CC BY
28
50
НАУКА И ТЕХНИКА КАЗАХСТАНА
УДК 631.42 (574.25)
ПАВЛОДАР КАЛАСЫНЫН 6НД1Р1С АЙМАРЫНЫН ТОПЫРАК КУРАМЫНА ЫКПАЛЫ
Ж.к. Шоманова, Р.Ж. Муканова, К.Т. Сапаров, Р.К- Сеитова
С. Торайаыров атындазы Павлодар мемлекетт1к университет/
Исследован химический состав почвы промышленных районов г.Павлодара.
Павлодар к,аласыны п ondipic аймагыныц топы рак; кур а мы зерттелшген.
Chemistrical composition analisys of Pavlodar industrial regions of soil
Павлодар каласы республика-мыздьщ солтустк шыгысында орна-ласкан ipi ощцрк орталыктарыныц 6ipi. Облысымыздын аумагы солтуст-¿ктен оцтусткке созылып жатканымен 6ip гана топырак зонасында жатыр. Павлодар каласыныц топыраш кара - коцыр топырак, EpTicTiH жайылма-сында жайылымдык-шалгындык топырак Typi басымырак келедь
Топырак ылгалдану
дэрежеа, жер асты суларынын мине-ралдануы топырак тузуип жыныстар жене ос1Мд1к жамылгысына байлапы-сты болады. Топырак кунарлыгыньщ децгеш мен топырак урдестерп!е кор-шатан орта реакцияларыньщ мацьгзды
ecepi бар. Топырак курамында жога-ры кышыкылдык немесе сштшк еамдштердщ ecyi мен дамуына веер етедг Топырактан кунаРлы заттарды ciaipy урдкшде рН < 3 жеш рН >9 болса, еащцктердщ тамыр жасаушы-ларынын цитоплазмасы закымданады. рН > 8,5 - 8,7 сштшк жагдайда нит-раттар мен фосфаттар жетгспеушшп, тез еритш туздардьщ артыкшылыгы, топырак ертщцсшде TeMip жеш мар-гашц, мыс пен мырыштыц ею валентп формаларыныц жеткгаушшп мумюн. Кышкыл топырактарда нитрификаци-яныц темен болуына байланысты нит-раттардьщ жетгспсушшп ес1мдштер-ге тан емес, TeMip мен алюминидщ уш
N04, 2002г.
51
валентп формаларындагы фосфаттар байланысы, кальций, магний, калий, куюрт жетюпеушшп мумюн. Сонымш катар алюминий мен марганецтщ коз-галмалы косылыстарыныц артык бо луы, 0ciмдiктi уландыруга эсер етедг Жалпы топыракта тотыктыргыш -калпына келт1рпш урдктер жаксы дамыган. Тотыктыргыш - калпына келт1ру урдютершщ багыты мен ин-тенсивтЫгш топырактын рН, каранпрж /гумус/ калий, фосфор, кальций, магний,- хлорид, сульфат, карбонат жене нитрат иондарыныц мелшерш ацыктадык.
Химия кафедрасында Павлодар аймагындагы топырактын ЗертШ мо-ниторинп тексршдь Зерттсу обьекткп ретшде 613 Павлодартрактор А К. Хим-пром АК, Аксу каласы, У солка мелтек ауданыныц жене кала орталыгы Ертк мацы топырак улплерш алдык.
Анализ нэтижелерг. рН, Аксу кала-сынан баска, барлык учаскллерде нейт-ралды екашгш корсета. Аксу каласын-дагы алынган топырактын, оаресе фер-рокорту зауыты аймагындагы топырактын рН-4-5 тея. Гумус курамы пойын-ша «Химпром» АК, Аксу каласынын. топырагынын гумусы аздау, «Павлодартрактор» АКжэне «У солка» мелтек ауданында элЫз гумусты денгепде,калий мелшер! сонгы обьектще темен, «Павлодартрактор» АК мен «Химпром» АК- Ю-25 см кимасында орта-ша , 0-10см кимасында жогары.
Барлык учаскелерде фосфор мелшер! темен. Гидрокарбонаттар
мелшер1 орташа, кальций мен магний молшер1 темен «Павлодартрактор АД апыктайтын басты жагдайлар - топырактын аэрация мен ылгалдык калпы, бпохимиялык реакциялар журетш температура мен органикалык заттар-дыа болуы.
Топырактын тотыктыргыш калпына кел'нру жагдайларыньщ сандьщ сппаттамасы шартты келем жеш мили вол ьттар аркылы елшенген тотыктыргыш калпына келт1ру потенциалы (1:Ь) релнде шыгады. Кулгш топыракта рда дурыс ылгалдык жагдайында тотыктыргыш калпына келт1ру потш-циалы 550-750 мВ , кара топырактарда 400-(>00 мВ , сур топырактарда 350-450 мВ, кызгылт топырактарда 400-5® мВ. курайды. Сонымен топырактын тотыктыргыш калпына келт1ру ур;истсршщ куштшп коршаган орта реакппяларыпа байланысты.
Павлодар каласынын ещцрютк аймактарыныц топыракдарыньщ кура-мын ын а1 шжт 11 жасаган уакьггта 0-10см кимасынан баска учаскелерде сульфат нондарыпын молшер1 орташа. Топырактын куктртт! газ, калий гидроксидь куд со мы мен катар алюминий, тетраэтшш кор! -асы имен жене т.б ауыр металдармш лас пи 1у ы акыргы жылдары топырактын мпк|хх|);к)расыньщ шпзп топтар саны-пыц озгеруш тудырды, бул топырактын ку рылымы ма I хнмиялык курамына эсер етксп {мпнералдану, гум}стану урдеаш). Ос ы п ы ц б а р л ыгы фитоценоздьщ итмд'шп1ши томендеуше де эсер еткен. ()!яркости™ ласту нетижесшде гумин
52
НАУКА И ТЕХНИКА КАЗАХСТАНА
кышкылы касиеттершде, курамында озгерютер журт жатыр (гуматгар тыгы з-дыгыньщ азаюы, карбокышкылды топы-ракгар колгмшщ конденсациялык озгери т.б.). Атмосферам ык ешркаЫптж ластау табиги зацдылыктарды да озгерте;и. Куюрт, кальций магний азот жэне баска да элемшттер косылыстарыньщ мнграш I-ясы, топыракга кальций мш магний ион-дарынын озгерктер1 байкалады. Топы-ракгарда топырак мингралдарыныц ушу урд1с1 журш жатыр, Бул топырак кима-сы шепнгн лсацагы аталган иондардьщ ыгысып шыгуыиа осер етедг Зертку нвтижесшде учаскенщ топырагыныц жарамсыз болуы, онын басты себеб] а!Ь тропогвдц факторлардьщ аумактын то-
пырагына эсер етуте байланысты екега аныкталды.
Адамзат алдындагы улкен апат -экологиялык апат. Экологиямызды коргау ушш кептеген шаралар колда-нуымыз кажет. Калдыксыз ешцргс, епд!р1с технологияларын кайта жаб-дыктау, агаштар отыргызу, кегалдан-дыру, калдыктарды дурыс етелде^, су жуйелерш тазарту, улы жэш радиоак-тшт калдыктарды кому, зауытмуржа-ларына сапалы жасалынган устагыш-тар орнатылуы керек екевддпн врб1р адамзат баласы еске сактауы кажет. Экология ел амандыгы деп ойласак, ец алдымен тутан жердщ табигатын аялау бндш басты мшдет1м1з.
ЭДЕБИНТ
1. С.И Колесников, К.Ш Козеев, В,Ф Вальков. Влияние загрязнение тяжелыми металлами на щелочпокнс-лотные и окислительно-восстановительные условия в черноземе обыкновенном. //Экология. -2000. -№3.
2. М.И Чуб. География -Пав;к>-дарской области. -Павлодар, 1996.-С34
3. Материалы научно-практической конференций. Жандаевские чтения. -Алматы, 2000-С.70-74.
4. С.И Колесников. Влияние загряз-I и I не тяжелыми металлами на щелочно-кислотные и окислительно-восстановительные условия в черноземе обыкновенном. //Агрохимия. -2001. -№ 9.
