CC BY
0OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING SAMARALI
USULLARI
*Po'latov Ma'ruf Murodullo o'g'li, 2Haydarova Mohinur Bekzod qizi
1Assistenti, Toshkent davlat transport universiteti 2Talabasi, Toshkent davlat transport universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.11217777
Annotatsiya. Maqolada ta'limning mobil texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyati haqida mamlakatimiz va xorijiy olimlarning qarashlari hamda hozirgi kundagi dolzarb muammolar yoritilgan.
Kalit so'zlar: mobil ta'lim, oliy ta'lim, mobil texnologiya, o'qitish usullari.
Аннотация. В статье освещаются взгляды отечественных и зарубежных ученых на важность использования мобильных технологий в образовании, а также актуальные проблемы современности.
Ключевые слова: мобильное образование, высшее образование, мобильные технологии, методы обучения.
Abstract. The article covers the views of our country and foreign scientists on the importance of using mobile technologies of education, as well as current issues.
Keywords: mobile education, higher education, mobile technology, teaching methods.
Kirish
Bugungi kunda mustaqil va ijodiy fikrlaydigan, intellektual jihatdan rivojlangan, o'z dunyoqarashiga ega bo'lgan yoshlarni tarbiyalash har doimgidek dolzarb bo'lib qolmoqda. Ayniqsa, dunyo taraqqiyoti shiddati, unda kechayotgan voqealar rivoji barcha sohalar kabi ta'lim-tarbiya jarayoniga ham yangicha yondashuv, innovatsiyalarni tatbiq etishni taqozo etmoqda. Avvalo, bu o'quv dastur va darsliklarni yanada takomillashtirish, o'qituvchi- pedagoglar saviyasini muntazam oshirib borish, jarayonga eng zamonaviy va ilg'or axborot hamda ta'lim texnologiyalarini joriy etish bilan bog'liq muammolarda ko'rinmoqda.
Oliy ta'lim muassasalarida eski an'anaviy uslubdagi darslar yoshlarimiz ehtiyojini qondirmaydi, ular bunday darslarni tinglagisi kelmaydi. Chunki, fikrlash va tafakkur boshqa, aynan biror fan bo'yicha bilimga ega bo'lish boshqa. Fikrlash va tafakkur tabiiy aql mahsuli, bilim olish esa -bu ta'lim muassasi, pedagog faoliyati mahsuli. Agar pedagog yoshlar bilan hamnafas fikrlamasa, zamon yangiliklariga va talablariga yoshlardanda tez bo'lmasa, uning ta'lim- tarbiya sohasidagi faoliyati samarasiz bo'lib qoladi.
Oliy ta'lim muassasalarida ta'limini samarali tashkil qilish uchun xozirda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining turli vositalaridan foydalanish mumkin. Jumladan, elektron kurslar, elektron ta'lim tizimlari, video ma'ruzalar, vebseminarlar, elektron testlar va boshqalar. Bu vositalardan tashqari, hozirgi vaqtda zamonaviy va ixcham mobil texnologiyalar xam mavjud.
Tahlillar va natijalar
Oliy ta'lim muassasalarida ta'limni mobil texnologiyalar asosida tashkil etishda birinchi navbatda muayyan vaqt va joyga bog'liq bo'lmagan holda ta'lim materiallari o'rganiladi. Bu sizni o'rganishingiz kerak bo'lgan ma'lumotlarni olishga imkon beradi. Mobil texnologiya asosida ta'lim bugungi kunda xorijiy mamlakatlarning ta'lim tizimlarida keng qo'llanilmoqda. Amerika
Qo'shma Shtatlari, Kanada, Evropa mamlakatlarida mobil ta'lim resurslari va ularning rivojlanish usullarini birlashtiruvchi yagona platformadan foydalanish orqali turli fanlarni o'qitishda mobil ta'lim texnologiyalari joriy etilganligini ta'kidlash mumkin.
Hozirgi vaqtda oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini tashkil etishni an'anaviy, texnologik, multimediaviy darajalarga ajratishimiz mumkin. An'anaviy darajada o'qituvchi va o'quvchi aloqasi doimo ta'minlanadi. Shuning uchun bilimlarni egallash darajasini doimiy ravishda nazorat qilish va amaliy ko'nikmalarni shakllantirish, xatolarni darhol aniqlash va to'g'rilash kerak bo'ladi. Ta'lim sifatining texnologik darajasi ta'limda axborotning ko'p kanallari mavjudligini aniqlaydi, bu uning rivojlanishi va mustahkamlanishini sezilarli darajada tezlashtiradi. O'quv jarayonida o'qitishga ko'proq e'tibor qaratiladi.
Talabalarning aksariyati ta'limda mobil texnologiyalardan foydalanishga texnik va psixologik jihatdan tayyor bo'lib, mobil qurilmalar va texnologiyalarning imkoniyatidan yanada samarali foydalanish uchun yangi imkoniyatlar yaratish zarur. Buning uchun mutaxassis o'qituvchilar tomonidan tashkiliy ishlar, talabalarni ta'limda mobil ta'limdan foydalanishning imkoniyatlari, shakllari va usullarini joriy etish bo'yicha ilmiy va uslubiy ishlarini ishlab chiqish talab qilinadi. Oliy ta'lim muassasalarida mobil qurilmalardan foydalanishning bir qator usullari mavjud:
- multimediali o'qitish veb-resurslari (audio fayllar, videofilmlar, podkastlar, grafikalar, xaritalar, rasmlar) ishlab chiqish uchun;
- o'quv saytlari, resurslar, kataloglar, lug'atlarga tezkor kirishni ta'minlash;
- haqiqiy ta'lim vositasi sifatida mobil aloqa platformalari uchun moslashtirilgan o'quv materiallarini ishlab chiqishni ta'minlash (SMS-testlar, o'quv qo'llanmalari va mobil ilovalarga asoslangan yo'riqnomalar).
Bugungi kunda mobil ta'lim talabalarga yangi aloqa va hamkorlik vositalarini taqdim etmoqda. Pedagogik nuqtai nazardan, bilimlarni o'zlashtirishda talabalar o'z-o'zini o'qitish vositasi sifatida mobil ta'limdan foydalanadilar. Shuning uchun oliy ta'lim muassasalarida mobil ta'limni rivojlantirish uchun bir qator qadamlar qo'yilishi kerak. Bular quyidagicha:
- ta'limni noan'anaviy tarzda tashkil etish, norasmiy yoki kundalik muhitda mobil o'quv vositalaridan foydalanib o'quvchilar o'zini o'zi anglashga intilishlarini rag'batlantirish;
- talabalar bilim va tajriba almashishlari uchun mobil texnologiyalardan foydalanish;
- mobil ta'limni joriy etish uchun ta'lim muassasalari bilan birga ma'muriy va huquqiy standartlarni yaratish;
- shaxsiy mobil qurilmalar bilan o'z o'quv uslublarini muntazam takomillashtiradigan o'qituvchilarni rag'batlantirish;
Mobil ta'limdan foydalanish uchun o'quvchilarning mustaqil faoliyati uchun motivatsiyasini oshirish kerak.
Bir qator ilmiy tadqiqotlarida ta'lim oluvchilarning faoliyatli jihatlarini (faoliyat mobil vositalar yordamida pedagog tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan mustaqil ta'limdan iborat, faqat ochiq masofaviy ta'limga ilova sifatida) ko'rib chiqish paydo bo'lgan. Ushbu holatdan, mualliflar tomonidan mobil ta'limning yetakchi qonuniyatlari, tamoyillari, usullari va shakllari, uning samaradorligini oshirish yo'llari va vositalari ajratilgan.
Bo'lajak jismoniy tarbiya mutaxassislarining kasbiy tayyorgarligi muammosini dastlabki o'rganish shuni ko'rsatdiki, kasbiy pedagogik ta'limning hozirgi sharoitida qarama-qarshiliklar mavjud. Bo'lajak mutaxassisning jismoniy tarbiya tayyorgarligini takomillashtirishga
yo'naltirilgan ilmiy tadqiqotlar va innovatsion axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda mobil ta'lim asosida talabalarning kasbiy tayyorgarligini shakllantirish uslubiyatining yetarli darajada ishlab chiqilmaganligi. Mobil qurilmalar singdirilgan o'quv muhitida talabalarning jismoniy madaniyatini shakllantirish va pedagogik texnologiyalarni loyihalash bilan bog'liq bir qator muammolar tadqiqotchilar va ishlab chiquvchilar manfaatlari doirasidan chetda qolmoqda.
Zamonaviy texnologiya doirasida amalga oshiriladigan faoliyat ta'limning harakatdagi global informatsion-kommunikativ makrotexnologiyalar faoliyatining xususiyatlariga mos kelishi va kompetentlilikning tarkibiy qismlarini rivojlantirishga yo'naltirilgan bo'lishi lozim. Keltirilgan nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, faoliyatli va komponentli yondashuvlarni zamonaviy ta'lim texnologiyalarining pedagogik maqsadliligini, uslubiy samaradorligini va didaktik imkoniyatlarini asoslash uchun asosiy mezonlar sifatida ajratamiz. Shuningdek, muayyan zamonaviy ta'lim texnologiyalari uchun shunday asoslashni amalga oshiramiz. Ko'pchilik pedagoglar tomonidan zamonaviy ta'lim turi sifatida ajratiladigan ta'lim texnologiyalari ichida informatsion-kommunikativ texnologiyalar (IKT) va xususan, mobil ta'lim texnologiyalari yetakchi o'rinlardan birini egallaydi. Oliy ta'lim muassasalarida masofaviy va aralash ta'lim amaliyotini tahlil qilishdan kelib chiqib, mutaxassis faoliyatining quyidagi asosiy turlari uchun mobil ta'lim vositalarining afzalliklarini ajratadi: o'rgatuvchi vebresurslarni multimediyali qayta tiklash; o'rgatuvchi saytlarga tezkor ulanishni ta'minlash; aloqaning mobil vositalari platformalari uchun adaptatsiya qilingan (moslashtirilgan) o'quv materiallarini ishlab chiqish sharti bilan xususan o'rgatuvchi vosita sifatida foydalanish.
Mualliflar ta'lim muassasalarida mavjud mobil ilovalar yordamida o'quvchilarning jismoniy holatini saqlash va rivojlantirishning yangi usullarini izlash muammosi xaqida izlanish olib borishgan. Mustaqil jismoniy tarbiya dasturlari bilan mobil ilovalarni tahlil qilish ta'lim tayyorgarlik darajasini oshirish va yaxshilash uchun ishdan tashqari vaqtlarda foydalanishda tavsiya etilgan.
Smartfonlar internetda ishlashning birinchi raqamli qurilmasi sifatida talabalar orasida ma'lumotlarning muhim manbai va tadqiqotga asoslangan ta'limning hal qiluvchi vositasi sifatida foydalanilmoqda. Mobil ilovalar orqali ta'lim mazmunining katta zaxirasini to'ldirish maqsadida, yaqinda ta'lim muassasalari uchinchi tomon ishlab chiquvchilari bilan foydalanish qulay bo'ladigan mobil formatdagi ta'lim resurslarini tasvirlaydigan maxsus ilovalar yaratish ustida o'zaro xamkorlikda ish olib bormoqda.
Bundan tashqari, talabalar, ijtimoiy joylar uchun ko'rsatmalar va tavsiyalar olishdan, kampus faoliyati va voqealari haqida yangiliklarni bilib olishgacha joylashuv xizmatlaridan foydalanadilar. Mobil texnologiyalar tufayli oliy ta'lim muassasasi talabalari va xodimlar o'rtasida ma'lumot olish va almashishni osonlashtirdi. Smartfon talabalarning hayotida deyarli oziq -ovqat va suv kabi zarurdir. Darhaqiqat, tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, talabalarning 90 foizdan ko'prog'i o'z telefonlaridan internet tarmoqlarga kirish uchun foydalanadilar.
"Mobil ta'lim" atamasi kundan-kunga rivojlanmoqda va uning aniq ma'nosi haligacha olim va mutuxasislar turlicha fikr va o'z qarashlarini bildiradilar. Turli qarash va baxslarga qaramay, bu tushunchani tushuntirish uchun ba'zi kalit so'zlar mavjud. Mobil ta'limni o'rganishni tushuntirish uchun shaxsiy, o'z-o'zidan, joylashtirilgan, shaxsiy va ko'chma kabi ba'zi kalit so'zlarni ko'rsatishimiz mumkin.
Mobil o'qishni o'quv modeli sifatida tavsiflang, bu talabalarga har qanday vaqtda va istalgan joyda mobil va internet texnologiyalaridan foydalangan holda o'quv materiallaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Mobil qurilmalarning ba'zi xususiyatlari shundaki, ular odatda arzon, ko'chma va moslashuvchan. Shu sababli, mobil texnologiyasi o'quvchilar uchun juda jozibali bo'lib, o'quv jarayonida foydalanish mumkin.
Mobil telefonlarda o'qitish va o'qitish jarayonida foydali bo'lishi mumkin bo'lgan bir nechta ilovalar mavjud va tilni o'rganish, muammolarni hal qilishning matematik dasturi va shu kabi boshqa dasturlar. Boshqa o'qitish texnologiyalaridan ajralib turadigan mobil ta'limning asosiy xususiyati uning harakatchanligidadir. Yuqorida aytib o'tilgan mobil ta'limning afzalliklariga qaramay, u an'anaviy ta'limning o'rnini bosa olmaydi, lekin to'g'ri ishlatilsa, u mavjud ta'lim uslublarining qiymatini oshirishi mumkin.
Xulosa
Keltirilgan tadqiqotlar natijalarini keng tahlil qilishni amalga oshirib, biz, mobil ta'lim vositalarining oliy ta'lim muassasalarida texnik va texnologik imkoniyatlari qayd qilish va qisman tahlil qilishdan talabalarning o'quv faoliyatini takomillashtirishning alohida elementlarini ajratish, o'qituvchi tomonidan qo'yilgan ta'lim vazifalariga mustaqil erishishi to'g'risida xulosaga kelamiz.
Haqiqatdan ham, bunday natijani asoslangan deb hisoblash mumkin, lekin uni ta'lim texnologiyalarining barcha komponentlarini, o'zaro aloqalarini va ta'lim jarayonining barcha ishtirokchilarining individual ta'lim va hamkorlikdagi faoliyatlarini amalga oshirish imkoniyatlarini hisobga olgan holda tavsiflash mumkin.
REFERENCES
1. Angelin Victor, Lina Dias, Teaching and Learning with Mobile Devices in the 21st Century Digital World: Benefits and Challenges. // European Journal of Multidisciplinary Studies. -2017. Volume 2, Issue 5.P-339-344.
2. Barahona, Jose Retos, Oportunidades de la tecnologAa movil en la education fisica. Challenges and opportunities of mobile technology in physical education. Retos: nuevas tendencias en education fisica, deporte y recreation. (2020). [Electronic resourse] www.researchgate.net/publication/334625774
3. David Parsons. The Future of Mobile Learning and Implications for Education and Training, Chapter: 16. Publisher: 217-229 pp. (2014) [Electronic resourse] www.researchgate.net/publication/270741082.
4. Montrieux H, Vanderlinde R, Schellens T, De Marez L (2015) Teaching and Learning with Mobile Technology: A Qualitative Explorative Study about the Introduction of Tablet Devices in Secondary Education. PLoS ONE 10(12): e0144008. [Electronic resourse] doi:10.1371/journal.pone.0144008.
5. Peter Aubusson, Sandy Schuck & Kevin Burden Mobile learning for teacher professional learning: benefits, obstacles and issues, ALT-J, 2009.-P.233-247. [Electronic resourse] https://doi.org/10.1080/09687760903247641.
6. Горюнова Л. В. Мобилность как принцип модернизации высшего педагогического образования // Известия Южного федерального университета. Педагогические науки. -2013. - № 6. - С. 31-36.
7. Кудрявцев А. В. Основные возможности использования мобилных устройств в системе высшего образования // Педагогическое образование в России. - 2016. - № 6. - С. 66-70.
8. Рахманова, А. Х. (2020). Художественная правда и ее специфика в жанре исторического романа. Современные инновации, (1 (35)), 42-46.
9. Рахманова, А. Х. (2021). Концепты жизни и смерти в творческом наследии Бунина. Universum: филология и искусствоведение, (9 (87)), 4-7.
10. Рахманова, А. (2021). О восточных традициях в русской литературе. Актуальное В Филологии, 3(3).
11. Рахманова, А. Х. (2021). СИНТЕЗ БИБЛЕЙСКИХ И КОРАНИЧЕСКИХ МОТИВОВ В СТИХОТВОРЕНИИ ПУШКИНА «ПРОРОК». Academic research in educational sciences, 2(12), 1404-1412.
12. Рахманова, А. (2021). Нравственные истины Корана в творчестве АС Пушкина. Общество и инновации, 2(3), 68-74.
13. Рахманова, А. Х. (2022). Коранические сказания как категория универсальной ценности в контексте русской литературы. Русский литературовед и языковед-русист, академик АН СССР, доктор филологиче-ских наук. Основоположник крупнейшей научной школы в русском языкознании, 166.
14. Рахманова, А. (2023). Диалог культур в осознании священных писаний человечества. Традиции и инновации в исследовании и преподавании языков, 1(1), 617-623.
15. Рахманова, А. Х. Лекция-основной вид формы обучения. Ответственный за выпуск, 180.
16. Рахманова, А. Х. (2019). Исторический Факт И Художественное Мышление В Романах Д. Балашова. ББК 60 Н34, 16.
17. Рахманова, А. Х. (2008). Идея исторической вариативности и проблемы нравственного выбора в историческом цикле романов Д. Балашова" Государи Московские". Вопросы филологических наук, (5), 22-24.
18. Рахманова, А. Х. (2019). Исторический Факт И Художественное Мышление В Романах Д. Балашова. ББК 60 Н34, 16.
19. Рахманова, А. (2022). СПЕЦИФИКА ВОСПРИЯТИЯ КОРАНА РУССКИМИ ПОЭТАМИ НАЧАЛА XIX ВЕКА: Рахманова Альбина Ходжаевна к. ф. н., доцент кафедры русского языка и литературы, Навоийский государственный педагогический институт. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (1), 59-73.
20. Рахманова, А. Х. (2022). Коранические мотивы и их репрезентация в «Подражаниях Корану» АС Пушкина.
21. Рахманова, А. Х., & Касимов, А. Б. (2020). ИЗУЧЕНИЕ «ОБРАЗА» АВТОРА НА ПРИМЕРЕ ТВОРЧЕСТВА НИКОЛАЯ ВАСИЛЬЕВИЧА ГОГОЛЯ И ЕГО ВЛИЯНИЕ НА МОЛОДЕЖЬ. In Традиции и новации в профессиональной подготовке и деятельности педагога (pp. 333-337).
