CC BY
3ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8(1)
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY Original paper
OLIY TA'LIM MUASSASALARI F IJTIMOIY-PSIXOLOGIK TIZMINI
© SH.B. Nurboboyev18 1Samarqand davlat universitetining Kattaqo'rg'on filiali, Samarqand, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada oliy ta'lim muassasalarini samarali boshqarishda ijtimoiy-psixologik tizimlarning ahamiyati va ularni takomillashtirish yo'nalishlari yoritiladi.
MAQSAD: Maqolaning asosiy maqsadi - oliy ta'lim muassasalari faoliyatini boshqarishda ijtimoiy-psixologik yondashuvlarni aniqlash va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun takomillashtirish yo'llarini ishlab chiqishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda sifatli va miqdoriy tahlil usullari qo'llanildi. Oliy ta'lim muassasalari faoliyati haqida o'qituvchilar va talabalar o'rtasida sotsiologik so'rov va intervyular o'tkazildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar oliy ta'lim muassasalarini boshqarishda ijtimoiy-psixologik omillarning kuchli ta'sirini ko'rsatdi. Hamkorlik muhiti yaratish, stress omillarini kamaytirish, kommunikativ malakalarni rivojlantirish boshqaruv samaradorligini oshirishga yordam beradi.
XULOSA: tadqiqot natijalari oliy ta'lim muassasalari boshqaruvini ijtimoiy-psixologik tizimlar bilan integratsiyalash muvaffaqiyatli boshqaruvning muhim omili ekanligini tasdiqlaydi.
Kalit so'zlar: oliy ta'lim muassasalari, ijtimoiy-psixologik tizim, boshqaruv samaradorligi, stress boshqaruvi, kommunikatsiya, ta'lim boshqaruvi, zamonaviy menejment.
Iqtibos uchun: Nurboboyev.Sh.B. Oliy ta'lim muassasalari faoliyatini samarali boshqarishning ijtimoiy-psixologik tizimini takomillashtirish.// Inter education & global study. 2024. №8(1). B.508-513.
OLIYATINI SAMARALI BOSHQARISHNING AKOMILLASHTIRISH
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ЭФФЕКТИВНОГО УПРАВЛЕНИЯ ВУЗАМИ_
© Ш.Б. Нурбобоев1И
1Каттакорганский филиал Самаркандского государственного университета, Самарканд, Узбекистан_
©intereduglobalstudy.com2024, ISSUE8
fccj(j>
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal ISSN 2992-9G24 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2G24, №8(1)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье освещается значение социально-психологических систем в эффективном управлении высшими учебными заведениями и направления их совершенствования.
ЦЕЛЬ: основная цель статьи - выявление социально-психологических подходов к управлению деятельностью высших учебных заведений и разработка путей их совершенствования с целью повышения эффективности их использования.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использовались методы качественного и количественного анализа. Были проведены социологические опросы и интервью преподавателей и студентов о деятельности высших учебных заведений.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показали сильное влияние социально-психологических факторов на управление высшими учебными заведениями. Создание атмосферы сотрудничества, снижение стрессоров, развитие коммуникативных навыков способствуют повышению эффективности управления.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: результаты исследования подтверждают, что интеграция управления высшими учебными заведениями с социально-психологическими системами является важным фактором успешного управления.
Ключевые слова: высшие учебные заведения, социально-психологическая система, эффективность управления, управление стрессом, коммуникация, управление образованием, современный менеджмент.
Для цитирования: Нурбобоев. Ш.Б.Совершенствование социально-психологической системы эффективного управления высшими учебными заведениями.// Inter education & global study.2024. №8(1). С. 508-513.
IMPROVING THE SOCIAL-PSYCHOLOGICAL SYSTEM OF EFFECTIVE MANAGEMENT OF HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS_
©Shokir B. Nurboboyev1®
1 Kattakorgan branch of Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article discusses the importance of socio-psychological systems in the effective management of higher education institutions and the directions for their improvement.
AIM: the main purpose of the article is to identify socio-psychological approaches to the management of higher education institutions and develop ways to improve their use to increase the effectiveness of their use.
©intereduglobalstudy.com2G24, ISSUE8
Ilmiy-nazariyvametodikjurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №8(1)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
MATERIALS AND METHODS: qualitative and quantitative analysis methods were used in the study. A sociological survey and interviews were conducted among teachers and students about the activities of higher education institutions.
DISCUSSION AND RESULTS: the results showed a strong influence of socio-psychological factors in the management of higher education institutions. Creating a cooperative environment, reducing stress factors, and developing communicative skills help increase management effectiveness.
CONCLUSION: the results of the study confirm that integrating the management of higher education institutions with socio-psychological systems is an important factor in successful management.
Keywords: higher education institutions, socio-psychological system, management effectiveness, stress management, communication, educational management, modern management.
For citation: Shokir B. Nurboboyev. (2024) Improving the socio-psychological system of effective management of higher education institutions', Inter education & global study, (8(1)), pp. 508-513. (In Uzbek).
Jahon ta'lim va ilmiy muassasalarida rahbar shaxsiga xos ijtimoiy-psixologik xususiyatlarni shakllanishi, rahbarning boshqaruv jarayonidagi uslubi, liderlik faoliyati motivatsiyasi, boshqaruv jarayoni muvaffaqiyatini ta'minlovchi liderlik sifatlari masalalariga alohida e'tibor qaratilmoqda. Bu borada, oliy ta'lim tizimi rahbarlarida ijtimoiy-psixologik xususiyatlarni takomillashtirish bilan bog'liq masalalarni ilmiy jihatdan tadqiq etish dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, rahbar kasbiy kompetentligini belgilovchi ijtimoiy-psixologik xususiyatini amaliy jihatdan tadqiq etish orqali oliy ta'lim tizimi rahbarlarida liderlikni shakllantirish zarurati muhim ahamiyatga ega bo'lib qolmoqda.
O'zbekiston Respublikasida so'nggi yillarda boshqaruv faoliyatini olib boruvchi shaxs, hozirgi yoshlarni mehnat bozorida talabi yuqori bo'lgan kasblarga o'qitish, ilmiy faoliyat nufuzini yuksaltirish, rahbar kadrlarni tayyorlashga oid huquqiy me'yoriy asoslar yaratildi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-oktabrdagi PF-5847-son Farmoni bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida belgilangan vazifalar ijrosini izchil ta'minlash, shuningdek, oliy ta'lim muassasalarining mustaqilligini kengaytirish, ular faoliyatida davlat ma'muriy boshqaruvini keskin kamaytirish hamda shu orqali o'zgaruvchan mehnat bozori talablariga javob bera oladigan yuqori malakali kadrlar tayyorlovchi davlat oliy ta'lim muassasalarini shakllantirish maqsadida qator vazifalar belgilangan.
O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida»gi Qonuniga muvofiq "ta'lim - ta'lim oluvchilarga chuqur nazariy bilim, malakalar va amaliy ko'nikmalar berishga, shuningdek ularning umumta'lim va kasbiy bilim, malaka hamda ko'nikmalarini shakllantirishga, qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan tizimli jarayon" deb tushuniladi. Shu bilan birga
©intereduglobalstudy.com2024, ISSUE8
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
ushbu qonunda ta'lim-tarbiya jarayoni ishtirokchilari - ta'lim oluvchilar, voyaga etmagan ta'lim oluvchilarning ota-onalari yoki boshqa qonuniy vakillari, pedagog xodimlar va ularning vakillari hisoblanishi qayd etilgan. Ta'kidlash joizki, ta'lim sohasidagi boshqaruvning mahalliy va xorijiy nazariyasi va metodologiyasida ushbu sohaning asosiy jihatlariga nisbatan yagona terminologik apparat shakllanmagan, bu esa oliy ta'lim muassasasini boshqarish tizimining ishlash muammolarini to'liq o'rganishni qiyinlashtiradi.
Ta'lim sifatini boshqarish muammosining dolzarbligi jamiyatdagi ijtimoiy-madaniy o'zgarishlar, davlatning ta'lim siyosatidagi o'zgarishlar bilan ham bog'liq. Ta'lim sifatini falsafiy va ijtimoiy-iqtisodiy tahlil qilishning muammoli va ko'p qirrali ta'lim tizimini o'rganishni, mas'ul sub'ektlarni - oliy ta'limning manfaatdor tomonlarini aniq-lashni, ularning qoniqish darajasini va ushbu ta'rifga asoslanib, universitet faoliyatining strategiyasini nazarda tutadi. Sifat kabi umumiy falsafiy kategoriyalarni tahlil qilish oliy ta'lim sifatini boshqarishning samarali strategiyasini shakllantirish muammosini to'liq ochib berishga imkon beradi. Oliy ta'lim sifatini boshqarishning ma'nosi oliy kasb-hunar ta'limi muassasalari faoliyatini jamiyatda vujudga keladigan qiymat yo'nalishlariga muvofiqlashtirishdan iborat bo'lishi kerak. Oliy ta'limda olib borilayotgan islohatlar, ta'lim tizimi oldida turgan vazifalarning ko'pligi va mavjud ta'lim tizimining etarli darajada samaradorligi nafaqat o'qitishning yangi shakllari va usullarini, balki oliy ta'lim muassasalarida yangi ta'lim paradigmasi va yangi sifat menejmenti strategiyalarini izlashni belgilaydi. Ta'lim tushunchalarining mavjud plyuralizmi, albatta, jamiyatimizning rivojlanish jarayonini aks ettiradi, lekin ayni paytda bir qator murakkab nazariy va amaliy kelishmovchiliklarni keltirib chiqaradi. Oliy o'quv yurtlarining tabaqalanishi, ta'lim dasturlarining xilma-xilligi kasbiy faoliyatning yangi turlarining ehtiyojlariga, jamiyatimizning ijtimoiy tuzilishining murakkabligiga va unda o'z manfaatlariga ega bo'lgan ijtimoiy guruhlarning ta'lim sifatiga o'z talablarini qo'yishiga mos keladi. Shu munosabat bilan zamonaviy oliy ta'lim sifati bo'yicha uslubiy ko'rsatmalar masalasi dolzarb bo'lib qoladi, bu uning strategiyasi- va taktikasini aniq jamiyatning rivojlanish istiqbollarini hisobga olgan holda belgilashi kerak. Ta'lim faoliyatining turli tomonlarini tavsiflovchi va umuman ta'limni rivojlantirish istiqbollari, ushbu sohadagi siyosat va strategiyalar to'g'risida tasavvur beradigan ilmiy g'oyalar va bilimlarni umumlashtirish, sintez qilish juda muhimdir. Ushbu sintez tafakkurning mavhumdan konkret tomonga, shu jumladan ta'lim sifatining falsafiy yo'naltirilgan nazariyasiga harakatining asosiy vazifasidir
Ta'lim muassasalari sharoitida boshqaruvning o'ziga xos xususiyatlari quyidagicha: - sub'ekt va ob'ekt o'rtasidagi munosabatlarning o'ziga xosligi: boshqarish ob'ekti va sub'ekt bir vaqtning o'zida; - Otm nisbati normalangan va normalanmagan ishchi soat; -Otm mehnat xususiyati, rag'batlantirish; - Oliy ta'lim muassasasining ichki va tashqi muhitining dinamikasi; Oliy ta'lim muassasasi boshqaruviga tizimli yondashuvidagi asosiy tushuncha «tizim» atamasidir. Tizimni bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan hodisa, jarayon yoki ob'ekt sifatida ko'rib chiqish mumkinligini ta'kidlash o'rinli ko'rinadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
Tadqiqotchilarning ishlarini tahlil qilish kelajakdagi ishlarda hisobga olinadigan tizimlarning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlaydigan quyidagilarni aniqlashga imkon berdi: - tizim o'zaro bog'liq va o'zaro bog'liq qismlar to'plamidir. Tizimni tarkibiy qismlar, ularning aloqalarini o'rnatish asosida tavsiflash mumkin. Tizimning xatti-harakati uning elementlarining xatti-harakatlari va xususiyatlari bilan belgilanadi; - tizimlar paydo bo'ladigan, ajralmas bo'lib, butun xususiyatlarining ularning tarkibiy elementlari xususiyatlarining yig'indisiga qisqartirilmasligi, shuningdek, integratsiyaning so'nggi fazilatlarining paydo bo'lishi bilan tavsiflanadi; - tizim elementlari xilma-xilligi bilan ajralib turadi, har bir element o'z funksiyalari va tuzilishiga ega bo'lsa, tizim ham bo'lishi mumkin; - tizimlar tashqi omillar ta'siriga munosabat bildirganda sifatli aniqlik va xususiyatlarni saqlab qoladi, bu uning barqarorligini ta'minlashga imkon beradi; - tizimni alohida ko'rib chiqishda tashqi muhit ta'siridan cheklash mumkin bo'lsa, uni izolyatsiya qilingan ob'ekt sifatida ham ko'rib chiqish mum-kin; - tizim ma'lum bir muhitda mavjud bo'lgan va rivojlanayotgan, atrof-muhitga ta'sir ko'rsatadigan ob'ektiv haqiqatning bir qismi sifatida ishlaydi. - tizim ierarxiya bilan tavsiflanadi, chunki u tizimostining tarkibiy qismidir; - tizimlar rivojlanish darajasida farq qiladi; - tizimlar ichki tashkil etilgan hodisadir; - tizimlar barqaror. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, bu tizimli yondashuv oliy ta'lim muassasalarini boshqarish uchun zarur shartdir. Iqtisodiyotda tizimli yondashuv tizim tahlili metodologiyasidan foydalangan holda o'rganilayotgan ob'ektlarni umuman o'rganishning murakkab jarayoni sifatida qaraladi.
Jahon ta'lim va ilmiy muassasalarida rahbar shaxsiga xos xislatlarning shakllanishi, rahbarning boshqaruv jarayonidagi uslubi, liderlik faoliyati motivatsiyasi, boshqaruv jarayoni muvaffaqiyatini ta'minlovchi boshqaruv sifatlarining ijtimoiy-psixologik muammolari to'g'risida ilmiy nazariy konsepsiyalarning mavjudligi va ko'rinishlari asoslangan. Rahbarlarda boshqaruv qobiliyati rivojlanishida kasbiy va shaxsiy xususiyatlarini tarkib toptirishda gender tafovutlari ham muhim ahamiyatga ega bo'lib, ayol rahbarlarda ko'proq transformatsion liderlikka moyillik mavjud, bu lider xodimlar salohiyatini yuqori darajaga rivojlantiradi.
Hozirgi kunda oliy ta'lim muasasalarini boshqarish sohasida har bir rahbar xodimlar va professor-o'qituvchilar normativ-huquqiy hujjatlarda nazarda tutilgan o'z huquqlari, majburiyatlari va javobgarligini bilishi lozim. Ayni paytda ta'lim tizimining oliy ta'lim turini amalga oshiruvchi oliy ta'lim muassasasi mamlakatning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi, iqtisodiyotning real tarmoqlari uchun yuqori malakali mutaxassis-kadrlar tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizning istiqboldagi taraqqiyotini hisobga olib, yuksak ma'naviy-ma'rifiy sifatlarga, mustaqil fikrlash qobiliyatiga hamda jamiyatning ilmiy -texnikaviy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy rivojini ta'minlashga qodir barkamol avlod, yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlash borasida oliy ta'lim muassasalari zimmasiga katta mas'uliyat yuklanadi. Ikkinchidan, mustaqillik yillarida turli shakldagi oliy ta'lim muassasalari, xususan, respublikamizning hududlarida pedagogika institutlari negizida oliy ta'lim muassasalarining tashkil etilishi hamda akademiya, oliy maktab ko'rinishidagi oliy ta'lim muassasalari vujudga kelishi ta'lim sohasidagi islohotlarni boshlab berdi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY _
Uchinchidan, ta'lim qonunchiligiga muvofiq oliy ta'lim muassasalarini tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish tartibini belgilash ta'lim sohasini boshqaruvchi davlat organi vakolati etib mustahkamlangan bo'lib, bugungi kunda ushbu mexanizmni ishlab chiqish hamda ta'lim qonunchiligida oliy ta'lim muassasasining huquqiy maqomini yanada kengroq yoritish zarurati paydo bo'ldi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 2 martdagi "2017 - 2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini «Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili»da amalga oshirishga PF-5953-son Farmoni. https://lex.uz//
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning "Oliy ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori, O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, PQ - 2909 -sonli, 18-son, 313-modda , 2017 yil 20 aprel.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 13-fevraldagi «2019-2025 yillarda O'zbekiston Respublikasi aholisining ruhiy salomatligini muhofaza qilish xizmatini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida»gi Qarori. Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 15.02.2019 y., 07/19/4190/2614-son.
4. Saipova M.L. Pedagog shaxsida makiavellizmga moyillikni diagnostika va korreksiya qilishning ilmiy-metodik imkoniyatlarini takomillashtirish: Psixologiya fan. bo'yicha falsafa doktori (PhD) .. diss.avtoref.: 19.00.06. - T.: O'zMU, 2018.
5. Hayitov O.E. Oliy ta'lim muassasasi o'rta bo'g'in rahbarlari psixologik kompetentligini modellashtirish: Psixologiya fanlari doktori (DSc) .. diss.avtoref.: 19.00.05. - T.: TDPU, 2020.
6. Elmurodov U.Y Oliy ta'lim tizimi rahbarlarida liderlik qobiliyatini rivojlantirishning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari (PhD) .. diss.avtoref.: 19.00.05. - T.: SamDu, 2023.
7. Boymurodov N. Rahbar psixologiyasi. T.: «Yangi asr avlodi», 2007. - 328 b.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Nurboboyev Shokir Boynazar o gli, o qituvchi, [Нурбобоев Шокир Бойназар угли, преподаватель], [Shokir B. Nurboboyev, teacher]; manzil: O'zbekiston, Samarqand viloyati., Shahar:Kattaqo'rg'on,Amir Temur ko'chasi, [адрес: Узбекистан, Город: Каттакорган, улица Амира Темура], [address: City: Kattakorgan, Amir Temur Street] .
