CC BY
1«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
QISHLOQ XO'JALIGI ISHLAB CHIQARISHIDA AGROMARKETINGNI QO'LLASHNING AHAMIYATI
Qodirova Nozima Rasulovna
Buxoro davlat universiteti Iqtisodiyot kafedrasi o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11422520
Annotatsiya. Qishloq xo'jaligi marketingi mamlakatimizda keng rivojlanmagan va tarqalmagan, buning sababi ishlab chiqaruvchilar tomonidan marketing tadqiqotlarining ahamiyati va samaradorligini tushunmaslikdir. Maqolada agromarketing tushunchasi zamonaviy marketingning mustaqil yo'nalishi sifatida ko'rib chiqilib, uni qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida qo'llashning maqsad va yo'nalishlari belgilab berilgan hamda uning ishlab chiqarishning ham, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning ham o'ziga xos xususiyatlari bilan bog 'liq xususiyatlari yoritilgan.
Kalit so'zlar: qishloq xo'jaligi, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi, marketing, agromarketing, agrobiznes, samaradorlik, ishlab chiqarish salohiyati, ratsionalizatsiya.
Аннотация. Сельскохозяйственный маркетинг в нашей стране не получил широкого развития и распространения, причина этого в том, что производители не понимают важности и эффективности маркетинговых исследований. В статье рассматривается понятие агромаркетинга как самостоятельное направление современного маркетинга, определяются цели и направления его применения в сельскохозяйственном производстве, связано со спецификой как производства, так и выделяются особенности выпускаемой продукции. .
Ключевые слова: сельское хозяйство, сельскохозяйственное производство, маркетинг, агромаркетинг, агробизнес, эффективность, производственный потенциал, рационализация.
Abstract. Agricultural marketing is not widely developed and spread in our country, the reason for this is that producers do not understand the importance and effectiveness of marketing research. In the article, the concept of agromarketing is considered as an independent direction of modern marketing, the goals and directions of its application in agricultural production are determined, and it is related to the specific characteristics of both production and the manufactured product. features are highlighted.
Keywords: agriculture, agricultural production, marketing, agromarketing, agribusiness, efficiency, production potential, rationalization.
Eng avvalo, marketing tushunchasining o'zini ko'rib chiqishimiz kerak. Marketing-bu mijozlarning ehtiyojlarini qondirish orqali foyda olishga qaratilgan tashkilot faoliyati. Aytishimiz mumkinki, marketing bozorni, narx tizimini o'rganadi, prognoz qiladi va iste'molchi tanlovini taklif qiladi, foyda olish uchun iste'molchilarning ehtiyojlarini qondiradi.
Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishni rejalashtirishda marketing usullari ishlab chiqarish natijalariga va ularni amalga oshirishga ta'sir qiladi.
Qishloq xo'jaligi korxonalarining ish samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish uchun qishloq xo'jaligining optimal marketing tizimini yaratish zarur. Qishloq xo'jaligining samarali marketing tizimini yaratishda atrof-muhit omillarini, shuningdek, o'z marketing salohiyatini, uni amalga oshirish shakllari va usullarini hisobga olish kerak.
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
Qishloq xo'jaligi marketingi marketingning bir turi sifatida qishloq xo'jaligi korxonalarining sotish bozorlari bilan aloqalarini o'rnatish uchun bozor munosabatlari va axborot oqimlari yig'indisidir. Qishloq xo'jaligi marketingining xususiyatlarini belgilovchi omillarni aniqlaydi(1-rasm).
1-rasm.Qishloq xo'jaligi marketingining xususiyatlarini belgilovchi omillar.
Ushbu omillar qishloq xo'jaligi marketingidan foydalanishni sezilarli darajada murakkablashtiradi, shuning uchun ularni qishloq xo'jaligi ishlab chiqarish tashkilotlarida marketingni tashkil etish va o'tkazishda hisobga olish kerak.
Shuningdek, qishloq xo'jaligi marketingining bir qancha asosiy funktsiyalari mavjud:
> tahlil
> bashorat qilish
> rejalashtirish
> tashkilot
> boshqaruv
> buxgalteriya hisobi
> boshqaruv
Tahlil funktsiyasi-ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash, rejalashtirilgan ko'rsatkichlardan chetga chiqish sabablarini aniqlash. Prognozlash funktsiyasi iste'molchilarning ehtimoliy xatti-harakatlarini, talab hajmini va afzalliklarini belgilaydi.
Rejalashtirish funktsiyasi tashkilotning faoliyat dasturini yaratish va belgilangan maqsadga erishish uchun zarur bo'lgan resurslar miqdorini aniqlash uchun javobgardir. Tashkiliy funktsiya kompaniyadagi iqtisodiy, texnik va yordamchi quyi tizimlarning birligini ta'minlaydi.
Korxona faoliyatining izchilligi va tartibliligini ta'minlash boshqaruv funktsiyasi tomonidan amalga oshiriladi. Buxgalteriya hisobi va nazorat funktsiyasi boshqaruv va soha mutaxassislarining to'g'ri harakatlari, shuningdek, og'ish va xatolarning oldini olish uchun javobgardir.
1-rasm.
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
Shunday qilib, qishloq xo'jaligi marketingi orqali bozor talabini baholash, sotish hajmlarini bashorat qilish, sanoat va muayyan tashkilotning barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqarishni boshqarish jarayonini oqilona tashkil etish mumkin.
Ishlab chiqarishda qishloq xo'jaligi marketingining yo'nalishlari:
1) bozor ehtiyojlarini o'rganish;
2) talabni prognozlash va raqobatchilarning mumkin bo'lgan harakatlarini hisobga olish;
3) assortiment va narx siyosatini ishlab chiqish;
4) ishlab chiqarish dasturlarini yaratish va tayyor mahsulotni sotishni tashkil etish.
Qishloq xo'jaligi marketingi ham ichki (yetkazib beruvchilar, transport tashkilotlari) ham
tashqi marketing muhitida (tabiiy, iqlim, iqtisodiy sharoitlar) ishlaydi. Qishloq xo'jaligi korxonasi o'zini-o'zi ta'minlay olmaydi, natijada u bilan marketing muhiti o'rtasida uzluksiz o'zaro ta'sir paydo bo'ladi: axborot va turli resurslar almashinuvi.
Qishloq xo'jaligi kompaniyalarida marketing ishlab chiqarilgan mahsulotlarning o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra farqlanadi, ya'ni bajarilgan funktsiyalarga va elementlarning tarkibiga ko'ra. Shunday qilib, qishloq xo'jaligi korxonalarining marketing sohasini quyidagi sinflarga bo'lish mumkin:
1) xom-ovqat mahsulotlari bozori (mahsulotlarning nisbiy bir xilligi, yuqori standartlashtirish, sotish ko'lami).
Marketing cheklovlari - alohida kompaniyalar uchun yuqori xarajatlar va reklama faoliyatining samarasizligi, raqobatning past darajasi, narx belgilashdagi qiyinchiliklar.
2) yuqori darajada qayta ishlangan oziq-ovqat mahsulotlari bozori (mahsulotlarning xilma-xilligi, keng assortiment).
Marketing cheklovlari - yuqori raqobat, kichik narxlardagi o'zgarishlar. Marketing reklama, brend yaratish va mahsulotni ilgari surish faoliyati orqali mijozlarni jalb qilishga qaratilgan.
3) qayta ishlash darajasi past bo'lgan nisbatan bir hil mahsulotlar bozori (bozor uchun to'siqlar past, raqobat o'rtacha).
Marketing cheklovlari - mahsulotning past darajadagi farqlanishi va shuning uchun narxlarning kam o'zgarishi va past reklama.
4) oziq-ovqat xizmatlari bozori (ishlab chiqarilgan tovarlarning bir xilligi, o'ziga xosligi).
Marketing cheklovlari - tovarlar guruhlari bozorda monopollashuv darajasi va
ommabopligi bilan farqlanadi, shuning uchun narx belgilash monopoliyadan bozorga o'tadi.
Qishloq xo'jaligi marketingi tizimini takomillashtirishning muhim yo'nalishlaridan biri bu qishloq xo'jaligi marketingini tashkil etish mexanizmini ratsionalizatsiya qilishdir.
Qishloq xo'jaligi korxonalarining marketing muammolarini hal qilishning tashkiliy mexanizmi quyidagi bo'g'in va tarkibiy qismlardan iborat bo'lishi kerak:
-boshqaruvning tashkiliy shakllari, boshqaruv organlari va ularning tuzilmasi-marketingni boshqarishning yaxlit, moslashuvchan tizimi;
-marketing muammolarini hal etishni maqsadli, dasturiy maqsadli va rejali tashkiliy tartibga solishni o'z ichiga olgan mexanizm faoliyatini tashkiliy tartibga solish;
-marketing siklini tashkiliy iqtisodiy asoslash; muammolarni tezda hal qilish;
-mexanizmni tashkiliy standartlashtirish va uning faoliyati qishloq xo'jaligi marketingi xodimlarining rasmiy tarkibiy va funktsional modellarini, boshqaruv apparatining istiqbolli, joriy va operatsion marketing qarorlarini rejalashtirish matritsalarini ifodalaydi;
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
-agromarketing faoliyatining tashkiliy shakllari va usullari, shu jumladan agromarketing muammolarini hal etishning maqsadli va kompleks dasturlari;
-tashkiliy nazorat, o'z-o'zini tashkil etish mexanizmi, shakl va usullarini nazorat qilish qishloq xo'jaligi marketing faoliyatida ifodalanadi;
-sharti amali va tatbiqi qarorhoi agromarketii siyosiy, ijtimoiyu iqtisodi, sohibkori, sanitariyu gigiyeni, fiziologi, psikhologi, ergonomik, tashkili va mehnati; kadrlar tayyorlash darajasi;
-mexanizm faoliyatining tashkil etilishi va samaradorligini baholash tizimi iste'molchilar, xodimlar va ularning faoliyati talablarini qondirishni baholashni o'z ichiga oladi.
Qishloq xo'jaligi va agrosanoat korxonalarida marketing faoliyatini oshirishning muhim yo'nalishi - marketingning funktsional tashkil etilishini doimiy ratsionalizatsiya qilish, ya'ni mehnatni aniq funktsional taqsimot va ixtisoslashtirish, boshqaruv apparati xodimlari va ishlab chiqarish sektori o'rtasida marketing funktsiyalarini taqsimlash. , ularni tegishli tashkiliy me'yoriy hujjatlarda jamlash, funktsiyalarni bajarish jarayonlarini amalga oshirish, tashkil etish va takomillashtirish shakllari, usullari, texnologiyalari va usullarini aniqlash.
Qishloq xo'jaligi marketingi funktsiyalari korxona mutaxassislarining ish tavsiflarida to'liq qayd etilmagan. Bularning barchasi fermer xo'jaligining qishloq xo'jaligi marketingi faoliyati samaradorligida namoyon bo'lmoqda. Biznesni shakllantirishda agromarketing funktsional tashkilotining tahlili ilmiy asoslangan funktsional tashkilot mavjud emasligini ko'rsatadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, samarali agromarketing funktsional tashkiloti uchun marketing funktsiyalari yoki ularning turlarini aniq taqsimlash, boshqaruv apparati xodimlari o'rtasidagi ish, shuningdek, samarali marketingni ta'minlaydigan funktsiyalarni o'rnatish kerak. Xulosa
Qishloq xo'jaligi (agrosanoat) korxonalari va kichik biznes tuzilmalarida marketing iqtisodiy faoliyatning yakuniy bosqichi emas. Jamoa ishining samaradorligi ko'p jihatdan uning tashkil etilishiga, birinchi navbatda funksionalligiga bog'liq. Shuning uchun biz barcha xodimlarni marketing faoliyatiga jalb qilishlari kerak deb hisoblaymiz. Ulardan ba'zilari to'g'ridan-to'g'ri marketing funktsiyalarini bajaradilar, boshqalari esa samarali marketingni va umuman biznesni ta'minlashga yordam beradi.
Mamlakatimizda bozor munosabatlarining kengayishi va chuqurlashishi munosabati bilan qishloq xo'jaligi marketingi nafaqat nazariy asoslanadi, balki qishloq xo'jaligi bozori sub'ektlari faoliyatining ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga amaliy tatbiq etiladi.
REFERENCES
1. Абдуллоев, А. Ж., & Жураева, Ж. (2024). Состояние И Тенденции Развития Аграрного Сектора Узбекистана. Miasto Przyszlosci, 47, 539-542.
2. Abdulloyev, A. (2023). PRINCIPLES AND METHODS OF ORGANIZATION OF AGROCLUSTERS. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 40(40).
3. Таирова, M. M., & Ахророва, Н. О. (2021). ОСОБЕННОСТИ МАРКЕТИНГА НА РЫНКАХ B2B. MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND TRENDS, 39.
4. Abdulloyev, A. (2023). PRINCIPLES AND METHODS OF ORGANIZATION OF AGROCLUSTERS. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 40(40).
5. Таирова, M. (2020). THE ROLE AND IMPORTANCE OF STRATEGIC PLANNING IN MARKETING. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 1(1).
«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY
6. Muhammedrisaevna, T. M., Bakhriddinovna, A. N., & Rasulovna, K. N. (2021, March). Use of digital technologies in marketing. In E-conference Globe (pp. 281-284).
7. Choriyeva, N. (2022). Priorities in the Development of Agricultural Cooperation in Uzbekistan. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 16(16).
8. Muhammedrisaevna, T. M. S., Bayazovna, G. N., & Kakhramonovna, D. A. (2020). Goal and objectives of integrated marketing communications. Economics, (2 (45)), 5-7.
9. Niyozova, I. (2024). IMPROVING THE USE OF MARKETING STRATEGIES OF ENTERPRISES IN SOCIAL NETWORKS. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 45(45).
10. Abdullayeva, H. (2023). BIZNESDA INNOVATSION MARKETINGNING USLUBLARIDAN FOYDALANISH. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 43(43).
11. Dustova, A. (2022). ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МАРКЕТИНГОВЫХ ИНСТРУМЕНТОВ В ЭКОНОМИЧЕСКОМ РАЗВИТИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 17(17).
12. Shoimardonkulovich, Y. D., & Hamidovich, R. O. (2020). Elaboration of regional strategies for the development and improvement of land and water in agriculture. Academy, (2 (53)), 16-17.
