9Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
OQ LYUPIN EKINI YETISHTIRISH YETISHTIRISH TEXNOLOGIYASI (SAMARQAND VILOYATI TUPROQLARI SHAROITIDA)
Sadoqat Sodiq qizi Umarova
TDAUSF 1-bosqich talabasi
ANNOTATSIYA
Oq lyupin ekini yetishtirish bo'yicha o'rganishlar unga mos zaruriy tuproq-iqlim sharoiti, suv rejimi va oziq elementlarga talabi bo'yicha olib borildi. Uning tuproq unumdorligini oshirishdagi qimmatli ahamiyati tahlil qilindi. Bu maqsadda oq lyupin Samarqand viloyati tuproqlari sharoiti ekilib yetishtirish bo'yicha dastlabki tavsiyalar olindi.
Kalit so'zlar. tuproq, oziq modda, oq lyupin, suv rejimi, gumus, mineral o'g'it, tuproq oziq rejimi, olib chiqib ketish, o'sish, rivojlanish, tuproq qatlami, agrokimyoviy ko'rsatkich, oqsil, moy.
ABSTRACT
Studies on the cultivation of white lupine crops were conducted according to the necessary soil-climate conditions, water regime and nutrient requirements. Its valuable value in the assessment of soil fertility is the assessment of analysis. For this purpose, the first recommendations on the cultivation of arrow lupine in the soil conditions of the Samarkand region were received.
Keywords. Soil, nutrient, white lupine, water regime, humus, mineral fertilizer, soil nutrient regime, removal, growth, soil, soil soil, agrochemical index, soil, oil.
Kirish. Lyupin (Lupinus), lupin, bo'ri dukkagi dukkakdoshlar oilasiga mansub bir yillik va ko'p yillik o'tsimon o'simliklar turkumi, yem-xashak, siderat va manzarali ekin. Shimoliy va Janubiy yarim sharning mo'tadil poyaslarida 100 ga yaqin (ayrim ma'lumotlarga ko'ra, 200 dan ortiq) turi o'sadi. Dehqonchilikda 10 dan ortiq turi ma'lum. Lupinning vatani O'rta Yer dengizi sohillari va Shim. Amerika. 4 turi bir yillik turlaridan ingichka bargli yoki ko'k L. (L. angustifolius), sariq L. (L.luteus), oq L. (L. albus), shuningdek, ko'p yillik turidan serbarg n.(L.polyphyllus) ekiladi. Bu turlar barg shakli, gullarining rangi va katta-kichikligi hamda urug'larining mayda yoki yirikligi bilan bir-biridan farq
May 12-13
368
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
qiladi. Ingichka bargli L. Yevropaning Shim. mintaqalarida, sariq va oq L. Markaziy Rossiyada, tukli L. (L. pilosus) Gruziyada ekiladi. O'zbekistonda kolleksiya ekinzorlarida o'stiriladi. Ildizi o'qildiz. Poyasi o'tsimon, shoxlanadi, balandligi 1,5 m gacha boradi. Bar-gi panjasimon, yirik, bandli. To'pguli shingil. Sariq L. guli xushbo'y. turlariga qarab gulining rangi har xil. Mevasi ko'p urug'li dukkak. O'suv davri 80-155 kun. Issiklikka talabchan. Ingichka bargli. L. maysasi —6° sovuqqa chidamli. Hamma turlari namsevar, uzun kunli. Shonalash davrida tez usadi. L. doni tarkibida, turlariga karab, 30-40% oqsil va 5-20% yog' , A, V, S, vitaminlari, bargida, poyasida va donida 1-2% zaharli alkaloidlar (lyupinin, lyupinidin, spartein, lyupanin) bor. L.ning alkaloidi kam bo'lgan ozuqabop navlari 20-asrning 30-yillarida yaratilgan.
Annicchiarico P. Adaptation, diversity, and exploitation of global white lupin (Lupinus albus L.) landrace genetic resources / P. Annicchiarico, N. Harzic, A. M. Carroni // Field Crops Research. — 2010. — No. 119. — P. 114-124.
Belopuxov S.L., Tsygutkin A.S., Shtele A.L. oq lupin donini o'rganish uchun termal tahlilni qo'llash // Fan va texnologiya yutuqlari ApK. 2013 yil. № 4. 56-58-betlar.
Gataulina G.G. Radiatsiya va kimyoviy mutagenlarning oq lupinga ta'siri // Izvestiya TSHA. 1994. No 4. S. 3-17.
Gataulina G.G., Medvedeva N.V., Tsygutkin A.S. O'simliklarning o'sishi va rivojlanishining xususiyatlari, oq lupinning yangi navini etishtirish texnologiyasi Deter 1 // Fan va texnologiya yutuqlari ApK. 2011. № 9. 26-28-betlar.
Gataulina G.G., Medvedeva N.V., Tsygutkin A.S. K.A. Timiryazev nomidagi FGOU VPO RGAU-MSHA oq lupin naslchilik navlari: ko'rsatmalar. Moskva: RGAU-MSHA nashriyoti, 2010. 24 b.
Gataulina G.G., Sokolova S.S. Dukkakli ekinlarda hosilning shakllanishi va ishlab chiqarish jarayonining dinamik xususiyatlari. Moskva: RGAU-MSHA nashriyoti, 2012. 272 b.
Gataulina G.G., Tsygutkin A.S., Navalnev V.V. Oq lupinni etishtirish texnologiyasi. Belgorod: Belgorod qishloq xo'jaligi ilmiy-tadqiqot instituti, 2009. 27 b.
Lukin S.V., Tsygutkin A.S., Blinnikova V.D., Kaufman A.L. Markaziy Chernozem mintaqasida tuproq kislotaligini agrokologik baholash va oq lupin etishtirishda kimyoviy melioratsiya zarurati // Fertillik. - 2012. -6-son. - S. 38-40.
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Afanasiev T.D., Shtele A.L., Terexov V.A., Pisarev E.V. Go'sht uchun bedana etishtirishda oq lupin donidan foydalanish // Agrosanoat kompleksining fan va texnikasi yutuqlari. - 2011. - 9-son. - S. 43-45.
Tyutyunov S.I., Tsygutkin A.S. Belgorod viloyatida oq lupin ishlab chiqarishni rivojlantirish istiqbollari // TSKhA hisobotlari. - 2012. - Nashr. 284. - 1-qism. - S. 75-77.
Foydalanilgan materiallar va usullar. Dala tajribalarini Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali o'quv tajriba xo'jaligi "Extension center"ning tuproqlarida o'tkazildi. Tadqiqot obyekti sifatida o'tloq bo'z tuproqlar va oq lyupinning "Dega" navi olindi. Tuproq tarkibidagi gumus miqdorining o'zgarishi o'rganildi.
Oq lyupinning asosiy ekin sifatida o'sib rivojlanishi, oziqlanishini o'rganish uchun urug'lari dalaga qator orasi 45 sm va ko'chat orasi 15 sm o'lchamda ekiladi va o'suv fazalari bo'yicha biometrik o'lchashlar va fenologik kuzatuvlar o'tkazildi. O'suv davrida 800-1300 m3 suv talab qiladi
Dala tajribasi obyekti, metodlari va materiallar. Tajriba uchun jami 108 m2 maydon tanlandi va tajriba 5 ta variant va 4 ta takrorlikda olib borildi. Dala tajribalari va barcha tahlillar "Metodbi agroximicheskix, agrofizicheskix mikrobiologicheskix issledovaniy v xlopkovtix qo'llanmalarida
uslublar asosida amalga oshirildi va olingan ma'lumotlar B.A.Dospexov (1985) bo'yicha tahlil qilindi.
Olingan natijalar va ularning ahamiyati ma'nosi: Oq lyupin yetishtirishning mohiyati shundan iboratki, lyupin ekilgan maydonda oziq moddalar miqdori, gumus va tuproq o'tkazuvchanligi oshib boradi. Oq lyupin tugunaklarida tugunak bakteriyalar bilan yashab havodan erkin azot o'zlashtirish xususiyatiga ega. Lyupin bir gektar maydonda 200-250 kggacha
polivntix rayonax" keltirilgan
May 12-13
370
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
azot to'playdi. Biz tajriba sifatida o'rgangan 108 m2 maydonda 5 ta variantda o'rgandik. Bunda har bir variantda ekiladigan urug'lar miqdori oshib borish tartibida ekildi. Ekishdan oldin maydon tuproqlari, 30 sm qatlami agrokimyoviy tahlil qilinganda undagi gumus miqdori 0.93 foizni tashkil etgan bo'lsa, hosil yig'ib olingandan so'ng qayta tahlil o'tkazilganda gumus miqdori 1.13 foizga oshgani aniqlandi. Bu esa har bir sotix yer maydonida lyupin ekish orqali gumus miqdorini
0.2.foizga bir mavsumda oshirish imkonini beradi. Bunda lyupinning suvga bo'lgan eng minimal miqdorda olindi va o'g'itsiz nazoratda o'tkazildi. Agar qo'shimcha mineral o'g'itlar va suv qo'llanganda bu ko'rsatkish mos ravishda oshib borishi ma'lum bo'ldi.
Xulosalar. Demak oq lyupin yetishtirishda kam miqdordagi mineral o'g'itlar va har gektar maydonga 1000m3 suv qo'llash ushbu dala maydoni hosildorligini tegishlicha oshirishini aniqladik. Lyupinni ketma-ket 3 mavsum davomida ekish eng yuqori samara beradi. Keyingi mavsumlarda esa samaradorlik potensiali oshmasdan o'zgarmas holatda bo'lishi, oddiy so'z bilan aytganda olib chiqib ketilgan oziq elementlar miqdori hosil bo'lgan miqdor balanslari tenglashadi.
REFERENCES
1. Шониёзов Б.К., Ортиков Т.К Внесение удобрений и формирование урожая амаранта //Журнал Актуалные проблемы современной науки, Москва, 2022 № 2 (125). -С.35-39
2. Дала тажрибаларини утказиш услуби. Т. УзПИТИ, 2007. -145 б.
3. Машрабов М.И., Хайитов М. Изменение фосфатного режима почв с карбонатно-магниевым засолением, под влиянием новых комплексных удобрений, при возделивании хлопчатника // Журнал Актуалные проблемы современной науки. № 4(95). Москва, 2017. - С. 267- 270
1. Mashrabov M., Maxmatmurodov A EFFECTS OF PHOSPHOR STORAGE FERTILIZERS ON PHOSPHATE REGIME AND CABBAGE YIELD OF TYPICAL GRAY SOILS PLANT CELL BIOTECHNOLOGY AND MOLECULAR BIOLOGY. 2021 - Volume 22 [Issue 55-56]. EUROPE: International Knowledge Press, S107, 3 Hardman Square, Spinning fields, Manchester, M3 3EB, UK. Page: 33-41
2. Умурзаков Э.У., Пулатов О.А. Биоэкология и способы регулирования количествами насекомых на плантациях орехов в условиях Узбекистана // Ж. Актуальные проблемы современной науки,
Москва,- 2019, 6, с.183-185.
May 12-13
