodowiskowych okreslonych prawem -o obszarach, na ktorych stwierdzono przekroczenia standardow, jak rowniez o zmianach jakosci elementow przyrodniczych. Jednym z elementow PMS jest monitoring jakosci srodl^dowych wod powierzchniowych. Badania i obserwacje prowadzone s^. bezposrednio przez wojewodzkie inspektoraty ochrony srodowiska oraz instytuty naukowo-badawcze pod koordynacj^. Glownego Inspektora Ochrony Srodowiska.
Monitoring wód powierzchniowych (rzek i jezior) prowadzony jest w oparciu o przepisy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [4] wraz z rozporz^dzeniami. Wyniki monitoringu wód przedstawiane s^. w raportach o stanie srodowiska dla poszczególnych województw lub dla kraju, opracowywanych corocznie po zakoñczeniu kolejnego PMS [5-7].
2. Wybór próbek wód do badan
W celu wytypowania próbek do badan przeanalizowano raporty dotycz^ce stanu czystosci wód powierzchniowych [ 5-7]. Pierwszy etap badan wykonano na próbkach pobranych z rzek województwa mazowieckiego o najnizszej klasie czystosci. W nast^pnym etapie badania przeprowadzono na silnie zanieczyszczonych wodach z województwa malopolskiego. Punkty poboru prób byly takie same jak punkty monitoringu. 2.1 Miejsce i warunki poboru prób
Dnia 17.08.2006r. pobrano wod^ z dwóch punktów pomiarowych: z rzeki Mienia okolo 500 m od ujscia do Swidra na wysokosci miejscowosci Emów oraz z rzeki Jagodzianka okolo 500 m od ujscia do Wisly. Podczas poboru wód temperatura otoczenia wynosila okolo 25°C, swiecilo slonce i bylo bezwietrznie. W tygodniu poprzedzaj ^cym pobór wód wyst^powaly opady deszczu.
Dnia 07.09.2006r. pobrano wod^ z rzeki Mienia w miejscowosci Bykowizna i miejscowosci Mienia. Podczas poboru wód temperatura otoczenia wynosila okolo 20°C, Bylo pochmurnie i wietrznie. W tygodniu poprzedzaj ^cym pobór wód wyst^powaly opady deszczu.
Dnia 25.10.2007r. pobrano wod? z rzeki Macocha przy ujsciu do Wisly, rzeki Serafa w miejscowosci Duza Grobla, rzeki Wisla w okolicach Oswi^cimia oraz rzeki Paleczka przy ujsciu do rzeki Skawy. Podczas poboru wód temperatura otoczenia wynosila okolo 5°C, padal deszcz.
Rodzaj i poziom zanieczyszczen wyst^puj^cych w wodach pobranych w województwie mazowieckim podano w tabeli 1.
Rodzaj i poziom zanieczyszczen wyst^puj^cych w wodach pobranych w województwie malopolskim podano i tabeli 2.
Tabela 1
Wskazniki zanieczyszczenia rzek woj. mazowieckiego w 2005 r. w punktach poboru prob [6]
Wyniki pomiarow wskaznikow substancji odpowiadajqcych IV lub V klasie
Punkt Km Klasa ogolna jakosci wod w poszczegolnych punktach pomiarowych
Rzeka pomiarowo -kontrolny biegu rzeki Nazwa wskaznika Klasa wska - Jednostka St^zenie
Srednio - Maksy - Mini -
znika
roczne limine malne
Tlen rozp. IV mg O2/l 6,811 9,99 4,48
ChZT-Mn IV mg O2/l 11,08 21,1 7,76
ChZT-Cr IV mg O2/l 41,47 56,6 33,4
Amoniak IV mg NH4/l 0,6778 5,306 0,129
Azotany IV mg NO3/l 19,88 49,02 0,495
Azotyny IV mg NO2/l 0,227 0,64 0,049
Karczew - Azot ogolny IV mg N/l 7,582 15,3 1,64
Jagodziank a ujscie do Wisly 0,0 V Przew.elektr. Selen IV IV uS/cm mg Se/l 1063 0,0218 1952 0,026 281 0,013
Barwa IV mg Pt/l 50 90 30
Ogolny w^g.org. V mg C/l 16,53 24,3 12,8
Azot Kjeldahla V mg N/l 3,034 6,65 1,16
Fosforany V mg PO4/l 3,366 15,9 0,218
Fosfor ogolny V mg P/l 1,417 5,68 0,142
Lb.b.coli fek. V n/100 ml 60660 110000 4600
Og.lb.b.coli V n/100 ml 83380 110000 4600
Barwa IV mg Pt/l 30 40 15
ChZT-Cr IV mg O2/l 34,358 62,9 22,2
Og. w. org. IV mg C/l 11,607 21,9 7,39
Azotany IV mg NO3/l 10,34 45,832 0,734
Przew. elektrol. IV ^S/cm 1090 1595 386
Selen IV mg Se/l 0,02 0,032 0,01
Ind. sap. fitopl. IV - 2,343 2,67 2,1
Tlen rozp. V mg O2/l 8,173 11,74 0,43
Mienia Bykowizna 18,0 V BZT5 V mg O2/l 6,667 20 2,0
Amoniak V mg NH4/l 6,579 21,635 0,129
Azot Kjeldahla V mg N/l 7,329 21,0 1,54
Azotyny V mg O2/l 0,459 2,889 0,066
Azot ogolny V mg N/l 9,698 21,2 3,18
Fosforany V mg PO4/l 5,02 8,06 0,673
Fosfor og. V mg P/l 1,796 2,93 0,395
Lb. b. coli fek. V n/100 ml 54950 110000 1500
Og. lb. b. coli V n/100 ml 78658,3 110000 4300
Cd. tabeli 1
Punkt Km Klasa ogolna Wyniki pomiarow wskaznikow substancji odpowiadajqcych IV lub V klasie jakosci wod w poszczegolnych punktach pomlarowych
Rzeka pomiarowo -kontrolny biegu rzeki Nazwa wskaznika Klasa wska -znika Jednostka St^zenie
Srednio -roczne Maksy -limine Mini -malne
Barwa IV mg Pt/l 20 30 15
Tlen rozp. IV mg O2/l 8,448 12,45 4,68
BZT5 IV mg O2/l 3,75 7,0 2,0
ChZT-Cr IV mg O2/l 22,975 32,6 17,0
Mienia Mienia 37,1 V Amoniak IV mg NH4/l 0,927 2,318 0,175
Azot Kjeldahla IV mg N/l 2,007 3,86 1,06
Fosforany V mg PO4/l 0,684 1,7 0,176
Selen V mg Se/l 0,023 0,045 0,013
Lb. b. coli fek. V n/100 ml 20560,8 110000 430
Lb. b. coli V n/100 ml 65158,3 110000 4300
Barwa IV mg/Pt/l 26 40 15
BZT5 IV mg O2/l 3,75 8,0 1,0
ChZT-Cr IV mg O2/l 30,825 39,9 22,6
Amoniak IV mg NH4/l 1,084 4,906 0,129
Azotyny IV mg NO2/l 0,24 1,027 0,033
Wi^zowna - Selen IV mg Se/l 0,015 0,031 0,005
Mienia pow. ujscia 4,2 V Zelazo IV mg Fe/l 0,6504 1,04 0,185
do Swidra Chlorofil "a" IV ^g/l 15,89 51,2 2,84
Azot Kjeldahla V mg N/l 2,628 6,01 1,11
Fosforany V mg PO4/l 1,444 3,3 0,632
Fosfor og. V mg P/l 0,72 1,56 0,422
Lb. b. coli fek. V n/100 ml 19760,8 110000 230
Og. lb. b. coli V n/100 ml 35045,8 110000 750
Tabela 2
Wskazniki zanieczyszczenia rzek woj. malopolskiego w 2006 r.
w punktach poboru prob [7]
Rzeka Lokalizacja punktu km biegu rzeki Ocena ogolna Wskazniki decydujqce o jakosci Jednostka Srednio-roczna Maksy-malna Minimaina
pomiarowego
tlen rozpuszczony mg/l 6,5 10,7 3,9
BZT-5 mg/l 7,2 13,4 3,7
ChZT-Cr mg/l 52,7 82,0 33,2
zawiesina ogolna mg/l 51 164 17
amoniak mg/l 3,43 8,51 1,78
azot Kjeldahla mg/l 4,00 7,26 2,72
Wisla Oswi^cim 0,5 V azotyny fosfor ogolny mg/l mg/l 0,622 0,6 1,303 1,098 0,033 0,336
przewodnosc elektrolit. uS/cm 4647 7038 1768
chlorki mg/l 1586 2435 473
siarczany mg/l 240 329 122
substancje rozpuszczone og. mg/l 3300 4905 1327
l. bakterii coli t. kalowego 100 ml 12865 45500 4050
liczba bakterii grupy coli 100 ml 214300 935000 67500
Cd. tabeli 2
Rzeka Lokalizacja punktu pomiarowego km biegu rzeki Ocena ogólna Wskazniki decydujqce o jakosci Jednostka Srednio-roczna Maksy-malna Mini-malna
barwa mg/l 33 59 17
tlen rozpuszczony mg/l 6,4 11 3,2
BZT-5 mg/l 6,6 25,2 2,7
ChZT-Cr mg/l 48,5 76,8 30,0
amoniak mg/l 3,885 28,216 0,837
Macocha ujscie do 0,1 V azot Kjeldahla mg/l 5,14 23,39 2,12
Wisly fosforany mg/l 1,307 5,792 0,172
fosfor ogólny mg/l 0,78 1,936 0,282
przewodnosc elektrolit. uS/cm 1662 2642 531
substancje rozpuszcz.ogólne mg/l 1092 1686 306
chlorki mg/l 395 636 62
liczba bakterii grupy coli 100 ml 24317 66000 5650
Paleczka ujscie do Skawy 0,1 V zapach odczyn pH tlen rozpuszczony BZT-5 ChZT-Cr amoniak azot Kjeldahla chrom +6 chrom ogólny krotn. mg/l mg/l mg/l mg/l 7,3 8,5 9,7 10,3 26,3 50 9,1 12,4 35,2 88,2 1 7,9 1,6 1,8 5,8
mg/l mg/l mg/l mg/l 1,544 3,43 0,0164 0,0564 7,817 12,45 0,148 0,266 0,193 1,05 nw nw
zapach krotn. 54 100 6
barwa mg/l 36 80 15
zawiesina ogólna mg/l 62 113 13
tlen rozpuszczony mg/l 1,2 4,2 nw
BZT-5 mg/l 67,0 124,4 23,6
ChZT-Mn mg/l 21,92 35,08 10,63
ChZT-Cr mg/l 164,3 311,4 74,2
OWO mg/l 40,83 83,00 11,32
Serafa Duza Grobla 1 V amoniak mg/l 31,935 47,893 19,124
azot Kjeldahla mg/l 52,86 304,20 19,29
azot ogólny mg/l 30,29 40,00 19,72
fosforany mg/l 3,284 10,899 0,352
fosfor ogólny mg/l 2,51 5,098 0,749
zelazo mg/l 1,830 4,041 0,401
indeks sapr. fitoplanktonu 3,87 4,19 3,52
indeks sapr. peryfitonu 4,04 4,34 3,80
l. bakterii coli t. kalowego 100 ml 174750 655000 39500
liczba bakterii coli 100 ml 6079167 24-106 820- 103
W badanych rzekach województwa malopolskiego zanieczyszczenia przemyslowe (cyjanki wolne, fenole, pestycydy, substancje powierzchniowo czynne anionowe, oleje mineralne, wielopierscieniowe wçglowodory aromatyczne) praktycznie nie wyst^pily. Wiçkszosc wyników badan bylo ponizej granicy oznaczalnosci stosowanych metodyk badawczych [7].
2. Badania
Oceny jakosci piany uzyskanej z wód zanieczyszczonych dokonano na podstawie nastçpujacych parametrów:
• liczby spienienia,
• wartosci piçciominutowej piany,
• szybkosci wykraplania piany,
• czasu gaszenia,
• czasu nawrotu palenia.
Badania wykonano metodami rutynowo stosowanymi w laboratorium podczas oceny pianotwórczych srodków gasniczych. Temperatura otoczenia wynosila 2G ± 5°C. Uzyskane wyniki porównywano z wynikami otrzymanymi przy zastosowaniu wody wodociagowej lub wody morskiej, (jesli, takie zastosowanie deklarowal producent srodka gasniczego). 3.1 Badanie parametrów piany
Przygotowano wagowo wodny roztwór srodka pianotwórczego o stçzeniu wskazanym przez producenta i umieszczono w zbiorniku cisnieniowym. Ustalono wydajnosc wodnego roztworu srodka pianotwórczego, (sprçzone powietrze doprowadzane bylo pod cisnieniem G,7 ± G,G2 MPa). Wydajnosc podawanej piany regulowano przez przeslanianie otworów (fot.1,2) odprowadzajacych nadmiar piany, w urzadzeniu wg ryc. 2. Wydajnosc wodnego roztworu powinna wynosic dla srodków syntetycznych wznosi G,75 dm3/min.
Fot. 1 Fragment pradownicy z przysloniçtym otworem odprowadzajacym nadmiar piany
Fot. 2 Widok fragmentu pradownicy podczas przeplywu piany
3
Podczas pomiaru liczby spienienia zbiornik o pojemnosci 1 dm calkowicie wypelniono pian^. Zrownano powierzchni? piany z gorn^. kraw?dzi^. zbiornika oraz usuni?to pian? z zewn?trznych scianek zbiornika. Okreslono mas? piany z dokladnosci^. do 1g.
Podczas pomiaru wartosci pi?ciominutowej piany i szybkosci wykraplania piany zamkni?to zawor spustowy zbiornika ryc. 1. Calkowicie napelniono pian^ zbiornik. Zrownano powierzchni? piany z gorn^. kraw?dzi^. zbiornika. Otworzono zawor i odczytano obj?tosc roztworu wykroplonego do cylindra w czasie 5 min. oraz czas w ci^gu, ktorego wykropli si? do cylindra 25 i 50% obj?tosci roztworu.
1 - zbiornik o pojemnosci 1,63 dm ,
2 - zawor mosi?zny 0 1,6 mm,
3 - przezroczysta rurka,
4 - cylinder pomiarowy,
5 - stojak.
Ryc.1 Schemat stanowiska do pomiaru wartosci pi?ciominutowej i szybkosci wykraplania
piany
3.2 Badanie skutecznosci gasniczej
Czas gaszenia jest to czas od rozpocz?cia podawania srodka gasniczego do calkowitego ugaszenia plomieni na tacy.
Czas nawrotu palenia to czas calkowitego zaniku piany na powierzchni cieczy palnej pod wplywem dzialania ognia.
Stanowisko do badan przygotowano wedlug schematu przedstawionego na ryc. 2.
3
1 - wanna z blachy stalowej o grubosci 3 mm,
2 - zawór,
3 - urzadzenie do wytwarzania piany,
4 - manometr o zakresie G^l MPa,
5 - zbiornik cisnieniowy pojemnosci 5G dm ,
6 - butla ze sprçzonym gazem lub powietrzem,
7 - reduktor,
8 - statyw,
9 - oslona wodna, 1G - rurka spustowa.
Ryc. 2 Schemat stanowiska pomiarowego
Urzadzenie do wytwarzania piany (ryc.3) ustawiono tak, aby strumien piany padal na
przeciwlegla sciankç wanny, a z niej splywal na lustro cieczy. Do plaszcza w tacy
3
podlaczono waz z woda, której obieg zapewnial chlodzenie tacy. Wlano 9 dm paliwa, zapalono i pozostawiono do rozpalenia przez 6G s. Po tym czasie podawano pianç przez 3 min., jednoczesnie mierzac czas od rozpoczçcia podawania srodka gasniczego
do calkowitego ugaszenia plomieni. Po zakonczeniu podawania piany odczekano 6G s
3
i umieszczono w srodku wanny zbiornik nawrotu palenia (ryc.4) z 1 dm paliwa. Podpalono ciecz w zbiorniku nawrotu palenia i zmierzono czas calkowitego zaniku piany na powierzchni cieczy.
1 - kryza o grubosci 3,2 i G,5 mm z otworem 0 3 ^ 3,1 mm,
2 - kryza o grubosci 3,2 i G,3 mm z otworem 0 2,1 ^ 2,2 mm,
3 - przegrody pólkoliste o grubosci 1,8 mm i wzajemnym przesuniçciu o 18G
4 - pierscien przeslony,
5 -otwory upustowe 0 = 11 mm,
6 - wymienna dysza wylotowa 0 = 7 i G,1 mm lub 0 = 5 i G,1 mm. Ryc. 3 Schemat urzadzenia do wytwarzania piany
1 - cylinder,
2 - nózki,
3 - uchwyt.
Ryc. 4 Zbiornik nawrotu palenia
З. Wyniki badaú
Uzyskane wyniki badan pian otrzymanych z wykorzystaniem wód zanieczyszczonych porównywano z wynikami badan uzyskanymi przy zastosowaniu wody wodociagowej lub zastçpczej wody morskiej oraz z wymaganiami dla stosowanych srodków gasniczych. Do badan wytypowano dwa srodki pianotwórcze:
A. - syntetyczny srodek gasniczy przeznaczony do stosowania z woda wodociagowa i morska
B. - syntetyczny srodek gasniczy przeznaczony do stosowania z woda wodociagowa
Tabela 3
Wymagane wartosci parametrów piany dla syntetycznych srodków gasniczych
zgodnie z rozporzqdzeniem MSWiA z dnia 2G czerwca 2GG? r. [S]
BADANA CECHA WYNIK
3 Liczba spienienia (przy wydajnosci 0,7S dm /min wodnego roztworu syntetycznego srodka pianotwórczego) > 8
Wartosc piçciominutowa piany [%] < 10
Szybkosc wykraplania piany [min] - wartosc 2S% - wartosc S0% (polówkowa) > 7 > 1S
Czas gaszenia [s] < S0
Czas nawrotu palenia [min] > S
Tabela 4
Wyniki badañ przeprowadzone na wodzie z woj. mazowieckiego - srodek A
BADANA CECHA WODA WODOCI4-GOWA ZASTÇPCZA WODA MORSKA MIENIA -UJSCIE DO SWIDRA JAGODZIAN-KA - UJSCIE DO WISLY
Liczba spienienia (przy wydajnosci 0,7S dm /min 6% wodnego roztworu srodka pianotwórczego) S,2 S,G 9,0 8,7
Wartosc piçciominutowa piany [%] 5,G ?,5 6,9 8,8
Szybkosc wykraplania piany [min-s] - wartosc 2S% - wartosc S0% (polówkowa) l2-5S 22-l4 ll-l6 l9-34 10-42 18-12 9-34 16-14
Czas gaszenia [s] 4G 42 42 40
Czas nawrotu palenia [min-s] l3-3G lG-lG 10-30 9-30
Tabela S
Wyniki badañ przeprowadzone na wodzie z woj. malopolskiego - srodek A
BADANA CECHA PALECZKA -UJSCIE DO SKAWY WISLA -OSWIÇCIM MACOCHA -UJSCIE DO WISLY SERAFA - DUZA GROBLA
Liczba spienienia (przy wydajnosci 0,7S dm /min 6% wodnego roztworu srodka pianotwórczego) 8,1 8,1 7,9 7,9
Wartosc piçciominutowa piany [%] 6,7 S,2 S,3 S,3
Szybkosc wykraplania piany [min-s] - wartosc 2S% - wartosc S0% 11-18 19-36 11-SS 20-27 13-39 24-07 13-33 23-42
Czas gaszenia [s] 48 4S S0 48
Czas nawrotu palenia [min-s] 13-34 11-48 13-26 12-08
Tabela 6
Wyniki badañ przeprowadzone na wodzie z woj. mazowieckiego - srodek B
BADANA CECHA WODA WODOCIAGOWA MIENIA -BYKOWIZNA MIENIA - MIENIA
Liczba spienienia (przy wydajnosci 0,7S dm /min 3% wodnego roztworu srodka pianotwórczego) S,4 8,S 7,4
Wartosc piçciominutowa piany [%] S,5 9,9 12,7
Szybkosc wykraplania piany [min-s] - wartosc 2S% - wartosc S0% (polówkowa) 9-14 15-35 9-48 1S-06 7-47 13-2S
Czas gaszenia [s] 45 46 4S
Czas nawrotu palenia [min-s] S-G? 8-S7 7-42
Tabela 7
Wyniki badaú przeprowadzone na wodzie z woj. malopolskiego - srodek B
BADANA CECHA PALECZKA -UJSCIE DO SKAWY WISLA -OSWIÇCIM MACOCHA -UJSCIE DO WISLY SERAFA - DUZA GROBLA
Liczba spienienia (przy 3 wydajnosci G,75 dm /min 3% wodnego roztworu srodka pianotwórczego) 7,6 7,7 7,5 7,8
Wartosc piçciominutowa piany [%l 7,5 7,1 1G,4 8,9
Szybkosc wykraplania piany [min-s] - wartosc 25% - wartosc 5G% 1G-55 19-4G 12-G2 2G-49 9-16 16-2G 9-32 16-49
Czas gaszenia [s] 59 57 61 59
Czas nawrotu palenia [min-s] 1G-54 11-13 9-1G 9-G2
5. Wnioski
1. Porównujac wyniki pomiarów z wymaganiami dla pian otrzymywanych ze srodków gasniczych i wody wodociagowej lub morskiej stwierdzono, ze piana uzyskana z silnie zanieczyszczonych wód czçsto nie spelnia powyzszych wymagan.
2. Na jakosc uzyskanej piany i skutecznosc gasnicza ma wplyw zarówno poziom zanieczyszczen jak i ich rodzaj. Najsilniejsze oddzialywanie spowodowane jest prawdopodobnie przez zanieczyszczenia przemyslowe i zasolenie. Niska zawartosc tlenu w wodzie wplywa równiez negatywnie na jakosc wytworzonej piany. Obecnosc niektórych zanieczyszczen (substancje powierzchniowo czynne) moze poprawiac pewne parametry piany np. liczbç spienienia. Zanieczyszczenia oddzialuja miçdzy sob^ i nie mozna rozpatrywac wplywu poszczególnych skladników na jakosc pian.
3. Piany otrzymywane ze srodków przeznaczonych do stosowania z woda morska wykazaly wiçksza odpornosc na zanieczyszczenia wody niz srodki, które moga byc stosowane tylko przy uzyciu wody wodociagowej.
4. We wszystkich badaniach skutecznosci gasniczej uzyskano ugaszenie, chociaz czas gaszenia byl zbyt dlugi a nawrót palenia nastçpowal zbyt szybko w porównaniu do wartosci wymaganych.
5. Bior^c pod uwag? stan srodowiska naturalnego w naszym kraju nalezy stwierdzic, ze nieuniknione jest stosowanie przez jednostki ratowniczo-gasnicze wód zanieczyszczonych. Na podstawie przeprowadzonych badañ mozna stwierdzic, iz mimo obnizenia efektywnosci dzialañ gasniczych, prawdopodobieñstwo powodzenia tych akcji jest duze.
Literatura
1. Program Panstwowego Monitoringu Srodowiska na lata 2003-2005, GIOS 2002
2. Program Panstwowego Monitoringu Srodowiska na rok 2006, GIOS 2005
3. Program Panstwowego Monitoringu Srodowiska na lata 2007-2009, GIOS 2006
4. Prawo wodne, Dz. U. nr 115 poz. 1229 z pózn. zm.
5. Stan czystosci rzek, jezior i Baltyku na podstawie wyników badan wykonywanych w ramach PMS w latach 2002-2003, BMS Warszawa 2004
6. K. Baranska i inni Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Srodowiska w Warszawie, Stan srodowiska w województwie mazowieckim w 2006 roku, Inspekcja Ochrony Srodowiska Warszawa 2007,
7. K. Synowiec, A. Glówka, G. Ciesla, T. Reczek Ocena jakosci wód powierzchniowych w województwie malopolskim w roku 2006, Kraków 2007
8. Rozporz^dzenie MSWiA z dnia 20 czerwca 2007r., Dz. U. Nr 143, poz. 1002
