CC BY
26
УДК 4И(Англ) ББК81.2Англ
ОМУЗИШИ ГРАММАТИКАИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ БО УСУЛИ МУОШИРАТИ
ОБУЧЕНИЕ ГРАММАТИКЕ АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА В РАМКАХ КОММУНИКАТИВНОГО ПОДХОДА
LEARNING ENGLISH GRAMMAR WITHIN THE FRAMEWORKS OF COMMUNICA TIVE APPROACH
Хомидова Мунира Нуъмоновна, н.и.ф., сармуаллимаи кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англиси; Холов Саидму^иддин Саидмуродович, сармуаллими кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англисии МДТ "ДДХба номи акад. Б. Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Хамидова Мунира Нумановна, к.ф.н., старший преподаватель кафедры перевода и грамматики английского языка; Холов Саидмухиддин Саидмуродович,
старший преподаватель кафедры перевода и грамматики английского языка ГОУ «ХГУ имени акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Homidova Munira Numonovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of translation and English grammar department; Kholov Saidmuhiddin Saidmurodovich, senior lecturer of translation and English grammar department under the SEI "KSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand). E-mail: saidmuhiddin@yahoo.com
Вожа^ои калиди: грамматика, метод, методи муоширати, методи шунида такроркуни, методи грамматики - тарцумави, омузиши грамматика, таълими грамматика
Дар мацола масъалаи омузиши грамматикаи забони англиси бо усули муоширати мавриди таулил царор мегирад. Цайд мегардад, ки масъалаи ба омузиши забони англиси дар Цумуурии Тоцикистон ауамияти хоса дода мешавад. Таъкид мешавад, ки омузиши забони англиси цараёни зауматталаб ба шумор рафта, фаъолнокии уам омузгор ва уам мууассилинро баробар талаб менамояд. Гуфта мешавад, ки ин цараёни омузиши забони англиси на тануо дар синфхона, балки берун аз он низ омухта мешавад. Тазаккур меравад, ки агар вазифаи асоси мууассилин ин бо забони англиси равон ва дуруст сухан карда тавонистан бошад, пас вазифаи омузгор ин бо методуои нави муоширати омузонидани мууассилин ба шумор меравад. Нишон дода мешавад, ки дар методикаи таълими забонуои хорици се намуди методуои таълими грамматикаи забони англиси муайян карда шудааст, ки инуо методи грамматики - тарцумави, методи шунида такроркуни ва методи муоширати мебошанд. Хулоса мешавад, ки дар замони муосир истифода бурдани методи муоширати ба мацсад мувофиц аст, зеро ин навъи метод ба донишцуён имкон медиуад, ки забонро бисёртар истифода бурда, машц кунад ва берун аз синф бамаврид будани онро бинанд. Хусусияти дигари ин метод дар таълим ва омузиш фаъол будан аст.
Ключевые слова: грамматика, метод, коммуникативный метод, метод аудирования, грамматико-переводческий метод, изучение грамматики, обучение грамматике
В статье рассматривается вопросы обучения грамматике английского языка в рамках коммуникативного подхода. Как известно, в Республике Таджикистан вопросу обучения грамматике английского языка обращают особое внимание, так как обучение английскому языку является усиленным процессом, требующим равноправного активного участия учителя и обучащегося. Отмечается, что основная задача учителя заключается в том, чтобы обучать учащихся в рамках новых коммуникативных методов. Подчеркивается, что в методике обучения инностранных языков выделяются три вида метода обучения: грамматика -переводческий, метод аудирования и коммуникативный метод, и в настоящее время использование коммуникативного метода является уместным, так как он требует от студентов более интенсивного использования языка, активной работы по изучению языка как на занятии, так и вне аудитории.
Key words: grammar, method, communicative method, audio-lingual method, grammar-translation method, learning grammar, teaching grammar
The article dwells on the issues beset with learning English grammar within the frameworks of communicative approach. It is common-knowledge that the issues in reference to learning English in
Tajikistan Republic require particular attention. Learning English is considered to be as a difficult task and both teachers' and students' activities require close cooperation and interaction, on the whole. The relevant process isn't learnt in, but out as well. If the main task of the student is to speak English correctly and fluently, thus, the main task of the teacher is teaching English within the frameworks of new communicative methods. The method of teaching of foreign languages defines three types of teaching English grammar: grammar-translation method, audio-lingual method and communicative method. Currently, the resorting to the communicative method is considered to be an appropriate one, since the mentioned method allows students to use the language more, do exercises outside the classroom. Another peculiarity of the relevant method is that it is always active in learning and learning.
Дар шароити рушди босуботи дамкоридои байналмилалй ва воридшавии Ч,умдурии Точикистон ба чомеаи чадонй, талабот ба мутахассисоне, ки забони англисиро хуб медонанд ва аз ин забон дар муоширати касбй ва дарруза истифода бурда метавонанд, меафзояд. Бинобар ин, андешидани чорадои самарабахш бадри инкишоф ва рушди минбаъдаи шаклу усулдои таълим ва омузиши забони англисй дамчун воситаи муошират бо чомеаи башарй мудим арзёбй мегардад. Чорадои ма;саднок андешидашуда метавонанд доираи имконоти истифоди амалй ва тадияи методикаи муосири таълим, тадия ва такмили маводи таълимй ва низомдои комплексии технологии таълим, аз чумла низоми мултимедия, инчунин воситадои худомузии фардиро васеъ намоянд. Хдмаи ин тадбирдо коркарди механизмдои нави муташаккил, методй, илмй ва таъмини иттилоотии раванди таълиму тарбияро дар такмили таълими забони англисй дар Ч,умдурии Точикистон талаб мекунанд.
Омузиш як чараёни серчабдаю сертаркиб аст, ки фаъол будани дар ду иштирокдори ин чараён - омузгор ва мудассилинро баробар талаб менамояд. Аз дамин сабаб, бояд зикр намуд, ки ягон роди осоне барои омузиш мавчуд нест, ин род задматталаб аст. Мавриди ;айд аст, ки забони англисй на тандо дар синфхона, балки берун аз он низ омухта мешавад.
Хдр як омузгор ният дорад, ки донишчуи у бо забони англисй равон ва дуруст сухан карда тавонад. Бинобар ин, бояд дар як омузгори забони англисй бадри баланд бардоштани мадорат ва малакаи касбии худ ба таври доимй дар курсдои такмили ихтисос, бозомузй, барномадои байналхал;й иштирок намуда, аз методдои нави муоширатй бохабар бошад.
Устодони факултети забондои хоричй бадри баланд бардоштани сатду сифати таълими дарси забони англисй дар якчанд барномаи байналхал;ии таълимии дозиразамон ва навоварона (инноватсионй) иштирок намуда истодаанд, ки яке аз ондо Барномаи AE E-Teacher Program мадсуб мешавад. Ин барнома як намуди тадсилоти фосилавй буда, дар он асосан намояндагони миллату кишвардои гуногун иштирок мекунанд аст ва барои такмили тачрибаи омузгорони забони англисй нигаронида шудааст.
Дар ма;олаи мазкур методдо ва усули таълими грамматикаи забони англисй барои омузгорони забони англисй пешкаш мегардад.
Ба ма;сади ошкор сохтани бартаридои усули навовари таълими грамматикаи забони англисй мо истилоди "таълими грамматика"- ро баррасй намуда, усули таъсири таълими грамматикаи анъанавиро бо усули таълими грамматикаи амалии муосир мавриди му;оиса ;арор медидем.
Дар методикаи таълими забондои хоричй се методи таълими грамматикаи забони англисй вучуд дорад (3, 5):
1. Методи грамматикй - тарчумавй (Grammar-translation).
2. Методи шунида такроркунй (Audio-Lingual Method).
3. Методи муоширатй (Communicative Approach).
1. Садаи XX методи грамматикй - тарчумавй яке аз маъмултарин роди омузиши забондо ба шумор мерафт. Донишчуён фанни грамматикаи забони англисиро тавассути чумладо меомухтанд, яъне чумладои додашударо ба забони модарии худ тарчума мекарданд.
Дар дарси му;аррарии грамматикй - тарчумавй, омузгор бо донишчуён бештар бо забони модарии донишчуён сурат мегирад ва фанни грамматика ба тари;и зайл таълим дода мешавад: аввал омузгор ;оидадои грамматикиро ба таври умумй муаррифй мекунад, баъдтар чу;уртар ва муфассалтар фадмонида, сониян маш;до ичро карда мешаванд. Мисолдо одатан дар намуди чумладои алодида истифода мешаванд. Донишчуён ;оидадоро аз худ намуда, маш;доро аз як забон ба дигар забон тарчума мекунанд. Ди;;ати асосиро ба хондан ва навиштан медиданд, ба гуфтан ва шунидан эътибори кам дода мешавад. Дар чараёни дарс омузгор на;ши фаъол ва асосиро мебозад ва фаъолияти донишчуёнро тадти назорат ва
корбарй ;арор медидад. Дар ин намуди дарс фаъолияти байнидамдигарии донишчуён ;ариб ки ба назар намерасад, зеро бо донишчуён асосан омузгор кор мекунад. Дар натичаи истифодаи ин метод донишчуён грамматикаи забони англисиро хуб аз худ карда, чумладоро аз лидози грамматикй дуруст месозанд.
Методи грамматикй - тарчумавй бо мурури замон камистеъмол гашт. Сабабаш он буд, ки донишчуён чумладоро бештар хаттй тарчума мекарданд ва ба туфайли ин тамоми ;оидадои грамматикаи забони англисй хеле хуб медонистанд, аммо бо забони англисй муошират карда наметавонистанд. Fайр аз ин, донишчуён маводи додашударо аз забони англисй ба забони модарй ё баръакс тарчума карда, шабодат ва фар;и дар ду забони омухташавандаро низ медонистанд. Барои мисол, як ладзаи дарсеро, ки аз суи методи грамматикй - тарчумавй гузаронида шудааст, баррасй мекунем.
Омузгор ба донишчуён сохти грамматикии феълдои likes/dislikes+gerund - ро бо забони точикй фадмонида медидад.
Омузгор дар тахтаи синф менависад: "Оё шумо хондани китобро дуст медоред?"
Омузгор: Ч,умлаи точикии дар тахтаи синф навиштаро ба забони англисй тарчума кунед.
Баъд ба донишчу ишора карда мепурсад: Тарчумаи ин чумла чй гуна аст?
Донишчу: "Do you like reading?"
Омузгор: Бале, дуруст.
Омузгор ба тахтаи синф чумлаи "Do you like reading?"^ менависад.
Омузгор: Холо бошад, бачадо китобдоятонро кушоед ва маш;и 7, садифаи 4 - ро ба дафтаратон ба забони англисй тарчума кунед.
Донишчуён муста;илона ба тарчумаи маш; машгул мешаванд.
Омузгор: Супоришро пурра ичро кардед? Биёед маш;и ичрокардаи шуморо тафтиш мекунем.
Донишчуи 1: "Do you like playing sports?"
Омузгор: Бале, дуруст. Навбати шумо.
Донишчуи 2: "Do you like ride a bike?"
Омузгор хатои донишчуро ислод мекунад: Нодуруст. Бояд ин тавр тарчума мекардед: "Do you like riding a bike?"
Бо дамин дарс ба охир мерасад.
2. Методи шунида такроркунй (Audio-Lingual Method) дар дарси забони англисй бештар дар намуди маш;дои такроркунй гузаронида мешаванд. Мувофи;и ин методи дарсдидй донишчуён бештар маш;доро ба таври шифодй ичро менамоянд. Ондо то аз ёд намудани чумладо, ондоро якчанд маротиба такрор мекунанд. Методи шунида такроркунй бо назарияи бихевиоризм (як шохаи илми равоншиносй оид ба пайравй ба одоб аст) ало;аманд мебошад. Он чун усули омил - аксуламали мустадкамкунии забон ва омузиши грамматика истифода бурда мешавад. Сабаб ё омил (водоркунии омузгор) рафтори чавобии донишчуро талаб мекунад ва ин рафтори чавобй натичаи мустадкамии ин метод мебошад. Масалан, таърифи омузгор ва ;аноатмандии донишчу. Баъзе олимон издори а;ида мекунанд, ки агар дамин тартиб ба таври зарурй риоя карда шавад, забони англисиро ба осонй дар муддати нисбатан кутод омухтан мумкин аст.
Солдои 1970 омузгорон аз истифодаи методи шунида такроркунй даст кашиданд. Аммо ба дар дол, яке аз чузъдои асосии методи шунида такроркунй - омузиши забон - такрор ё пайравй то дол дар якчанд машгулиятдо аз фанни забони англисй истифода бурда мешавад, зеро бештари омузгорон ва донишчуён боварии комил доранд, ки пайваста такрор кардани маш;до яке аз роддои муваффа; шудан дар омузиши забони хоричй ба шумор меравад. Барои мисол як ладзаи дарси грамматикаи амалиро бо методи шунида такроркунй баррасй мекунем.
The teacher (speaking in English all the time) writes on the board: "Do you like reading?"
Teacher: Students, look at the question on the board: "Do you like reading?"
Students: "Do you like reading?"
Teacher: Good. Now you have to ask the same question using the words I give you. Ready?
Students: Yes.
Teacher: play sports (points to a student)
Student A: Do you like playing sports?
Teacher: ride a bike (points to a student)
Student B: Do you like riding a bike?
Teacher: draw (points to a student)
Student C: Do you like draw?
Teacher: No, can you try again? (points to the example on the board)... Do you...?
Student: Do you like drawing?
Teacher: Yes! Do you like drawing.
3. Методи муоширатй (Communicative Approach). Таърихан, таълими муоширатии забон зинаи баландтар ва мукаммалтари методи шунида такроркунй махсуб мешавад. Методи муоширатй раванди ма;саднок дорад, яъне одамон бо он ма;сад забонро меомузанд, ки онро барои муомила, мухобира ва муошират кардан байни хамдигар истифода баранд. Бинобар ин бояд донишчуён хохиш ва ма;сади муошират карданро дошта бошанд, вагарна дар омузиши забони омухташаванда ба ма;сади худ намерасанд. Мувофи;и методи муоширатй донишцуён бештар бо забони англисй маш;хои гуфтугуй ва навиштанро ичро мекунанд. Онхо кушиш мекунанд, ки он чизхоеро ки оид ба забон медонанд, истифода баранд. Методи муоширатй аз сохти забон дида, ба маънои он бештар эътибор медихад. Ин метод бештар донишчуёнро бо муоширате, ки ба хаёти во;еии онхо ало;аманд аст, чалб мекунад. Бартарии ин метод дар он аст, ки он асосан донишчуёнро на ба дуруст гуфтугу кардан ё навиштан, балки ба забони хоричй озодона муошират кардан водор менамояд. Дуруст гуфтугу кардан ва навиштан ну;таи асосй нест, балки дуюмдарача аст, яъне аввал донишчу муоширатро ёд гирад, баъд гуфтору навиштахои у ислох карда шавад. Методи муоширатй ба донишцуён имконият медихдд, ки забонро бисёртар истифода бурда, маш; кунанд ва берун аз синф, яъне дар хдёти хдррузаи худ бамаврид будани онро истифода баранд. Хусусияти дигари ин метод дар таълим ва омузиш фаъол будани донишчу аст.
Барои равшан намудани андешахо, як лахзаи дарси грамматикаи амалиро мувофи;и методи муоширатй мавриди таваччух ва му;оиса ;арор медихем.
Омузгор ба донишчуён вара;ахоро та;сим карда медихад, ки номи он "Find Someone Who" мебошад. Дар дарси грамматикаи забони англисй омузгор танхо бо забони англисй сухан меронад. У фахмонида медихад, ки донишцуён бояд дар атрофи синфхона рох гашта, шахсонеро дарёбанд, ки хусусияти дар вара;ахо овардашуда (хониш, дучархаронй, машгулияти варзишй, рассомй, навиштани хикояхо) дошта бошанд. Ва;те ки донишцуён чунин шахсонро меёбанд, онхо ба вара;а номи хар якеро дар ру ба руи хусусияти писандидаашон менависанд. Ма;сади гузаронидани ин бозй дар он аст, ки номи хар як шахсро танхо ва маротиба истифода бурда, чи ;адаре ки метавонанд нафарони гуногунро дарёбанд.
Донишчуён бозиро огоз мекунанд. Омузгор то вара;аро пур кардани донишчу интизор мешавад. Баъд у ба донишцуён дастур медихад, ки ба чои худ нишинанд. Донишчуе, ки вара;аи худро аввалин шуда пур кардааст, ба синф маълумот медихад, ки кадом шахс дорои хусусиятхо аст. Омузгор боз якчанд донишчуи бо;имондаро мепурсад, ки оид ба чизхои ёфтаашон маълумот диханд, аммо хатоихои онхоро ислох намекунад. Ва;те ки бозй ба анчом мерасад, омузгор ба тахтаи синф чумлахои хатодоштаеро, ки дар давоми бозй шунида буд, менависад. Баъд донишчуёнро барои ислох кардани чумлахо даъват мекунад. У мепурсад: "So, what form is used after verbs expressing likes and dislikes?"
Барои дарачаи фахмиши онхоро муайян кардан омузгор аз донишчуён боз якчанд мисоли дигарро пурсида, онхоро дар тахтаи синф менависад.
№ Find someone who likes Name
1 reading
2 riding a bike
3 playing sports
4 drawing
5 writing stories
Цадвали №1. Намунаи варацаи Find someone who
Солхои навадуми садаи XX ба таълими грамматика тавассути методи муоширатй ахамияти кам дода мешуд. Бинобар он як гурухи олимон чунин андеша доштанд, ки грамматикаи забони хоричиро махсусан мавриди омузиш ;арор додан барои омузандагон ё донишчуён зарурати зиёд надорад. Баъзе олимон хатто чунин мешумориданд, ки таълими грамматика аз руи ин метод зарарнок мебошад. Гурухи дигар тарафдори он а;ида буданд, ки донишчуён бояд забони англисиро бо ма;сади муошират кардан истифода баранд ва
;оидадои грамматикиро бошад, ондо метавонанд ба таври инфиродй индуктивй (inductive approach) аз худ кунанд (2, 77). Солдои охир бошад, методи дигари таълими забони хоричй "task-based language teaching" ба миён омадааст, ки грамматикаи забони англисй тавассути шакл омузонида мешавад. Такя ба шакл намуда, омузонидани грамматикаи забони хоричй ба донишчуён чун ;исми муоширатии забони зинда ба род монда мешавад. Таълими грамматика дар чараёни муошират бештар ба татби; намудани он эътибор дода, дурусту бехато будани чумладову ифодадо аз чидати грамматикй зинаи баъдина, яъне дуюмдарачаро ташкил медиданд. Яъне донишчуён бо сохтордои грамматикй шинос карда шуда, хусусиятдои мавзуи грамматикй фадмонида дода мешавад. Донишчуён мавзуъро аз худ мекунанд, ки ин ба дурусту бехато муошират намудан оварда мерасонад.
Аз баррасии методдои гуногуни таълими забони хоричй ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки бештари омузгорон тандо ба як метод дар дарси худ такя накарда, балки аз дар як методи дар боло овардашуда чузъиёти гуногунро истифода мебаранд. Ин роди омехта ё интихобнамой дар шароити муосири таълими забони хоричй бедтарин ба талаботи имрузаи донишчуён хеле мувофи;ат менамояд. Аммо барои ба ;арори гайрирасмй дам бошад омадан ва барои донишчуён мувофи;тарин усули таълими грамматикиро интихоб кардан, ба олимон - методистон ва методикаи таълими забондои хоричй зарур аст, ки тад;и;оти бештар гузаронида, дастоварду камбудидои усул ва методдои гуногунро омузонд, таъсиру натичабахшй ва дадду дудуди дар як методро дар шароити гуногун муайян намоянд. Вобаста ба ин хулосадои овардашуда дар чадвали зерин баъзе камбудиву дастоварддои се методи таълими грамматикаи забони англисй бо меъёрдо оварда шуда, барои тадлилу му;оиса ва баррасй намудани муда;;и;ону олимон пешкаш мегардад.
^^-^Methods Criteria Grammar Translation Audio-lingual Method Communicative Language Teaching
Grammar rules Central feature Not explained Explained when necessary
Meaningful communication Not important Limited Central feature
Use of translation Central feature Forbidden Used when necessary
Teacher-student roles Teacher-centered Teacher-centered Teacher facilitates student to student interaction
Attitude to errors Accuracy emphasized Accuracy Emphasized Errors part of the learning process Balance
Balance of language skills Reading and writing emphasized Listening and speaking emphasized Skills taught according to learners' needs
^ademu №2. Ce Memodu mawuMu грамматикаи 3a6oHu a^rneu: daemoeapd ea KaMdydu^ou oh
nAHHABHMT:
1. Chomsky, N. Review of Skinner's Verbal Behavior in Language, 35, No.1 (1959), 26-58.
2. Larson Diane. Techniques and Principles in Language Teaching. 3rd Edition. Published by Oxford University Press. 2011. -344p.
3. World Learning. Overview of grammar teaching methods and approaches. In "Teaching Grammar Communicatively" (2018) [Online course].
REFERENCES:
1. Chomsky, N. Review of Skinner's Verbal Behavior in Language, 35, No.1 (1959), 26-58.
2. Larson Diane. Techniques and Principles in Language Teaching. 3rd Edition. Published by Oxford University Press. 2011. -344p.
3. World Learning. Overview of Grammar Teaching Methods and Approaches. In "Teaching Grammar Communicatively" (2018) [Online course]
