O’ZBEKISTONING FARMASEVTIKA ISHLAB CHIQARISH TARMOG’IDA DIURETIK DORILARNING HOLATI Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

O'ZBEKISTONING FARMASEVTIKA ISHLAB CHIQARISH TARMOG'IDA

DIURETIK DORILARNING HOLATI

S. S. Safarov

Toshkent farmasevtika instituti

ANNOTATSIYA

Ushbu hisobot yuqumli va yallig'lanish kasalliklarini davolashda qo'llaniladigan urologik vositalar bozori haqida umumiy ma'lumot beradi. Hisobot farmakoterapevtik guruhlar bo'yicha bozor holatini taqdim etadi (diuretiklar, o'simlik preparatlari, antibiotiklar, o'simlik uroantiseptiklar).

Kalit so'zlar: diuretiklar, o'simlik preparatlari, antibiotiklar, o'simlik uroantiseptiklar.

Diuretiklar (yunon tilidan. Dfosursis - siydik chiqarish; siydik haydovchi dorilar) -buyrak kanalchalarida suv va tuzlarning qayta so'rilishini inhibe qiluvchi va ularning siydik bilan chiqarilishini oshiradigan turli xil kimyoviy tuzilmalarga ega vositalar; siydik hosil bo'lish tezligini oshirish va shunday qilib, to'qimalarda va seroz bo'shliqlarda suyuqlik miqdorini kamaytirish. Diuretiklar asosan arterial gipertenziya va yurak-qon tomir tizimi, jigar va buyraklar kasalliklari, shish bilan birga bo'lgan kasalliklar uchun ishlatiladi - lekin shish bilan kechadigan barcha kasalliklar uchun emas, balki faqat shifokor ko'rsatmasi bo'yicha. Shifokor ularni patologiyalar uchun kontrendikatsiyalar bo'lmaganda (ayniqsa, surunkali yurak etishmovchiligida) bemorda ijobiy natriy balansiga ega bo'lgan hollarda (ya'ni oziq-ovqat bilan qabul qilingan natriy miqdori uning chiqarilishidan oshib ketgan) buyuradi. Natriyni tanadan olib tashlash shishning pasayishi bilan birga keladi. Shuning uchun, birinchi navbatda, natriurez va xlorurezni oshiradigan diuretiklar (saluretiklar - stol tuzining lotincha nomidan) eng katta ahamiyatga ega. Bu genitouriya tizimining ko'plab patologiyalarini davolash uchun ishlatiladigan maxsus o'simlik vositasidir. Siydik chiqarish va reproduktiv tizim kasalliklarini davolash uchun samarali shifobaxsh xususiyatlarga ega o'tlar qo'llaniladi. Diuretiklar birinchi tanlov dori sifatida ishlatilishi mumkin, lekin ularni eng past dozalarda, ayniqsa keksa bemorlarda qo'llash tavsiya etiladi. Diuretiklar tufayli siydik chiqarishning ko'payishi ularning buyraklarga o'ziga xos ta'siri bilan bog'liq bo'lib, bu birinchi navbatda buyrak kanalchalarida natriy ionlarining reabsorbtsiyasini tormozlanishidan iborat bo'lib, bu suv reabsorbtsiyasining pasayishi bilan birga keladi.

Diurezning kuchayishiga olib keladigan umumiy xususiyatga ega bo'lib, ular ta'sir mexanizmida (shu jumladan natriy ionlarini chiqarib yuborishda kaliy

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

ionlarini chiqarish yoki ushlab turish qobiliyati), dozalari, qo'llash usullari, ko'rsatmalar va kontrendikatsiyalar, salbiy reaktsiyalar va boshqa xususiyatlarda farqlanadi. Hozirgi kunda jahon farmatsevtika bozorida ma'lum bo'lgan tayyor diuretik preparatlar assortimenti yuzlab nomlarni o'z ichiga oladi va ular asosida yaratilgan biologik faol birikmalar juda xilma-xil tuzilishdagi o'nlab kimyoviy moddalar bilan ifodalanadi [1].

Statistik ma'lumotlarga ko'ra, Evropa aholisining qariyb 10 foizi, O'zbekiston aholisining 6,1 foizi siydik tizimi organlarida patologik o'zgarishlarga ega. Bunday holda, har qanday buyrak kasalligi oxir-oqibat surunkali buyrak etishmovchiligiga olib kelishi mumkin. 1 200 000

1 000 000

800 000

600 000

-Количество: —Количество: ■ Количество: ■ Количество: —Количество: 2014 2015 2016 2017 2018

1.1-rasm. Asosiy diuretiklar tarkibida O'zbekiston Respublikasida sintetik kelib

chiqadigan preparatga bo'lgan ehtiyoj:

1-diakarb; 2-etakrin kislotasi; 3-diklorotiyazid; 4- spironolakton; 5 - mannitol; 6 -furosemid; 7-indapamid; 8-allopurinol.

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

900 000

800 000

700 000

600 000

500 000

400 000

300 000

200 000

100 000

. Ill _ Ill....... ill II. I._ .

/ ✓ f J? f f y ✓ y ✓ / f S J

/ г / r f / / r л? y / y

^ ^ ^ ¿F ^ Ж Ж Ж Л .к*

// </// * 's S 'SSSS

I Количество: —Количество: «Количество: -Количество: ■ Количество: 2014 2015 2016 2017 2018

1.2-rasm. O'zbekiston Respublikasida diuretik asosli o'simlik preparatlariga bo'lgan

ehtiyoj:

1-Kanefron N draje; 2-Uronefron yorlig'i; 3-Renolit kapsulalari; 4-Kanefron N eritmasi; 5-Prostoral yorliq; 6-Nefronorm yorlig'i; 7-Tutukon eritmasi; 8-Noston kapsulalari; 9-Noston siropi; 10-buyrak yorlig'i; 11-buyrak yorlig'i; 12 - Urolesan kapsulalari; 13-Urolesan suyuqligi; 14 - Urolesan siropi; 15-Fitonefron tomchilari.

Urologik kasalliklarda dori vositalarining quyidagi farmakologik guruhlari asos sifatida belgilanadi:

1. Spazmolitik dorilar. Ular ikki guruhga bo'linadi: neyrotrop va miotropik. Birinchisi nerv impulslarini silliq mushaklarga o'tkazishda muvaffaqiyatsizliklar bo'lsa, og'riqni kamaytirish uchun ishlatiladi. Platifillin ko'proq buyuriladi. Miyotrop spazmolitillar mushak tolalarini bo'shatish uchun ishlatiladi. Eng mashhur dori - bu drotaverin [2].

2. Og'riq qoldiruvchi vositalar. Ushbu guruhning preparatlari og'riqni yo'qotishga yordam beradi, masalan, diklofenak yoki baralgin [3].

tr i-Q

0

1 s

P о

p

CTQ

P

N P

P

P.

v¡

3'

о tr

сл'

CTQ vT' P

_. 'c

N fb <5

P- £

P

cr о

X p

IУЗ

с

сл g

О)

>-!

£ О)

à

р.

сл

g

§ 3

CTQ

Ю р

00 ? р-

в 5^

5Г р

3 £

р У.

его p p

О g» к & & о

3- ^ В.

ел"

tr

о tr

О) £

Í2. его р

р

сл h-. р i-i ^

сг р

N

р'

О)

Ё

р

p

v' Р

<уз

Har xil diuretik

ob'ektlar

о

& ^

Р ся

II

^ Pj P Р

к— п, Р ь^

2 CTQ ■ g

vf

О р'

>-! О)

Ё

р

<

p ё

О

О)

ся

О)

& s

р

р^

< & p р

Osmoti к

diureti klar

p

p

В* p

!УЗ

О) p

Kaliy

saqlaydi

gan

diuretikl

H -i

I

a>

CD

P

P

(УЗ

О P

0

1

О p

Saluretiklar

& p' ^

P CTQ P

P

F* о !—t.

О- p

et q

b-i p.

N • •

о p'

* g4

p

p

g

crq

Crq g

rr

v>

О CT

В*

P

О)

>-!

сл &

CT ph. О P

ся N

oí Е " о

iуз

О &

О

< Р

& о. н

£ к Í

о р^ t р &

ся

tr

< Р

В

s

о

3

О)

о

р

g

CTQ Р

ä I

-ё f

Р О

в ^

Р. ся

О)

Р о

£ ^

Vi' R

О р.

£ р-

!УЗ

tr о

ся

£

Р

О)

I

£ р

о

з. S5 • • p о

V

h-к 5'

£J> ся Р О)

ся О)

ЕЛ

ся" О

Е

Р

ÜO р^

£ < crq р

О)

- СГ

N

1

0 tí

1

H

О)

Ï 3

crq

P

V

О

V

CTQ g

£

р

р

В* &

р О)

CTQ g

<

р с В р

13*

S В. g

7Т р CTQ' Í

СГ О

V

зг

О *

£ g* S ^

г* Р

£ §

Р

з

■I

Р &

<

Р

О) tí

crq

г

Si

s &

I

s?*

X

ÏÏ О)

р.

v¡

Ч'

CTQ Р

О)

Crq Р

öd

с

Щ

crq

Р g

О)

Ч5 о tí

£

On

С

сл

£ с

Crq

I &

J5 Crq.

>-! О)

щ

В ?

СГ &

О)

>-!

в*

р

g

р.

11 а ^

X СГ ^ tí a. q

S *

а*

о]

о tí

О) &

< р

crq,

0

1

>-! £

О tí

О) »

g

>-! О

о

>-! о

о

ся О)

tí

crq

tí-¡ Г

p o

1 1 СЯ

Ul tí*

&

p

o ^ •a

m

s

X %

»

tí.

1 p

tí o

í

>-!

o &

o

v>

S-

v>

I"

tí

es

a«

X

51:

a* X

üd 3: ^

H

tr p

O

V3 tí*

< p

В; tí' O 3'

ТЗ Crq tí

R O)

tí

¡L

O p

& crq

S er 8-

<

P tí

О ся

(УЭ tr

tí- ^

i-Q <

P P

* P

V3 p.

O Crq

СГ

tí

P &

СГ

>-!

Ê

P

1

tí

Crq

P

V p

tí*

Crq

P

V3

tí*

g

O

Crq

I

V

ЗГ

tí

0

1

»

II

tí o

o tí

crq tí

P

С

V

в £

g с о

р

tí

Crq g

В. ^ ^

Я о

Е S

3 Э

В 3.

vT' р

3W

s

р 3

BL в р р,

tí з^

Uj

s

54.

г».

Si X

p

tí*

о

CT

s p

&

Bf ^ • О. оо тз"

О) crq

» tí' о м

V

О

р

а ^

& О-

p p

V tí*

О

>-!

О) tí.

V

Crq tí

I tí

tí'

Crq

Г

o'

£ 3

s T3

3 p

СЯ p

^

СЯ

O) &

O)

сл

O)

S-p'

p p

g

o Q

40

Cß ^

0 H

ни Щ

1

ч iß

l-H ¡—I

o >

g

>

w o

È ö Sg

H-1

o

s

ISJ

~ Й

Й g

H ¿

O 00

— 1

to to

O ^

■ 00 vo

в

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH

ISSN: 2181-2489 VOLUME 2 I ISSUE б I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223P

diuretiklarning aksariyati ma'lum sharoitlarda nefrotoksik ta'sir ko'rsatishga qodir ekanligi ma'lum bo'ldi. Ushbu ta'sirlar morfologik jihatdan interstitsial nefrit rivojlanishi bilan tavsiflangan dori kasalligining ko'rinishini o'z ichiga oladi. Bir qator klinisyen dorilar nefritining rivojlanishida yetakchi rolni diuretiklarni qo'llash natijasida rivojlanadigan giponatremiya va gipovolemiyaga ajratadilar [6].

1990-yillarning birinchi yarmida turli mamlakatlarda o'tkazilgan statistik tadqiqotlar muhim faktik materiallarga asoslanib, uzoq vaqt davomida diuretiklarni qabul qilgan odamlarda buyrak hujayrali karsinoma rivojlanish xavfi sezilarli darajada oshganligini ko'rsatdi. L.Opie qo'llanmasida diuretiklarni qo'llashga nisbatan nisbiy kontrendikatsiya sifatida giperlipidemiya, prediabet va diabet, og'ir aorta stenozi, buyrak arteriyasi stenozi, kasal sinus sindromi va boshqalar ko'rsatilgan. Diuretik terapiyaning yon ta'siri sifatida charchoq, yo'tal, gipotenziya qayd etilgan. Simobli diuretiklarni (merkusal, promeran va boshqalar) muntazam ravishda qo'llash bilan yurak mushaklari va buyraklarning hujayralariga ta'sir qiladi, tiazid va tiazidga o'xshash dorilar og'ir oqibatlarga olib keladigan alkaloz va gipokalemiyaga, spironolakton esa, aksincha, giperkalemiyaga olib keladi. Uzoq muddatli foydalanish bilan etakrin kislotasi gepatitga olib kelishi mumkin, sulfanilamid diuretiklar esa oliguriya yoki anuriya, proteinuriya, gematuriya, silindrouriyaga olib kelishi mumkin, keyin esa azotemiya tez rivojlanishi mumkin.

1. Урология. Национальное руководство. Под ред. Лопаткина Н. А.. — «ГЭОТАР-Медиа», 2011. — 1024 с. — ISBN 978-5-9704-1990-8..

2. https://www.vidal. ru/drugs/drotaverine_12607

3. Д. А. Харкевич. Фармакология. — 1999.

4. Обследование ВОЗ в странах свидетельствует о широко распространенном непонимании общественностью устойчивости к антибиотикам: [арх. 1 июня 2019] // Центр СМИ. — ВОЗ, 2015. — Ноябрь.

5. https: //sanas .ru/blog/holecistit/

6. S.S Azizova. Farmakologiya. - 2006. 264-b.

Adabiyotlar