CC BY
2OLIY TA’LIM TIZIMIDAGI ISLOHOTLARNING MUHANDISLIK GRAFIKASI SOHASIDAGI
O‘RNI
Dilshodbekov Sh.D. Toshkent davlat transport universiteti dotsenti, PhD.
Annotatsiya. Mazkur maqolada Oliy ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlaming umumtexnika fanlari qatoridan joy olgan muhandislik grafikasi fanlariga ijobiy tasiri va o‘rni yoritilgan. Qolaversa, zamonaviy grafik dasturlarni tanlash va ulardan foydalanish samaradorligi keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: Muhandislik kompyuter grafikasi, islohot, elektron chizma, virtual model.
РОЛЬ РЕФОРМ В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЛАСТИ ИНЖЕНЕРНОЙ ГРАФИКИ Дилшодбеков Ш.Д. Ташкентский государственный транспортный
университет, PhD., доцент
Аннотация. В стате описывается положителное влияние и место реформ в системе высшего образования на науку об инженерной графике, которая является одной из общих технических наук. Кроме того, отмечается эффективности выбора и использования современного графического программного обеспечения.
Ключевые слова: Инженерная компьютерная графика, реформа, электронная графика, виртуальная модель.
THE ROLE OF REFORMS IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE FIELD OF ENGINEERING GRAPHICS Dilshodbekov Sh.D. Tashkent State Transport University, PhD., associate
professor
Annotation. The article describes the positive impact and place of reforms in the higher education system on the science of engineering graphics, which is one of the general technical sciences. In addition, the effectiveness of the selection and use of modern graphics software is noted.
Keywords: Engineering computer graphics, reform, electronic graphics and virtual model.
*ano<
0‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimi so‘nggi yillarda tubdan isloh
qilinmoqda.3 Jumladan, so‘nggi 3 yilda respublikada oliy ta’lim muassasalarining umumiy soni 65 tadan 117 taga etganligi, qabul o‘rinlari soni 66 mingdan 181 mingtagacha oshirilganligi, moddiy-texnik bazasi mustahkamlanib borayotganligi ta’kidlab o‘tildi. Qo‘shma ta’lim dasturlari doirasida xorijiy mamlakatlardagi oliy ta’lim muassasalari bilan 64 ta yangi kasb bo‘yicha mutaxassislar tayyorlash yo‘lga qo‘yilganligi, oliy ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan professor-o‘qituvchilarning maoshi o‘rtacha 3,5 baravarga oshirilganligi oliy ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning yaqqol natijasidir. Shunga qaramay, xizmat ko‘rsatish sohasidagi 40 mingta, sanoatda 38 mingta, qurilishda 12 mingta, qishloq xo‘jaligida 10 mingta, aloqa va axborot texnologiyalarida 4 mingta oliy ma’lumot talab etadigan bo‘sh ish o‘rinlari borligiga va bitiruvchilarni ish faoliyatlariga qo‘yiladigan zamonaviy talablarga mosligini ta’minlashga e’tibor qaratishimiz kerak.
Buning uchun, oliy ta’lim muassasalarida muhandislik grafikasi fanlarini va ularni o‘qitish jarayonini zamonaviy talablardan kelib chiqqan holda tashkillashtirish lozim.
Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim jarayoni talabalarda kompyuter sohasidagi fundamental bilimlarni shakllantirishga, loyihalashtirishning axborot texnologiyalari, kompyuterli dizayn va grafikasi uchun dasturlar va tizimlarni, shuningdek, kompyuter animatsiyasi va grafik vizualizatsiya uslublarini o‘rganishga asoslangan bo‘lishi kerak. Talabalar texnik va ishlab chiqarish ob’ektlarini zamonaviy kompyuter texnologiyalarida loyixalashni chuqur o‘rganishlari, media-industriya va dizayn sohasida dasturiy mahsulotlar va axborot komplekslari bilan ishlash ko‘nikmalarini egallashlari kerak.
Jahon miqyosida muhandislik grafikasi ta’limi sohasida «Automatic drawing» va sanoat sohasida «Additive» kabi innovatsion yondashuvlarni amaliyotga keng tadbiq etish yo‘nalishlarida samarali ilmiy-tadqiqotlar olib borilmoqda. Bunda ilg‘or xorijiy tajribalar asosida bo‘lajak mutaxassislarni ijodkorlikka chorlash va murakkab buyumlarning chizmalarini yaratishda avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish metodik tizimini ishlab chiqishga asoslangan ta’lim muhitini shakllantirish muhim o‘rin tutadi.
Chizma bajarish va uni taxt qilish qoidalari uni bajarish texnologiyasiga mutlaqo bog‘liq emas: «qo‘lda» va dasturda bajarilgan chizmalar bir xil standartlarga bo‘ysinishi kerak.
Kompyuterli modellash usullarini erkin egallamasdan an’anaviy muhandislik grafikasi bilimlari asosida mutaxassislarni tayyorlash, bugungi kundagi ortib borayotgan talablarning hech birini qoniqtirmaydi.
3 Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги “Узбекистан Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдщлаш тугрисида”ги ПФ-5847-сонли фармони.
*апо<
Muhandislik grafikasi fanlarini o‘qitishda kompyuterli
modellashtirishning keng qo‘llanilishi ikki sababga ko‘ra mumkin bo‘ldi. Birinchisi - mashg‘ulotlarda va individual uy vazifasini bajarishda har bir talabani shaxsiy kompyuter bilan ta’minlash muammosi hal qilindi. Ikkinchisi -buyumlar va mahsulotlar ishlab chiqarishning yangi stereolitografiya usuliga asoslangan additiv deb ataladigan texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida ularning aniq uch o‘lchovli kompyuter modellari asosida turli xil materiallardan foydalangan holda hajmli shakllarini yaratish mumkin bo‘ldi. Oddiy qilib aytganda, bu 3D-printerlarda buyumni chop etishdir.
Kompyuter grafikasi tizimi bir necha komponentlarni o‘z ichiga oladi: texnik xizmat ko‘rsatish (apparat qismi - kompyuter va turli grafik qurilmalar); dasturiy va matematik ta’minot (grafik va geometrik masalalarni cchish algoritmlari va mashina dasturlari, grafik qurilmalarni boshqarish dasturi va boshqalar); uslubiy qismi (grafik tizimlar bilan ishlash usullari hamda eng maqbul loyihalash va tadqiqot jarayonlarini qidirish). Shunday ekan, texnik mutaxassisliklar talabalari uchun darslar avtomatlashtirilgan loyihalash tizimida fazoviy modellashtirishdan foydalangan holda o‘tkazilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Talabalarning avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlaridan (CAD) dasturlaridan foydalanishi ularning o‘rganilayotgan ma’lumotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, nazariy bilimlarini shakllantiradi va chuqurlashtiradi, shuningdek, o‘quv jarayonini yanada samarali va texnologik bo‘lishiga ko‘maklashadi.
Talabalarga CAD dasturlaridan foydalanish ikki yondashuv (2D, 3D) asosida o‘rgatiladi. Birinchi yondashuvda kompyuter konstruktorning ishini osonlashtiruvchi «Elektron kulman» sifatida ishlatiladi. Ushbu yondashuv ikki o‘lchovli geometrik modellashtirishga asoslangan. 2D modellashtirish tizimlari X va Y o‘qlari bilan belgilangan tekislikda chizmalar qurishni o‘z ichiga oladi, ya’ni ortogonal proeksiyalash qoidalariga amal qiladi. Uch o‘lchovli modellashtirish - bu konstruktorning g‘oyalarini kompyuter ekranida hayratlanarli darajada haqiqiy va ishonchliy tasvirlarda mujassamlovchi olamga sayoxatdir. Huddi, qo‘lingizni cho‘zsangiz, hozirgina tasavvuringizdagina mavjud bo‘lgan narsaga tega olasiz.4
Konstruktorlik grafikasi funksional, konstruktorlik va texnologik tizimlardan tashkil topgan: (1- rasmga qarang)
Konstruktorlik grafikasi
Konstruktorlik tizimi Funksional tizim Texnologik tizim
(CAD) (CAE) (CAM)
1-rasm. Konstuktorlik grafikasi bo‘limining tizimlari
4 Корнеев, В.Р. КОМПАС-3D на примерах: для студентов, инженеров и не только... / В.Р. Корнеев, Н.В. Жарков, М.А. Минеев, М.В. Финков. -Санкт-Петербург: Наука и техника, 2017. - 272 с.
АапО<
Bugungi kunda konstruktorlik dasturlari bozorining juda kengligi va takomillashib borayotganini inobatga olgan holda, ulardan muhandislik kompyuter grafikasi fanini o‘qitishda talaba va pedagoglar uchun qulay bo‘lganlarini tanlab olish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Masalan, Sibir davlat temir yo‘llari universitetida talabalar o‘qishni tugatguncha KOMPAS-Grafik, KOMPAS-3D, AutoCAD, Autodesk Revit Structure, Revit MEP va Revit Architecture kabi dasturlardan foydalanishadi.5
Belarusiyaning davlat transport universitetida talabalar AutoCAD dasturida tekis chizma bajarish ko‘nikmalariga ega bo‘lganlaridan so‘ng, chizmadagi detalning fazoviy modeli Inventor dasturida bajariladi.5 6
Masalan, Toshkent davlat transport universitetida muhandislik kompyuter grafikasi fanidan olib boriladigan mashg‘ulotlar AutoCAD va KOMPAS-3D kabi dasturlardan, o‘qitishning tushuntirish va tasvirlash, qiyoslash metodlaridan foydalanilgan holda olib boriladi.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarini va o‘qitish metodini to‘g‘ri tanlash raqobatbardosh kadrlar tayyorlash imkonini beradi deb hisoblaymiz.
Adabiyotlar
1. Ro‘ziyev E., Ashirboyev A. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. -T. “Yangi asr avlodi” nashriyoti., 2010.
2. I.Rahmonov. Chizmalarni chizish va o‘qish. -T. «O‘qituvchi» nashriyoti., 1992.
3. Шафрин Ю. Основы компьютерной технологии. Справочник школьника. - Бишкек. 2000.
4. Dilshodbekov Sh.D. Modern Graphic Programs Methodical Possibilities in Teaching Engineering Disciplines // Eastern European Scientific Journal. -Germany, 2018. - P. 294-296.
5. Kozim Gafurovich Malikov. THEORY AND PRACTICE OF CONSTRUCTION OF AXONOMERTIC PROJECTS. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 8 No. 9, 2020 ISSN 20565852.
6. Kozim Gafurovich Malikov. Axonometry New Practical raphical ethods For Determining System Parameters. Psychology and Education Journal, 2021, 58, 2, 5710-5718 SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE on the topic:“Priority areas for ensuring the continuity of fine art education: problems and solutions”. Vol. 1. No. 01. 2023.
5 Петухова А.В., Болтов О.Б. Графическое образование: от линии к концептуальной модели. Инновационные технологии в инженерной графике. Проблемы и перспективы. Брест 2014. 34-35стр.
6 Артюшков О.В., Киселевский О.С. Обучение студентов трёхмерному техническому моделированию. Инновационные технологии в инженерной графике. Проблемы и перспективы. Меж. Науч-прак. Конф. 21-22 марта 2013г. 6-7 стр.
АапО<
