CC BY
5Труды БГТУ, 2020, серия 6, № 2, с. 89-92
89
УДК 355.013.3
В. А. Астрога
Беларуси дзяржауны ушверсгот
ПОГЛЯДЫ СУЧАСНЫХ РАС1ЙСК1Х ВАЙСКОВЫХ ЭКСПЕРТАУ НА ЭКАНАМ1ЧНЫЯ МЕТАДЫ I СРОДК1 ВЯДЗЕННЯ ВАЙНЫ
У артыкуле анал1зуюцца даследаванш расшсшх ваенных тэарэтыкау па праблеме выка-рыстання эканам1чных метадау i сродкау у сучасных м1ждзяржауных канфлжтах, размешчаныя на старонках тэарэтычнага часопiса Мiнiстэрства абароны Расiйскай Федэрацыi «Ваенная думкам» у 2010-2020 гг. Разгледжаны дзесяць публшацый, прысвечаных розным этапам, асаблiв-асцям падзей, якiя адбываюцца, i будучых ваенных канфлжгау, у тым лiку тыпу «пбрыдных войнау». Робщца выснова, што большасць даследаванняу, нягледзячы на пэуную палтгызава-насць, уяуляюць сабой каштоуныя вынiкi арыгiнальных i перспектыуных распрацовак, як1я пра-водзяцца расiйскiмi ваеннымi экспертамi у галше тэорыi войнау.
Ключавыя словы: вайна, пбрыдная вайна, эканамiчныя метады вайны, ваенны эксперт, навуковае даследаванне, Райя.
V. A. Ostroga
Belarusian state university
VIEWS OF MODERN RUSSIAN MILITARY EXPERTS ON ECONOMIC METHODS AND MEANS OF WARFARE
The article analyzes the research of Russian military theorists on the use of economic methods and means in modern interstate conflicts, published on the pages of the theoretical journal of the Ministry of defense of the Russian Federation "Military thought" in 2010-2020. Ten publications devoted to various stages and features of ongoing and future military conflicts, including the "hybrid wars" type, are considered. It is concluded that most of these studies, despite some politicization, represent valuable results of original and promising developments conducted by Russian military experts in the field of war theory.
Key words: War, hybrid war, economic methods of war, military expert, scientific research, Russia.
Уводзшы. Эканам1чныя сродю вядзення ваенных дзеянняу супраць ворага вядомыя вельм1 дауно. Напрыклад, яшчэ у Старажытнай Грэцьп выкарыстоувалюя метады гандлёвай блакады свайго супращушка, што даводзша жыхароу варожай крашы да голаду i паражэння. Уздзе-янне на эканомшу у часы ваенных канфлштау працягвалася i у наступныя эпох1. На сённяшш час выкарыстанне эканам1чных метадау адной дзяржавы у дачыненш да другой дастаткова шырока распаусюджана, прычым 1х 1мкнуцца ужыць часам у першую чаргу. Гэтыя метады уваходзяць у сучасны арсенал так званай пб-рыднай вайны. Вайсковыя тэарэтыю выву-чаюць сутнасць метадау сучаснай вайны i анатзуюць досвед 1х выкарыстання. Падобныя даследаванш адбываюцца i у Раси. Погляды сучасных расшсюх вайсковых экспертау аб эканам1чных метадах вядзення вайны шырока адлюстрованы на старонках разнастайных вайскова-тэарэтычных перыёдыкау Мшютэр-ства абароны Раси, у тым л1ку «Военная мысль» («Вайсковая думка»). Гэты часошс л1чыцца найбольш аутарытэтным i прызначаны для вышэйшага i старэйшага каманднага складу
расшсюх Узброеных Сш, навукоуцау, выклад-чыкау i слухачоу вайсковых навучальных устаноу. Таму у нашым артыкуле будзе да-дзены агляд найбольш щкавых матэрыялау, надрукаваных на яго старонках за апошняе дзе-сящгоддзе i прысвечаных магчымасцям выкарыстання эканам1чных метадау барацьбы у су-часных войнах.
Асноуная частка. Расшсюя вайсковыя тэа-рэтыю стала ажыццяуляюць даследаванш трансфармацыи феномена вайны у сучасных умовах. Аднак можам канстатаваць, што 1х штарэс да праблемы выкарыстання эканам1ч-ных метадау у канфлшце пам1ж дзяржавам1, як юнавау раней, пасля 2010 г. становщца больш вщавочным, i на старонках «Вайсковай думю» подобны экспертны анал1з пачынае друкавацца усё часцей. Анатзуемая праблема разглядалася аутарам1 у асноуным у межах геапаттыю, кшталтау i спосабау будучых ваенных канфлш-тау, мадэлей пбрыдных войнау. Тамсама адзна-чым, што найбольшы штарэс вайсковых экспертау Раси у разглядаемы перыяд выклшат менав1та формы i характар узброеных канфлш-тау будучынi.
90 Погляды сучасных рас1йск1х вайсковых экспертау на эканам1чныя метады I сродк1 вядзення вайны
Першай публшацыяй у мiнулым дзесящ-годдзi у гэтым кiрунку можна лiчыць артыкул С. А. Багданава «Вайскова-эканамiчны склад-шк бяспекi дзяржавы» [1]. Аутар аналiзуе змест дзвюх расiйскiх манаграфiй, прысвечаных сут-насцi вайскова-эканамiчнай бяспекi дзяржавы i абгрунтаванню крытэрыяу адзнакi узроуню у гэтай сферы бяспекi сучасных вядучых шдус-трыяльных дзяржау i Расii. Ён звяртае увагу на адну з асноуных форм забеспячэння вайскова-эканамiчнай бяспекi - вайскова-эканамiчнае супрацьборства, якое падтрымлiвае бяспеку нацыянальнай гаспадаркi у барацьбе, найперш узброенай, супрацьстаячых бакоу.
У 2011 г. быу апублiкаваны артыкул А. В. Сяржантава i А. П. Мартафляка «Анатз асаблiвасцей сучасных ваенных канфлштау». У iм аутары, характарызуючы комплекснае выкарыстанне вайсковай сiлы i сродкау невай-сковага характару, адзначылi, што у сучасных ваенных канфлiктах «часта выкарыстоувалюя i метады эканамiчнай блакады дзяржавы, су-праць якой ужывалася ваенная сiла» [2, с. 42].
Праз год на старонках часотса пабачыу свет артыкул С. Г. Чэкшава i С. А. Багданава «Пачатковыя перыяды войнау i iх уплыу на падрыхтоуку да вайны будучага», дзе дастат-кова шмат увап надавалася эканамiчным варун-кам вядзення сучасных узброеных канфлiктау. Так, аутары пазначал^ што «у сучасных умовах эканамiчны фактар пераутварыуся у адзш са складаючых элементау вайны. Формы i метады эканамiчнай барацьбы усё шчыльней перапля-таюцца з узброенай барацьбой» [3, с. 20-21]. Усё гэта, на iх погляд, адбываецца на тле двух кiрункау: з аднаго боку - паглыблення мiжна-роднай iнтэграцыi i фармавання глабальнай эканамiчнай i iнфармацыйнай прасторы, а з другога боку - абвастрэння канкурэнтнай барацьбы сусветных эканамiчных i вайскова-палiтычных цэнтрау (ЗША, Еуропа, Кiтай, 1ндыя, Расiя) за пашырэнне сфер уплыву i доступу да запасау энергарэсурсау. Напрыклад, лiчыуся верагодным патэнцыяльны канфлiкт з Расiяй i «краiнамi Захаду» з-за арктычных рэсурсау [3, с. 22].
Узгаданыя даследчыю праз пэуны час апублiкавалi новы артыкул «Аб характары i змесце вайны новага пакалення». У iм абагуль-няюцца думкi пэунага кола тагачасных расшс-кiх вайсковых экспертау адносна асаблiвасцей падрыхтоУкi i вядзення войнау у ХХ1 ст. Напачатку свайго даследавання яны адзначылi, што «узрасла роля невайсковых спосабау у дасягненнi палiтычных i стратэгiчных мэтау, якiя у шэрагу выпадкау па сваёй эфектыунасщ значна пераузышлi моц зброЬ> [4, с. 13]. Аутары не надавалi шмат увап непасрэдна разгляду
эканамiчных сродкау вядзення войнау, засяро-джваючы увагу найперш на разважаннях аб перспектывах шфармацыйна-пшхалапчнага супрацьстаяння, выкарыстання высокатэхна-лагiчнай зброi з мiнiмальным удзелам чалавека i падкрэслiваюць, што «дасягненне мэты у войнах будучага будзе не магчыма без заваявання iнфармацыйнага панавання над супращушкам» [4, с. 14]. Але разам з тым яны падзялялi выснову расiйскага вайсковага эксперта Слiпчэнкi У. I. аб войнах шостага пакалення, мэтай якiх будзе «разгром эканамiчнага патэнцыялу супращу-шка» [4, с. 15].
В. А. Юсялёу падрыхтавау вялiкi канцэп-туальны артыкул «Да якiх войнау неабходна рыхтаваць Узброеныя Сiлы Расii», але экана-мiчныя сродкi i метады вядзеня вайны чамусьщ засталiся па-за аналiзам. Фактычна ён толькi канстатуе, што сучасным войнам папярэдш-чаюць дыпламатычныя, эканамiчныя i фшанса-выя акцыi [5, с. 38].
Цшавае i канцэптуальнае даследаванне пра-вялi С. Г. Чэкiнау i С. А. Багданау аб эвалюцыi сутнасщ i зместу паняцця «вайна» у XXI ст. Гэты артыкул быу першы на старонках часо-пiса, дзе так глыбока разглядауся феномен i кшталты сучаснай вайны, а таксама выкарыс-танне у ёй эканамiчных сродкау. Аутары адзначаюць, што у войнах будучыш узрастае роля «несiлавых вiдау барацьбы», напрыклад эканамiчнай [6, с. 32]. Выкарыстанне «нетрады-цыйных сродкау дзеянняу у войнах, у тым лшу эканамiчных, разам з гвалтоуным вайсковым кампанетам, з'яуляецца неад'емным атрыбутам ушх войнау апошнiх дзесяцiгоддяу» [6, с. 33]. Даследчыю лiчаць, што сучасны досвед дэман-струе, што усё найбольш выразна пачынае пра-яуляцца тэндэнцыя змены прыярытэтау розных кшталтау моцы у стасунках памiж дзяржавамi. На iх погляд, паступова вайсковая моц пачала выкарыстоувацца на заключнай фазе супраць-борства, калi рэалiзацыя iншых вщау моцы стварыла найбольш зручныя дзеля гэтага умовы альбо апынулiся неэфектыунымi у да-сягненнi пастауленых мэтау. А выкарыстанне эканамiчных, дыпламатычных, щэалапчных i iншых кшталтау супрацьборства становщца неабходнасцю i складовай часткай агульнага замыслу вайны [6, с. 34]. У сувязi з гэтым С. Г. Чэкшау i С. А. Багданау прапануюць не блытаць тэрмшы «вайна» i «узброеная ба-рацьба». Можна пагадзiцца з iх меркаваннем, што зараз ва умовах глабалiзацыi сусветных працэсау, вялiзнага эканамiчнага пераузыхо-джання вядучых дзяржау свету i моцнай фi-нансавай залежнасцi ад iх iншых дзяржау няма аб'ектыунай неабходнасцi учыняць буйнамаш-табныя войны. Тым больш маюцца прыклады
В. А. Астрога
91
дacягнeння мэтay мiждзяpжayнaгa cпaбopнiцтвa бeз выкapыcтaння вoйcкa. Тaмy, пiшyць ayтapы, «y cyчacныx тpaдыцыйныx вoйнax дacтaткoвa чacтa выкapыcтoУвaюццa мeтaды пaлiтычнaй, экaнaмiчнaй, мapcкoй, пaвeтpaнaй блaкaды дзяpжaвы, cyпpaць якoй нaкipaвaнa вaйcкoвaя мoц» [б, c. Зб].
Аpтыкyл А. С. Фaдзeeвa i У. I. Hiчыпapa «Baeнныя кaнфлiкты cyчacнacцi, пepcпeктывы paзвiцця cpoдкaУ ix вядзeння. Пpocтыя i няпpocтыя дзeяннi вa Узбpoeныx кaнфлiктax XXI cтaгoддзя» aдлюcтpoyвae нoвыя тpэнды paciйcкix вaйcкoвыx дacлeдaвaнняy y paзгля-дaeмaй cфepы. Аyтapы лiчaць, штo y cyчacным вaeнным кaнфлiкцe дзяpжaвaм, якiя нe дacяг-нyлi дacтaткoвa выcoкaгa тэxнaлaгiчнaгa уз-poУню cвaix yзбpoeныx ciл, нeaбxoднa выта-pыcтoУвaць мaгчымacцi «aciмeтpычныx cno-ca6ay» бapaцьбы c cyпpaцiyнiкaм, y тым лiкy кaнкpэтныя экaнaмiчныя мepы, xoць яны i нocяць xyткaбягyчы xapaктap, 6o cyпpaцiyнiк мae мaгчымaць xyткa aдaптaвaццa дa ix i здзeйcнiць эфeктыyнae cyпpaцьдзeяннe [7, c. 4i]. Алe гэты apтыкyл, y пapayнaннi з iншымi, мae пaлiтызaвaны xapaктap, штo знiжae ягo таш-тoУнacць.
Адным з caмыx нoвыx yклaдay y paзвiццё paciйcкaй вaйcкoвa-тэapэтычнaй дyмкi з'яуля-eццa дacлeдaвaннe дыcкyciйнaгa xapaктapy «Haвyкa a6 вaйнe: пepaймaльнacць i cyчacнae paзвiццё» Л. I. Альштынcкaгa, дзe ayтap y paм-кax acэнcaвaння дacлeдaвaння paciйcкaгa ф^-caфa Цюшкeвiчa С. «Аб зaкoнax вaйны. Пыган-нi тэopыi i мeтaдaлoгii» (2Gi8) paзвaжae npa тняцвд «вaйнa». Аyтap y cвaёй npa^i yзгaдвae тэpмiн «экaнaмiчнaя вaйнa», aлe лiчыць ягo нeмэтaзгoдным. Гэтa, m ягo пoгляд, гaлiнa бapaцьбы y мipны чac. А тэpмiн «вaйнa» мoжa быць выкapыcтaны тoлькi y cпaлyчэннi з уз-бpoeнaй бapaцьбoй [8, c. i2i].
Гiбpыдныя вoйны тaкcaмa пpыцягвaлi Увaгy paciйcкix вaйcкoвыx нaвyкoУцaУ, дacлeдaвaннi якix y гэтaй гaлiнe пaчaлi aктыyнa з'яyляццa m cтapoнкax чacoпica з 2Gi5 г. Адтак пepшaй пyблiкaцыяй, дзe y кaнтэкcцe aнaлiзy гiбpыд-ныx anepa^rn yзгaдвaюццa экaнaмiчныя фop-
мы у^лу y пaдoбнaгa кштaлтy кaнфлiктax, быу apтыкyл А. А. Бapтaшa «Тpэннe» i «знoc» гiбpыднaй вaйны», у якiм ayтap yвecь чac Узгaдвae экaнaмiчнyю cфepy як вeльмi вaжнyю пaдчac пpaвядзeння aпepaцый гiбpыднaй вaйны, фopмы мiжнapoдныx кaнфлiктay нoвaгa nara-лeння, дзe cyaднociны вaeнныx i нeвaeнныx вiдay бapaцьбы cклaдaюць i: 4 Ra raphic^ нeвaeнныx [9, c. б].
У cвaiм таступным apтыкyлe «Стpaтэгiя i кoнтpcтpaтэгiя гiбpыднaй вaйны» ён aдзнaчae, штo гiбpыднaя вaйнa - гэтa фeнoмeн cxaвaнaгa кaнфлiктy, якi цячэ у выглядзe iнтэгpaвaнaгa вaйcкoвa-пaлiтычнaгa, фiнaнcaвa-экaнaмiчнaгa, iнфapмaцыйнaгa i кyльтypнa-cвeтaпoгляднaгa cyпpaцьcтaяння, якi нe мae пэyRaгa cтaтyca [iG, c. 5]. У ^boaTOac^, пpы мiнiмaльным yзpoУнi вaйcкoвaгa гвaлтy aдбывaeццa кaнцэнтpaвaны цюк у фiнaнcaнa-экaнaмiчнaй cфepы. У cyчac-ныx yмoвax, пiшa А. А. Бapтaш, «вaйнa нe a6a-вязкoвa пaвiннa acaцыявaццa з пaчaткaм вaeнныx дзeянняy - пpaцяг пaлiтыкi мoжa aжыццяy-ляццa гвaлтoУным шляxaм ж тoлькi вaйcкo-вымi, aлe i нeвaйcкoвымi cpoдкaмi» [iG, c. б]. Ha cённяшнi дзeнь, як лiчыць А. А. Бapтaш, «cяpoд пaлiтыкay i вaeнaчaльнiкay зaмaцoy-вaeццa пункт гогляду, штo вaявaць нa пoлi бoю - cпpaвa няyдaчнiкay у тлггыцы i CTpa-тэгй» [iG, c. i2].
Заключэнне. Тaкiм чытам, paciйcкiя вaйc-кoвыя тэapэтыкi звяpтaюць ycë бoльшyю yвaгy нa aнaлiз выкapыcтaння экaнaмiчныx мeтaдay i cpoдкaУ у cyчacныx i бyдyчыx вaeнныx тан-флiктax, acaблiвa кштaлтy «гiбpыдныx вoйнaУ». Бoльшacць ix дacлeдaвaнняy, няптедзячы нa Узpacтaючyю у пэyнaй чacтцы з ix з 2Gi5 г. пaлiтызaвaнacць, з'яyляюццa na cвaiм xapa^ тapы экcпepтнымi, змяшчaюць у ca6e araœa-вaны дocвeд тыx yзбpoeнныx кaнфлiктay, у якix yдзeльнiчaлa Paciя, aльбo apыгiнaльнyю кpoпкy глeджaння та вaeнныя пaдзei пa-зa яe мeжaмi. У гэтaй cyвязi вaйcкoвa-тэapэтычны чacoпic Mi-нicтэpcтвa aбapoны Paciйcкaй Фeдэpaцыi «Boe^ нaя мыcль» aдлюcтpoyвae та cвaix cтapoнкax вынiкi нaйбoльш ц^вьи i пepcпeктыyныx дa-cлeдaвaнняy у гэтaй гaлiнe.
Cnic лiтaрaтуры
1. Бoгдaнoв С. А. Boeннo-экoнoмичecкaя cocтaвляющaя бeзoпacнocти гocyдapcтвa // Boeннaя мыюль. 2GiG. № 2. С. 3-9.
2. Сepжaнтoв А. B., Mapтoфляк А. П. Анaлиз ocoбeннocтeй coвpeмeнныx вoeнныx кoнфликтoв // Boeннaя мыгсль. 2Gii. № 5. С. Зб-44.
3. Чeкинoв С. Г., Бoгдaнoв С. А. Haчaльныe пepиoды вoйн и иx влияниe нa пoдгoтoвкy cтpaны к вoйнe бyдyщeгo // Boeннaя мыcль. 2Gi2. № ii. С. i4-27.
4. Чeкинoв С. Г., Бoгдaнoв С. А. О xaparcrepe и coдepжaнии вoйны нoвoгo пoкoлeния // Boeннaя мыcль. 2Gi3. № iG. С. i3-24.
5. Киceлeв B. А. К таким вoйнaм нeoбxoдимo гoтoвить Boopyжeнныe Силы Poccии // Boeннaя мыюль. 2Gi7. № 3. С. З7-4б.
Трулы БГТУ Серия б № I IQIQ
92 Погляды сучасных pacrncKix вайсковых экспертау на эканам1чныя метады i сродк1 вядзення вайны
6. Чекинов С. Г., Богданов С. А. Эволюция сущности и содержания понятия «война» в XXI столетии // Военная мысль. 2017. № 1. С. 30-43.
7. Фадеев А. С., Ничипор В. И. Военные конфликты современности, перспективы развития способов их ведения. Прямые и непрямые действия в вооруженных конфликтах XXI века // Военная мысль. 2019. № 9. С. 33-41.
8. Ольштынский Л. И. Наука о войне: преемственность и современное развитие // Военная мысль. 2020. № 4. С. 115-123.
9. Бартош А. А. «Трение» и «износ» гибридной войны // Военная мысль. 2018. № 1. С. 5-13.
10. Бартош А. А. Стратегия и контрстратегия гибридной войны // Военная мысль. 2018. № 10. С. 5-20.
References
1. Bogdanov S. A. The military-economic component of state security. Voyennaya mysl' [Military thought], 2010, no. 2, pp. 3-9 (In Russian).
2. Serzhantov A. V., Martoflyak A. P. Analysis of the characteristics of modern military conflicts. Voyennaya mysl' [Military thought], 2011, no. 5, pp. 36-44 (In Russian).
3. Chekinov S. G., Bogdanov S. A. The initial periods of wars and their impact on the preparation of the country for the war of the future. Voyennaya mysl' [Military thought], 2012, no. 11, pp. 14-27 (In Russian).
4. Chekinov S. G., Bogdanov S. A. On the nature and content of a new generation of war. Voyennaya mysl' [Military thought], 2013, no. 10, pp. 13-24 (In Russian).
5. Kiselev V. A. What wars should the Armed Forces of Russia be prepared for. Voyennaya mysl' [Military thought], 2017, no. 3, pp. 37-46 (In Russian).
6. Chekinov S. G., Bogdanov S. A. What wars should the Armed Forces of Russia be prepared for. Voyennaya mysl' [Military thought], 2017, no. 1, pp. 30-43 (In Russian).
7. Fadeev A. S., Nichipor V. I. Military conflicts of our time, prospects for the development of methods of their conduct. Direct and indirect actions in armed conflicts of the XXI century. Voyennaya mysl' [Military thought], 2019, no. 9, pp. 33-41 (In Russian).
8. Ol'shtynskiy L. I. The Science of War: Succession and Modern Development. Voyennaya mysl' [Military thought], 2020, no. 4, pp. 115-123 (In Russian).
9. Bartosh A. A. "Friction" and "wear" of hybrid warfare. Voyennaya mysl' [Military thought], 2018, no. 1, pp. 5-13 (In Russian).
10. Bartosh A. A. Strategy and Counterstrategy Hybrid Warfare. Voyennaya mysl' [Military thought], 2018, no. 10, pp. 5-20 (In Russian).
1нфармацыя пра аутара
Астрога Вжтар Аляксандравiч - доктар пстарычных навук, прафесар, загадчык кафедры мытнай справы. Беларуси дзяржауны ушверсгот (220030, г. Мшск, пр. Незалежнасщ, 4, Рэспублша Беларусь). E-mail: ostroga.v@mail.ru
Information about the author
Ostroga Victor Alexandrovich - DSc (History), Professor, Head of the Department of Customs Affairs. Belarusian State University (4, Nezavisimosti Ave., 220030, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: ostroga.v@mail.ru
Паступгу 10.09.2020
