CC BY
2EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz
IMPORTANT CHARACTERISTICS OF PROKOFIEV'S FORTEPIANO CREATION SHERZOD KHUSHBEKOVICH KHOLMATOV
Teacher of the department of music education, termiz state university, national faculty of costume and arts https://doi.org/10.5281/zenodo.11636436
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 06th June 2024 Accepted: 12th June 2024 Online: 13th June 2024 KEYWORDS
Interval density, texture, singing, hard percussion, piano, instrument,
technique, pedagogy, instructional material, principle of activity, artistic performance, quality, preference, exercises, singing, tones, feature.
The new creations in the works of the great master artist composer S. Prokofiev, as a completely new turn, created a set of almost unique works, based on the high level of style, genre, thematics, and periodical interpretation of the piano works. In Prokofiev's works, the density of the register, the complexity of the performance possibilities, and the jumpiness of the possages, the flight of chords, and the inherent connection of the dissonance and consonance intervals are clearly distinguished and characterized.
PROKOFYEVNING FORTEPIANO IJODIDAGI MUHIM XUSUSIYATLARI SHERZOD KHUSHBEKOVICH KHOLMATOV
Termiz davlat universiteti milliy libos va san'at fakulteti, musiqa ta'limi kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.11636436
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 06th June 2024 Accepted: 12th June 2024 Online: 13th June 2024
KEYWORDS Interval zichligi,
tekekstura, kuylash, qattiq zarbali otovush, fortepiano, cholg'u, texnika,
pedagogika, instruktiv material, faollik printsipi, badiiy-ijrochilik, sifatli, afzallik, mashqlar, kuylash, ohanglar, xususiyat
Demak buyuk ustoz san'atkor kompozitor S.Prokofyev asarlaridagi yangi ijod namunalari batamom yangi burulish sifatida stili, janri tematizm va davriy jihatidan yuksak fortepiano asaralarining talqin uslubiga asos solib,deyarli betakror asarlar majmuiniyaratdi.Prokofyev asarlarida registr zichligi, ijro imkoniyatlari murakkabligi va possajlarning sakrashliligi, akkordlarning serparvozligi hamda,dissonanas va konsonans intervaUarning uzviy bog'Hqligi bilan yorqin ajralib turishi va xususiyatlari haqida uzoh berilgan.
é
Ws,
Kirish. Asarlar ustida ishlashni boshlaganda, kompozitorning o'sha davrdagi fortepiano uslubining asosiy xususiyatlarini hisobga olish kerak. Bu yerda e'tiborni tortadigan narsa shundaki, kompozitorga fortepiano tafakkuri umuman xos emas edi. Pianino uchun, ya'ni qattiq sozlanishi cholg'u uchun bastalashda u nozik tinglaydi va musiqiy dinamizm manfaatlari yo'lida shkala ohanglarining funktsional farqlaridan ajoyib foydalanadi. U jonli, uch o'lchovli intonatsiya hissi, zich intervallarni his qildi.
Ko'p sonli belgilarga ega bo'lgan tonalliklardan foydalanish, turg'unlik va tafakkur lahzalarida rang-barang va serjilo asotsiatsiyalar doirasini kengaytirish, rejimini "bo'yoqlash" istagi bilan aniq bog'liq.
Kompozitor o'z g'oyalarini imkon qadar to'liq amalga oshirishda ovozni tashkil etishga katta rol o'ynaydi. Ovozni to'yintirish uchun maxsus "Prokofyev" texnikasi mavjud. Birinchidan, kichik harflardan ko'p foydalanish mavjud bo'lib. Yo'g'on, to'liq tovush ohangning zo'riqishini susaytiradi, ifodani "zerikarli" qiladi va u bu uslubga o'ychan xarakterdagi parchalarda murojaat qilishi bejiz emas, bu yerda dinamizmni "olib tashlash" kerak (4-pyesa, №4, 9).
Ikkinchi usul - registrlar doirasini toraytirish. U zabardastlik bilan hissiy xarakterdagi parchalarda qo'llaniladi (5, 14, 19, 3-spektakllar). Prokofyevning ayrim lirik va tafakkur epizodlarida ovozlarni birlashtirgan joylari borki, u uchun tovushning yaxlitligi va davomiyligini ta'kidlash muhim (8, 16, 17-sonlar).
Muallifning quruq, shaffof tovushni yaratishga moyilligi ovozlarni qutbli registrlarga joylashtirish orqali ifodalanadi, ya'ni, o'rtasi bo'sh qoladi, tovush bilan to'ldirilmaydi va makonning akustik effekti paydo bo'ladi (No 2, 4, 7, 20).
Bunda o'ng pedalning roli katta. Uning qo'llanilishi to'qimalarni "loyqa qilish" uchun mo'ljallanmagan, balki tovushni qatlamlash va tovushlarga qarama-qarshi xususiyatlarni berish vositasi sifatida ishlaydi. Aytish kerakki, "O'tkinchilik" o'tgan yillardagi ishlarga nisbatan tovush matoning ko'proq polifoniyasini ochib beradi. Ko'pincha tekstura 4-5 elementga tabaqalanadi, bu qismlarning o'zaro kirib borishiga, registrlarning aralashishiga va qatlamlarning bir-biriga "nihollanishiga" yordam beradi (No 10, 16, 18).
Shu bilan birga, pianino tekstura rejalarining funktsiyalariga ko'ra bo'linishi ko'pincha saqlanib qoladi: melodik va garmonik hanrohlikda. U diqqatni tematik jihatdan muhim ovozlarga qaratadi, qolganlari juda soddalashtirilgan. Pastki ovoz deyarli har doim soddalashtirilgan bo'lib, u hamrohlik bilan band va ritmik (tekis zarbalarda harakat) va intonatsiya (garmonik bass) jihatdan sodda, ba'zida basso ostinatogacha kamayadi. Bu ko'pincha yuqori qatlamlarda faol melodik harakat bilan birlashtiriladi.
Prokofyevning fortepiano ijodining yana bir sifatiga to'xtalib o'tamiz, bu uning ko'pgina xususiyatlarini belgilaydi: vaqt o'tishi bilan shaklning rivojlanishi ovozlarning erkin melodik harakati tufayli yuzaga keladi va bastakor bu holda umumiy harakat shakllari - garmonik figuralardan faol foydalanadi. Ushbu chiziqli konstruksiyalar erkin oqimli melodik chiziqlar bo'lib, ularga xos bo'lgan intervalli kondugatsiyalarning kuchi bilan birlashtiriladi.
Bu chiziqda ko'pincha sakrashlar mavjud va bu sizga "qo'l orqali" o'yin usuliga murojaat qilish imkonini beradi. Bularning barchasi Prokofyevning pianino musiqasining ravonligini belgilaydi. Bu konstruktsiyalar qanchalik kengaytirilgan bo'lsa, bastakor shunchalik tez-tez legato artikulyatsiyasidan foydalanadi. Bu, odatda, ritmik keskinlikni biroz yumshatishni
é
ш
UIF = 8.1 | SJIF = 7.899
www.in-academy.uz
anglatishiga qaramay, Prokofyevda bu parchalar doimo ohangdor; bu faoliyat ritmik o'tkirlikni yetarli darajada qoplaganga o'xshaydi (2,13,16,17,18,20).
Albatta, Prokofyevning legatosi nafaqat intonatsiya zo'riqishi, balki "uzoq nafas" deyishimiz mumkin bo'lgan bayonotning katta lirikasidir.
Bu melodik erkinlik ohang naqshining murakkabligini, uning faolligini va dunyodan mustaqilligini belgilab berdi.O'zining elastikligi va energiyasi bilan ritm o'lchovini yengib o'tganga o'xshaydi va ma'lum bir o'lchov ichida ko'pincha kuchli va zaif zarbalar tarmog'iga zid keladi. Bu maqsadlar uchun, birinchi navbatda, legato bo'lmagan tovush ishlab chiqarish qo'llaniladi, bu ritmni, shuningdek, martellato tovushini ishlab chiqarish texnikasi va mashqlarini keskin ta'kidlash imkonini beradi. Ikkinchidan, matndagi urg'u; ular, qoida tariqasida, metrik urg'u bilan mos kelmaydi (5,11,14,15,17,19).
Bastakorning fortepaino asariga kuy yozishining yana bir xususiyati - bu metrning o'zgaruvchanligi, shekilli, bu uning ishini psixologizatsiya qilish bilan bog'liq - musiqa kayfiyatning nozik nuanslariga ko'proq moslashdi.
Boshqa hollarda bu o'zgarish yangi materialning paydo bo'lishi, shakl bo'limining o'zgarishi (No 4, 20), boshqa hollarda musiqaning borishini, uning ritmini kuchaytirish maqsadida o'zgartiriladi (No. 3, 7, 9).
Frazaning ko'rsatmalari uning dinamik ko'rsatmalariga o'xshaydi: ligalar odatda qisqa, motiv ichidan ko'p emas. Ko'rinib turibdiki, bu kamon harakatining o'xshashligi (Vena klassikasi an'analari bilan bog'liqlik) bilan bog'liq bo'lsa, kengroq ma'noda esa ohangni nutq sifatida talqin qilish, belkanto vokalligini yengish, rechitativga bog'lanish, qisqa va ifodali melodik iboralar.
"Buni aytish mumkinki, bastakor fortepiano asarini yozish sohasida o'z zamondoshlaridan uzoqroqqa boradi, u ma'naviy hayotning yangi ohangini idrok eta oldi, o'z uslubini psixologizm va yangi romantik lirika tomon bura oldi"
Demak buyuk ustoz san'atkor kompozitor Prokofyev asarlaridagi yangi ijod namunalari batamom yangi burulish sifatida stili, janri ,tematizm va davriy jihatidan yuksak fortepiano asaralarining talqin uslubiga asos solib,deyarli betakror asarlar majmuini yaratdi.Prokofyev asarlarida registr zichligi,ijro imkoniyatlari murakkabligi va possajlarnini sakroqiligi hamda,dissonanas va konsonans intervallarning uzviy bog'liqligi bilan yorqin ajralib turadi.
References:
1. Sh.Xolmatov. Fortepiano ijrochiligida innovatsion maxsus mashqlar hamda pedagogik ilmiy-metodlarni rivojlantirish metodikasi// O'quv qo'llanma Termiz-2023 17-25 betlar.
2. Rajabova D. "Fortepiano mashg'ulotlari" (fortepiano ta'limi metodikasi) T.: "O'qituvchi" 1994. 23 b.
3. Нейгауз Г.Г. Об искусстве фортепианной игры: Записки педагога. 5-е изд. - М.: Музыка, 1988.— 29 с.
4. Савшинский, С.И. Средства выразительности музыканта-исполнителя (Фрагменты из незаконченной книги) // С.И. Савшинский музыкант, педагог, ученый. Сборник статей, материалов, воспоминаний / Сост. О. П. Сайгушкина. СПб. : б. и., 2007. С. 32-66.
5. Г.Нейгауз.Об искусстве фортепианной игры.М. 1958. С. 37.
EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz
6. S.Prokofyev fortepiano uchun asarlari to'plami uning tahlili / N-1 fortepiano uchun kontsert //1911-1912.
