“QOBUSNOMA” ASARIDAGI OILA BOSHQARUVI VA SHAXSIY MUNOSABATLAR XUSUSIDA Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

"QOBUSNOMA" ASARIDAGI OILA BOSHQARUVI VA SHAXSIY

lW

>

MUNOSABATLAR XUSUSIDA

§ 1>*

Nilufar Laziz qizi Maratova

O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti talabasi Ilmiy rahbar: Mo'minmirzo Zokir o'g'li Xolmo'minov

O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.6946185

Annotatsiya: Maqolada "Qobusnoma" asarining bugungi kundagi ahamiyati, unda bayon etilgan oila boshqaruvi, farzand tarbiyasi, ota-ona o'rtasidagi munosabatlar, ta'lim tarbiya berish, jamiyat uchun kerakli shaxs sifatida kamolotga yetkazish kabi dolzarb masalalar xususidagi fikrlar bayon etilgan.

Annotation: The article describes the importance of the work "Nightmare"

lAnnif ill /-» nrrar»+ lomiflo Piir»n on TO m 1 I T r t-nntinrratr»an+ r» ni 1 rl ranrmrr i"\o ranf i"\o

today, the current issues such as family management, child rearing, parent-parent

relations, education, and development as a necessary person for society.

Kalit so'zlar: Tarbiya, ilm, farzand, ota-ona, hurmat, munosabat, oila, rahbar, notiqlik, jamiyat, shaxs, qadriyat.

Key words: education, knowledge, child, parents, respect, relationship, family, leader, public speaking, society, personality, value.

...Olim beamal bo'lmagay. Ilmni yaxshi o'rgang'il. Bilg'on ilmingni yaxshi iboralar bilan bayon qilg'il. Shundog' so'zlarni aytg'ilki o'zing unga qodir bo'lsang va senga ul so'z yaxshi ma'lum bo'lsa.

Kaykovus

]#4> .M>;:>

Kaykovus (XI) To'liq ismi Unsurul Maoliy Kaykovus. U G'arbiy Eron podshohi Shamsul Maoniy Qobusning nabirasi bo'lgan. Kaykovus o'z o'g'li Gilonga bag'ishlab "Qobusnoma" asarini pand-nasihat ruhida yozib qoldiradi. Kaykovus otaning burchi yana o'z farzandiga adab ham o'rgatishda, deb ta'kidlaydi. U ilm, hunar va adabni farzandga meros qoldirish har bir otaning farzandi haqqini bajargani, J-jt deb hisoblaydi.

"O'z farzanding sening haqingda qanday bo'lishin tilasang, sen ham, ota-onang

haqida shunday bo'lg'il, nedinkim, sening haqingda shundoq ish qilur, chunki odam

J "1 > ^^ ^ 1 ">.

mevaga, ota-ona daraxtga o'xshaydur. Daraxtni har qancha yaxshi tarbiyat qilsang,

! !>»

mevasi shuncha yaxshiroq va shirinroq bo'lur. Ota-onang izzat va hurmatni qancha ko'p qilsang, ularning duosi shuncha tezroq mustajob bo'lur" [1:36]

Darhaqiqat,har biror ota-ona farzandi sog'lom bo'lib voyaga yetishi, o'qishi,

i_______ „c_____• 1 • _____t.____Í____1 • JI___ „1- 1 •___1_____ J •___ „„i.. 1_________<■:

hunar o'rganishi, sportga qatnashi, ilm olishi uchun doim sa'y-harakatda bo'lmog'i * : j*

^TOT^r^ -i I

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

lozim! Mamlakatimizda bozoг munosabatlaгiga o'tish jaгayonida muayyan iqtisodiy

#

qiyinchiliklaг bo'lishi tabiiy. Yoshlaг jamiyatda го'у beгayotgan o'zgaгishlaгni o'zgacha qabul qilishlari, qiyinchiliklaг vujudga kelganda ehtiraslaTga beгilishlaгi, tuгli zaгaгli g'oyalaг ta'siriariga kiгib ketishlaгi mumkin. Yuqoгida ta'kidlaganimizdek, yangi zamonga qadam qoyayotgan vaqtda yoshlar tarbiyasi ba'zi biг uzi^h^ bo'lishi mumkin. Agaг oilada ota-onaning zehni, bilimi, tarbiyasi yuqori bo'lsa, fareandda hech qanday muamшolaг vujudga kelmaydi. Ammo ba'zi oilalaгda

! Ш-

ota-onalaг ko'p xollaгda bolalaгiga "yoshligimizda biz bundan og'iï ishlami bajaгganшiz, sen bo'lsang tayyo^a ayyoг bo'lib o'tiribsan" degan so'zlami ko'p eshitamiz. Bolani doim qo^quvda, tazyiqda tutish juda noo'гinli ishdiï Bu asaг ya'ni, "Qobusnoma" nafaqat o'zining zamonasida balki hoziïda ham ko'plab yoshlarimizga ibгat bo'lib kelmoqda. Hoziïgi yosh avlod zamon bilan hamnafas yashab huгmat, oilada o'zni qanday tutishi, ota-onasiga, qarindoshlar, yor-birodarlarga qanday munosabat, hurmat qilinishini unutib qo'yishgan. Oiladek muqaddas da^hting ham o'ziga muvofiq qonun va qoidalari mavjuddir Oila jamiyatning quyi asosiy bo'g'inidir U insonning hayotga kelishi, tarbiyalanishidagi asosiy makon Oila o'z ichki munosabatlariga asoslanadi. Oilaning ichki munosabatlari qonun hujjatlariga, milliy va axloqiy qadriyatlarga asoslanadi. Oilaviy munosabatlar tabiiy, iqtisodiy,

»

m?

ma'naviy ehtiyojni qondirish zarurati yuzasidan vujudga keladi.

Шг qanday jamiyatning mustahkamligi, гivoji oilaga bog'liq. Chunki jamiyatda

bo'ladigan ijtimoiy munosabatlaming dastlabki elementi oilada vujudga keladi va

shakllanadi.Oiladagi kattalarning bir-biri, bilan atrof-muhit, mol-mulkka bo'lgan

munosabati yoshlaming shu masalala^a munosabatini shakllanishi uchun o'mak ..... , ...... . , . , , „ . . , .

bo'ladi. Oiladagi tarbiyaning boshqa tarbiyalardan farqi, afzalligi tarbiya u yerda faqat o^gatish, o'qitish, ta'kidlash, bilangina emas, barcha na^ala^a katta yoshdagilami kichik yosЫaг uchun o'mak ko^satishi oгqali olib boгiladi.Jamiyat oilalardan iborat ekan, o'z-o'zidan ma'lumki, jamiyat mustahkamligi oilaning mustahkamligiga bog'liq va oilaning mustahkam bo'lishidan jamiyat manfaatdor Shuning uchun oilani haг tomonlama qo'llab- quvvatlash va himoya qilishni jamiyat o'z zimmasiga oladi. Jamiyat oilalami qo'llab-quvvatlashda, ularni muhofaza qilishda katta imkoniyatlarga ega davlat xizmatidan foydalaniladi. J-jt

Oilani qo'qllab-quvvatlash, muhofaza qilish davlatning konstitutsiyaviy

ш

burchidir Davlatning oilaga g'aшxo'гligi qonun asosiga qurilgan bo'lib, avvalo, Oila kodeksida belgilangan.

"Qobusnoma" asaгida haг xil holatlaгda so'zlashish usulini aytib o'tadi. AgaT inson shirinsuxan bo'lsa, uning nutqini hamma e'tiboг bilan tinglaydi.Og'zaki nutq

bilan yozma nutq bir-biridan ma'lum darajada faгqlanadi. Ma'lumki, og'zaki nutq )>P yozma nutqqa nisbatan ancha qadimiydir. Buyuk qomusiy olim Aristotel aytganidek,

yozxna nutqqa nisbatan ancha qadnniydn. Buy uk qomusiy olim Aüsioiel ay iganidek,

H i ш

>q ] i )> >

a i

u>,* ^ * •>

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

"talaffuzdagi so'zlar, aqliy tajribaning alomatlari bo'lsa, yozuvdagi so'zlar

x - ' -

talaffuzdagi so'zlarning belgilaridir"

"Undoq eshitdimki, bir kecha Xorun ar-Rashid bir tush ko'rdimkim, og'zidin barcha tishlari to'kulmish. Erta tong turib bir ta'birchini chaqirib so'radikim, "bu tushning ta'biri nedur?" Ta'birchi dedi: "Ey amiralmo'minin, sening oldingda barcha xesh, aqrabo va qarindoshlaring o'lg'sidur."Bu so'zlarni eshitgan shoh "menga bu kabi tahdidli so'zlarni aytishga qanday jur'at etding" deya u ta'birchini o'limga

'M>

mahkum qiladi. Shundan so'ng yana boshqa ta'birchini chorlab unga ham tushini

Ш2

1 O J 1 o

aytganda ta'birchi "Ey amiralmo'minin, sening umring barcha aqrabolaringdin uzoq

bo'lur dedi. Bu so'zlarni eshitgan shoh g'azablanmay unga 1000 dirham pul hadya etdi" [4:56]

"Yaxshi so'z ilonni inidan chiqaradi" deganlaridek kim shirinsuxan, har bir gapidan bol tomib turadigan insonning ishlari doimo a'lo darajada bo'ladi.Shirinso'z bilan kasal, tuzalmas insonni ham hech bo'masa umrini ozgina muddatga uzaytirishi

m « « m 1/111 C ni iipa' '~r \ 1nrvrirm 1/iinrl n o In fr»l/ o n m 1 -7 rrn mnn n n m VarnV Krv'l n/ii

mumkin. Shirinso'zlik hozirgi kunda shifokorlarimizga juda ham kerak bo'ladi

chunki birgina so'zi bilan bemor odamga umid bag'ishlaydi.Agarda oila a'zolar bir-biriga nisbatan shirin gapirsa bu oila juda ahil bo'ladi. "So'z dilning kaliti",darhaqiqat, oila boshlig'i ishdan siqilib yoki charchab kelganida uyda turmush

m?

o'rtog'i uni jahl bilan qarshi olsa, o'rtada nizo chiqib, ajrashishgacha borishi mumkin. Bu kabi janjallarning tez bo'lishi esa bolalarning psixologiyasiga juda yomon ta'sir qilishi mumkin.Nutq madaniyatiga erishish uchun hamma vaqt aniq-tiniq, hovliqmasdan, muloyimlik va mayin ovoz bilan gapirishga xarakat qilish kerak. Xovliqib aytilgan so'zga tushunish ham juda qiyin bo'ladi, juda cho'zib, sekin gapirish ham suhbatdoshni zeriktiradi. Talaffuz etilgan har bir so'z, bo'g'in va tovush

0"Г -------~ —-----............. ..........О-------------? — О ----- —

n-ni л тгп гптгг1лп1л 1 о rn n îyI no ni l rwi m 111 л n n г\ т \ пт1л rrniAifinb n о m vntiiiV ал ni I Inn Ii l mi

aniq va ravshan jaranglashi lozim. Juda nozlanib gapirish ham xunuk odat.Ona tilini sevgan odam buzmaydi. Ajnabiy so'zlarning aniq ma'nosini bilgan va ularni to'g'ri talaffuz eta oladigan kishi, agarda bu tushuncha, nom o'zbek tilida bo'lmasa, ularni o'z nutqida ishlatishi mumkin. Xato gapirgan kishini mazax qilmaslik kerak.

"Agar sen podshohga nadimlik qilmoqchi bo'lsang podshohning xizmatida nuqson qilmag'il. Agar banogoh nuqson qilsang, o'zingni nodonlikka solg'il va ul nuqsonni bilmag'ondek ko'rgizg'il, toki sening qasd bila qilg'oningni podshoh J-jt bilmasin va bilmag'oningga ishonsin.Xamisha podshohning g'azabidin qo'rqg'il.Ikki narsani xargiz xor va yengil tutmag'il: biri podshohning qahri, yana biri donishmandning pandi" [5:154].

Xalq bilan muloqot qilish, insonlar dardi, muammolarini samarali, tezkor hal qilishning sifat va mazmun jihatdan mutlaqo yangi tizim yaratildi. Inson manfaatlarini ta'minlash, odamlar bilan muloqot qilish, xalqning dard-u tashvishlari, hawrtiV ШПЯШШП va ehfiyoilarini yaxshi bilish va hal nilish тяпадЖНя O'zbekistrm

hayotiy muammo va ehtiyojlarini yaxshi bilish va hal qilish maqsadida O'zbekiston

SW'^ y ^ J'"si* -

Respublikasi prezidentining virtual va xalq qabulxonalari tashkil etildi. Bugungi

* : j*

: * ^ * n>

• J^W

ы )>

й*

>>

Ьй

Ы )> 1

i ] >

Щ2

i Р-

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №7

oqilona siyosat natijasi o'laraq, haг biг fuqara, ayniqsa, yosЫaг uchun keng imkoniyatlar eshiklari ochilmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. Кобуснома, Kайковyc; С.Долимов, У. Долимов. T.: "O'qituvchi", 2011. 208 б

2. Qarang: "Tafakkuf' jumali, 2000 y, 2-son

3. "Fùdavs ul- iqbol" M.Ogahiy, Sh.Munis. "Yosh avlod", 2009. 380 b

4. Kобyснома, Kайковyc; С.Долимов, У. Долимов. T.: "O'qituvchi", 2011. 208 б

№

О И*

щу

ы>

йн

ы )> я*

ы>

! > ;>

¡ >i>i ы )>

] >4>

щ

ш>

! >1 l3>-

Ы р

] Я> Ы > i >i> +Н >

л w> -

» \ л

ы*

-^¡fV-TíT f.--^SfV-^ï f.—

>

a>

til"

>

ы j>

i >4* >

Ы:>

q

Ы > Ы >

3#áí i>

Ы >

]>Ж

q

171

i> >

q

q )>j»:

4H>