Научная статья на тему 'Qadimgi Sharq mutafakkirlarining nutq madaniyati va notiqlik haqidagi qarashlari'

Qadimgi Sharq mutafakkirlarining nutq madaniyati va notiqlik haqidagi qarashlari Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
7498
320
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
Qadimgi Sharq pedagogikasi / nutq odobi / so‘zlashish madaniyat / notiqlik / nutq madaniyati / pedagogika / chinakam pedagog

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Go’Zal Erkinovna Xalikulova

Yaxshi so‘zlashga o‘rgan va muloyim so‘zlashdan boshqa narsani odat qilma, negaki qanday so‘zni gapirishni istasang, til shuni gapiradi. So‘zni o‘z joyida so‘zla, joyida aytilmagan so‘z, agar u yaxshi so‘z bo‘lsa ham, yomon ko‘rinadi. Nutqiy mahorat bo‘lgan notiqlik ko‘rinishlari odamlarning kundalik nutqidan, nutqiy faoliyatidan farqlanganligi to‘g‘risida manbalar keltirilgan. chinakam pedagog ham, rahbar ham ma’lum qobiliyatga, ya’ni chuqur bilimga ega bo‘lishi, kasbiy qobiliyat, ma’naviy yetuklik, imidj kabi qator komponentlarga ega bo‘lishi bilan birga professional nutq madaniyati komponentini yaxshi egallashi shart ekan. Yaxshi pedagog yaxshi rahbar bo‘lolmasligi, yaxshi rahbar esa yaxshi pedagog bo‘lolmasligi mumkinligi va uni bartaraf etish yo’llari maqolada ochib berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Qadimgi Sharq mutafakkirlarining nutq madaniyati va notiqlik haqidagi qarashlari»

Qadimgi Sharq mutafakkirlarining nutq madaniyati va notiqlik haqidagi qarashlari

Go'zal Erkinovna Xalikulova O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti

Annotatsiya: Yaxshi so'zlashga o'rgan va muloyim so'zlashdan boshqa narsani odat qilma, negaki qanday so'zni gapirishni istasang, til shuni gapiradi. So'zni o'z joyida so'zla, joyida aytilmagan so'z, agar u yaxshi so'z bo'lsa ham, yomon ko'rinadi. Nutqiy mahorat bo'lgan notiqlik ko'rinishlari odamlarning kundalik nutqidan, nutqiy faoliyatidan farqlanganligi to'g'risida manbalar keltirilgan. chinakam pedagog ham, rahbar ham ma'lum qobiliyatga, ya'ni chuqur bilimga ega bo'lishi, kasbiy qobiliyat, ma'naviy yetuklik, imidj kabi qator komponentlarga ega bo'lishi bilan birga professional nutq madaniyati komponentini yaxshi egallashi shart ekan. Yaxshi pedagog yaxshi rahbar bo'lolmasligi, yaxshi rahbar esa yaxshi pedagog bo'lolmasligi mumkinligi va uni bartaraf etish yo'llari maqolada ochib berilgan.

Kalit so'zlar: Qadimgi Sharq pedagogikasi, nutq odobi, so'zlashish madaniyat, notiqlik, nutq madaniyati, pedagogika, chinakam pedagog

Speech culture of ancient Eastern thinkers and views on

public speaking

Guzal Erkinovna Khalikulova Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: Learn to speak well and don't get in the habit of speaking politely, because the language says what you want to say. Use words in their place, a word out of place, even if it is a good word, looks bad. Sources are given that the forms of eloquence, which is a speech skill, differ from ordinary speech and speech activity of people. a real teacher and leader must have a certain ability, i.e. deep knowledge, have a number of components, such as professional ability, spiritual maturity, image, and also have a good command of the component of professional speech culture. The article reveals the possibility that a good teacher cannot be a good leader, and a good leader cannot be a good teacher, and ways to eliminate it.

Keywords: pedagogy of the Ancient East, speech etiquette, oratory, culture of speech, pedagogy, real teacher

Qadimgi Sharq pedagogikasining ajoyib asarlaridan bin "Qobusnoma" (1082-1083)da ham nutq odobi va madaniyati haqida ibratomuz gaplar aytilgan bo'lib, ular hozir ham ma'lum darajada ahamiyatini yo'qotmagan. Kaykovus tomonidan yozilgan bu asarda shunday deyiladi: "Yaxshi so'zlashga o'rgan va muloyim so'zlashdan boshqa narsani odat qilma, negaki qanday so'zni gapirishni istasang, til shuni gapiradi. So'zni o'z joyida so'zla, joyida aytilmagan so'z, agar u yaxshi so'z bo'lsa ham, yomon ko'rinadi".

Nutq madaniyati, so'zning qadri, undan foydalanish to'g'risida XII-XIII asr mutafakkirlari Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, o'z zamonasining buyuk shoirlaridan biri Amir Xusrav Dehlaviy (XIV asr) va albatta, o'zbek mumtoz adabiy tilining homiysi bo'lgan Alisher Navoiy o'zbek tilining boyliklarini namoyon etib, XV asrda olamga mashhur adabiy asarlar yaratishga qodir til ekanini namoyon qildi.

O'tmishda va o'tmishga oid adabiyotlarda alohida nutqiy mahorat bo'lgan notiqlik ko'rinishlari odamlarning kundalik nutqidan, nutqiy faoliyatidan farqlanganligi to'g'risida manbalar keltirilgan. Masalan, Qadimgi Yunoniston va Rimda nutq madaniyatining nazariy asoslari yaratilib, keyinchali Yevropa nutq madaniyatiga bag'ishlangan fanning maydonga kelishiga asos bo'ldi.

Nutq madaniyati notiqlik san'atini yaxshi egallagan rahbar so'z qudratidan foydalanib, odamlarni o'ziga qarata oladigan haqiqiy yo'lboshchiga aylanadi. Bu esa oson ish emas. Rimning buyuk notig'i Sitseron "Suxandonlik shunday sifatki, unga osonlikcha erishib bo'lmaydi va u juda ko'p bilim va mehnatdan tug'iladi", degan edi. Amerikalik siyosatchi va tadbirkot D.D.Uepster shunday degan: "Menda bor bo'lgan barcha narsani olib qo'ying. Menga so'zlash qobiliyatimni qoldirsangiz bas. Shunda men tez orada barcha yo'qotgan narsalarimni qayta qo'lga kiritaman" Darhaqiqat, bu e'tirof ortida katta hayotiy tajriba, tinimsiz izlanish yashiringan.

Demak, chinakam pedagog ham, rahbar ham ma'lum qobiliyatga, ya'ni chuqur bilimga ega bo'lishi, kasbiy qobiliyat, ma'naviy yetuklik, imidj kabi qator komponentlarga ega bo'lishi bilan birga professional nutq madaniyati komponentini yaxshi egallashi shart ekan. Yaxshi pedagog yaxshi rahbar bo'lolmasligi, yaxshi rahbar esa yaxshi pedagog bo'lolmasligi mumkin. Ammo bugungi kun talabiga javob beradigan pedagog-rahbar har tomonlama mukammal bo'lishi uchun o'z ustida tinimsiz ishlashi zarur.

Nutq madaniyatiga tegishli bo'lgan sohalarga nisbatan notiqlik san'ati nomini ishlataverish ham ko'p chalkashliklar tug'diradi. O'ta murakkab bo'lgan notiqlik san'atiga erishish murakkab hodisa. Shuning uchun avvalo nutq madaniyati qonun-qoidalariga rioya qilish, toza va ravon tilda gapirish masalalarini hal qilmasdan notiqlik san'ati haqida gapirib bo'lmaydi. Undan tashqari, tilimizning go'zalligini ifoda qiladigan unli va undosh tovushlarni o'z o'rnida qo'llash, talaffuzda sifatga e'tibor

berish nihoyatda jiddiy masala. Bu borada pedagog-rahbarlarga ko'rsatmalar, individual tavsiyalar berish ham oldimizda turgan vazifalardir.

Har bir shaxsning nutqi o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Shu jumladan pedagog-rahbarlarning ham. Bir kishining nutqi tinglovchiga yaxshi tushuniladi, voqea va hodisalar haqida aniq va ravshan ma'lumot beradi, o'zining til qurilishi bilan tinglovchining xulqiga ta'sir qiladi. Boshqa bir tinglovchi esa gapirayotgan shaxsning gapiga tushunmasligi, uning nutqidagi kamchiliklar tufayli asosiy fikr va maqsadni aniqlab ololmasligi mumkin. Pedagog-rahbar o'zining nutqi ustida tinimsiz ishlab turishi kerak. Bunda uning ovoz chiqarib matn o'qib turishi yaxshi natija beradi. Birinchidan, uning nutqi adabiy til normalariga yaqinlashadi, ikkinchidan esa nutqiy kamchiliklari bartaraf etiladi. Nutqiy kamchilik - bu nutq a'zolarining yaxshi ishlamasligidan kelib chiqadi. Bunday kamchiliklar, afsuski, ko'pchilik pedagog-rahbarlarda mavjud. Shuning uchun rahbarlar nutq madaniyati nazariyasini o'rganish bilan birga amaliy mashg'ulotlarni ham muntazam bajarib turishi zarur.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Г.Е. Халикулова. Сценическая речь. Ташкент-2007

2. Г.Е. Халикулова. Народный поэт Узбекистана Мухаммад Юсуф-певец родного края и любви. Международная конференция, стр. 154-159

3. Г.Е. Халикулова. Актуальные проблемы подготовки высококвалифицированных научных и научно-педагогических кадров в институте. Театр// - Ташкент: 2014, стр. 9-10.

4. Г.Е. Халикулова. Проблемы создания персонажей в театральных постановках. Роль искусства и культуры в формировании духовности человека / Республика...

5. Г.Е. Халикулова. Проблемы гармонии речи и движения в создании пьесы. Творчество Мукарамы Тургунбаевой и развитие ее узбекской сценической хореографии...

6. Г.Е. Халикулова. Формирование сценической речи в профессиональных спектаклях и роль системы Станиславского в развитии театрального искусства. Университет культуры и искусств в мировом образовательном пространстве: Российский...

7. Г.Е. Халикулова. Новые стилистические исследования, совершенствующие дыхание в овладении навыками сценической речи актера. Сохранение национальности в области хореографии в условиях глобализации...

8. Г.Е. Халикулова. Современный руководитель озабочен повышением профессиональной речи женщины. "Женщина - расцвет духовности" ЖизПи., 4-я Республиканская научно-практическая конференция...

9. Г.Е. Халикулова. Роль искусства в развитии страны, процветании народа и воспитании зрелого поколения. «Подготовка образованного и интеллигентного зрелого поколения» прошла в Ташкенте

10. Г.Е. Халикулова, Шодиев Х.Х. Повышение качества подготовки кадров и развитие отрасли в Государственном художественном институте Узбекистана. Проблемы создания образа героя времени в искусстве и культуре Узбекистана...

11. Г.Е. Халикулова. Духовная зрелость является обязательным требованием. ЖизПИ, сборник, стр. 363

12. Г.Е. Халикулова. Мастер деликатных слов. Статья к монографии «Мухсин Гамидов (Мастер художественного слова)» УзГСИ, стр. 8

13. Г.Е. Халикулова. Искусство на пути к развитию. Калдиргоч, Ташкент

14. Г.Е. Халикулова. Вопросы повышения активности молодежи в музыкальном исполнительстве и ее развития. Ташкентский ТДМИ, (Топлам)

15. Г.Е. Халикулова. Личные комментарии о современном театре. Калдиргоч, г. Ташкент, стр. 2

16. Г.Е. Халикулова. Сцена - историческая сцена. Театр, Ташкент, стр. 2021

17. Г.Е. Халикулова. Поэзия Навои в речи актеров. Театральная, 10-11

18. Г.Е. Халикулова. Маннон Уйгур - выдающийся режиссер узбекского театра и мастер сценической речи. Институт литературы и искусства, Алматы, 59-60

19. Г.Е. Халикулова. Сценическая речь и язык. Мулагот, Ташкент, 35

20. Г.Е. Халикулова. Сцена актера пуста. Театр, Ташкент, стр. 22-23

21. Г.Е. Халикулова. Преподавание воспитательного процесса по укреплению не сильных педагогов студентов - будущих педагогов. наука и образование 3 (4), 484-491

22. Г.Е. Халикулова. Спецновелла Ойбекнинга "Навои". наука и образование 3 (4), 300-307

23. Г.Е. Халикулова. Особенность поздравительной речи. наука и образование 3 (4), 769-776

24. Г.Е. Халикулова. Язык и стиль оммабопа. наука и образование 3 (4), 759765

25. Г.Е. Халикулова. Речь Мирзо Улугбека в спектакле. наука и образование 3 (4), 353-358

26. Г.Е. Халикулова. Улучшить разговорные навыки женщин-ученых и руководителей. наука и образование 3 (4), 343-353

27. Г.Е. Халикулова. Алишер Навои драмаси олтин мерос. наука и образование 3 (4), 334-343

28. Г.Е. Халикулова. Ёш навкирон Навои сиймоси актерлар назарида. наука и образование 3 (4), 328-334

29. Г.Е. Халикулова. Интерпретация образа Мирзо Улугбеком - сцена школьной речи. наука и образование 3 (4), 317-328

30. Г.Е. Халикулова. Описание Алишером Навои тона и речи образа. наука и образование 3 (4), 307-312

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.