CC BY
42
Andrzej POLEC
Zespol Laboratoriow Technicznego Wyposazenia Strazy Pozarnej i Technicznych Zabezpieczen Przeciwpozarowych CNBOP - PIB
ANALIZA POROWNAWCZA METOD BADAN I WYMAGAN
STAWIANYCH DZIALKOM WODNO - PIANOWYM ZE WZGL^DU NA ICH PRZEZNACZENIE I ZASTOSOWANIE
The comparative analysis of research methods and requirements for water - foam monitors on account of their destination and applications
Streszczenie
Artykul zawiera podstawowe informacje dotycz^ce metod badan i wymagan stawianych dzialkom wodno -pianowym, wykonywanych w ramach wst^pnego badania typu podczas ich dopuszczania do obrotu i stosowania na podstawie znaku budowlanego oraz swiadectwa dopuszczenia. We wst^pie opisano cechy funkcjonalne, rodzaje i zasad^ dzialania dzialek gasniczych, rowniez zasady ich dopuszczania do obrotu i stosowania obowi^zuj^ce w Polsce. Zasadnicza cz^sc artykulu zawiera zestawienie wymagan i metod badawczych dzialek stosowanych jako wyroby budowlane oraz wyposazenie jednostek ochrony przeciwpozarowej. Do kazdego zestawienia wymagan i metod badan w ramach sprecyzowanych cech funkcjonalnych wyrobu wykonano analiz§ porownawcz^. Podstaw^ dla sporz^dzenia artykulu byly informacje zawarte w dokumentach normatywnych oraz w pozycjach literaturowych z zakresu opisywanej dziedziny, wsrod ktorych najwazniejsze to Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobow stuz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobow do uzytkowania (Dz. U. Nr 143 poz. 1002 z pozniejszymi zmianami), polska norma PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 „Stale urz^dzenia gasnicze -urz^dzenia pianowe. Cz^sc 1: Wymagania i metody badan dla podzespolow", polska norma PN-91/M-51270 „Sprz^t pozarniczy. Dziatka wodno - pianowe".
Summary
The article contains basic information about water-foam monitors requirements and methods of tests, carried out as initial type testing in the process of authorization of the sale and usage on the basis of construction mark and certification. Functional characteristics, existing types, the rules of operation, the rules of authorization the sale and usage, which are obligatory in Poland for extinguishing monitors, were described in the introduction. The main part of the article consists of the list of the requirements and test methods for monitors used as construction
products and equipment of fire brigade. For every list of the requirements and test methods detailed comparative analysis, considering specified functional product parameters have been carried out. The basis for preparing the article was information from standard documents and literature in the scope of the described field. The most important of them are as follows: Directive of The Minister of the Interior dated 20.06.2007 about the list of the products used for public safety or protection of health, life and property as well as the rules of issuing the certificates for usage of these products (Dz. U. Nr 143 poz. 1002 with later changes), Polish standard PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 „Fixed Extinguishing systems - foam systems. Part 1: Requirements and test methods for components", Polish standard PN-91/M-51270 „Fire service equipment. Water - foam monitors".
Slowa kluczowe: dzialka wodno - pianowe, sprz^t pozarniczy, instalacje przeciwpozarowe, stale urz^dzenia gasnicze
Key words: water - foam monitors, fire service equipment, fire protection system, fire extinguishing systems
Wst^p
Dzialka gasnicze od wielu lat z powodzeniem s^ stosowane przez straz pozarn^ calego swiata. Z biegiem lat konstrukcja dzialek byla udoskonalana, co spowodowalo z czasem zwi^kszenie zakresu stosowania tych wyrobow. Dzialko gasnicze jest to urz^dzenie przeznaczone do podawania wody lub piany w postaci strumienia zwartego lub rozproszonego, w celu lokalizacji lub likwidacji pozaru. Wysokie wartosci nat^zenia
3
przeplywu dochodz^ce do 60000 dm /min oraz mozliwosc podawania zwartych i rozproszonych pr^dow wodnych, jak rowniez strumieni pian gasniczych sprawily, ze dzialka wodno - pianowe zacz^to powszechnie stosowac, jako wyposazenie samochodow pozarniczych oraz przenosny i stacjonarny sprz^t pozarniczy szczegolnie przydatny w przypadku pozarow rozwini^tych oraz o duzej powierzchni. Poza tym znacz^ce zasi^gi rzutow strumieni gasniczych oraz k^ty obrotu w plaszczyznie poziomej i pionowej sprawiaj^, ze dzialka posiadaj^ najwi^kszy zasi^g taktyczny sposrod wszystkich wyrobow przeznaczonych do podawania srodkow gasniczych. Pozwala to prowadzic skuteczne akcje gasnicze na duzych frontach pozarow oraz na podawanie pr^dow gasniczych ze znacznych odleglosci. Wyeliminowanie koniecznosci zblizania si? do ogniska pozaru, w znacz^cy sposob zmniejsza ryzyko wypadkow podczas prowadzenia akcji gasniczych. Poza tym mozliwosc podawania pr^du rozproszonego pozwala skutecznie prowadzic dzialania w obronie, oslaniaj^c tym samym chronione obiekty przed oddzialywaniem promieniowania cieplnego. Mozliwosci podawania strumieni gasniczych z dzialek wodno - pianowych przedstawiono na rys. 1 i 2.
Strumien rozproszony Strumien zwarty Strumien piany
Fot. 1. Podawanie strumieni gasniczych z dzialek wodno - pianowych Zrôdlo: http://www.steo.com.pl/view/page/id/246
Fot. 2. Rodzaje strumieni gasniczych dzialek wodno - pianowych
Zrôdlo: http://prorexoil.ee.mikare.net/files/est_equipment_skum_kahurid/DSC00988.JPG
Podstawowymi elementami dzialka zgodnie z norm^ PN-91 M-51270 „Sprz^t pozarniczy" s^: korpus, pr^downica, blokada pr^downicy, kierownica, blokada obrotu dzialka w plaszczyznie pionowej i poziomej, cisnieniomierz oraz rura pianowa. Rôznorodnosc konstrukcji i rozwi^zan technicznych sprawia, iz nie w kazdym dzialku powyzsze elementy musz^ wystçpowac. Na rys. 3 przedstawiono budowç dzialka gasniczego sterowanego rçcznie.
Ryc.1. Budowa dzialka gasniczego sterowanego rçcznie (1-korpus, 2-pr^downica,rura pianowa, 3-blokada pr^downicy, 4-kierownica, 5-blokada obrotu dzialka w plaszczyznie pionowej i poziomej oraz б-cisnieniomierz)
Zródlo: http://www.yeanchina.com/upload/PP24C%E5%9B%BE.jpg
Zalet^. dzialek jest bez w^tpienia mozliwosc podawania przy ich pomocy strumieni pian gasniczych. Wytwarzane piany posiadaj^ nisk^. liczbç spienienia i s^. zaliczane do pian ciçzkich. Do wytwarzania pian gasniczych z dzialek najczçsciej wykorzystuje siç syntetyczne srodki pianotwórcze oraz te które tworz^. film wodny np. (AFFF). Zastosowanie pian w znacz^cy sposób uskutecznia prowadzenie akcji gasniczej oraz zmniejsza straty pozarowe, zwlaszcza dziçki mozliwosci gaszenia poprzez odciçcie dostçpu tlenu oraz poprawç zwilzalnosci roztworu gasniczego. Wytwarzana piana posiada liczbç spienienia nizsz^ niz 20, co cechuje piany o duzej zawartosci wody tzw. piany mokre. Wad^. opisywanych urz^dzen jest koniecznosci zapewnienia bardzo duzej wydajnosci wody, niezbçdnej do prawidlowego dzialania dzialka i dlugotrwalego podawania srodka gasniczego. Przykladowo dzialko DWP
3
24 potrzebuje 2400 dm wody na minutç, a nalezy równiez pamiçtac o zapewnieniu odpowiedniego cisnienia wyplywu. Za wadç dzialek nalezy równiez uznac stosunkowo maly lub zupelny brak mobilnosci stanowisk gasniczych wykonanych przy ich uzyciu. Ma to szczególne znaczenie w przypadku pozarów zmieniaj^cych czçsto kierunki swojego rozwoju. Rózne rodzaje montazu dzialek, maj^ce najwiçkszy wplyw na mobilnosc stanowisk gasniczych przedstawiono na rys. 4 i 5.
Fot. 3. Przyklad dzialka przenosnego i stacjonarnego Zrôdlo: http://www.engineerlive.com/media/images/large/large_FJM-EL_Monitor_(High_Res).jpg
Fot. 4. Przyklady dzialek przewoznych Zrôdlo: http://www.ruralmetrocitgo.com/refinery_station.html http :// www. kmpsprybnik.pl/km/j rg/sprzet/ dwp.j pg.
Poza stosowaniem dzialek wodno - pianowych, jako wyposazenia jednostek ochrony przeciwpozarowej, sq one rôwniez w szerokim zakresie uzywane, jako elementy stalych urzqdzen gasniczych. Zbiorniki z cieczami ropopochodnymi, hangary lotnicze, hale sportowe, magazyny i wiele innych obiektôw budowlanych, w ktôrych zasadne jest stosowanie pian gasniczych w bardzo wielu przypadkach zabezpieczane sq przy uzyciu stalych urzqdzen gasniczych wyposazonych w dzialka wodno - pianowe. W przypadku zastosowania dzialek, jako elementôw systemôw zabezpieczen przeciwpozarowych budynkôw, zgodnie z obowiqzujqcymi przepisami prawa sq one uznawane za wyroby budowlane. Podstawowq rôznicq wynikajqcq z zastosowania dzialek gasniczych, jako elementôw wyposazenia jednostek ochrony przeciwpozarowej oraz wyrobôw budowlanych jest to, ze w przypadku
dzialek przenosnych, czy tez przewozonych na samochodach gasniczych podawanie srodka odbywa siç niemal zawsze na przestrzeni otwartej. Odmienne wymagania stawiane s^. równiez dzialkom stosowanym w budownictwie, ze wzglçdu na koniecznosc spelnienia przez nie odpowiednich wymagan projektów budowlanych oraz standardów projektowania stalych urz^dzeñ gasniczych. Z tego wzglçdu w zaleznosci od przeznaczenia poszczególne parametry techniczno - uzytkowe dzialek maj^ wiçksze b^dz mniejsze znaczenie dla ich prawidlowego i skutecznego dzialania. Sprawia to, iz ze wzglçdu na odmienne parametry i specyfikç dzialania dzialkom gasniczym stawia siç rózne wymagania techniczno - uzytkowe. Z tego powodu na etapie dopuszczania do obrotu i stosowania s^ one poddawane odmiennym badaniom i sprawdzeniom.
1. Zasady wprowadzania do obrotu i stosowania dzialek wodno - pianowych
Odmienna specyfika przeznaczenia i stosowania dzialek gasniczych spowodowala, ze w jednych przypadkach stanowi^. one wyroby budowlane (stale urz^dzenia gasnicze) a w innych wyposazenie jednostek ochrony przeciwpozarowej. Powyzszy stan rzeczy sprawia, ze wprowadzenie do obrotu i stosowania dzialek gasniczych reguluj^. inne przepisy prawa oraz stawia im siç rózne wymagania. W odniesieniu do dzialek stosowanych w stalych urz^dzeniach gasniczych podstawowymi dokumentami mówi^cymi o zasadach i sposobie ich dopuszczania do obrotu i stosowania s^:
1. Dyrektywa Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zblizenia ustaw, rozporz^dzeñ i przepisów administracyjnych panstw czlonkowskich dotycz^cych wyrobów budowlanych
2. Ustawa o wyrobach budowlanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. Dz.U. nr 92 poz. 881 z pózniejszymi zmianami
3. Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. wraz z pózniejszymi zmianami (tekst jednolity ustawy z dnia 21.11.2003 Dz. U. Nr 207, poz. 2016).
4. Ustawa o ochronie przeciwpozarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. Nr 147 poz. 1229 z 2002 r. z pózniejszymi zmianami).
5. Ustawa o systemie oceny zgodnosci z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz. U. Nr 166, poz.
1360, z pózniejszymi zmianami)
6. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodnosci wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym ( Dz.U. Nr 198 poz. 2041 z pózniejszymi zmianami)
7. PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 „Stale urz^dzenia gasnicze - urz^dzenia pianowe. Czçsc 1: Wymagania i metody badan dla podzespolów".
Dyrektywa Rady podaje, ze panstwa czlonkowskie s^. odpowiedzialne aby obiekty budowlane na ich terytorium spelnialy tzw. wymagania podstawowe, którymi s^. miçdzy innymi bezpieczenstwo ludzi, zwierz^t i mienia. Wymagania te s^. przywolane w przepisach krajowych miedzy innymi w art. 5 ustawy Prawo Budowlane, który podaje, ze obiekt budowlany wraz ze zwi^zanymi z nim urz^dzeniami budowlanymi nalezy, bior^c pod uwagç przewidywany okres uzytkowania, projektowac i budowac w sposób okreslony w przepisach, w tym techniczno - budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniaj^c spelnienie wymagan podstawowych dotycz^cych miedzy innymi bezpieczenstwa konstrukcji, bezpieczenstwa pozarowego i bezpieczenstwa uzytkowania. Równiez w Prawie Budowlanym w art. 10 podane jest, ze w celu zapewnienia spelnienia w obiektach budowlanych wymagan podstawowych przy wykonywaniu robót budowlanych mozna stosowac wyl^cznie wyroby, które zostaly wprowadzone do obrotu zgodnie z przepisami odrçbnymi. Mowa tu miçdzy innymi o ustawie o wyrobach budowlanych jak równiez ustawie o systemie oceny zgodnosci czy tez Rozporz^dzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów deklarowania zgodnosci wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym. Powyzsze akty prawne podaje jakie s^. zasady i wymagania niezbçdne do wprowadzenia wyrobu budowlanego, jakimi s^. równiez elementy stalych urz^dzeñ gasniczych, do obrotu i stosowania na terytorium Polski. Dzialka wodno - pianowe w mysl wymagan art. 5 ustawy o wyrobach budowlanych, z racji braku harmonizacji przedmiotowej normy, któr^ w tym przypadku jest Norma PN-EN 13565-1 podlegaj^. dopuszczeniu w oparciu o znak budowlany. Z racji wystçpowania krajowej specyfikacji technicznej, nie ma wymogu opracowania aprobaty technicznej, a po dokonaniu przez producenta oceny zgodnosci i wydaniu przez niego krajowej deklaracji zgodnosci z niniejsz^ norm^ moze on znakowac wyrób znakiem budowlanym. Zgodnie z Rozporz^dzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie sposobów deklarowania zgodnosci wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym, dzialka wodno - pianowe nalezy poddac ocenie zgodnosci w tym systemie, co oznacza, ze certyfikacja musi zostac wykonana przez akredytowan^. jednostkç na podstawie zakladowej kontroli produkcji i badan uzupelniaj^cych producenta jak równiez wstçpnej
inspekcji zakladu produkcyjnego oraz wstçpnego badania typu. Wynika z tego, ze dzialka stosowane w stalych urz^dzeniach gasniczych pianowych, przed wprowadzeniem ich do obrotu i stosowania powinny zostac poddane badaniom zgodnie z norm^ PN-EN 13565-1, w celu sprawdzenia ich parametrów uzytkowych oraz spelnienia wymagan podstawnych.
Odmienna sytuacja wystçpuje w przypadku dzialek stosowanych przez jednostki ochrony przeciwpozarowej. Specyfika prowadzenia dzialan gasniczych z wykorzystaniem dzialek gasniczych sprawia, ze s^. im stawiane inne wymagania w porównaniu do dzialek stosowanych w stalych urz^dzeniach gasniczych. Podstawowymi przepisami, które podaje zasady i wymagania odnosnie dopuszczania, jak równiez badania dzialek gasniczych stosowanych przez j ednostki ochrony przeciwpozarowej s^.:
1. Ustawa o ochronie przeciwpozarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. Nr 147 poz. 1229 z 2002 r. z pózniejszymi zmianami).
2. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów stuz^cych zapewnieniu bezpieczeñstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz. U. Nr 143 poz. 1002 z pózniejszymi zmianami).
3. PN-91/M-51270 „Sprzçt pozarniczy. Dzialka wodno - pianowe"
Zgodnie z powyzszymi przepisami, a w szczególnosci art. 7 ustawy o ochronie przeciwpozarowej, wyroby sluz^ce zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, wprowadzane do uzytkowania w jednostkach ochrony przeciwpozarowej oraz wykorzystywane przez te jednostki do alarmowania o pozarze lub innym zagrozeniu oraz do prowadzenia dzialan ratowniczych, a takze wyroby stanowi^ce podrçczny sprzçt gasniczy, mog^. byc stosowane wyl^cznie po uprzednim uzyskaniu dopuszczenia do uzytkowania. Dokument ten jest wydawany przez jednostki badawczo -rozwojowe Panstwowej Strazy Pozarnej, w formie swiadectwa dopuszczenia waznego, nie dluzej niz 5 lat. Swiadectwo dopuszczenia moze byc wydane na podstawie: • pozytywnej oceny wlasciwosci uzytkowych wykonanej w oparciu o Polskie Normy, a w przypadku ich braku - wymagania techniczno-uzytkowe okreslone w rozporz^dzeniu w sprawie wykazu wyrobów sluz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania,
• pozytywnej oceny warunkôw techniczno-organizacyjnych producenta wyrobu wykonanej w oparciu o normy dotyczqce systemôw zarzqdzania jakosciq.
Rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji w sprawie wykazu wyrobôw sluzqcych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia [7], a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobôw do uzytkowania podaje miçdzy innymi wykaz wyrobôw, ktôrych dotyczy, ich wymagania techniczno -uzytkowe, sposôb znakowania wyrobôw, jak rôwniez tryb wydawania, zmiany i cofania swiadectwa dopuszczenia oraz przeprowadzania kontroli dopuszczanego wyrobu. W tabeli zamieszczonej w zalqczniku do niniejszego rozporzqdzenia w punkcie 3 podpunkt 19 w obszarze Armatury i osprzçtu pozarniczego widniejq dzialka wodno - pianowe. Oznacza to, ze powinny byc one dopuszczane do uzytkowania przez jednostki ochrony przeciwpozarowej na podstawie swiadectw dopuszczenia. Z tej samej tabeli wynika rôwniez, ze technicznym dokumentem odniesienia w przypadku do dzialek wodno - pianowych sq wymagania techniczno - uzytkowe, ktôre zostaly opisane w punkcie 3.19 niniejszego zalqcznika. Sytuacja taka ma miejsce, poniewaz, mimo iz istnieje polska norma PN-91/M-51270 „Sprzçt pozarniczy. Dzialka wodno — pianowe" nie wymienia ona w swoim zakresie wszystkich wydajnosci dzialek, jakie sq stosowane przez straz pozarnq. Wynika z tego, ze nie mozna tej normy w calosci przywolac, jako techniczny dokument odniesienia, jednak metody prowadzenia badan w niej opisane mogq byc stosowane. W tej sytuacji mamy do czynienia z wymaganiami sprecyzowanymi przez zapisy rozporzqdzenia oraz metody badan zgodne z polskq normq dla danego wyrobu.
2. Zestawianie wymagan oraz metod badan dzialek gasniczych dopuszczonych do stosowania na podstawie swiadectw dopuszczenia oraz znaku budowlanego
Wstçpne badania typu niezbçdne do wykonania oceny zgodnosci dzialek gasniczych, sq uzaleznione od ich przeznaczenia. Zakres badan, wymagan oraz metod badan dzialek wodno - pianowych w stosunku do obydwu mozliwosci ich zastosowania (wyroby budowlane oraz wyposazenie strazy pozarnej) przedstawiono w tab. 1 i 2. W celu oceny rôznic i podobienstw w obydwu przypadkach nalezy doglçbnie przeanalizowac wszystkie zapisy z punktôw przytoczonych we wspomnianych tabelach.
Tabela 1.
Wymagania i badania niezbçdne do uzyskania przez dzialko swiadectwa dopuszczenia
Lp. Badana cecha wyrobu Dokumenty normatywne w oparciu, o które badana jest cecha wyrobu
Wymaganie wg MSWiA Badanie wg PN-91/M-51270
1. Wykonanie i znakowanie p. 3.19.1.1. p. 3.19.1.2. p. 3.19.2.1. p. 3.19.2.2. p. 3.19.2.3. p. 5.3.1.
2. Masa p. 3.19.3.1. p. 5.3.3.
3. Dzialanie p. 3.19.3.2. p. 3.19.3.1. p. 5.3.4.
4. Szczelnosc p. 3.19.3.2. p. 5.3.6.
5. Natçzenie przeplywu wody i wodnego roztworu srodka pianotwórczego p. 3.19.3.3. p. 5.3.7.
6. Maksymalna dlugosc oraz szerokosc rzutu strumienia wody p. 3.19.3.4. p. 5.3.8.
7. Maksymalna dlugosc rzutu strumienia piany p. 3.19.3.5. p. 5.3.9.
8. Liczba spienienia i szybkosc wykraplania piany p. 3.19.3.5. p. 5.3.11.
W mniejszej tabeli jak i pozostalej tresci artykulu okreslenie „MSWiA", „Rozporz^dzenie" oraz „Rozporz^dzanie MSWiA" dotyczy Rozporz^dzenia Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów sluz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz. U. Nr 143 poz. 1002 z pózniejszymi zmianami)
Tabela 2.
Wymagania i badania niezbçdne do uzyskania przez dzialko certyfikatu zgodnosci
Lp. Badana cecha wyrobu Dokumenty normatywne w oparciu, o które badana jest cecha wyrobu
Wymaganie wg PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 Badanie wg PN-EN 13565-1:2003+A1:2007
1 2 3 4
1 Badania wstçpne, identyfikacja, oglçdziny zewn. i zgodnosc z dokumentacj^ PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 PN-EN 13565-1:2003+A1:2007
2 Znakowanie p. 11 p. 11
3 Ogólne wymagania konstrukcyjne p. 4.1, 4.2 p. 4.1, 4.2
1 2 3 4
4 Wymagania dla elementów p. 4.6, 4.7 Zat^cznik B
z tworzyw sztucznych Zat^cznik C
5 Natçzenie przeptywu p. 5 Zat^cznik E
6 Parametry piany p. 6.1 Zat^cznik F
7 Zasiçg rzutu p. 8.1 Zat^cznik H
Zat. I normy EN
12416-1:2001
8 Odpornosc na korozjç p. 4.5 Zat. K normy EN 12416-1:2001 Zat. D normy EN 671-1:2001
9 Szczelnosc p. 4.3.1 Zat^cznik A
10 Wytrzymatosc mechaniczna p. 4.3.2 Zat^cznik A
3. Porównanie wymagan i metod badan dla dzialek wodno - pianowych
Pomimo innej terminologii uzytej w tabeli 1 i 2 poszczególne cechy wyrobów zostaty porównane w odpowiadaj^cych sobie zaprezentowanych ponizej grupach tematycznych. W przypadku braku odpowiadaj^cej cechy wyrobu wstçpnego badania opisanego w tabeli 1 lub 2 zostata ona potraktowana indywidualnie.
3.1. Znakowanie
Z analizy zapisu punktu 11 normy PN-EN 13565-1, wynika, iz oznakowanie dzialek wodno - pianowych powinno zawierac informacje dotycz^ce:
• nazwy lub znaku firmowego wytwórcy lub dostawcy;
• modelu lub typu;
• partii i miejsca wytworzenia, jezeli wytwórni jest kilka, niezbçdnych do zidentyfikowania danej partii przez dostawcy;
• cisnienia roboczego;
• nominalnego natçzenia przeptywu w l/min.
Rozporz^dzenie MSWiA zaktada, iz na dziatku wodno - pianowym powinny byc umieszczone, co najmniej nastçpuj^ce informacje:
• znak lub nazwa wytwórcy;
• rok produkcji;
• znak jednostki dopuszczaj^cej;
• oznaczenie typu i nominalnego natçzenia przeptywu. Sposób znakowania dziatek:
o wodno - pianowych - DWP o wodnych - DW, o pianowych - DP
Po jednym z powyzszych skrótów powinna znajdowac si§ liczba okreslaj^ca nominalne natçzenie przeptywu dziatka podane w hektolitrach np. 16 - odpowiada nominalnemu natçzeniu przeptywu 1600 dm3/min, 16/24 - oznacza dziatko posiadaj^c^ mozliwosc zmiany nominalnego natçzenia przeptywu i uzyskanie
33
wartosci 1600 dm3/min lub 2400 dm3/min. Przyktadowe oznakowanie moze wygl^dac nastçpuj^co: DZIAtKO WODNO - PIANOWE DWP 60
Z analizy powyzszych zakresów wynika, ze nie s^ one bardzo zblizone jednak w niektórych punktach rózni^ si§ od siebie. Podstawow^ róznic^ jest brak koniecznosci znakowania partii i miejsca wytworzenia wyrobów uzyskuj^cych swiadectwo dopuszczenia. Identyfikaj partii tych wyrobów mozna okreslac jedynie przez ich rok produkcji, który z kolei nie jest wymagany przez normç PN-EN 13565-1, gdyz znakowanie partii jest zazwyczaj bardziej precyzyjne. Kolejn^ róznic^ pomiçdzy rozpatrywanymi dokumentami odniesienia jest brak koniecznosci znakowania wyrobów badanych w oparciu o Rozporz^dzenie MSWiA wartosci^. cisnienia roboczego. Jednakze norma PN-91/M-51270 stawia wymaganie znakowania znakiem PN, mówi^cym o dopuszczalnym cisnieniu pracy wyrobu. Norma PN-EN 13565-1 nie wymaga znakowania wyrobów znakiem jednostki dopuszczaj^cej, jednak w oparciu o odrçbne przepisy prawa wymagane jest dla nich znakowanie znakiem budowlanym B. Sytuacja ta wynika z odrçbnych zasad dopuszczania wyrobu oraz w przypadku dzialek stosowanych w stalych urz^dzeniach gasniczych jako wyroby budowlane.
W kwestii trwatosci oraz sposobu znakowania norma PN-EN 13565-1, podaje, iz powinno byc ono nieodt^czane z urz^dzeniem, niepalne, trwate i czytelne. W przypadku wymagan rozporz^dzenia MSWiA odnosnie sposobu wykonania znakowania
podane jest jedynie, ze umieszcza siç je bezposrednio na dopuszczonym wyrobie albo na etykiecie przymocowanej do niego w sposób widoczny, czytelny, niedaj^cy siç usun^c, wskazany w dokumentacji technicznej wyrobu. Jednakze zapis powyzszy ujçty w § 17. 1. Rozporz^dzenia dotyczy jedynie znaku jednostki dopuszczaj^cej dany wyrób (wydaj^cej swiadectwo dopuszczenia). Niemniej jednak pozostale informacje ujçte w zakresie znakowania powinny byc wykonane równiez w sposób trwaly i czytelny, co potwierdza norma krajowa PN-91/M-51270 stawiaj^ca w punkcie 3.8 powyzsze wymaganie.
Okreslenie znakowania wyrobu w obu przypadkach nalezy wykonac przez oglçdziny zewnçtrzne nieuzbrojonym okiem, celem sprawdzenia zgodnosci wykonania z wymaganiami.
3.2. Konstrukcja
Norma PN-EN 13565-1, w swoich wymaganiach konstrukcyjnych okresla, iz pol^czenia trwale i rozl^czne wyrobu nalezy wykonac zgodnie z odpowiedni^ norm^ zwi^zanq, która ich dotyczy. Standard wymienia nastçpuj^ce mozliwe normy zwi^zane dla pol^czeñ: ISO 7-1, EN ISO 228-1, ISO 1179-1, ISO 7005-1 oraz ISO 7005-2. Dopuszcza ona jednak równiez inne specyfikacje techniczne, maj^ce zastosowanie zamienne dla danego podzespolu. Innym wymaganiem normy na badanie podzespolów stalych urz^dzen gasniczych pianowych jest koniecznosc zapewnienia, aby uzyte w wyrobie odlewy nie byly zaczopowane lub wypelnione oraz aby byly wolne od przylgniçtego piasku i zgorzeliny. Ponadto mog^. byc one zaimpregnowane wyl^cznie wtedy, gdy tak ustalono miçdzy producentem odlewu i nabywc^.. W odniesieniu do rodzaju uzytych w wyrobie materialów norma PN-EN 13565-1, nie precyzuje konkretnych typów, niemniej jednak musz^ one byc takie, aby spelnione byly pozostale wymagania normy. Szczególn^. uwagç nalezy zwrócic na szereg badan z obszaru odpornosci na korozje oraz wytrzymalosci hydrostatycznej i szczelnosci.
Zgodnosc powyzszych wymagan nalezy okreslic przez oglçdziny zewnçtrzne, analizç dokumentacji technicznej wyrobu, badania uniwersalnymi przyrz^dami pomiarowymi, jak równiez wykonanie testów zgodnie z metodami opisanymi w odpowiednich zal^cznikach norm PN-EN 13565-1, EN 12416-1:2001 oraz EN 671-1:2001.
Wzglçdem dzialek wodno - pianowych Zal^cznik do Rozporz^dzenia [7] w sposób dokladny okresla wymagania konstrukcji oraz parametrów z ni^ zwi^zanych. Jedn^ z podstawowych cech jest koniecznosc wyposazenia dzialka podaj^cych wod§, w pr^downicç umozliwiaj^c^. formowanie zwartego i rozproszonego strumienia wody, a w przypadku dzialka pianowego i wodno-pianowego w pr^downicç wytwarzaj^ce
strumienie piany. Rozporz^dzenie podaje precyzyjne mozliwosci i sposoby l^czenia pr^downicy z korpusem uzaleznione od typu dzialka. Podana jest miedzy innymi mozliwosc stosowania wymiennie pr^downicy pianowej i wodnej oraz stosowanie pr^downicy pianowej odchylanej z blokad^ w pozycji i po odchyleniu. Zgodnie z wymaganiami Rozporz^dzenia [7] dopuszcza siç stosowanie deflektorow do ksztaltowania strumienia piany. Konstrukcja dzialka posiadaj^cego swiadectwo dopuszczenia powinna umozliwiac zmianç polozenia w plaszczyznie poziomej minimum o k^t 360°, 330° (dla dzialek sterowanych za pomoc^ silownikow) lub 180° (dla dzialek przenosnych). K^t obrotu dzialka w plaszczyznie pionowej, powinien wynosic, co najmniej od -30° do + 80° lub od 30° do 80° (dla dzialek przenosnych). Dzialko powinno posiadac ogranicznik pochylenia oraz zabezpieczanie przed przemieszczaniem pod wplywem sily reakcji strumienia wyplywaj^cego medium. Ponadto w zakresach podanych powyzej dzialko powinno miec mozliwosc zablokowania w kazdym polozeniu oraz posiadac momenty obrotowe zmiany ustawienia nie przekraczaj^ce 50 Nm, przy cisnieniu 8 bar mierzonego na wyplywie. Rozporz^dzenie podaje, iz sterowanie dzialkiem moze byc zrealizowane za pomoc^ ergonomicznie uksztaltowanej kierownicy lub silownikow. Kolejnym wymaganiem dzielek stosowanych, jako wyposazenie jednostek ochrony przeciwpozarowej jest koniecznosc wyposazenia ich w cisnieniomierz zamontowany w korpusie i posiadaj^cy zakres pomiarowym 0 ^ 25 bar oraz dokladnosc nie gorsz^. niz 2,5. Zastosowany cisnieniomierz dodatkowo powinien byc widoczny i czytelny dla operatora dzialka. W odniesieniu do przyl^cza zasilaj^cego Rozporz^dzenie okresla, iz powinno byc ono wykonane w postaci kolnierza o odpowiedniej nominalnej srednicy wlotu lub postaci jednej lub kilku nasad strazackich wielkosci 75 lub 110 zgodnych z norm^ PN-M-51038 (w przypadku dzialek przenosnych). Dzialkom przenosnym stawiane s^. rowniez dodatkowe wymagania odnosnie wyposazenia ich w podstawç zapewniaj^c^. stabiln^. pracç przy nominalnym natçzeniu przeplywu i minimalnym k^cie pochylenia pr^downicy nie wiçkszym niz 30° wzglçdem poziomu.
W przypadku dzialka wodno - pianowego przeznaczonego dla jednostek ochrony przeciwpozarowej przewiduje si§ przeprowadzenie oglçdzin nieuzbrojonym okiem oraz przy wykorzystaniu uniwersalnych przyrz^dôw pomiarowych takich jak przymiar wstçgowy zwijany, k^tomierz elektroniczny, poziomica oraz dynamometr (metodyka pomiaru zostala dokladniej opisana w rozdziale pt. Dziatanie). Badania maj3_ na celu okreslenie zgodnosci wykonania wyrobu z wymaganiami Zal^cznika do Rozporz^dzenia MSWiA [7].
W przypadku obydwu dokumentów nalezy równiez okreslic zgodnosc wyrobów z dokumentacjo techniczno producenta.
Analizujoc powyzsze zapisy poswiçcone wymaganiom i metodom badañ z obszaru konstrukcji dzialek stosowanych w budownictwie oraz jako wyposazenie strazy pozarnej mozna dostrzec szereg róznic i niespójnosci. Wyraznie widoczne jest ukierunkowanie wymagañ na specyfikç stosowania i przeznaczenia wyrobu. Dzialka posiadajoce swiadectwo dopuszczenia majo okreslony szereg precyzyjnych wymagañ poswiçconych mozliwosci sterowania dzialkiem oraz dostosowaniem ich do innego sprzçtu pozarniczego z nimi wspólpracujocego. Jest to niezbçdne do odpowiedniej kompatybilnosci dzialek z takim wyposazeniem jak pozarnicze wçze tloczne czy samochody gasnicze. Specyfika prowadzenia dzialañ gasniczych wymaga jak najwiçkszej mobilnosci oraz pola pracy dzialek gasniczych. Ponadto z racji czçstej zmiany kierunków i parametrów strumieni gasniczych wystçpujocych podczas prowadzenia akcji gasniczej, dzialka stosowane przez straz pozarno wyposaza siç w blokady ustawieñ polozenia, mozliwosc zmiany wartosci uzyskiwanych nat$zeñ przeplywu, uklady umozliwiajoce podawanie strumieni zwartych, rozproszonych oraz pianowych. Wymagania te nie so konieczne do uzyskania w dzialkach stosowanych w stalych urzodzeniach gasniczych z racji odmiennej filozofii prowadzenia dzialañ oraz ustalonych zasad dzialania urzodzenia gasniczego okreslonego przez projekt. Ponadto dzialka stosowane w budownictwie nie majo postawionego wymagania zastosowania w ich konstrukcji cisnieniomierza oraz ich poloczenia muszo odpowiadac odpowiednim normom branzowym w celu zapewnienia kompatybilnosci z pozostalymi podzespolami urzodzenia gasniczego oraz elementami budowlanymi. Dzialko zastosowane, jako czçsc stalego urzodzenia gasniczego musi byc stale zwiozane z budynkiem, z tego powodu nie wystçpujo one w wykonaniu przenosnym i przewoznym. Z tego wzglçdu specjalne wymagania dla dzialek przenosnych opisane w Zaloczniku do Rozporzodzenia [7], takie jak wyposazenia w nasady strazackie czy zapewnienie stabilnosci podczas pracy nie mogo i nie majo zastosowania dla dzialek stosowanych jako wyroby budowlane.
3.3. Masa
Norma PN-EN 13565-1 oraz Rozporz^dzenie MSWiA nie stawiaj^. wymagan, co do dopuszczalnej masy dzialek stacjonarnych oraz przewoznych. Rozporz^dzenie okresla natomiast wymagania maksymalnej masy dopuszczalnej dla dzialek przenosnych, która nie
moze przekraczac 50 kg. Pomiar masy dzialka przenosnego nalezy wykonac przy uzyciu wagi o dokladnosci minimum 0,1 kg.
Stanowiska gasnicze wykonane przy uzyciu dzialek przenosnych, budowane przez strazakow podczas prowadzenia dzialan, mog^. wymagac przenoszenia oraz zmian ustawienia stanowiska. Ponadto w czasie akcji gasniczej moze powstac koniecznosc zmiany ustawienia stanowiska gasniczego, wywolana rozwojem pozaru. Podczas budowy stanowisk gasniczych wykonanych przy uzyciu dzialek przenosnych, zmiana jego ustawienia, pomimo iz nie jest prosta, jest mozliwa do wykonania. Przenoszone elementy stosowane w strazy pozarnej nie mog^. posiadac znacz^cych wartosci masy, gdyz staj^. siç one trudne oraz malo praktyczne w obsludze. Powyzsze wymaganie nie dotyczy dzialek zastosowanych, jako stale wyposazenie zwi^zane z budynkiem, gdyz dla nich nie zaklada siç, ze bçdzie konieczna zmiana ich lokalizacji podczas prowadzenia dzialan gasniczych. Niemniej jednak dla wszystkich dzialek ich masa musi byc zgodna z deklarowan^. przez producenta, chocby dlatego, ze nawet wyrob przewozony na samochodzie gasniczym czy zastosowany w obiekcie budowlanym, nie moze nadmiernie obci^zac konstrukcji elementu, na ktorym jest posadowiony. Informacja o masie urz^dzenia moze wiçc byc przydatna do okreslenia wymagan nosnosci elementow, na ktorych dzialko zostalo zamontowane.
3.4. Dzialanie
Punkty 3.19.2.1 oraz 3.19.3.2 Zal^cznika do Rozporz^dzenia MSWiA okreslaj^. wymagane parametry poprawnosci dzialania dzialek gasniczych stosowanych w jednostkach ochrony przeciwpozarowej. Z zapisow zawartych w powyzszych punktach i bçd^cych w korelacji z cech^. poprawnosci dzialania nalezy wymienic miçdzy innymi mozliwosci uzyskiwania zwartych i rozproszonych pr^dôw gasniczych, latwosc sterowania dzialkiem, wartosci momentow obrotowych oraz szczelnosci badanego dzialka. Dokladniejszy opis wymagan odnosnie dzialania dzialek stosowanych przez staz pozarn^ opisano w odpowiednich fragmentach rozdzialow Konstrukcja oraz Szczelnosc.
Metoda badania poprawnosci dzialania opisana przez normç PN-91/M-51270 polega na utrzymaniu cisnienia wody i przel^czeniu kilkakrotnie ze strumienia zwartego na rozproszony, jak rowniez ocenie latwosci odchylania i skutecznego zablokowania pr^downicy. Ponadto nalezy wizualnie ocenic ksztalt strumieni, odczytac wskazania cisnieniomierza oraz sprawdzic skutecznosc zablokowania dzialka w jego roznych polozeniach pracy. Niezbçdny jest rowniez pomiar wielkosci momentow obrotowych sterowania dzialkiem a takze czy podczas badania nie wyst^pily nieszczelnosci oraz nie pogorszyly siç jego cechy uzytkowe. Do okreslenia momentu obrotowego nalezy zaslepic
wylot dzialka, odpowietrzyc uklad, zadac cisnienie zasilania, co najmniej 1,6 MPa i wykonac pomiar sily przy zmianie polozenia k^towego w pionie i poziomie. Uzyty dynamometr powinien posiadac minimaln^ dokladnosc 1 N i byc zamocowany do kierownicy dzialka. Wartosc momentu obrotowego nalezy wyliczyc, jako iloczyn uzyskanej sily w N oraz odleglosc zamocowania dynamometru wzglçdem osi wykonywanego obrotu w danej plaszczyznie. Badanie momentów obrotowych dzialek gasniczych posiadaj^cych swiadectwo dopuszczenia jest zasadne wyl^cznie dla wyrobów, w których przewidziano mozliwosc sterownia rçcznego.
W normie poswiçconej badaniu dzialek stosowanych w budownictwie nie okreslono odpowiadaj^cego badania. Niezawodnosc dzialania okresla siç przez jego zgodnosc z pozostalymi wymaganiami normy, które powinny byc wykonane w odpowiedniej kolejnosci w zakresie zgodnym z tab. 3.
Tabela 3.
Kolejnosc i zakres badañ dla dzialek gasniczych zgodnie z norm;] PN-EN 13565-1
Kolejnosc badañ/Lp. Badana cech wyrobu
1 Dokumentacja i jej zgodnosc z próbk^
2 Oglçdziny zewnçtrzne
3 Wspólczynnik wyplywu/ charakterystyka wyplywu
4 Jakosc piany (liczba spienienia i czasy wykraplania)
5 Zasiçg rzutu strumienia piany
6 Odpornosc na korozjç oraz wytrzymalosc elementów z tworzyw sztucznych
7 Szczelnosc
8 Wytrzymalosc mechaniczna
W analizowanych dokumentach mozna zaobserwowac zupelnie rózn^ interpretacjç badanej cechy wyrobu. W normie PN-EN 13565-1 nie zostalo wyszczególnione badanie okreslone jako poprawnosc dzialania, jednakze mozna przez nie interpretowac pozytywne zakonczenie wszystkich badan wymienionych w tabeli 3. W przypadku dzialek wprowadzanych do obrotu i stosowania na podstawie swiadectw dopuszczenia zostaly sprecyzowane wymagania i odnosz^ca siç do nich metoda badan. Glówny nacisk polozono w nich na funkcjonalne cechy wyrobu zwi^zane z jego obslug^, sterowaniem i szczelnosci^.. Parametry te s^. szczególnie istotne dla jednostek ochrony przeciwpozarowej celem
zapewnienia odpowiedniej skutecznosci prowadzenia akcji gasniczych oraz latwosci obslugi urz^dzenia. Ponadto mozliwosc podawania strumieni zwartych i rozproszonych sprawdzanych dla dzialek uzyskuj^cych swiadectwo dopuszczenia jest szczególnie przydatna podczas prowadzenia dzialan przez straz pozarn^, gdyz w znacz^cy sposób zwiçksza mozliwosci taktyczne prowadzenia dzialan oraz optymalizuje wykorzystanie srodków gasniczych. Inny stan rzeczy wystçpuje w przypadku dzialek stosowanych w stalych urz^dzeniach gasniczych, gdyz aby skutecznie ugasic pozar, przyjçto odpowiednie parametry projektowe takie jak zapas srodka gasniczego, natçzenie przeplywu, czas dzialania, czy cisnienie pracy. Poprzez odpowiedni dobór dzialek na etapie projektowania urz^dzenia skutecznosc gasnicza zostanie osi^gniçta, a sama latwosc sterowania, mobilnosc oraz zmiany strumienia maj^ mniej istotne znaczenie.
3.5. Szczelnosc i wytrzymaíosc mechaniczna
Poniewaz dzialka gasnicze, to urz^dzenia pracuj^ce pod wplywem oddzialywania cisnienia cieczy, zarówno norma PN-EN 13565-1 jak i Rozporz^dzenie MSWiA stawiaj^. im wymagania zapewnienia odpowiedniej szczelnosci i wytrzymalosci hydrostatycznej. Dzialka stosowane w budownictwie nie mog^. wykazywac zadnych przecieków poddane cisnieniu cieczy odpowiadaj^cemu 1,5 wartosci cisnienia roboczego deklarowanego przez producenta, przez okres minimum 10 min. Jednoczesnie dzialka te musz^ byc wykonane w taki sposób i z takich materialów, aby zapewniona byla ich odpornosc mechaniczna i wytrzymalosc na pçkniçcia przy cisnieniu cieczy o wartosci trzykrotnie wiçkszej od wartosci projektowanego cisnienia roboczego w czasie minimum 10 min.
Obydwa opisane powyzej badania nalezy wykonac zgodnie z metodyk^. okreslon^ w zal^czniku A normy PN-EN 13565-1. Zgodnie z nim badane dziatko nalezy zaslepic, napetnic wod^ oraz odpowietrzyc uktad pomiarowy. Nastçpnie nalezy zwiçkszac cisnienie wewn^trz dziatka z prçdkosci^ nieprzekraczaj^ca 2 bar/s az do osi^gniçcia minimum wymaganego cisnienia próby szczelnosci (1,5 cisnienia roboczego) b^dz próby hydrostatycznej (3 cisnienia roboczego) w zaleznosci, które badanie jest wykonywane. Wartosc cisnienia nalezy utrzymywac, przez co najmniej 10min., a nastçpnie odwodnic uktad i poddac badan^ próbk§ oglçdzinom zewnçtrznym w celu stwierdzenia, czy nie nosi ona znamion uszkodzeñ mechanicznych, pçkniçc, nieszczelnosci oraz oznak pogorszenia jej dziatania. Dziatko nalezy równiez obserwowac podczas catego trwania badania Pod k^tem wyst^pienia tych nieprawidtowosci. Wartosci zadanych cisnieñ nalezy ustalic z doktadnosci^ 1 bar.
Zgodnie z zal^cznikiem Rozporz^dzenia MSWiA [7], aby wymôg szczelnosci i jednoczesnie wytrzymalosci mechanicznej môgl zostac spelniony, dzialko powinno wytrzymac, co najmniej 3-minutow^ prôbç szczelnosci wod^ o cisnieniu 18 bar, zachowuj^c przy tym szczelnosc i nie wykazuj^c uszkodzen.
Badanie szczelnosci i wytrzymalosci zgodnie z Rozporz^dzeniem [7] stanowi^ jedno badanie, po wykonaniu, ktôrego dzialko nie moze wykazywac nieszczelnosci oraz uszkodzen. Zal^cznik do tego rozporz^dzenia w odniesieniu tej cechy podaje wymaganie, aby prôbka zostala narazona na cisnienie wody rôwne 18 bar przez minimum 3 min. Norma PN-91/M-51270, w wymaganiach odnosnie szczelnosci przewiduje mozliwosc wyst^pienia pewnej ilosci wyciekôw, ktôre nalezy zebrac do pojemnika pomiarowego podczas badania i wyrazic w mm/s. W wymaganiach rozporz^dzenia nie zostaly jednak przewidziane zadne nieszczelnosci mozliwe do wyst^pienia.
Metoda badan szczelnosci i wytrzymalosci podana w punkcie 5.3.5 normy PN-91/M-51270 podaje, ze przed prôbe wykrçcic cisnieniomierz, zaslepic jego otwôr w korpusie dzialka, napelnic uklad wode i odpowietrzyc. W nastçpnej kolejnosci nalezy podniesc cisnienie wody w ukladzie do wartosci 1,8 MPa, i obserwowac ewentualne wycieki i uszkodzenia prôbki. W przypadku nieszczelnosci nalezy zbierac je do pojemnika pomiarowego i wyrazic w mm /s. Po trzech minutach nalezy odwodnic uklad, a prôbkç poddac oglçdzinom zewnçtrznym.
Pomimo iz cechy szczelnosci i wytrzymalosci wystçpuj^ w obydwu dokumentach odniesienia, wymagania i metody badan w nich ujçte posiadaj^ wiele znacz^cych rôznic. Najistotniejsz^ z nich s^ inne wartosci cisnien, jakim nalezy poddac badany uklad oraz czas jego dzialania. Dzialka stosowane jako wyroby budowlane mog^ miec rôzne cisnienia robocze. Z tego wzglçdu przy prôbie szczelnosci nalezy zadac im wartosci 1,5 wiçksze niz przewidziane przez producenta. Brak stalej wartosci cisnienia roboczego dla rôznych dzialek stosowanych w budownictwie powoduje, ze nie ujednolicono wartosci cisnienia prôby jak jest to zrobione w przypadku takich, ktôre wprowadzono do obrotu na podstawie swiadectw dopuszczenia. Ponadto badania szczelnosci i wytrzymalosci wykonywane zgodnie z norm^ PN-EN 13565-1 przewiduje znacznie dluzsze czasy narazenia prôbki na oddzialywanie cisnienia oraz precyzuje maksymaln^ wartosc przyrostu cisnienia podczas prôby. Okreslenie maksymalnej wartosci przyrostu cisnienia ma na celu wyeliminowanie zjawiska uderzenia hydraulicznego, co nie zostalo uwzglçdnione w metodzie z normy PN-91/M-51270. Kolejne bardzo istotn^ kwesti^ rôzni^c^ rozpatrywane dokumenty odniesienia
na badanie dzialek jest badanie przy cisnieniu 18 bar dla sprzçtu stosowanego w jednostkach ochrony przeciwpozarowej zarówno w przypadku szczelnosci, jak i wytrzymalosci. Norma PN-EN 13565-1 rozbija je na dwa badania i ustala podczas próby wytrzymalosci wartosc zadanego cisnienia na trzykrotnosc projektowego cisnienia roboczego. To wszystko sprawia, ze wymagania w odniesieniu do szczelnosci i wytrzymalosci normy PN-EN 13565-1 s^. znacznie bardziej rygorystyczne w porównaniu z rozporz^dzeniem.
3.6. Wymagania dla elementów z tworzyw sztucznych
Jedynie norma poswiçcona badaniom dzialek stosowanych w budownictwie dopuszcza i okresla wymagania dla podzespolów wykonanych z tworzyw sztucznych lub wzmacnianych zywicami. Jednakze podaje, ze zastosowane w dzialku elementy takie bçd^ istotne z uwagi na prawidlowe dzialanie lub bezpieczenstwo obslugi wyrobu. W wymaganiach normy PN-EN 13565-1 podane jest, by elementy z tworzyw sztucznych i materialów wzmacnianych zywicami stosowane w dzialku zachowywaly odpowiednie cechy wytrzymalosciowe oraz nie wykazywaly zadnych pçkniçc po badaniu starzenia oraz odpornosci na oddzialywanie cieczy.
Badanie starzenia tworzyw sztucznych opisane w normie PN-EN 13565-1 polega na umieszczeniu piçciu próbek badanego materialu w stanowisku utrzymuj^cym temperatura powietrza 100 ±2°C. Czas narazenia powinien wynosic 30 dni, a przed badaniem nalezy dokonac kondycjonowania próbek w temperaturze 23 ±3°C przez 24 ±4 godziny. W innych normach badanie to jest równiez okreslane, jako przyspieszone starzenie. Badania oddzialywania cieczy nalezy wykonac zgodnie z norm^ EN ISO 175 dla piçciu próbek w kazdej z cieczy, z którymi materialy wchodz^. w kontakt. Badanie powinno trwac 168 ±4 godzin i przebiegac w temperaturze 70 ±2°C. Rozpatrywanymi cieczami powinny byc woda pitna, woda morska, srodek pianotwórczy lub wodny roztwór srodka pianotwórczego. Nastçpnie nalezy je zanurzyc w badanej cieczy o temperaturze 23 ±2°C na 30 min.. Po przeprowadzeniu badania starzenia oraz oddzialywania cieczy próbki nalezy poddac oglçdzinom zewnçtrznym celem stwierdzenia braku pçkniçc oraz uszkodzen materialu, jak równiez poddac badaniom wytrzymalosci na rozci^ganie, wydluzenie oraz próbie udarowej.
Poniewaz norma PN-EN 13565-1 nie precyzuje materialów, z jakich wyrób powinien byc wykonany, nalezy przebadac go pod k^tem spelnienia odpowiednich parametrów odpornosci na korozje oraz wytrzymalosci tworzyw sztucznych. Niezbçdne jest to do zapewnienia odpowiednich cech eksploatacyjnych wyrobu. Powyzsza kwestia w normie PN-91/M-51270, zostala potraktowana w odmienny sposób gdyz podaje ona typy materialów, z jakich dany element powinien byc wykonany. Zestawienie to nie jest jednak precyzyjne,
gdyz pomimo wykazu konkretnych materialów zapisane jest równiez, ze mozna uzywac innych typów o nie gorszych wlasciwosciach, odpornych na korozje wody i wodnych roztworów srodków pianotwórczych oraz dobrane tak, by nie wystçpowalo zjawisko korozji kontaktowej. Nie jest jednak okreslone, w jaki sposób nalezy powyzsze cechy sprawdzic. W normie PN-EN 13565-1 z racji wystçpowania badan korozji oraz wytrzymalosci tworzyw sztucznych powyzsze w^tpliwosci nie wystçpuj^. 3.7. Parametry przeplywu
Natçzenie przeptywu jest jednym z najbardziej istotnych paramentów dziatka niezbçdnym do osi^gniçcia odpowiedniej skutecznosci gasniczej. W znacz^cy sposób decyduje ono o ilosci podawanego srodka podczas prowadzenia dziatañ gasniczych. Nie jest, wiçc przypadkiem, ze obydwa rozpatrywane dokumenty odniesienia przewiduj^ we wstçpnych badaniach typu okreslenie tego parametru.
Dzialka gasnicze, jako podzespoly posiadaj^ce jedn^. dysze wylotow^ wedlug normy PN-EN 13565-1 musz^ posiadac wspólczynnik wyplywu oraz charakterystykç cisnienia od wydatku w przedziale ± 5% wartosci ustalonych przez producenta. Inna sytuacja wystçpuje w przypadku Rozporz^dzenia MSWiA [7], które zaktada, ze wartosc natçzenia przeptywu wody lub wodnego roztworu srodka pianotwórczego przy cisnieniu 8 bar na wlocie dziatka, powinna odpowiadac wartosciom podanym w tab. 4.
Tabela 4.
Wymagane natçzenia przeplywu odpowiadajqce odpowiedniej wielkosci dzialka
Nominalne natçzenie przeplywu (dm /min) Wielkosc dzialka
1600± 160 16
2400 ± 240 24
3200±320 32
4000 ± 400 40
5000± 500 50
6000 ± 600 60
3 Dopuszcza siç stosowanie dzialek o natçzeniu przeplywu wiçkszym niz 6000 dm /min
Zal^cznik E normy poswiçconej badaniu dzialek gasniczych stosowanych w obiektach budowlanych, okresla metodç prowadzenia badania przeplywu. W postanowieniach ogólnych podane jest, ze badania nalezy wykonac przy temperaturze powietrza 15 ±10°C, stosuj^c metody pomiaru natçzenia przeplywu i cisnienia z dokladnosci^ ±2%. Wspólczynnik
wyplywu nalezy wyznaczyc w oparciu o trzy punkty pomiarowe odpowiadaj^ce nominalnemu minimalnemu, nominalnemu sredniemu i nominalnemu maksymalnemu cisnieniu wlotowemu dzialek. Wartosc wspolczynnika wyplywu K okresla sie jako srednia arytmetyczna powyzszych trzech pomiarow, z ktorych kazdy jest obliczony na podstawie wzoru:
K Q"
Kn =—^2 (1)
Pn
gdzie:
3 V
Kn - wspolczynnik K w n-tym punkcie pomiarowy, (dm /(min-bar 2)) Qn - nat^zenie przeplywu dla n-tego punktu pomiarowego, (dm /min), pn - cisnienie na wylocie w n-tym punkcie pomiarowym (bar).
Ponadto norma PN-EN 13565-1 okresla wyznaczenie charakterystyki nat^zenia przeplywu wzgl^dem cisnienia wlotowego wykonanej, dla co najmniej pi^ciu wartosci cisnienia w calym zakresie pracy dzialka.
Odnosnie metod badan nat^zenia przeplywu podanych w rozporz^dzeniu nalezy wykonac pomiar obj^tosci lub przeplywu przy cisnieniu wylotowym 8 bar. Podane jest rowniez, ze do pomiaru przeplywu nalezy uzyc odpowiedniego przeplywomierza turbinowego.
Rozporz^dzenie w porownaniu z norm^ PN- EN 13565-1 wykazuje wiele roznic w wymaganiach i metodzie badan. Najistotniejsze z nich to sprecyzowanie wartosci wymaganych nat^zen przeplywu przy cisnieniu 8 bar dla dzialek stosowanych przez straz pozarn^, podczas gdy dzialka stosowane jako wyroby budowlane powinny posiadac wartosci deklarowane przez producenta wyrobu. Ponadto z tabeli 4 wynika, ze dopuszczalna odchylka od wartosci nominalnych wynosi ±10%, podczas gdy dla dzialek badanych zgodnie z norm^ PN- EN 13565-1 odchylka wynosi jedynie ±5% od wymaganej wartosci. Kolejn^ roznic^ jest inne podejscie do badanej cechy wyrobu w obydwu dokumentach odniesienia. Dla dzialek stosowanych w budownictwie nie jest podawane nat^zenie przeplywu lecz wartosc wspolczynnika K oraz charakterystyka p(Q). Jest to niezwykle istotne z tego wzgl^du, ze podczas projektowania stalego urz^dzenia gasniczego niezb^dna jest wiedza na temat calego zakresu pracy dzialka, gdyz moze ono pracowac przy roznych cisnieniach panuj^cych w ukladzie. Projektant dysponuj^cy wiedz^ na temat wartosci wspolczynnika K oraz charakterystyki p(Q), ma mozliwosc okreslenia, przy jakich parametrach przeplywu dzialko b?dzie dzialalo w danym punkcie instalacji. Wiedza na ten temat nie jest konieczna
w przypadku dzialek stosowanych, jako wyposazenie strazy pozarnej. Poniewaz istotne jest wtedy okreslenie ilosci podawanego srodka gasniczego potrzebnej miçdzy innymi do zapewnienia odpowiedniego zasilania wodnego oraz skutecznosci gasniczej.
3.8. Maksymalny zasiçg oraz szerokosc rzutu strumienia
Maksymalna dlugosc rzutu strumienia jest parametrem okreslanym zarówno przez normç PN- EN 13565-1 jak i Rozporz^dzenie MSWiA [7], z t^ róznic^, ze norma nie wymaga mierzenia zasiçgu rzutu wody. Zal^cznik do Rozporz^dzenia [7] wyszczególnia pomiar zasiçgu rzutu piany oraz zwartego i rozproszonego strumienia piany. Parametr szerokosci rzutu strumienia dzialka gasniczego jest okreslany równiez wyl^cznie podczas wstçpnego badania typu dzialek stosowanych, jako wyposazenie jednostek ochrony przeciwpozarowej i nie ma odzwierciedlenia w normie europejskiej.
W odniesieniu do zasiçgu rzutu podstawowym wymaganiem dzialek uzyskuj^cych swiadectwo dopuszczenia jest spelnienie przez nie wymaganych wartosci przedstawionych w tabeli 5. Szerokosc rzutu strumienia zgodnie z rozporz^dzeniem dotyczy wyl^cznie pr^du rozproszonego dzialek wodnych i dla wszystkich wielkosci powinna wynosic minimum 4 m. Podobnie jak mialo to miejsce przy wymaganiach natçzenia przeplywu norma PN- EN 135651 stwierdza, ze zasiçg rzutu strumienia piany uzyskany podczas badañ nie moze byc mniejszy od okreslonego przez producenta.
Tabela 5.
Dlugosci strumieniu rzutu dzialek gasniczych
Wielkosc dzialka Typ dzialka Typ strumienia Dlugosc rzutu strumienia (m)
1 2 3 4
DW woda zwarty 50
rozproszony 25
16 DP piana 35
woda zwarty 50
DWP rozproszony 25
piana 35
DW woda zwarty 55
rozproszony 30
24 DP piana 40
woda zwarty 55
DWP rozproszony 30
piana 40
32 DW woda zwarty 60
Wielkosc dzialka Typ dzialka Typ strumienia Dlugosc rzutu strumienia (m)
1 2 3 4
rozproszony 30
DP piana 45
woda zwarty 60
DWP rozproszony 30
piana 45
DW woda zwarty 65
rozproszony 35
40 DP piana 50
woda zwarty 65
DWP rozproszony 35
piana 50
DW woda zwarty 65
rozproszony 35
50 DP piana 50
woda zwarty 65
DWP rozproszony 35
piana 50
DW woda zwarty 70
rozproszony 35
60 DP piana 55
woda zwarty 70
DWP rozproszony 35
piana 55
DW woda zwarty 70
rozproszony 35
>60 DP piana 55
woda zwarty 70
DWP rozproszony 35
piana 55
W zalozeniach do badania podano, ze dlugosc rzutu nalezy mierzyc od wylotu pr^downicy do najdalszego miejsca w plaszczyznie poziomej, w ktorej wartosc intensywnosci zraszania jest nie mniejsza niz 2 mm/min. (dla pr^dow wody) lub, w ktorym w ci^gu 3 s nastçpuje calkowite pokrycie powierzchni pian^ (dla pr^dow piany). Badania wykonuje siç przy nachyleniu pr^downicy dzialka pod k^tem 32 ±1° do poziomu (strumien zwarty oraz piany) i pod k^tem 15 ±1° (strumien rozproszony). Strumien rozproszony nalezy mierzyc przy
k^cie rozproszenia 30°. Dla wszystkich typów dzialek badanych w oparciu o Rozporz^dzenie [7] wylot pr^downicy podczas pomiaru zasiçgu rzutu powinien znajdowac siç na wysokosci 1m od podloza, a cisnienie na wylocie dzialka powinno wynosic 8 bar. Warunki srodowiskowe prowadzenia badan, powinny byc nastçpuj^ce: prçdkosc wiatru maksimum 2 m/s, temperatura powietrza 20 ±10°C (podany zakres temperaturowy dotyczy tylko strumieni piany), brak opadów atmosferycznych, poziomy teren. Czas podawania ustabilizowanego strumienia powinien wynosic 30 s w przypadku wody oraz 3 s w przypadku piany, zas dokladnosc pomiaru ±0,5 m dla piany oraz ±0,1 m dla wody. Powyzsze zalozenia dotycz^ce badania zasiçgu rzutu dzialek wodnych dotyczy równiez badania szerokosci strumienia wody.
Metoda badan opisana w zal^czniku H normy PN- EN 13565-1 podaje, ze badanie zasiçgu nalezy przeprowadzic przy nachyleniu pr^downicy dziatka wzglçdem podtoza o k^t 30° oraz przy cisnieniu wlotowym minimalnym, srednim i maksymalnym okreslonym przez producenta. Podczas calego badania nalezy mierzyc prçdkosc przeplywu powietrza, która nie moze przekraczac 4,4 m/s, a kierunek podawania strumienia musi byc zgodny z kierunkiem wiatru. Ponadto strumien piany, musi opadac na twarde podloze zlokalizowane na tej samej wysokosci co badane dzialko. Po podaniu strumieni piany nalezy wizualnie ocenic maksymalny i minimalny zasiçg rzutu oraz punkt na podlozu, w którym spada najwiçcej piany, a nastçpnie zmierzyc ich odleglosc mierzon^ od wylotu dzialka.
Badana cecha, podobnie jak mialo to miejsce w przypadku parametrów przeplywu, jest inaczej interpretowana w analizowanych dokumentach odniesienia. Podstawow^. róznic^ nie jest okreslenie przez normç PN- EN 13565-1 cech przyporz^dkowanych strumieniom wodnym takich jak szerokosc strumienia czy zasiçg pr^du rozproszonego. Jest to zasadne, gdyz dzialka oceniane przez normç europejsk^. maj^ zastosowanie dla pr^dów pianowych w stalych urz^dzeniach gasniczych, gdzie rozproszenie i szerokosc strumienia nie s^. uwzglçdniane. Kolejna róznica polega na braku sprecyzowania przez normç PN- EN 13565-1 wymaganych wartosci zasiçgu rzutu, jak to podano w Rozporz^dzeniu [7]. Podobnie jak mialo to miejsce dla parametrów przeplywu musz^ byc one nie mniejsze od okreslonych przez producenta. W normie europejskiej wykonuje siç równiez trzy serie badan zasiçgu przy róznych cisnieniach, a nie jak ma to miejsce w dzialkach uzyskuj^cych dopuszczenie jedynie przy cisnieniu 8 bar. Powodem tego s^. uwarunkowania zwi^zane z projektowaniem stalych urz^dzen gasniczych pianowych, opisane równiez w rozdziale Parametry przeplywu. Znacz^ca róznica miçdzy dokumentami odniesienia wystçpuje równiez w dopuszczalnej
prçdkosci przeplywu powietrza, która posiada znacznie wiçksz^ wartosc w metodyce opisanej w normie PN- EN 13565-1.
3.9. Jakosc wytwarzanej piany
Jakosc wytwarzanej piany ma kolosalne znaczenie dla skutecznosci gasniczej podczas prowadzenia dzialan przez jednostki ochrony przeciwpozarowej, jak równiez gaszenia pozarów przy wykorzystaniu stalego urz^dzenia gasniczego. Poza rodzajem zastosowanego srodka pianotwórczego i jego stçzeniem w roztworze, niezwykle istotny jest równiez sposób jej wytwarzania, gdyz decyduje on o takich parametrach jak stabilnosc, zdolnosc zwilzania, czy trwalosc piany gasniczej. Liczba spienienia i czas wykraplania to dwa najistotniejsze parametry cechuj^ce piany gasnicze i mówi^ce o ich wlasciwosciach. Z tego wzglçdu ich okreslenie jest niezbçdne do wyznaczenia we wstçpnym badaniu typu dzialek gasniczych bez wzglçdu na ich zakres stosowania. Nie jest wiçc przypadkiem, ze badanie liczby spienienia i czasów wykraplania s^ ujçte w obydwu rozpatrywanych dokumentach odniesienia. Liczba spienienia jest to stosunek objçtosci piany do objçtosci roztworu, z którego zostala otrzymana. Za wykroplenie uznajemy czas wycieku 25%/50% pocz^tkowej objçtosci roztworu z wytworzonej piany.
Wymagania Rozporz^dzenia [7] podaj^, ze bez wzglçdu na wielkosc dzialka jego liczba spienienia nie moze byc mniejsza niz 12 a 50%-owy czas wykraplania krótszy niz 7 min. Warunkiem jest w tym przypadku to, ze do badan bçdzie uzywany syntetyczny srodek pianotwórczy. W przypadku piany wytwarzanej przez dzialka gasnicze stosowane w stalych urz^dzeniach gasniczych liczba spienienia i czas wykraplania piany musz^ byc zgodne z danymi producenta. W tym przypadku do badan nalezy uzyc srodka pianotwórczego zalecanego przez producenta oraz zgodnego z nomami EN 1568-1 do EN 1568-4. Natomiast zal^cznik do rozporz^dzenia MSWiA [7] okresla liczbç spienienia, wynosz^c^ 12 oraz szybkosc wykraplania piany na 7 min. w warunkach badania przy cisnieniu 8 bar na wlocie dzialka, prçdkosci wiatru nie wiçkszej niz 2 m/s i temperaturze otoczenia 20 ± 10°C, przy zastosowaniu syntetycznego srodka pianotwórczego dla wszystkich wielkosci dzialek.
Sposób ustawienia próbki, cisnienie zasilania i warunki srodowiskowe prowadzenia badania liczby spienienia oraz czasu wykraplania dla dzialek uzyskuj^cych swiadectwo dopuszczenia nalezy przyj^c w sposób opisany w rozdziale Maksymalny zasiçg oraz szerokosc rzutu strumienia we fragmentach poswiçconych metodzie badania zasiçgu rzutu piany. Pianç nalezy podawac na odpowiedni^. tarczç sluz^c^ do zbierania piany, pod któr^ umieszczony jest pojemnik pomiarowy wyposazony w odpowiedni zawór upustowy
zlokalizowany w jego dnie. Odleglosc ustawienia tarczy od wylotu pr^downicy powinna stanowic 2/3 maksymalnego zasi?gu rzutu piany. Konstrukcja tarczy i pojemnika pomiarowego jest dokladnie okreslona przez norm? PN-91/M-51270. Podczas napelniania pojemnika pomiarowego jego zawór powinien byc zamkni?ty, a po jego napelnieniu powierzchni? piany nalezy zrównac z górn^. kraw?dzi^. pojemnika i okreslic mas? piany w pojemniku z dokladnosci^ do 0,020 kg. W nast?pnej kolejnosci na podstawie wzoru (2), nalezy obliczyc liczb? spienienia wytworzonej przez dzialko piany
I, = ^ (2)
Gp
gdzie:
3
Vp - pojemnosc zbiornika pomiarowego piany, dm Gp - masa piany w pojemniku, kg
d - g?stosc roztworu srodka pianotwórczego (mozna przyj^c 1), kg/dm
W celu sprawdzenia czasu wykraplania piany nalezy otworzyc zawór spustowy pojemnika pomiarowego, aby wykraplaj^cy si? roztwór splyn^l do podstawionego naczynia. Stopien otwarcia zaworu spustowego powinien byc taki, aby nie bylo dlawienia wyplywaj^cego roztworu, a piana nie wyplywala do pojemnika pomiarowego roztworu. Szybkosc wykraplania piany okresla si? przez pomiar czasu w min., w którym wykropli si? 50% obj?tosci roztworu z pojemnika pomiarowego.
Zal^cznik F normy europejskiej podaje, iz w celu okreslenia liczby spienienia i czasu wykraplania piany wytwarzanej przez dzialko stosowane w stalych urz^dzeniach gasniczych, powinny byc wykorzystane procedury badan podane zal^czniku G normy EN 1568-3:2000, z tym zastrzezeniem, ze zamiast specjalnej pr^downicy opisanej w zal^czniku G normy nalezy uzyc badanego dzialka. Wyplywaj^c^. pian? nalezy zebrac do naczynia ustawionego w odpowiedniej odleglosci od wylotu pr^downicy dzialka, tak aby zapewniona byla odpowiednia ilosc i jakosc zbieranej piany. Podczas badan dzialek o duzej wydajnosci mog^. byc wymagane kanaly zbiorcze do piany i oslony miejsca poboru próbki. Badania nalezy przeprowadzic w nast?puj^cych warunkach temperaturowych: temperatura powietrza (20 ±5)°C, temperatura roztworu pianotwórczego (17.5 ± 2.5)°C, a wytworzona piana powinna byc podawana na specjaln^. tarcze do lapania piany, pod któr^ ustawiony jest pojemnik pomiarowy do zbierania piany o obj?tosci 1,6 dm i dokladnosci wykonania do
±1%. Konstrukcja tarczy i pojemnika pomiarowego jest dokladnie okreslona przez zal^cznik G normy EN 1568-3:2000. Dno pojemnika pomiarowego nalezy wyposazyc w odpowiedni zawór upustowy. Przed przyst^pieniem do zbierania piany nalezy zwilzyc wn?trze naczynie pomiarowego i zwazyc je. Nast?pnie nalezy ustawic cisnienie na wlocie dzialka w zakresie (6.3 ±0.3) bar i po ustabilizowaniu strumienia zebrac pian? do naczynia z zamkni?tym zaworem upustowym. Kiedy naczynie wypelni si? w polowie, nalezy rozpocz^c pomiar czasu. Po napelnieniu naczynia w calosci, nalezy wstrzymac podawanie piany i wyrównac poziom powierzchni piany z brzegiem naczynia, a nast?pnie zwarzyc naczynie z zebran^ pian^. Liczb? spienienia nalezy wyznaczyc na podstawie ponizszego wzoru, przy zalozeniu,
3
ze g?stosc roztworu pianotwórczego wynosi 1 kg/dm .
Vp
Ls =-(3)
m2 - mx
gdzie:
3
Vp - obj?tosc naczynia, dm m¡ - masa pustego naczynia, kg m2 - masa pelnego naczynia, kg
Podczas badania jakosci piany dzialek gasniczych nalezy równiez wyznaczyc 25% -owy i 50% - owy czas wykraplania. W tym celu nalezy otworzyc wylot zbiornika i zmierzyc czas wykraplania odpowiednio 25% i 50% obj?tosci roztworu pianotwórczego znajduj^cego si? naczyniu pomiarowym. Pomiaru nalezy dokonac przez rejestracj? utraty masy albo przez zbieranie wyciekaj^cego roztworu do cylindra miarowego. Podczas wykraplania nalezy w taki sposób ustawic polozenie zaworu upustowego, aby byl mozliwy wyplyw roztworu, który wyciekl z piany oraz aby sama piana nie wydostawala si? do naczynia z wykroplon^ ciecz^. Badanie nalezy przeprowadzic trzy razy dla kazdej próbki. Nast?pnie nalezy obliczyc wartosc sredni^. liczby spienienia, czasu wykraplania 25% i czasu wykraplania 50% roztworu, bior^c pod uwag? wartosci otrzymane podczas trzech pomiarów.
Podstawow^ róznic^ w wymaganiach stawianych przez Rozporz^dzenie [7] oraz norm? PN- EN 13565-1, odnosnie jakosci piany jest brak okreslenia dopuszczalnych wartosci liczby spienienia i czasu wykraplania przez norm? europejsk^. Podobnie jak mialo to miejsce we wczesniejszych rozdzialach musz^ to byc wartosci zgodne z danymi producenta. W przypadku metod badawczych podstawow^ róznic^ jest koniecznosc dodatkowego badania czasu 25%-owego wykroplenia, który nie jest obligatoryjny w Rozporz^dzeniu. Sama metoda
wyznaczenia liczby spienienia i czas wykraplania w obu dokumentach odniesienia s^. bardzo zblizone jednak istniejq, pewne roznice. Wsrod nich najistotniejsze to miçdzy innymi wykorzystanie do badan zgodnie z rozporz^dzeniem syntetycznego srodka pianotworczego, podczas gdy norma PN- EN 13565-1 okresla, ze ma to byc srodek podany przez producenta. Roznice wystçpuj^. rowniez w konstrukcji tarczy do zbierania piany jak rowniez naczyn pomiarowych oraz sposobie podawania piany na tarcze (odleglosc wzglçdem pr^downicy dzialka oraz cisnienie podawanej piany). W badaniach jakosci piany opisywanych przez rozpatrywane dokumenty odniesienia istniejq, rowniez roznice w wymaganych warunkach srodowiskowych oraz rozpoczçciu mierzenia czasu wykraplania. Roznice w metodach badan sprawiaj^. jednak, ze uzyskanych wartosci uzyskanych w jednej metodyce nie nalezy przenosic do innych wymagan.
3.10. Odpornosc na korozjç
W odniesieniu do wymagan odpornosci na korozje dzialek gasniczych s^. one sprecyzowane jedynie w normie poswiçconej badaniu podzespolow stalych urz^dzen gasniczych pianowych. W danym obszarze norma ta okresla trzy rodzaje badan: odpornosci na korozje zewnçtrzn^. w mgle solnej, korozjç naprçzeniow^. elementow ze stopu miedzi, (jezeli takie wystçpuj^. w dzialku), odpornosc na korozjç wewnçtrzn^. kanalow wodnych. W wymaganiach normy PN- EN 13565-1, podane jest, ze wszystkie elementy mechaniczne powinny dzialac prawidlowo i byc odporne na oddzialywanie srodowisk korozyjnych. Podane jest rowniez, ze w odniesieniu do podzespolow o duzych rozmiarach, badania korozji zewnçtrznej oraz naprçzeniowej mog^. byc wykonane przy wykorzystaniu reprezentatywnych probek danego materialu. Po badaniu odpornosci na korozjç zewnçtrzne powloki ochronne dzialka powinny zapewnic odpowiedni^. ochronç dla czçsci metalowych. Na elementach wykonanych z metalu nie powinny byc widoczne wyrazne slady korozji. Badanie odpornosci na korozje wewnçtrzn^. powinno dowiesc braku znacz^cych uszkodzen (wglçbienia, pçkniçcia i pçcherze) wywolanych korozjç oraz nie pogorszenie dzialania mechanicznych czçsci dzialka.
Po badaniu odpornosci na korozjç naprçzeniow^ probki powinny byc oczyszczone i osuszone oraz poddane skrupulatnemu sprawdzeniu wizualnemu w celu sprawdzenie czy nie nosz^ oznak pçkniçc, rozwarstwien oraz uszkodzen materialu badanego dzialka.
Norma PN- EN 13565-1 nie zawiera zal^cznika z opisan^ metod^ badan odpornosci na korozje. Odwolujç siç jednak do innych norm zgodnie, z ktorymi nalezy wykonac badania.
W odniesieniu do: korozji zewnçtrznej s^ to normy ISO 9227 i EN 12416-1:2001 (zal^cznik J), korozji naprçzeniowej norma EN 12416-1:2001, (zal^cznik K), zas korozji wewnçtrznej norma EN 671-1:2001, (zal^cznik D). W celu wykonania badania korozji zewnçtrznej elementów metalowych, element skladowy dzialka wodno - pianowego nalezy poddac dzialaniu aerozolu solnego o zawartosci 5 ±1% chlorku sodu, umieszczony w komorze badawczej, w której panuje temperatura 35 ±2°C. Cisnienie wyplywu mgly solnej powinno wynosic miçdzy (0,6 - 1,5) bar, zas czas narazenia próbki 240 h. Po zakonczeniu dzialania aerozolu solnego nalezy wyj^c próbkç z komory i pozostawic do wyschniçcia przez 168 ±5 godzin przy wilgotnosci wzglçdnej nie wiçkszej niz 70%. Zal^cznik D normy EN 671-1:2001 podaje, ze armaturç wodn^. dzialka nalezy napelnic calkowicie, od wlotowego zaworu odcinaj^cego 1% roztworu chlorku sodu. Podczas badania prabkç nalezy poddac oddzialywaniu roztworu przez 3 miesi^ce ±5 dni, w temperaturze (20±5)°C. Korozjç naprçzeniow^ nalezy wykonac przy wykorzystaniu zbiornika wyposazonego w kapilarç odpowietrzaj^c^. Zbiornik nalezy napelnic roztworem amoniaku o masie wlasciwej 0,94 kg/l ±5%, w ilosci (10 ± 0,5) ml na kazdy litr objçtosci naczynia pomiarowego. Prôbkç nalezy umiescic w naczyniu (40 ± 5) mm powyzej poziomu cieczy na okres 10 lub 11 dni. W tym czasie nalezy utrzymac temperaturç powietrza w naczyniu na poziomie (34 ± 2)°C.
Dana cecha wyrobu w analizowanych dokumentach odniesienia zostala potraktowana w sposób analogiczny jak mialo to miejsce w przypadku wytrzymalosci elementów z tworzyw sztucznych. Z racji tego, ze w normie PN-91/M-51270, zostaly podane dopuszczalne typy materialów, z jakich powinien byc wykonany poszczególny element dzialka, nie bylo przewidziane wykonanie powyzszej grupy badan. W normie PN-EN 135651 z racji braku podobnego zestawienia materialowego badanie korozji jest niezbçdne do wykonania na etapie wstçpnego badania typu.
Podsumowanie
Podstawowe róznice w analizowanych dokumentach odniesienia mialy miejsce podczas sprecyzowania wymagan, odpowiadaj^cych sobie cech wyrobów. Badane cechy w ramach dopuszczenia wyrobu, w oparciu o wstçpne badania typu zgodne z rozpatrywanymi dokumentami odniesienia (nie we wszystkich przypadkach), pokrywaly siç w swoich zakresach. Rozporz^dzenie okresla cechy wyrobu takie jak: zasiçg rzutu strumienia, szerokosc rzutu strumienia czy poprawnosc dzialania, podczas gdy w polskiej normie PN-91/M-51270 podobne wymagania nie zostaly przywolane. Norma europejska precyzuje
wymagania w odniesieniu do skladu materialowego wyrobu takie jak: odpornosc na korozjç, starzenie tworzyw sztucznych, ktore to wymagania nie s^. przytoczone w rozporz^dzeniu. Najwiçksze roznice wystçpowaly w analizie metodyk badan: natçzenia wyplywu, dlugosci rzutu strumienia oraz parametrow piany. Jedn^ z podstawowych cech roznicuj^cych jest fakt, iz norma europejska dotyczy jedynie dzialek pianowych, a norma polska wodno - pianowych. Wykazano, iz ze wzglçdu na odmienne zastosowanie dzialek gasniczych, cechuje je rozna forma konstrukcji. Dzialka posiadaj^ce swiadectwo dopuszczenia maj^ okreslony szereg precyzyjnych wymagan poswiçconych mozliwosci sterowania dzialkiem oraz dostosowania ich do innego sprzçtu pozarniczego, ktôry z nimi wspôlpracuje. Dzialko zastosowane, jako czçsc stalego urz^dzenia gasniczego musi byc stale zwi^zane z budynkiem. Z tego powodu nie wystçpuj^ one w wykonaniu przenosnym i przewoznym, a ich wymagania musz^ odpowiadac normom branzowym.
Analizie poddano dzialka wodno - pianowe stosowane jako wyroby budowlane oraz wyposazenie jednostek ochrony przeciwpozarowej. Omowiono szeroko wady i zalety ich wykorzystania. Szczegolowo porownano metodykç badania i wymagania stawiane dzialkom gasniczym, wykonywanym w ramach wstçpnego badania typu podczas ich dopuszczania do obrotu i stosowania na podstawie znaku budowlanego oraz swiadectwa dopuszczenia.
Literatura
1. Cote A. E, Fire Protection Handbook. Nineteenth Edition. Volume I, National Fire Protection Association", NFPA, Quincy, Massachusetts 2003;
2. Cote A. E, Fire Protection Handbook. Nineteenth Edition. Volume II, National Fire Protection Association", NFPA, Quincy, Massachusetts 2003;
3. Dyrektywa Rady 89/106/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zblizenia ustaw, rozporz^dzeñ i przepisów administracyjnych panstw czlonkowskich dotycz^cych wyrobów budowlanych;
4. PN-91/M-51270 „Sprz^t pozarniczy. Dzialka wodno - pianowe";
5. PN-EN 13565-1:2003+A1:2007 „Stale urz^dzenia gasnicze - urz^dzenia pianowe. Cz^sc 1: Wymagania i metody badan dla podzespolów";
6. Rozporz^dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodnosci wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym ( Dz.U. Nr 198 poz. 2041 z pózniejszymi zmianami);
7. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów stuz^cych zapewnieniu bezpieczeñstwa publicznego lub ochrony zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz. U. Nr 143 poz. 1002 z pózniejszymi zmianami);
8. Standard FM „Approval Standard for Monitor Assembly, Class Number 1421, FM Approvals edycja z czerwca 2007 r.;
9. Ustawa o ochronie przeciwpozarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. Nr 147 poz. 1229 z 2002 r. z pózniejszymi zmianami);
10. Ustawa o systemie oceny zgodnosci z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1360, z pózniejszymi zmianami);
11 .Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. wraz z pózniejszymi zmianami (tekst jednolity ustawy z dnia 21.11.2003 Dz. U. Nr 207, poz. 2016);
12. Ustawa o wyrobach budowlanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. Dz.U. nr 92 poz. 881 z pózniejszymi zmianami.
Recenzenci
dr inz. Bernard Król
dr inz. Jerzy Galaj
