CC BY
0OLIY TALIM MUASSALARI SIFATINI OSHIRISHDA XORIJIY ADABIYOTLAR SHARHI
Djurayev Iqbol Ilyosovich
Qoqon DPI aniq va tabiiy fanlar fakulteti "Matematika" kafedrasi oqituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.13897298
Annotatsiya. Ushbu maqolada xorijiy olimlarning ta'lim muassasalari sifatini oshirish borasidagifikrlari muhokama qilinadi, ta'lim muassasasida ta'lim sifatini baholashdamatematik usullardan foydalanish ta'lim tizimini rivojlantirishning asosiy shartlaridan biri ekanligi ko 'rib shiqiladi.
Аннотация. В данной статье рассматриваются взгляды иностранный ученых на повышение качества образовательных учреждений, использование математических методов для оценки качества образования в образовательном учреждении можно считать одним из основных условий развития систем образования.
Abstract. This article discusses the views of foreign scientists on improving the quality of educational institutions, the use of mathematical methods to assess the quality of education in an educational institution can be considered one of the main conditions for the development of education systems.
Kalit so'zlar: baholash, texnologiya, sifat, matematik modellashtirish, kompleks, pedagogik, bilim.
Ключевые слова: оценивание, технология, качество, математическое моделирование, комплекс, педагогическое, знание.
Keywords: assessment, technology, quality, mathematical modeling, complex, pedagogical, knowledge.
Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish va o'rganish shuni ko'rsatadiki, ta'lim sifati ta'lim strategiyasining ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib, pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va ta'lim sifatini ob'ektiv kompleks baholashni amalga oshirish uchun baholash vositalarini shakllantirish vazifalari alohida ahamiyat kasb etadi.
Ko'plab chet davlatlar xususan, rus tad'qiqotchilari (V.S Avanesov, Yu. P. Adler, V. Ya. Belobra-gin, V.P Bespalko, Z. D. Jukovskaya, I. A. qishki, B. K. Kolomiets, L.V Maka-rova, M. M. Potashnik, V.P Panasyuk, N.A Selezneva, A.I Subetto, G. B. Skok, V.S Cherepanov, S. E. Shishov va boshqalar) ta'lim sifati tushunchasi murakkab va ko'p qirrali deb hisoblaydi. Ta'lim sifati shaxsning shakllanishining barcha bosqichlarini, o'quv-tarbiya jarayonining shartlari va natijalarini, shuningdek, ta'lim muassasasining samaradorligi, erishilgan natijalarning me'yoriy talablarga, ijtimoiy va shaxsiy fikirlarga muvofiqligi uchun mezon sifatida qaraladigan kompleks ko'rsatkich hisoblanadi. Oliy va kasb-hunar ta'limi sifati muammolari bo'yicha tadqiqotlar (V.A Bolotov, G.A Bordovskiy, E. N. Gevorkyan, G. N. Motova, N. A. Selezneva va boshqalar) oliy ta'lim muassasida ta'lim sifatini baholashning asosiy yo'nalishlari murakkab ko'p faktorli yondashuvdan foydalanish bilan bog'liqligini ko'rsatadi. Ilmiy nashrlar tahlili (A. I. Subetto, N. A. Selezneva, V. A. Bolotov, S. E. Shishov, V. A. Kalney, V. P. Panasyuk, V. M. Polonskiy, N. Sh.Nikitin), oliy ta'limning sifati haqida gapirganda, ko'pincha ta'lim faoliyati natijalari sifatini anglatadi universitet va boshqa ta'lim muassalari ushbu natijalarni olish uchun zarur shart-sharoitlar sifatida qaraladi.
O'tkazilgan nazariy tahlil asosida oliy ta'lim sifatini baholash oliy ta'lim tizimining ko'p o'lchovli integral xarakteristikasi bo'lib, ta'lim natijalarining Real yutuqlarining me'yoriy
talablarga muvofiqligi darajasini aks ettiradi. Oliy ta'lim muassalarida ta'lim sifatini baholash uchun tizim sifatida biz quyidagi xususiyatlarni takidlaymiz:
umumiy nazariy, umumiy kasbiy va maxsus fanlarning mazmunini o'zlashtirish (ta'lim yutuqlarining darajasi davlat ta'lim standartlari talablari shaklida ko'rsatilgan talablarga yaqin bo'lgan sifatli bilimlarning mavjudligi);
tadqiqot xarakterining ta'lim va bilim vazifalarini hal qilishda ijodiy yondashuvni shakllantirish;
kelajakda professional faoliyat uchun tayyorgarlik (asosiy vakolatlarni shakllantirish).
Ushbu tadqiqot doirasida oliy ta'lim muassasida ta'lim sifatini baholashning mavjud yo'nalishlari tahlil qilindi: gumanitar mazmunga ega va mantiqiy shakillangan. Birinchidan, o'quv jarayonini sifatli tahlil qilish, ikkinchidan, ularning tarkibiy o'zgarishlarini qat'iy va aniq qayd etish, xususan, bu o'zgarishlarni miqdoriy jihatdan aks ettiradigan matematik modellarni yaratish asosida pedagogik tizimlar va jarayonlarni o'rganish bilan tavsiflanadi.
Ta'lim sifatini tadqiqot qilishda asosan matematik usullar ko'rib chiqiladi, oliy ta'lim muassasida ta'lim sifatini baholash uchun matematik usullardan foydalanish ta'lim tizimlarining rivojlanishining asosiy shartlaridan biri sifatida qaralishi mumkin, chunki u yangi ta'lim sifatiga erishishga olib keladigan tizimga yo'naltirilgan boshqaruv ta'sirini kiritish imkonini beradi. Bundan tashqari, ta'lim sifatining ijtimoiy normasi sifatida ta'lim standarti mavjud bo'lganligi sababli, matematik modellar va usullar ta'lim natijalarining qabul qilingan me'yorlarga muvofiqligini ob'ektiv va tezkor tashxislashga qodir bo'lgan texnologik vosita bo'lib xizmat qiladi.
Ta'lim sifatini tadqiqoti shuni ko'rsatdiki, ta'lim sifatini baholash tizimida matematik modellashtirish usullarini qo'llashning birinchi vazifalaridan biri pedagogik hodisalarning sub'ektiv sifat tavsiflaridan qat'iy nazar miqdoriy tavsifga o'tishni kursatadi.Yevropa olimlari B.K.Kolomiets, V.S.Cherepanova, A.I.Subetto, N.A.Selezneva, A.S.Kazarinova, O.F.SHi-Xovoy, M.B.Chelishkova, A.A.Miroshnichenko, Yu.G.Tatur asarlarida pedagogik jarayonlar va hodisalarning sifatini miqdoriy tavsiflashga qaratilgan kvalimetrik yondashuvning metodologik asoslari aniqlandi.
Sifatli tavsiflardan qat'iy miqdoriy tavsifga o'tish muammosini hal qilishning asosiy yo'nalishi sifatida biz kam rasmiylashtirilgan axborotni tahlil qilish muammolarini hal qilish sharoitida oliy ta'lim sifatining turli ko'rsatkichlarini baholashning samarali usullarini ishlab chiqishni ko'rib chiqamiz. Ushbu yo'nalish amaliy matematika doirasida rivojlanayotgan qatiymas modellashtirish hisoblanadi. Ushbu turdagi modellashtirish ta'lim faoliyati uchun ko'proq mos keladi va inson omilini plastik hisobga olish imkonini beradi va ekspertlarning bilim va tushunchalarini rasmiylashtirish uchun yanada moslashuvchan usulni taklif etadi. Qatiymas simulyatsiya qiymatlari tabiiy tilda ifodalangan lingvistik o'zgaruvchilardan foydalanish orqali sifat ko'rsatkichlarini aks ettiruvchi ma'lumotlarni qayta ishlashga imkon beradi.
Keyingi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ustuvor yo'nalishlariga hamda xalqaro standartlar talablariga mos keladigan oliy ta'lim tizimini yaratish bo'yicha keng ko'lamli ishlar amalga oshirilmoqda.
Hududlarda yangi oliy ta'lim muassasalarining tashkil etilishi, kadrlar tayyorlashning zamonaviy ta'lim yo'nalishlari va mutaxassisliklari hamda sirtqi va kechki bo'limlarning ochilishi, oliy ta'lim muassasalariga qabul kvotalarining oshirilishi mazkur yo'nalishdagi muhim islohotlar hisoblanadi.
Shu bilan birga, oliy ta'lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirishga, respublikada amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, ijtimoiy va iqtisodiy sohalardagi yangilanishlarda ushbu
muassasalarning faol ishtirokini ta'minlashga to'siq bo'layotgan bir qator muammolar saqlanib qolmoqda, xususan:
birinchidan, oliy ta'lim tizimida o'qitishni tashkil etish jarayoni, ta'lim olayotgan talabalar bilimini baholash tizimi bugungi kun talablariga javob bermayapti;
ikkinchidan, professor-o'qituvchilarning faoliyatini, bilimini va pedagogik ko'nikmasini baholashning zamonaviy tizimi mavjud emasligi ta'lim sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda;
uchinchidan, oliy ta'lim muassasalariga kirish test savollari abituriyentning mantiqiy fikrlash qobiliyatini aniqlash imkonini bermayotganligi iqtidorli yoshlarni oliy ta'lim muassasalariga qabul qilishda muammolar keltirib chiqarmoqda;
to'rtinchidan, oliy ta'lim muassasalaridagi ta'lim jarayoni ustidan samarali jamoatchilik nazoratining o'rnatilmaganligi ushbu sohada ko'plab muammolarning, eng avvalo, korrupsiya holatlarining saqlanib qolishiga sabab bo'lmoqda;
beshinchidan, oliy ta'lim muassasalarining mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli va tizimli o'zgarishlardagi ishtiroki hamda tashabbuskorligi sezilmayapti, ularning ushbu yo'nalishdagi faoliyati hanuzgacha qoniqarsiz bo'lib qolmoqda;
oltinchidan, respublikamizda olib borilayotgan tub islohotlarning mazmuni va mohiyatini ommaviy axborot vositalari orqali xalqimizga, keng jamoatchilikka tushuntirishda oliy ta'lim muassasalarining faol ishtiroki yo'lga qo'yilmagan;
yettinchidan, oliy ta'lim muassasalari innovatsion va texnologik g'oyalar bilan fikr almashadigan muloqot markazlariga aylanmagan, tegishli sohalarda mavjud muammo va kamchiliklarni tizimli o'rganish, tahlil qilish va ularning yechimi bo'yicha taklif kiritish borasida professor-o'qituvchilar, yosh olimlar va talabalarning tashabbus ko'rsatishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmagan.
REFERENCES
1. Исмаилова, Н.В. Изучение мультимедиа в процессе профессиональной подготовки учителя информатики [Текст]/ Н.В. Исмаилова, Т.И. Волкова, С.М. Усманов // Открытое и дистанционное образование. - 2008. - №2. - С. 9 - 11. (1/3)
2. Исмаилова, Н.В. Математическая модель оценивания результатов обуче-ния на основе нечетких множеств [Текст]/ Н.В. Исмаилова, Т.И. Волкова, С.М. Усманов // Обозрение прикладной и промышленной математики.- 2009. - Т.16. - вып.5 - С. 859. (1/3)
3. Исмаилова, Н.В. Математическое моделирование в системе мониторинга качества образования [Текст]/Т.И.Волкова, Н.В. Исмаилова, С.М. Усманов // Обозрение прикладной и промышленной математики. - 2009. - Т.16. - вып.5. - С. 825 - 826. (1/3)
