CC BY
3BOSHQARUVDA "KOMPLAENS" MUNOSABATLARINI SHAKLLANTIRISH
MEXANIMZALARI.
("Patrik Lensioni" modeli misolida) 1Kasimova Nargiza Dilmuratovna, 2Adhamov Shohjahon Abdullajon o'g'li, 3Ismonova
Umida Sherzodbek qizi 1Andijon davlat chet tillari instituti Ijtimoiy-gumanitar fanlar, pedagogika va psixologiya
kafedrasi dotsenti, ps.f.n 2Andijon davlat tibbiyot instituti Pediatriya fakulteti talabasi 3Andijon davlat chet tillari instituti Maktabgacha va boshlangich ta'lim, 102 -guruh talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10659259
Annotatsiya. Ushbu maqolada boshqaruv jarayonida komplaens munosabatlarining psixologik jixatlari va o'ziga xos xususiyatlari xaqida so'z yuritilgan, shuningdek yosh kadrlarni mehnat jamoasiga va mexnat faoliyatiga adaptatsiya jarayoni mashaqqatli va uzoa vaqt sarflanadigan jixatlarga e 'ga. Aynan ushbu masalani hal e 'tish mexanizmlari haqida fikr-mulohazalar bildirilgan.
Kalit so 'zlar: compliaence, ishonch hissi, rozilik, m^o/rnlik, globallashuv.
Аннотация. В данной статье изложены о психологических аспектах и особенностях соблюдения взаимоотношений в процессе управления, а также о том, что процесс адаптации молодых кадров к трудовому коллективу и трудовой деятельности имеет сложные и трудоемкие аспекты. Также, даны рекомендации о механизмах решения данного вопроса.
Ключевые слова: комплаенс, чувство доверия, согласия, конформизма, глобализации
Abstract. This article outlines the psychological aspects and features of maintaining relationships in the management process, as well as the fact that the process of adaptation of young personnel to the workforce and work activity has complex and labor-intensive aspects. Also, recommendations are given on mechanisms for resolving this issue.
Keywords: compliance, sense of trust, agreement, conformity, globalization
Komplaens - (inglizcha "com'liaence" ishonch pissi, rozilik, muvofiqlik) tushunchasini bildiradi. Globallashuv sharoitida komplaensni qo'llash barcha sohalarda dolzarb masaladir. Har bir tashkilot, ta'lim muassasasi, ishlab chiqarish bo'ladidmi yosh mutaxassis kadrlar bilan ta'minlanadi. Buyuk faylasuf Suqrotdan dunyoda eng qiyin ish nimada deb so'rashganda? -"Dunyoda en g mashaqqatli ish bu boshqarish va odamlarga yo'qishda". - deb javob bergan.
Ma'lumki yosh kadr mehnat faoliyatiga kirishganda, uning jamoa bilan murosa qilishi ijtimoiy muxitga adaptasiya jarayoni uzoq va mashaqatlidir. Uning jamoaga moslashishi pahbar psixologiyasiga va kompetentsiyasiga bogliq bo'lib, jamoani boshqarish uslublariga ham bogliqdir. Ular o'rtasidagi konstruktiv munosabatlarni shakllantirishda komplaensni o'rni va ahamiyati katta. Boshqaruv muammosi har bir davrning o'ziga xos psixologik xususiyatlarni kashf etgan. XXI asr yoshlari yoshlikdan liderlikka ishtiyoq, xizmat lavozimlarida muvaffaqiyatga intilishga moyillik kabi shaxsiy sifatlarga e'ga bolib shakllanishi davr talabidir. Bunday ijtimoiy psixologik hodisalar eng avvalo yosh mutaxassislarni tayyorlashda boshqaruv sohasiga xos motivatsiyani shakllantirish, uning samaradorligini oshirish, mehnat mahsuldorligi va insoniy munosabatlarni rivojlantirish, kabi masalalarda ta'sir mexanizmlariga ega bo'lishi shu sohani rivojiga hissa qo'shishi muxim masaladir. Boshqaruv tizimida rahbarning professional muhim sifatlariga komplaens modelini tatbiq etish masalasi olimlarni qiziqtirmoqda.
bManbalardan? Aniq bo'lishicha, ir guruh olimlar amerikalik va yaponiyalik rahbarlar faoliyatini o'rganib, ularga xos bo'lgan eng muhim sifatlar bloklarini ajratganlar. 1500 ta amerikalik menedjer va 41 ta yirik Yaponiya firma rahbarlarining sifatlari quyidagicha tabaqalanishi aniqlangan:
A. Kontseptual qobiliyat va xulq-atvor standartlari: dunyoqarashning kengligi, global yondashuv, uzoqni ko'ra bilish,tashabbuskorlik, tavakkalchilik, muntazam o'z ustida ishlash va uzluksiz o'qish, izlanish;
B.Shaxsiy sifatlar: murosa qilish, maqsad va yo'nalishlarini aniq belgilash, tinglash qobiliyati, xolislik, samimiyat va bagrikenglik, adolatli qaror qabul qilish, simpatik xususiyatlarga ega bo'lish;
V.Salomatlik. Lekin barcha o'tkazilgan tadqiqotlar natijasida shu narsa ayon
bo'lganki, amerikalik rahbarlar ko'proq hodimlarning shaxsiy-individual tashabbuslar ko'rsatishlariga imkon beruvchi muhitni yaratilishiga imkon bergan bo'lsalar, yaponiyaliklar -hodimlarning hamkorlikdagi faoliyatlari samarasini oshiruvchi sharoitlarni yaratishga e'tibor berishar ekan. Ya'ni komplaens modeli amerikaliklarga nisbatfn yaponiyaliklarda kuchli shakllanganligi kuzatilgan. Bizning sharoitmizda bugungi kun yosh mutaxassislarni tayyorlashda boshqaruv psixologiyasining asosiy muammolaridan biri koplaensni e'tiborga olmasligi natijasida qator ma'naviy, psixologik, moliyaviy, iqtisodiy, sohalarda muammolar vujudga kelmoqda. Buning uchun, boshqaruv sohasiga kadrlar tanlashda eng avvalo da'vogarning shaxsiy sifatlariga va faoliyat motivatsiyasiga e'tibor berish lozim. Masalan, ta'lim jarayonida boshqaruv sohasiga rahbarlarni tanlashda bir qator komplaens modelini qo'llash, ularni psixologik sifatlarni aniqlash bo'yicha turli psixologik test yoki psixodiagnostik metodikalarni o'tkazish muhimdir. Aynan yosh mutaxasislarni kasbiy tayyorgarlik motivatsiyasiga kompleks komplaens dasturini tayyorlash, uning mexanizmlarini ishlab chiqish zarur komponentlardan biridir. Biz tavsiya etadigan model, Amerikalik olim Patrik Lensioni tomonidan 2005 yilda taklif etilgan bo'lib - "Jamoaning 5 disfunktsiyasi" ("Five Dysfunctions of a Team") deb nomlanadi.
Muallifning fikricha: komplaensni yetishmasligi natijasida tortishuvlar, kelishmovchiliklar, ichki kurashlar va kim nima uchun javobgar ekanligini tushunmaslik eng ahil jamoani ko'z oldimizda tezda parchalanib ketishiga sabab bo'ladi, deya izoxlagan. Ko'ngilsizliklar shunchaki tez sodir bo'ladiki, qorbo'ron bosimidan qochish qanday qiyin bo'lsa, bu holat ham shunga o'xshash. Lekin vaziyatni tuzatish uchun ushbu usulni qo'llash mumkin. Patrik Lencionining modelida jamoaning tezda qulashiga olib keladigan quyidagi beshta omilni tez-tez o'rganib, tax,lil qilish asosida jamoadagi tarqoqlikni keltirib chiqaruvchi kamchiliklarni bartaraf etish zarur. Shunda shakllangan jamoa uzoq vaqt samarali faoliyat olib boradi! Ushbu model guruh ichidagi disfunktsiya (tarqoqlik) orqali tushunmovchiliklar va mojarolarga sabab bo'lgan holatlarni erta aniqlash va uni bartaraf etish imkonini beradi. Model har bir jamoaning tarqoqligiga olib keluvchi 5 asosiy sababni o'z ichiga oladi: a) ishonchsizlik; B) ziddiyatdan qo'rqish; V) mas'uliyatning yetishmasligi; G)javobgarlikdan qochish; D)natijalarga e'tiborsizlik.
Ishonchsizlik. Jamoa a'zolari o'z zaif tomonlarini namoyish etganda va xato -kamchiliklarini tan olishni istamaganlarida yuz beradi. P.Lencionining fikricha, ishonchsizlik jamoada bo'lishi mumkin bo'lgan eng jiddiy muammodir.
Ziddiyatlardan qo'rqish. Ishonch bo'lmasa ochiq muloqotga kirib bo'lmaydi. Bunday hollarda ichki mojarolar yopiq munozaralar va yashirin muhokamalarga olib kelishi mumkin.
Mas'uliyatning yetishmasligi. Mas'uliyatsizlik va qaror qabul qilishda sustkashlikjamoaning samarali kelajagining istiqboli uchun yuqori ta'sirga ega omillardan biridir.
Javobgarlikdan qochish. Har bir jamoa a'zosi o'zini istagancha tutadi. Jamoada qo'llab-quvvatlash yo'q, yuqori standartlar o'rnatmaganliklari uchun hodimlarda degradatsiya (inqiroz) holatlari boshlanadi.
Natijalarga e'tiborsizlik. Agar jamoa a'zolari mas'uliyatni o'z zimmasiga olmasalar, ularda shaxsiy ehtiyojlarini jamoa maqsadlaridan ustun qo'yishga moyillik paydo bo'ladi. Agarda jamoa natijalarga erishish hohishi (zarurati)ni yo'qotsa - jamoaning umumiy maqsadidan uzoqlashadi.
JAMOADAGI DISFUNKTSIYA (TARQOQLIK)NI BARTARAF ETISH BO'YICHA TAVSIYALAR:
Ishonchsizlik. Siz yaxshi namuna sifatida o'zingizni nomzodingizni ko'rsata oling. Faqat o'rnak bo'lish orqali o'zini qanday tutish va harakat qilish kerakligini ko'rsatib bera olasiz. Jamoangiz bilan ko'proq muloqot qiling, iloji boricha shaffof va ochiq bo'ling. Jamoangiz orasidagi ijobiy munosabatlarni misol keltirib ragbatlantiring, iliq munosabatlarni rivojlantirishga turtki bering. Ularga faqat jamoaviy ish orqali muvaffaqiyatga erishish mumkin bo'lgan loyix,alarni yarating va amaliyotga tatbiq eting. Ziddiyatlardan qo'rqish. Ziddiyatlar konstruktiv xarakterga ega bo'lsa ular foyda keltirishi mumkinligini jamoangizga tushuntiring. Ularni o'z fikrini, goyasini, nuqtai nazarini bildirishga va uni jamoa a'zolariga izohlab berishga undang. Debat va munozaralar muammolarga yechim topishning eng maqbul yo'lidir.
Mas'uliyatning yetishmasligi. Mas'uliyatsizlik va qaror qabul qilishdagi sustkashlik. Qo'shma qarorlar qabul qilish va loyihalar muhokamasida keng jamoatchilik ishtirokini ta'minlang. Aqliy hujum (Brainstorming) texnikasidan foydalanib barchaning fikrini tinglang va ularning jamoa uchun foydali shaxslar ekanligini his qilishiga imkon yarating. Jamoangizni hatto noaniqlik vaziyatida ham qaror qabul qilishga o'rgating. Faktlar hech qachon yetarli bo'lmasligini ularga tushuntiring, shuning uchun shu yerda va hozir harakat qilish kerakligini tushuntiring.
Javobgarlikdan qochish. Jamoa a'zolarini ishlash, yutuqlar va hatti-harakatlar x,aqida o'zaro mulohaza yuritishga undash. Samarasiz natijalar uchun javobgarlik mavjudligini jamoa a'zolari bilishi shart. Mas'uliyatli hodimlarni qadrlashingizni ko'rsating, ya'ni, bunday xulq-atvorli shaxsni ragbatlantiring, motivatsiyasini, kerak bo'lsa, mansabini yanada oshiring.
Natijalarga e'tiborsizlik. Ehtimol, jamoa (korxona, tashkilot) ko'zlayotgan maqsadlarni aniq belgilamagan bo'lishingiz mumkin. Bu anglashilmovchilik oldini olish va uni bartaraf etish, birgalikda erishish kerak bo'lgan bosh maqsadni takrorlashdan charchamang. Albatta, bunda siz namuna bo'lishingiz kerak. Umumiy muvaffaqiyat uchun tirishqoqlik bilan mehnat qilayotganingizni jamoaga ko'rsating.
REFERENCES
1. Козелецкий Ю.Психологическая теория принятия решений. М,1979.
2. Машков В.Н.Психология управления.-СПб.,2000
3. Михеев В.И.Социально-психологические аспекты управления. Стиль и метод работ руководителя .М.,1975 .
4. Kasimova N.D PSYCHOTHERAPY OF NEUROSIS IN CHILDREN AND ADOLESCENTS. INTERNATIONAL BULLETIN OF APPLIED SCIENCE AND TECHNOLOGY .Научный журнал.2023 год.
5. Kasimova N.D KOMPLAENS MUNOSABATLARINI SHAKLLANTIRISHNING PSIXOLOGIK MEXANIZMLARI. NUQUS. "МУЕАЛЛИМ ^ЭМ YЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИУ". Илимий-методикальщ журнал. 2023 5/3-сан
