CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© X.U. Rizayeva18_
1Toshkent davlat pedagogika univsiteti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: maqolada O'zbekiston yoshlarining ma'naviy tiklanish muammolari va ularni oila, mahalla va ta'lim muassasalarining birgalikdagi sa'y-harakatlari orqali hal etish masalalari ko'rib chiqilgan. Ular zamonaviy jahon tendentsiyalarining salbiy ta'siri va milliy an'analar, shuningdek, demokratik qadriyatlarning ijobiy ta'siri nuqtai nazaridan qayd etilgan. Oilaviy hamjamiyat va ta'lim muassasasini tashkil etish bo'yicha tadbirlar taklif etiladi.
MAQSAD: oila, maktabgacha ta'lim tashkiloti va maxalla xamkorligining bola tarbiyasidagi o'rni, milliy tarbiya shakllantirishga qaratilgan targ'ibot tadbirlarini samaradorligini oshirishda psixologik texnologiyalarni bilish va ularni qo'llashi mazkur ishlarning samaradorligi oshirishga xizmat qiladi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot jarayonida suhbat, ijtimoiy-psixologik so'rovnoma, kuzatish kabi metodlaridan foydalanildi va olingan natijalarning statistik ishonchlilik darajasi faktorli tahlil orqali tasdiqlandi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: Oila, mahalla va ta'lim muassasalari ma'naviy qayta tug'ilishning muhim omili sifatida katta ahamiyatga ega. Darhaqiqat, yoshlar tarbiyasi nafaqat oila yoki ta'lim muassasalari, balki butun jamiyatning muhim bo'g'inidir. Bugun bizga chuqur ma'naviyatli, mustaqil fikrlashga ega yoshlar kerak. Bugungi kunda ushbu eng muhim strategik vazifani hal etish oila, ma-yechim, jamoat institutlari va fuqarolik jamiyati institutlari, shuningdek, yoshlarning g'oyalari va e'tiqodi bilan bog'liq ma'naviyat, dunyoqarash va e'tiqodni samarali uyg'unlashtirishni talab qiladi, ular aynan oila, mahalla va oilada shakllanadi. ta'lim muassasalari Ijodkorlikda xalq va mamlakatning bolalar bilan sadoqat tuyg'usini shakllantirish alohida o'rin tutadi. Buning uchun bola hayotining dastlabki yillaridanoq uning moddiy dunyosi bilan tanishish va milliy an'analarimizga mos shakllardan foydalanish zarur.
XULOSA: oila va mahalladagi ma'naviy tajribalarni uyg'unlashtirish uning asosiy masalalaridan biri bo'lib, uni buyuk ajdodlarimiz doimo hal qilib kelgan. Ma'naviy-axloqiy idrokni mustahkamlash har bir davr uchun dolzarb muammo bo'lib qolmoqda. Jamiyatning demokratik qadriyatlari oila, mahalla va ta'lim muassasalarida, masalan, bag'rikenglik va mehr-oqibat kabi noyob insoniy fazilatlarda o'z aksini topgan.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Kalit so'zlar: ma'naviy tarbiya, mahalla, oila, ta'lim muassasasi, jamiyat, yoshlar, qonun, shakllanish.
Iqtibos uchun: Rizayeva Х.11. Oila, maktabgacha ta'lim tashkiloti va maxalla xamkorligining bola tarbiyasidagi o'rni. // Inter education & global study. 2024. №7. B.195—204.
РОЛЬ СЕМЬИ, ДОШКОЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ И МАХАЛЛИНСКОГО СОТРУДНИЧЕСТВА В ВОСПИТАНИИ РЕБЕНКА_
©Х.У. Ризаева1И
Ташкентский государственный педагогический университет имена Низами, Ташкент, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в статье рассматриваются проблемы духовного возрождения молодежи Узбекистана и их решение совместными усилиями семьи, махалли и образовательных учреждений. Они отмечены с точки зрения негативного влияния современных мировых тенденций и положительного влияния национальных традиций, а также демократических ценностей. Предлагаются мероприятия по созданию семейного сообщества и образовательного учреждения.
ЦЕЛЬ: роль семьи, дошкольной образовательной организации и махаллинского сотрудничества в воспитании детей, знание и применение психологических технологий в повышении эффективности пропагандистских мероприятий, направленных на формирование национального воспитания, способствуют повышению эффективности данной работы.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в процессе исследования использовались такие методы, как беседа, социально-психологический опрос, наблюдение, а степень статистической достоверности полученных результатов подтверждалась факторным анализом.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: семья, окрестности и образовательные учреждения имеют большое значение как важный фактор духовного возрождения. Ведь воспитание молодежи является важным звеном не только семьи или учебных заведений, но и всего общества в целом. Сегодня нам нужны молодые люди с глубокой духовностью, независимым мышлением. Сегодня решение этой важнейшей стратегической задачи требует эффективной гармонизации духовности, мировоззрения и убеждений, связанных с семьей, Ма-решением, общественными институтами и институтами гражданского общества, а также идеями и верованиями молодежи, которые формируются именно в семье, районе и семье. образовательные учреждения особое место в творчестве занимает формирование у детей чувства верности народу и стране. Для этого необходимо с первых лет жизни ребенка знакомиться с его материальным миром и использовать формы, соответствующие нашим национальным традициям.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: гармонизация духовных переживаний в семье и по соседству -один из главных вопросов, который всегда решался нашими великими предками. Укрепление духовно-нравственного восприятия остается актуальной проблемой для каждого периода. Демократические ценности общества отражены в уникальных человеческих качествах, таких как терпимость и доброта, в семье, районе и образовательных учреждениях.
Ключевые слова: духовное воспитание, махалля, семья, учебное заведение, общество, молодежь, закон, становление.
Для цитирования: Ризаева Х.У. Роль семьи, дошкольной организации и махаллинского сотрудничества в воспитании ребенка. // Inter education & global study. 2024. №7. С. 195-204.
THE ROLE OF THE FAMILY, PRESCHOOL ORGANIZATION AND MAHALLA
COOPERATION IN THE UPBRINGING OF A CHILD_
© Husnia U. Rizayeva1®
1Tashkent State Pedagogical University named after Nizami, Tashkent, Uzbekistan
Annotation
INTRODUCTION: the article discusses the problems of the spiritual revival of the youth of Uzbekistan and their solution through the joint efforts of the family, the mahalla and educational institutions. They are noted in terms of the negative impact of modern global trends and the positive impact of national traditions, as well as democratic values. Activities are offered to create a family community and an educational institution.
AIM: the role of the family, preschool educational organizations and Mahalla cooperation in the upbringing of children, knowledge and application of psychological technologies in increasing the effectiveness of propaganda activities aimed at the formation of national education, contribute to increasing the effectiveness of this work.
MATERIALS AND METHODS: in the course of the study, such methods as conversation, socio-psychological survey, observation were used, and the degree of statistical reliability of the results obtained was confirmed by factor analysis.
DISCUSSION AND RESULTS: Family, neighborhood and educational institutions are of great importance as an important factor of spiritual rebirth. After all, the education of young people is an important link not only in the family or educational institutions, but also in society as a whole. Today we need young people with deep spirituality and independent thinking. Today, the solution of this most important strategic task requires effective harmonization of spirituality, worldview and beliefs related to the family, the Decision, public institutions and civil society institutions, as well as the ideas and beliefs of young people, which are formed precisely in the family, the district and the family. educational institutions a special place in creativity is occupied by the formation of children's sense of loyalty to the people and the country. To do this, it is necessary from the first years of a
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
child's life to get acquainted with his material world and use forms that correspond to our national traditions.
CONCLUSION: the harmonization of spiritual experiences in the family and in the neighborhood is one of the main issues that has always been solved by our great ancestors. Strengthening spiritual and moral perception remains an urgent problem for each period. The democratic values of society are reflected in unique human qualities, such as tolerance and kindness, in the family, the neighborhood and educational institutions.
Key words: spiritual education, mahalla, family, educational institution, society, youth, law, formation.
For citation: Husnia U. Rizayeva. (2024) 'The role of the family, preschool organization and mahalla cooperation in the upbringing of a child', Inter education & global study, (7), pp. 195-204. (In Uzbek).
Jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy tuzilishining o'zgarishi oilaning shakllanishiga, uning o'zaro aloqa shakllariga ta'sir ko'rsatadi. Ayniqsa, jamiyatning moddiy texnika va ma'naviy yo'nalishidagi o'zgarishlari oila faoliyatining o'zgarishiga sabab bo'lmoqda. Bunday o'zgarishlar oila qurish, mehr- muhabbat, o'zaro do'stlik va farzand ko'rishni rejalashtirishda o'z ifodasini topmoqda.
O'zbekiston Prezidenti Sh.Mirziyoyev: "Oila biz uchun muqaddas. Muqaddasligi shuki, avvalambor, qayerda ishlashidan qat'iy nazar, kim bo'lishidan qat'iy nazar, agar oilada tarbiya, oilada muhit, oilada halollik, munosabat, tarbiyaga alohida e'tibor bermasa, hech qachon natija bo'lmaydi. Shuning uchun men farzandlarimning tarbiyasiga juda katta e'tibor beraman. Har bir farzandimga ham, nevaramga ham alohida o'zimning munosabatim bor. Har bir nevaramning alohida xarakterini bilaman, orzusini, istagini bilaman" - deb fikrini bildirdi.Shu munosabat bilan oila, mahalla va ta'lim muassasalarining asosiy moyilligi jamiyat majburiyatlariga javob beradigan rivojlangan yoshlarni tarbiyalashdir. Yoshlarning vatanparvarligi oilada, mahallada, ta'lim muassasasida tan olinishdan boshlanadi: o'z oilasini, mahallasini, ta'lim joyini qadrlamaganlar o'z Vatanini qadrlamaydilar. Oila, mahalla va ta'lim muassasalari shaxs ma'naviyatini shakllantiruvchi omil sifatida yetakchi o'rinda turadi. Zamon talablariga javob beradigan rivojlangan aholini barpo etishda har bir oila, mahalla va ta'lim muassasasi faol ishtirok etmoqda.
Darhaqiqat, inson o'z oilasidan, onasidan va ta'lim muassasasidan sevgi, e'tibor va e'tiborni qidiradi va o'zini ularning himoyasida topadi. Milliy qadriyatlar uyg'unligida ma'naviy qayta tug'ilish katta ahamiyatga ega. Yoshlar tarbiyasini istak asosida qurish shart emas, bola istak asosida talabni bajarishi muhimdir. Abbot bola bilan erkin, uzluksiz muloqot qiladi va uni rag'batlantiradi. Bunga erishish uchun oluvchini o'zi qabul qilishi, boshqalarga rahmdil va foydali bo'lishi kerak. Oiladagi keksa odamlarning namunasi bolalar uchun eng muhim omillar bilan namoyon bo'ladigan narsalarni o'rganish uchun rag'bat uyg'otadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Davlatimiz oilalarni o'zining olib boradigan siyosati markazida olib qaraydi. Shu sababli imkoniyat doirasida moddiy va ma'naviy yordam berib, oilaviy tarbiyani maktab, jamoatchilik bilan uyg'unligini ta'minlashdan manfaatdordir.
Oila va oilaviy tarbiya muammolari ichida ota-onalarning tarbiyachilik madaniyatini oshirish va ularga umumiy tarbiyaga oid bilim berish davrimizning dolzarb masalalaridan biridir. Oilalarni pedagogika yutuqlari bilan tanishtirish ularning mustahkamligini ta'minlash vositalaridan biridir. Ikkinchi tomondan esa bu, o'z navbatida, bolalar tarbiyasida tegishli shakl va uslublarni takomillashtirish yo'llaridan biridir. Shuning uchun ham ota - onalarni, oilalarni tarbiyaga oid bilimlar bilan, tarbiya uslublari bilan qurollantirish nihoyatda zarur.
Oilaning eng muhim xususiyatlaridan biri insonlar avlodini ko'paytirishdir. Bolalarni ijtimoiy hayotga tayyorlash borasida oila ma'lum darajada ijtimoiy tashkilotlar bilan jamiyat taraqqiyotiga hamohang holda faoliyat yuritmoqda. Oilaviy tarbiya muammolarini tadqiq etish, asosan, ikki yo'nalishda olib borilmoqda. Bir tomonda oilaviy tarbiya pedagogikaning an'anaviy qismi sifatida o'rganilmoqda. Ikkinchi tomondan esa oila sotsiologiya va filologiya yo'nalishida ham tadqiq etilmoqda.
Respublikamizda ayni hozirgi kunda oilalarning ijtimoiy ahamiyati ortib bormoqda. Oilalarning moddiy ehtiyojlarini to'laroq qondirish asosida bolalar tarbiyasi uchun javobgarlikni kuchaytirish jarayoni tezlashmoqda. Biz uchun oila mustahkamligini ta'minlovchi axloqiy ruhiy aloqalar juda muhimdir. Xuddi ana shu aloqadorlik oilaviy munosabatlar, to'laqonli hissiy-emotsional, otalik yoki onalik, oilaviy baxtni ta'minlash ehtiyojlarini qondiradi.
Mahalla yirik jamoadir. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish instituti - mahallalarning mavqeini yuksaltirish, davlat va jamiyat qurilishi tizimidagi huquq va imkoniyatlarini kengaytirish, ushbu sohaga oid qonunchilikni takomillashtirish yuzasidan keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Bugunda mahalla hayoti bilan bog'liq ko'plab qadriyat va an'analarimiz tiklanib, zamon talablari asosida boyitilmoqda. Mahallalar imkoniyati va vakolatlarining tobora kengayib borayotgani fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarining ahillik, hamjihatlik, osoyishtalik muhitini asrab-avaylash, oilalarni mustahkamlash, yoshlar tarbiyasidagi o'rni va ahamiyati ortayotganida muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Fuqarolar ijtimoiy-siyosiy faolligining oshishida, odamlar ongu tafakkurida demokratik qadriyatlarni mustahkam qaror toptirishda, aholini aniq va manzilli ijtimoiy himoya qilishda ushbu tuzilmalarning o'rni va ahamiyati g'oyat katta. Ayni paytda mahallalar ning yosh avlodni ona Vatanga muhabbat, istiqlol g'oyalariga sadoqat, milliy an'ana va qadriyatlarimizga hurmat ruhida tarbiyalash, sog'lom turmush tarzini targ'ib etish, yigit -qizlarni oilaviy hayotga tayyorlash, keksalarning pand-nasihati, kattalarning shaxsiy ibrati, jamoaning hamjihatligi misolida kishilar ongiga ezgulik g'oyalari singdirib boriladi. Mahalla demokratiyaning haqiqiy darsxonasiga aylanishi lozim.
Mahalla tarbiya o'chog'idir. Farzand oilada dunyoga kelib birinchi bor ota- onasini tanisa, ulg'aygan sayin mahalladagi odamlarni taniy boshlaydi va yurish - turish, odob-
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
axloq, jamiki ijobiy fazilatlarni, avvalo, mahalladan, aniqrog'i, ota-onalari, qo'ni-qo'shnilari, tabarruk otaxonlari, duogo'y onaxonlaridan o'rganadi.
Shu nuqtayi nazardan tahlil etilganda, "Oila - mahalla" tizimidagi ishlarni takomillashtirish, oila va mahallaga taalluqli boy va sermazmun milliy an'analarni avaylab -asrash, ularni umuminsoniy qadriyatlar bilan uyg'unlashtirish, oila va nikohning muqaddasligini yosh avlod ongiga chuqur singdirish yo'li bilan oilaning mustahkamligi, barqarorligini ta'minlash, oila a'zolarining huquqiy savodxonligiga erishish yaxlit jamiyat barqarorligi va tinchligining muhim omillaridandir.
Mahallada kishilarni odob-axloqqa o'rgatish, ularga urf-odatlar, turli qadriyatlarni singdirish, ilg'or udumlarni keng yoyish borasida ajoyib an'analar qaror topgan. Oila kichik vatan bo'lsa, mahalla uning mustahkam tayanchi hisoblanadi. Oilalar farovon, obod bo'lsa, mahalla ko'rkiga ko'rk qo'shadi. Mahallalar obod bo'lsa, yurtimiz ham shunchalik obod bo'ladi. Ya'ni bugungi kunning mahallasi, eng avvalo, sog'lom ijtimoiy muhit maskanidir. Bu yerda kuchli ta'sirga ega bo'lgan jamoatchilik fikri mahalla ahlining xulq-atvori, o'zaro munosabatlarini adolat va ma'naviy mezonlar asosida tartibga solib turadi. Shu ma'noda mahallani demokratiya darsxonasi, deb atash ham mumkin.
Mahallada keng jamoatchilik o'rtasida mafkuraviy ishlarni samarali yo'lga qo'yish uchun katta imkoniyatlar mavjud, ayniqsa, milliy qadriyatlar, mehr-oqibat, el-yurt sha'ni uchun kurash kabi fazilatlarni kamol toptirishda mahallaning o'rni beqiyos.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlari. Maktabgacha ta'lim uzluksiz ta'lim tizimining boshlang'ich turi hisoblanadi hamda maktabgacha ta'lim tashkiloti o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarorlari va boshqa hujjatlariga, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga amal qiladi.
Insonning shaxsi va g'oyaviy dunyosi yoshlik yillarida shakllanadi. Shu sababli milliy mafkura asoslarini ularning ongiga singdirishda bu imkoniyatdan to'g'ri foydalanish lozim. Maktabgacha ta'lim sog'lom, har tomonlama yetuk bolalarni tarbiyalash uchun zarur tashkiliy, uslubiy, psixologik, pedagogik shart- sharoitlar yaratadi, bolalarni maktabda muntazam ravishda ta'lim olishga tayyorlashda ota-onalarga yordam beradi. Maktabgacha ta'lim bola 6-7 yoshga yetguncha oilada, davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarida amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim-tarbiya va sog'lomlashtirish muassasasi hisoblanadi va quyidagilar uning vazifalariga kiradi: oila bilan ta'lim-tarbiyaviy hamkorligini kuchaytirish; bola shaxsi asoslarini shakllantirish, uning bilimga qiziqishlarini rivojlantirish; bolaning intellektual, shaxsiy va jismoniy rivojlanishini ta'minlash; bolaning rivojlanishidagi nuqsonlarni zarur tarzda tuzatish; bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlari asosida aqliy va ma'naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash; bolalarda milliy g'urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish; bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o'zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish; bolalarni
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bilim olish ehtiyojini, o'qishga intilish manbalarini shakllantirish, ularni muntazam ravishdagi ta'lim jarayoniga tayyorlash.
Umumiy o'rta ta'lim muassasalari. Respublikamizda oilaviy tarbiya samaradorligini hamda aholining umumiy madaniy saviyasini oshirish ma'lum darajada ota-onalar va katta yoshdagi kishilarning savodxonligiga ham bog'liq. So'zsiz bu masalani ijobiy hal etishd a ta'lim-tarbiya yuzasidan targ'ibot ishlarini olib boruvchi va bu borada tarbiyaviy markaz rolini o'ynovchi o'rta umumiy ta'lim maktablarining roli beqiyosdir.
Maktabning tom ma'noda tarbiya markaz rolini o'ynashi uchun o'qituvchi va ota -onalarning maqsad va vazifalari, ularning amaliy faoliyatlari bir-birlari bilan chambarchas bog'langan bo'lishi shart. Bu borada maktabning eng muhim vazifasi ota- onalarga tarbiya ishida va bolalarning mehnati va dam olishini ko'ngildagidek uyushtirishda amaliy yordam berishdir. Aholi va ota-onalar o'rtasida ijtimoiy tarbiyaviy muhitni sog'lomlashtirish borasidagi ishlarni jonlantirish, takomillashtirish oila va maktab aloqasini mustahkamlovchi omildir. Maktabning ota-onalar jamoatchiligi bilan aloqa qilishida o'qituvchi va tarbiyachilarga yaqindan yordam beruvchi bo'g'in maktab ota- onalar qo'mitasidir. Mazkur qo'mita qabul qilingan umumiy qoidalar asosida ota- onalar jamoatchiligini maktab hayotiga, sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarga jalb qilishi lozim.
Bolalarni tarbiyalash ota-onalarning muqaddas burchidir. Axloqan pok, ma'naviy dunyosi boy oila deganda, biz katta va kichiklarning o'zaro hurmati, bir - birlariga yordami, bir-birlariga izzat va hurmati tushuniladi. Demak, maktab mukammal tashkilot sifatida barcha tarbiyaviy ishlarni maqsadga muvofiq tashkil etishi lozim. O'z o'qituvchilar jamoasini uyushtira olgan, jamoatchilikni bolalar tarbiyasiga yo'naltira olgan, ularning ota-onalarini yaxshi bilgan maktab ma'muriyatigina tarbiyaviy yutuqlarni qo'lga kirita oladi. Bunday maktablar esa o'z atrofidagi zavod, fabrika, jamoa va davlat xo'jaliklari, otaliqqa olgan korxonalar bilan aloqani mustahkamlab, o'quvchilarning maktabdan tashqari bo'sh vaqtlarini mazmunli tashkil etmoqdalar, qarovsiz, tarbiyasi og'ir bolalarni o'z nazoratlariga olmoqdalar. Bunday xayrli ishlarda ko'plab ota-onalar maktab bilan yaqindan aloqada bo'lib o'quvchilar tarbiyasi yuzasidan o'qituvchilar jamoasi bilan bamaslahat ish olib borishmoqda.
O'qituvchi ota-onalarning faol yordamisiz bolalarning barkamolligini ta'minlay olmaydi. Bu o'rinda tarbiyachining o'zini tarbiyalash lozimligini ham esdan chiqarmaslik kerak. O'ziga nisbatan talabchan muallim ota-onalar bilan hamkorlikda o'quvchilarda mustaqil fikrlash va harakat qilish, yangilikni sezish, tashabbuskorlik hamda ijodkorlik qobiliyatlarini shakllantirish maqsadida ularga qat'iy talablar qo'yish uchun ma'naviy huquqqa ega bo'ladi. Pedagog-olimlar tadqiqotlarida isbotlanganidek, oilaviy tarbiyaga doir ishlar quyidagi sharoitlarda bajarilsa, uning samaradorligi yanada oshadi: maktab o'zining barcha ta'sirlari majmuini oilaviy tarbiya jarayoniga izchil yo'naltira olsa; o'qituvchilar jamoasi oila bilan o'zaro hamkorligi davrida o'zlarining etik-pedagogik tarbiyaviy talablarini to'g'ri tashkil eta olsalar; xalq ta'limi bo'limi va muassasalar tashkilotchi ota-onalarni tarbiyaviy jarayonga torta olsalar. O'qituvchilar tomonidan oilaviy tarbiyaga rahbarlik
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bolalar maktabga kelmasdan oldin boshlansa va bu ish ularning barcha o'quv yillarida davom ettirilsa, maqsadga muvofiq bo'ladi.
Bayon etilgan fikr va mulohazalar ota-onalarga tarbiyaga oid bilim berishda maktab asosiy rol vazifasini o'tashini eslatib o'tamiz. Buning uchun quyidagi umumiy xulosalarni chiqarish mumkin: mamlakatimizda oilaviy tarbiya samaradorligini oshirish, aholining umumiy madaniy saviyasini oshirish ma'lum darajada ota-onalar va katta yoshdagi kishilarning savodxonligiga bog'liq. So'zsiz, bu masalani ijobiy hal etishda ta'lim-tarbiya yuzasidan targ'ibot ishlarini olib boruvchi va bu borada tarbiyaviy markaz rolini o'ynovchi o'rta umumiy ta'lim maktablarining rolini oshirish; maktabning tom ma'noda tarbiya markaz rolini o'ynashi uchun o'qituvchi va ota- onalarning maqsad va vazifalari, ularning amaliy faoliyatlari bir-birlari bilan chambarchas bog'langan bo'lishi shart. Bu borada maktabning eng muhim vazifasi ota-onalarga tarbiya ishida va bolalarning mehnati va dam olishini ko'ngildagidek uyushtirishda amaliy yordam berishi; aholi va ota-onalar o'rtasida ijtimoiy tarbiyaviy muhitni sog'lomlashtirish borasidagi ishlarni jonlantirish, takomillashtirish oila va maktab aloqasini mustahkamlovchi omildir. Bu borada o'zaro belgilangan va tasdiqlangan dasturlar asosida ishlovchi ota-onalar ma'ruzachilari, institutlari, shuningdek, ularda tahsil ko'ruvchi ota-onalar va nihoyat, maqsadga muvofiq tanlangan ma'ruzachilar asosiy va hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini his etish; tarbiyaviy madaniyatning samaradorligini oshirishda maktablarda o'tkaziladigan ota-onalar majlisi muhim ahamiyat kasb etadi. Maqsadga muvofiq, mazmunli tashkil etilgan sinf majlislarida tarbiyaga oid munozaralar bo'ladi, o'zaro yoki jamoa ta'sir ko'rsatishning yo'l va usullari mehnatsevarlik, vijdonli bo'lish, mustaqillik, yaxshilikka mehr-muhabbat, do'stlik haqida fikr yuritish; maktabning ota-onalar jamoatchiligi bilan aloqa qilishida o'qituvchi va tarbiyachilarga yaqindan yordam beruvchi bo'g'in maktab ota-onalar qo'mitasidir. Mazkur qo'mita qabul qilingan umumiy qoidalar asosida ota-onalar jamoatchiligini maktab hayotiga, sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarga jalb qilishi lozim. Ota-onalar qo'mitasi maktabni otaliqqa olgan tashkilotlar, jamoa va davlat xo'jaliklari va boshqa ijtimoiy muassasalar bilan tarbiyaviy ishlar yuzasidan aloqani yanada ko'chaytirish tarbiya samaradorligini oshirish garovidir.
Bolalarni barkamol inson qilib yetishtirishda ta'lim muassasasini oila bilan mustahkam bog'lamacdan, tarbiya sohasidagi butun ishlarni muvaffaqiyatli amalga oshirib bo'lmaydi. Shu maqsadda ota-onalar o'rtasida ta'lim-tarbiyaga oid tashviqot ishlarini kengaytirish, ularni ta'lim muassasasining faol yordamchilariga, talabalarning barcha ishlarida har tomonlama foydali tashkilotchilariga aylantirish zarur.
Har bir o'quvchi-talabani yaxshi inson qilib tarbiyalashdan ustoz-murabbiy ham, ota-ona ham manfaatdor. Maqsad birligi ustoz-murabbiyni ota-onalar bilan bog'lab turadi. O'quvchi-talaba qanday xarakterga ega bo'lishidan qat'i nazar uning ota-onasi bilan doimiy aloqada bo'lib turish ustoz-murabbiyning vazifasiga kiradi. Ustoz-murabbiyning ota-onalar orasidagi obro'si ko'pincha o'quvchi- talabaning fikri, mulohazalari asosida ham shakllanadi. Shuningdek, ustoz- murabbiyning ota-onalar to'g'risidagi fikri ham o'quvchi-talabaning suvrati va siyratidan olgan taassurotlariga asoslanadi. Ustoz-murabbiyning odobi jamoada ham, ota-onalarda ham noto'g'ri fikr, taassurot qoldirmasligini taqozo qiladi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Har bir ota-ona mazkur ta'lim muassasasida olib boriladigan barcha tadbirlardan xabardor bo'lishi uchun ta'lim muassasalari bilan hamkorlikni kuchaytirishda quyidagi tavsiyalarni keltirish mumkin: professor-o'qituvchilar g'oyaviy-tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish yo'llari, talaba-o'quvchilarning yoshiga mos ravishda milliy g'oyani singdirishning pedagogik-psixologik xususiyatlari haqida chuqur bilimga ega bo'lishi talab etiladi. G'oyaviy tarbiyani yoshlar ongiga singdirishda, ularning ishonch va 'e'tiqodiga aylantirishga yangicha uslub, yondashuv va texnologiyalarni qo'llash muhim; g'oyaviy tarbiyani yoshlar ongiga singdirishda erkin mavzular tanlash va taqdimotini o'tkazishga e'tibor qaratish lozim. Milliy g'oyani targ'ib etishda roliklar, videokliplar, ijtimoiy reklamalar, "Virtual sayohatlar", "Multimediya" dasturlaridan foydalani sh lozim;
mamlakatimizning boy tarixiy-ma'naviy merosidan, tarixiy obidalari, muzeylaridan foydalanishga ham e'tibor qaratish kerak. Fidoyi insonlar hayoti, dunyoning axborot maydonida bo'layotgan o'zgarishlar, OAV, internet ma'lumotlari haqida to'g'ri tushunchalar shakllantirilishi o'quvchi-talablarda to'g'ri xulosalar chiqara olish ko'nikmalarini shakllantirishga zamin hozirlaydi; g'oyaviy-tarbiyaviy ishlarda o'quvchi-talabalarda mustaqil fikrlay olish ko'nikmalarini shakllantirishga qaratilgan bahs, munozaralarga alohida e'tibor berish maqsadga muvofiq. Mavzularni iloji boricha hayot bilan bog'lab tashkil qilish yaxshi samara beradi; Respublikamizda bevosita fuqarolik jamiyati asoslarini mustahkamlashga qaratilgan qonunlar qabul qilingan. Ammo mazkur qonunlarni yoshlar tomonidan anglash va hayotda qo'llay olish ko'nikmalari hozircha ko'ngildagidek emas. Bunda yoshlarning qonunlar to'g'risida bilim va ko'nikmalarini izchil rivojlantirish talab etiladi; fuqarolik jamiyati asoslarining pirovard maqsadi - inson hayotini muayyan ma'naviy maromda muvofiqlashtirish, har bir shaxsning insoniy potensialini yuzaga chiqarishdan iboratdir. Zero, huquqiy madaniyati yuksak bo'lgan jamiyat mustahkam bo'ladi va millat birligi kuchayadi. Har qanday jaholatdan insonni ma'rifat qutqara di. Shuni hisobga olib, yoshlarga "Jaholatga qarshi ma'rifat" tamoyili mohiyatini tushuntira borish lozim; yoshlar tarbiyasiga ta'sir etayotgan ijobiy (g'oyaviy-tarbiyaviy ishlar, OAV, oila, davlat va jamoatchilik tashkilotlari, san'at, madaniyat va h.k.) va ayrim salbiy (diniy ekstremizm, terrorizm mafkurasi, missionerlik, prozeletizm, loqaydlik, befarqlik, tarbiyaviy ishlarda uchrayotgan kamchiliklar va h.k.) omillar ochib berilishi, ulardan ogohlantirish zarur; ijobiy omillar samaradorligini oshirish, faoliyatini muvofiqlashtirish, salbiy omillar ta'sirini bartaraf etishning yo'nalishlari, metod va vositalaridan g'oyaviy-tarbiyaviy ishlarda samarali foydalanish lozim; yoshlarni ogohlik, hushyorlik va g'oyaviy kurashuvchanlik ruhida tarbiyalash, egotsentrizm (axloqsizlik) g'oyasini yoyib, xalqni mafkuraviy jihatdan buzishga intilayotgan yot g'oyalarga qarshi kurashda yoshlar faolligini oshirish bo'yicha o'tkaziladigan diniy-ma'rifiy kurash borasidagi tadbirlarga diniy idoralar vakillarini doimiy jalb etish muhim ahamiyatga ega.
Maktabdan tashqari ta'lim muassasalari. Maktabdan tashqari ta'lim va tarbiya muassasalari ushbu masalada alohida imkoniyatlarga ega. Chunki ular bir tomondan, o'smirlarning bo'sh vaqtlarini to'ldirib, bekorchilikdan asrasa, ikkinchi tomondan, o'smirlarga milliy mafkurani singdirish ular qiziqqan kasb-hunar, fan to'garaklari ishi,
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
yo'nalishi bilan uyg'unlashtiriladi. Uchinchidan, natijada bu o'smir yoshlar ongiga yot mafkuralar ta'sirini cheklaydi.
Olib borilgan kuzatishlar natijasida quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin: oilaviy tarbiya samaradorligini oshirish omillaridan biri bola shaxsini kamolotga yetkazish uchun uni har tomonlama o'rganish, shuningdek, oilaviy tarbiya usullari va shakllariga ijodiy yondashish, uni takomillashtirishdir. O'quvchi- talabalarni har tomonlama o'rganish ularni o'qishga, mehnatga, o'z-o'ziga, o'rab turgan muhitga, inson kamoloti uchun zarur bo'lgan sifatlardan eng muhimlarini ajrata olishga o'rgatish imkonini beradi. Ota-onalar o'rtasida tarbiyaga oid bilimlarni targ'ib qilish, ayniqsa, oilaviy tarbiyada qiyinchilikka uchrayotgan ota-onalarga jamoatchilik yordamini kuchaytirish lozim. Oilaviy tarbiyada ijobiy yutuqlarni qo'lga kiritgan ota-onalarning tajribalaridan foydalanish uchun ularni ta'lim muassasining kengaytirilgan yig'ilishlariga, ota-onalar qo'mitalarining majlislariga taklif etish va o'z tajribalari bilan o'rtoqlashishni yo'lga qo'yish nihoyatda muhimdir. Ulardan unumli foydalanish uchun ta'lim muassasalarda tashkil etilgan ota-onalar kuni ishini jonlantirish.
Ota-onalar qo'mitalari rahbarlarining bevosita boshchiligida radioaloqalarni tashkil etish. Bunda "Ota-onalar - ilk tarbiyachi", "Ota- onalarning bola tarbiyasidagi shaxsiy namunalari va ularning ahamiyati", "Yoshlarni mehnatga, hayotga, turmushga o'rgatis h va tayyorlashda ta'lim muassasasining o'rni" bo'yicha eshittirishlarni tayyorlab, izchil o'tkazish zarur.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. G'aybo'llaev N.va boshqalar Pedagogika,Toshkent, 2000,38-46 boshqalar4.
2. Baranov S.P.va boshqalar Pedagogika, Toshkent, "O'qituvchi" 1990.
3. Хайдаров Ф.И. Формирование мотивов учения у учащихся сельских школ: Автореф.дис. ... канд. пед. наук.- Ташкент: ТГПУ, 1996. - 18 с.
4. Чориев А.И. Социальный облик современной молодёжи. -Т.: 1996. - 150 б.
5. Ibragimova Maftuna Abdulazizovna, A. U. tarix . fani. o'qiyuvchisi. (2024). MAHALLA VA UNING YOSHLAR TARBIYASIDAGI O'RNI. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.11282805
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HRizayeva Xusniya Ubayevna, Pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori( PhD), maktabgacha ta'lim pedagogikasi va psixologiyasi kafedra v.v.b. dots.nti, [Ризаева Хусния Убаевна, в.в.б. доцент кафедры педагогики и психологии дошкольного образования, доктор философии педагогических наук (PhD)], [Husnia U. Rizayeva, Department of Pedagogy and Psychology of Preschool Education V.V.B. Associate Professor, Doctor of Philosophy (PhD) of Pedagogical Sciences manzil: O'zbekiston, Toshkent sh., Chilonzor tumani, Bunyodkor ko'chasi 27 uy; [адре^ Узбекистан, г. Ташкент, Чиланзарский район, ул. Бунёдкор, 27], [address: Uzbekistan, 27 Bunyodkor street, Chilanzor district, Tashkent city].
