CC BY
0O'ZBEKISTON VA XALQARO MAYDONDA STEM DARSLARI TARAQQIY ETISHI
VA GENDER TENGLIGI
Davlatjonova Moidil Ulug'bek qizi
Nizomiy nomidagi Toshkent davlatpedagogika universiteti Ta'lim muassasalari 1 bosqich magistri
Mohidilqurbonova33@,gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10849502 Annotatsiya: Dunyoda stem darslari rivojlanishi va uning qizlar uchun ham nechoqlik muhim ahamiyat kasb etishi. Bu sohada o'zbekiston va xalqaro miqyosidagi yutuqlar va bu borada olib borilayotgan samarali ishlar natijalari aks etgan.shuningdek, gender tengligi faoliyati natijasidagi bir qancha misollar orqali uning muhimlik darajasi ko'rsatib berilgan. Kalit so'zlar:STEM, qizlar, intelekt, gender, statistika, stereotip.
Kirish: Rivojlanib borayotgan shiddatli zamonda har bir soha rivojlanishi bu har bir davlat va jamiyat uchun birdek muhim masala hisoblanadi. Boshqa sohalar singari stem darslari ham tez fursatda rivojlandi va butun dunyo bo'yicha ommalashib ulgurdi. "stem" inglizcha "science, technology, engineering, maths" so'zlarining qisqartmasi. O'zbekchasiga qisqacha qilib aytganda, stem fanlari ilm-fan, texnologiya, muhandislik va matematika fanlarini o'z ichiga oladi va bu fanlarni yaxlit tarzda o'qitishni anglatadi. Bu ta'lim asosida o'quvchi dunyoda yuz berayotgan muammolarga yechim topishni o'rganadi. Ilm-fanni (sience) yaxshi o'zlashtirish o'quvchiga o'zini o'rab turgan atrof-muhitni yaxshi anglashga yordam beradi. Texnologiya fani insoniyat kelajagi bo'lgan raqamli dunyoga moslashuvchan qiladi. Muhandislik (engineering) bilan o'quvchi muammolarni hal qilish qobiliyatini shakllantiradi, o'rgangan bilimlarini yangi loyihalar yaratish uchun qo'llay oladi. Matematika esa ma'lumotlarni tahlil qilish, xatolarni tuzatish, to'g'ri yechimlar topish uchun kerak. Stem mana shu 4 ta yo'nalishni bir tizimga soladi va jamiyatga innovasiyalar yarata oladigan, muammolarga barqaror yechimlar topa oladigan kadrlarni tayyorlab beradi.
Natija va muhokamalar:Bu yo'nalishdagi o'qitishda fanni yaxshi o'rganish, muammoni hal qilish va mantiqiy fikrlashni o'zlashtirishga urg'u beriladi. Stem o'quvchilarga maktabda, ishda va turli hobbilarda muvaffaqiyat qozonish imkonini taqdim etadi. Masalan, stem'ni turli asboblardan iborat duradgor qutisi deb olsak, uni yaxshi o'zlashtirgan bola qutidan kerakli asboblarni o'zi tanlab olib, istagan narsasini yasay oladi. Ya'ni fanlarning hammasi kerakli, lekin bitta o'zi alohida emas, birgalikda foydali va kutilgan natijani beradi.
Stem fanlarini o'qish davomida o'quvchida quyidagi qobiliyatlar shakllanadi:
• muammoni hal qila olish;
• kreativlik;
• tanqidiy fikrlash;
• jamoaviy ishlay olish;
• mustaqil fikrlash;
• tashabbuskorlik;
• kommunikasiya;
• raqamli savodxonlik.
Stem ilm-fan, texnologiya, muhandislik va matematikani bir-biriga bog'liq holda yaxshi o'zlashtirgan, o'rganganlarini amaliyotda qo'llay oladigan, kompyuterda ishlash ko'nikmalariga ega bo'lgan, ham jamoaviy yaxshi ishlashni, ham mustaqil tashabbuslarni qoyillata oladigan kadrlar tayyorlaydi. Stem fanlarining ahamiyati shundaki, hozir bizga tegishli kasblarning ko'pi yaqin kelajakda avtomatik tarzda ishlaydigan robotlar tomonidan bajarilishi yoki butunlay keraksiz bo'lib qolishi mumkin.
Stem fanlari kelajak kasblarining asosiy qismini tashkil qilsa-da, bu borada malaka yetarli bo'lmasligi hatto aqshda ham kadrlar tanqisligini yuzaga keltirishi mumkin. prognozga
ko'ra, 2025 yilga borib aqshda stem yo'nalishidagi 2 mln ish o'rni kadrlar tanqisligi sabab bo'sh qoladi.Stem darslarida qizlarning faolligini oshirish ularda bu imkoniyat mavjudligini, ular han it bo'yicha mate,atika kabi aniq fanlar bo'yicha ham o'z qobiliyatlarini namoyon qilish mumkunligini isbotlash muhim masaladir. agar maktabdan bu yo'nalishlar ilm-fan va texnologiyaga qanchalik ko'p ta'sir etsa, shuncha yaxshi. qizlarni boshlang'ich va o'rta maktabga jalb qilishni boshlash orqali ularni kelajakda ham bu kasbni egallashlari uchun bir turtki bo'la oladi. yunesko xalqaro tashkiloti tomonidan ham bu masalaga alohida e'tibor qaratilmoqda. yil davomida ular tomonidan dunyoning turli nuqtalaridan aynan qizlar stem darslari joriy qilinishi bo'yicha aniq natijalarga erishilmoqda. masalan:yunesko, shuningdek, lotin amerikasi, sharqiy va janubiy afrikada matematika va fan bo'yicha o'rganishni qiyosiy baholashni hamda osiyoda tegishli tadqiqotlarni qo'llab-quvvatlash orqali mamlakat darajasida strategik ma'lumotlarni yaratdi.
Aayol va erkak o'qituvchilarning o'z-o'zini samaradorligi ko'rsatkichlari, ayniqsa, fan fanlari bo'yicha ko'proq rasmni ko'rsatdi (4-rasm). 4-sinfda 52 ta ta'lim tizimining 17 tasida (33%) erkak va ayol fan o'qituvchilari o'rtasidagi o'z-o'zini samaradorligi darajasida statistik jihatdan sezilarli farq bor edi. 8-sinfda bu 43 ta ta'lim tizimining 15 tasida (35%) aniqlangan. bu farqlar erkak o'qituvchilarning ayol tengdoshlariga qaraganda yuqori darajadagi o'z-o'zini samaradorligi bilan bog'liq edi. ayol fan o'qituvchilari 17 ta ta'lim tizimining 16 tasida (94%) 4-sinfda va 15 ta ta'lim tizimining 13 tasida (87%) 8-sinfda farqlar ko'rsatgan holda, o'zlarining erkak hamkasblariga qaraganda o'z-o'zini samaradorligi pastroq ekanligini qayd etdi. eng katta farqlar 4-sinfda bahrayn, kanada va finlyandiyada, 8-sinfda esa kanada, malta va koreya respublikasida aniqlandi. gruziya ayol fan o'qituvchilarining o'z-o'zini samaradorligini statistik jihatdan yuqoriroq bo'lgan yagona ta'lim tizimi edi. 4-sinfda tengdosh erkak, 8-sinfda esa bu faqat saudiya arabistoni va sloveniyada bo'lgan. matematika bo'yicha, jins bo'yicha o'z-o'zini samaradorligida statistik jihatdan sezilarli farqlarga ega bo'lgan ta'lim tizimlari kamroq edi; ammo, bu farqlar paydo bo'lganida, ular asosan erkak o'qituvchilar orasida yuqori hisobot darajasi bilan bog'liq edi. 4-sinfda 52 ta ta'lim tizimining 4 tasida (8%) erkak va ayol matematika o'qituvchilari o'rtasidagi o'z-o'zini samaradorligining bildirilgan darajasida statistik jihatdan sezilarli farq bor edi. 8-sinfda bu 43 ta ta'lim tizimining 7 tasida (16%) aniqlandi. ayol matematika o'qituvchilari 4 ta ta'lim tizimidan 3 tasida (75%) erkak hamkasblariga qaraganda o'z-o'zini samaradorligi pastroq ekanligini, 4-sinfda va barcha ta'lim tizimlarida 8-sinfda farqlar borligini bildirishgan. malta 8-sinfda. 4-sinf va 8-sinfni baholashda ishtirok etgan ta'lim tizimlari ichida dubay yagona ta'lim tizimi bo'lib, unda ayol matematika va fan o'qituvchilari statistik jihatdan yuqori darajadagi o'z-o'zini samaradorligini qayd etgan. biroq, bu faqat grad uchun to
