CC BY
0PRESUPPOZITSIYA HODISASINING LINGVOPRAGMATIK AHAMIYATI
Mohinur Axmadjonova
Kokand University The teacher of world language department [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqola presuppozitsiya hodisasining lingvopragmatik ahamiyatini o'rganishga bag'ishlangan. Presuppozitsiya - bu gap mazmunida yashirin ravishda mavjud bo'lgan, lekin bevosita ifoda qilinmagan ma'lumot bo'lib, u muloqotning samarali tashkil etilishi uchun muhim ahamiyatga ega. Maqolada presuppozitsiyaning asosiy funksiyalari, jumladan, axborot oqimini boshqarish, muloqot kontekstini yaratish va manipulyativ vosita sifatida qo'llanilishi tahlil qilinadi.
Turli tillardagi presuppozitsiyalar, jumladan, o'zbek, ingliz va rus tillaridagi madaniy va lingvistik o'ziga xosliklar tahlil qilinib, ularning ifodalanish usullari va kommunikativ ahamiyati ko'rsatib o'tiladi. Presuppozitsiyaning amaliy ahamiyati til o'qitish, reklama va PR, hamda siyosiy kommunikatsiyada alohida ta'kidlanadi.
Xulosa o'rnida, presuppozitsiyaning muloqot samaradorligini oshirishdagi roli va turli madaniyatlarda u orqali yashirin ma'lumotni yetkazish usullari kelgusida chuqurroq o'rganilishi lozimligi ta'kidlanadi. Maqola tilshunoslar, pedagoglar va kommunikatsiya sohasidagi mutaxassislar uchun foydali bo'lishi mumkin.
Kalit so'zlar: presuppozitsiya, lingvopragmatika, muloqot, yashirin ma'no, o'zbek tili, ingliz tili, rus tili, madaniy o'ziga xoslik.
Abstract: This article focuses on the study of the linguopragmatic significance of presupposition. Presupposition is information that is implicitly present in the meaning of a sentence but not directly expressed, playing a crucial role in organizing effective communication. The article analyzes the primary functions of presupposition, including managing information flow, creating conversational context, and serving as a tool for manipulation.
The study examines presuppositions in various languages, specifically Uzbek, English, and Russian, highlighting their cultural and linguistic characteristics, methods of expression, and communicative importance. The practical applications of presupposition are emphasized in fields such as language teaching, advertising, public relations, and political communication.
In conclusion, the article underscores the role of presupposition in enhancing the effectiveness of communication and its cultural variations in conveying implicit meanings. Further in-depth research on presupposition in different languages and cultural contexts is recommended. This article will be valuable for linguists, educators, and communication specialists.
220
Keywords: presupposition, linguopragmatics, communication, implicit meaning, Uzbek language, English language, Russian language, cultural specificity.
Kirish
Lingvistik tadqiqotlarda presuppozitsiya hodisasi muhim o'rin tutadi, chunki u nutq jarayonida yashirin ma'nolarni ifodalash va tushunishda asosiy vosita hisoblanadi. Presuppozitsiya - bu gapning mazmunida yashirin ravishda mavjud bo'lgan, lekin bevosita ifoda qilinmagan ma'lumot bo'lib, u gapni tushunish va kommunikatsiyani samarali tashkil etishda muhim rol o'ynaydi. Ushbu maqola presuppozitsiya hodisasining lingvopragmatik ahamiyatini ko'rib chiqadi, uning kommunikativ jarayondagi o'rni, funksiyalari va qo'llanilish usullari haqida tahlil beradi.
Presuppozitsiyaning tushunchasi va asosiy xususiyatlari
Presuppozitsiya nutq aktlari doirasida yashirin muloqot ma'nosini shakllantirishda xizmat qiladi. Masalan, "Sizning do 'stingiz yana ishga kechikdi " degan gapda yana so'zi yordamida suhbatdosh ilgari ham kechikish sodir bo'lganligini bilishi kerakligi taxmin qilinadi. Presuppozitsiya quyidagi xususiyatlarga ega:
1. O'zgarmaslik (stabillik): Presuppozitsiya gapning inkor, so'roq yoki boshqa shakllariga o'zgartirilganda ham saqlanib qoladi.
2. Tuzilma bog'liqligi: Presuppozitsiya ko'pincha gapning tarkibiy qismlariga bog'liq bo'ladi va bu qismlar orqali nutqning yashirin ma'nosi ochiladi.
Lingvopragmatik jihatdan presuppozitsiyaning o'rni
Presuppozitsiya lingvopragmatika doirasida kommunikativ jarayonlarning chuqur ma'nolarini ochib berishda xizmat qiladi. Quyida uning asosiy funksiyalari keltirilgan:
1. Axborot oqimini boshqarishPresuppozitsiyalar suhbat davomida yangi ma'lumotni mavjud bilimlar bilan bog'lashga yordam beradi. Masalan, "Bugun yana yomg'iryog'di" gapida presuppozitsiya sifatida avval ham yomg'ir yog'ganligi qabul qilinadi. Bu esa suhbatdoshlar orasida axborotning samarali almashinuvi uchun asos yaratadi.
2. Suhbat kontekstini yaratish Presuppozitsiyalar muloqotning kontekstini belgilaydi va suhbatning mazmunini chuqurlashtiradi. Misol uchun, "Kim sizning kitobingizni o'g'irlagan?" degan gap presuppozitsiya sifatida kitobning o'g'irlanganligini bildiradi, bu esa muloqotni davom ettirish uchun zarur asos hisoblanadi.
3. Manipulyativ vosita sifatida Presuppozitsiyalar ba'zan manipulyativ maqsadlarda ishlatilishi mumkin. Masalan, siyosiy nutqlarda presuppozitsiyalar orqali tinglovchilar ma'lum bir fikr yoki g'oyani qabul qilishga yo'naltiriladi. "Biz allaqachon katta muvaffaqiyatlarga erishdik" kabi iboralar tinglovchilar ongida
221
muvaffaqiyat haqidagi tasavvurni shakllantiradi, hatto bu muvaffaqiyatlar aniq faktlar bilan tasdiqlanmagan bo'lsa ham.
Presuppozitsiyaning madaniy va lingvistik o'ziga xosliklari
Turli tillarda presuppozitsiyalar turli usullar bilan ifodalanadi, bu esa ularning madaniy va lingvistik o'ziga xosligini ko'rsatadi. Masalan:
• O'zbek tili: Presuppozitsiyalar ko'pincha shaxsga hurmatni saqlash va ijobiy muhitni yaratish uchun ishlatiladi. Misol: "Siz albatta bilasiz, ammo..." kabi gaplar suhbatdoshni mulohaza qilishga undaydi.
• Ingliz tili: Ingliz tilida presuppozitsiyalar ko'pincha grammatika va so'z birikmalari orqali aniqlanadi, masalan, "Even John managed to finish the task" gapida hatto Jon ham ifodasi ma'lum kontekstni bildiradi.
• Rus tili: Rus tilida presuppozitsiyalar orqali ko'pincha suhbatdoshning yashirin fikri yoki kayfiyati ifodalanadi. Masalan, "Ты, как всегда, опаздываешь " presuppozitsiya sifatida ilgari ham kechikish sodir bo'lganligini bildiradi.
Presuppozitsiyani o'rganishning amaliy ahamiyati
Presuppozitsiyalarni o'rganish tilni chuqurroq tushunishga va samarali muloqotni rivojlantirishga yordam beradi. Lingvopragmatik tahlillar orqali quyidagi sohalarda yangi imkoniyatlar ochiladi:
1. Til o'qitish: Presuppozitsiyalarni o'rgatish til o'rganayotgan kishilar uchun nutqni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
2. Reklama va PR: Presuppozitsiyalardan reklama matnlarida auditoriyani kerakli ma'lumotni qabul qilishga undash uchun foydalaniladi.
3. Targ'ibot va siyosiy nutqlar: Presuppozitsiyalar manipulyativ kommunikatsiyada kuchli vosita hisoblanadi.
Xulosa
Presuppozitsiya hodisasi lingvopragmatikaning muhim jihatlaridan biri bo'lib, muloqot jarayonidagi yashirin ma'nolarni tushunish va ifodalashda katta ahamiyatga ega. Ushbu hodisa axborot oqimini boshqarish, suhbat kontekstini yaratish va tinglovchini ma'lum bir fikrni qabul qilishga yo'naltirish kabi funktsiyalarni bajaradi. Turli tillarda presuppozitsiya orqali ifodalangan ma'lumotlar madaniy va lingvistik jihatdan sezilarli o'ziga xosliklarga ega bo'lib, bu ularning kommunikativ samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Maqolada o'zbek, ingliz va rus tillaridagi presuppozitsiyalar tahlil qilinib, ularning muloqotda qo'llanilish usullari va kontekstual ahamiyati ko'rsatib berildi. Masalan, o'zbek tilida presuppozitsiya odatda hurmat va ijobiy muhitni saqlashga qaratilgan bo'lsa, ingliz tilida bu ko'proq grammatika va so'z birikmalari orqali ifodalanadi. Rus tilida esa presuppozitsiyalar ko'pincha tinglovchi kayfiyati va yashirin fikrini ifodalash uchun xizmat qiladi.
Presuppozitsiyalar nafaqat nazariy tilshunoslik uchun muhim, balki amaliy sohalarda, xususan, til o'qitish, reklama va PR, hamda siyosiy kommunikatsiyada ham katta ahamiyatga ega. Ushbu hodisaning manipulyativ imkoniyatlari uning reklama va siyosiy nutqlarda samarali vosita sifatida ishlatilishini ta'minlaydi. Bundan tashqari, presuppozitsiyalarni chuqurroq o'rganish til o'qitishda yangi metodik yondashuvlarni ishlab chiqishda ham yordam beradi.
Kelgusida presuppozitsiyalarni turli tillar va madaniy kontekstlarda o'rganish orqali muloqotning yanada keng qamrovli modellarini ishlab chiqish imkoniyati mavjud. Ushbu tadqiqotlar lingvopragmatika sohasi va umumiy kommunikatsiyani yanada samarali tashkil etishda muhim hissa qo'shishi mumkin. Shu bilan birga, presuppozitsiyalarni turli tillararo o'xshashlik va farqlarning chuqurroq tahlili global kommunikatsiya jarayonlarini yaxshiroq tushunishga xizmat qiladi. Shunday qilib, presuppozitsiya hodisasini o'rganish nafaqat lingvistik bilimlarni kengaytiradi, balki zamonaviy kommunikatsiya.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (6th ed.). Oxford: Blackwell Publishing. This dictionary explains linguistic terms, including presupposition, and its role in pragmatics.
2. Grigoryeva, N. V. (2015). Pragmatic Aspects of Speech Acts in the Russian Language. Moscow: Lomonosov University Press. This book discusses the pragmatics of presupposition and its cultural characteristics in Russian.
3. Ismoilova, N. T. (2019). Pragmatics and Communication in Linguistics. Tashkent: Uzbekistan National University Press. This work analyzes Uzbek language pragmatics, including presuppositions.
4. Karimova, Z. A. (2020). Pragmatics of the Uzbek Language: Theory and Practice. Tashkent: Akademnashr. This monograph provides an in-depth analysis of presuppositions in the Uzbek language.
5. Levinson, S. C. (1983). Pragmatics. Cambridge: Cambridge University Press. A foundational text on pragmatics, highlighting the theoretical aspects of presuppositions in communication.
6. Thomas, J. (1995). Meaning in Interaction: An Introduction to Pragmatics. London: Routledge. This book examines the pragmatic properties of presupposition and its role in communication.
7. Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press. This book explains presuppositions and their role in pragmatic communication.
