CC BY
0O'ZBEK TILIDA INSON HIS-TUYG'ULARINI IFODALOVCHI FRAZEOLOGIZIMLARNING LEKSIK - SEMANTIK XUSUSIYATLARI
Qayumov Dilmurod Ikrom o'g'li
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlar unversitetining Lingivistika (o'zbek tili) yo'nalishi 1- bosqich magistiranti [email protected]
Annotatsiya: Mazkur maqola frazeologizmlarning inson ruhiyatiga ta'sirini o'rganadi. Frazeologizmlar, ya'ni insonlarning o'z hayotlari va kelajagiga oid ijobiy yoki salbiy tasavvurlari, ularning psixologik holati va ruhiyatiga katta ta'sir ko'rsatadi. Maqolada frazeologizmlarning turli turlariga va ularning insonning ichki dunyosiga qanday ta'sir qilishi tahlil qilinadi. Shu bilan birga, frazeologizmlarning psixologik va ijtimoiy omillarga bog'liq jihatlari ham ko'rib chiqiladi. Maqola ruhiyatga ta'sir etuvchi asosiy faktorlarni aniqlash va bu tushunchaning psixologiya fanidagi ahamiyatini ta'kidlashga qaratilgan.
Kalit so'zlar: Frazeologizm, Ruhiyat, Psixologik holat, Ijobiy tasavvurlar, Salbiy tasavvurlar, Ichki dunyo, Psixologik ta'sir, Ijtimoiy omillar
Annotation. This article examines the impact of childhood on the human psyche. Children's systems, that is, positive or negative perceptions of people about their lives and future, have a great impact on their psychological state and psyche. The article analyzes different types of child behavior and how they affect a person's inner world. At the same time, aspects of child behavior related to psychological and social factors are also considered. Affecting the psyche of the article
Key words: My child, Psychology, Psychological state, Positive perceptions, Negative beliefs, Inner world, Psychological impact, Social factors
Kirish:
Frazemalar tilshunoslikda o'ziga xos nutq birliklari bo'lib, ma'nosi odatiy so'z birikmalarining semantik chegarasidan tashqariga chiqadi. Frazeologizmlar muloqotda ifoda go'zalligini, mazmun boyligini ta'minlaydi, chunki ular o'zida xalqning dunyoqarashi, tarixiy merosi va ma'naviy qadriyatlarini aks ettiradi. Frazeologizmlarning leksik va semantik xususiyatlari ularning o'ziga xos nutqiy ifoda vositasi sifatida shakllanishi va til tizimidagi o'rnini belgilaydi.
Frazeologizmlarning Leksik Xususiyatlari:
Frazeologizmlar ko'pincha ma'lum bir so'z birikmalari yoki tayyor jumlalar orqali ifodalanadi. Ular o'z ichiga turli xil leksik birliklarni oladi:
Stabil tarkibiy tuzilish:
Frazeologizmlarni tashkil etuvchi so'zlar ma'lum tuzilishga ega bo'lib, ularning tartibini yoki tarkibini o'zgartirish mumkin emas (masalan, "qo'lga olish" o'rniga "qo'lni olish" deyilmaydi).
Ko'p ma'nolilikka moyillik:
Frazeologizmlar ko'pincha turli kontekstlarda turlicha ma'no ifodalashi mumkin.
Qarindosh so'zlar bilan cheklangan aloqa: Frazeologizmlarda ayrim so'zlar o'z kontekstida yangi ma'no kasb etib, boshqa so'zlarga nisbatan mustahkam aloqada bo'ladi.
Frazeologizmlarning Leksik Xususiyatlari:
Frazeologizmlar ko'pincha ma'lum bir so'z birikmalari yoki tayyor jumlalar orqali ifodalanadi. Ular o'z ichiga turli xil leksik birliklarni oladi:
Stabil tarkibiy tuzilish: Frazeologizmlarni tashkil etuvchi so'zlar ma'lum tuzilishga ega bo'lib, ularning tartibini yoki tarkibini o'zgartirish mumkin emas (masalan, "qo'lga olish" o'rniga "qo'lni olish" deyilmaydi).Ko'p ma'nolilikka moyillik: Frazeologizmlar ko'pincha turli kontekstlarda turlicha ma'no ifodalashi mumkin. Qarindosh so'zlar bilan cheklangan aloqa: Frazeologizmlarda ayrim so'zlar o'z kontekstida yangi ma'no kasb etib, boshqa so'zlarga nisbatan mustahkam aloqada bo'ladi.
Insonning ruhiy holati va uning hayotga bo'lgan munosabati ko'plab omillar bilan shakllanadi. Bu omillardan biri - frazeologizmlarning ta'siridir. Frazeologizmlar - bu insonlarning o'z kelajagi, hayoti, muvaffaqiyatlari va qiyinchiliklari haqida shakllantirgan tasavvurlaridir. Insonlar o'zlari haqida qanday frazeologizmlarga ega bo'lishsa, ularning ruhiy holati va psixologik ta'siri ham shunga mos ravishda o'zgaradi. Frazeologizmlar ko'pincha ichki nizolar, tashqi muhitdan kelgan bosimlar, ijtimoiy talablar va shaxsiy tajribalar natijasida yuzaga keladi. Bu maqolada frazeologizmlarning insonning psixologik va ruhiyatiga bo'lgan tasirini tahlil qilish, shuningdek, frazeologizmlarning salbiy va ijobiy jihatlari haqida so'z yuritiladi. Mavzuning dolzarbligi shundaki, frazeologizmlarning insonning umumiy farovonligi va psixologik holatiga ta'siri kun sayin ko'proq e'tibor qaratilayotgan bir vaqtda, bu fenomenni chuqur o'rganish zaruriyatga aylangan.
Tahlil va Muhokama:
Frazeologizmlarning ijobiy va salbiy turlari mavjud. Ijobiy frazeologizmlar, masalan, insonning muvaffaqiyatga erishish yoki maqsadlariga yetishish borasidagi tasavvurlari uning ruhiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bunday frazeologizmlar, odatda, motivatsiyani oshiradi, ichki resurslarni uyg'otadi va insonni yuksalish sari yo'naltiradi. Misol uchun, kelajakda o'z ishini o'rganib, o'z maqsadlariga erishish haqida o'ylash, insonni ruhiy jihatdan yaxshilanishga undaydi. Shuningdek, o'ziga bo'lgan ishonch va kelajakka bo'lgan ishonch ruhiyatning barqarorligini ta'minlaydi.
Biroq, salbiy farzalagizimlar insonning ruhiyatiga zarar yetkazishi mumkin. Misol uchun, kelajakdagi muvaffaqiyatsizlikka oid tasavvurlar, odamni depressiyaga olib kelishi mumkin. O'ziga ishonchsizlik, o'zini baholashning pastligi va umidning yo'qolishi shaxsning ruhiyatiga salbiy ta'sir qiladi. Salbiy frazeologizmlar odamni ichki izolyatsiya qilish, ijtimoiy aloqalarni cheklash va jismoniy hamda ruhiy salomatlikka zarar yetkazish xavfini tug'diradi. Bu, o'z navbatida, o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish va yangi tajribalarga ochiqlikni pasaytiradi.
Frazeologizmlar insonning ichki dunyosini shakllantiradi, shuning uchun psixologik muammolarni tushunish va ularni hal etish uchun frazeologizmlarga alohida e'tibor qaratish zarur. Shaxsning o'ziga bo'lgan munosabati va kelajakka bo'lgan ishonchi uning hayotining har bir jabhasiga ta'sir qiladi. O'rganishlar shuni ko'rsatadiki, salbiy frazeologizmlar uzoq muddatda ruhiy kasalliklar, stress va yomon kayfiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Aksincha, ijobiy frazeologizmlar odamni baxtli va sog'lom saqlaydi.
Frazeologizmning psixologik va ijtimoiy omillarga bog'liq jihatlarini ham ko'rib chiqish kerak. Odamning oilasi, do'stlari va ish muhitidagi ijtimoiy ta'sirlar uning frazeologizmlarini shakllantiradi. Masalan, ijtimoiy muvaffaqiyatlarga erishgan odamlar, ko'pincha ijobiy frazeologizmlarga ega bo'ladilar. Biroq, ijtimoiy bosim yoki uyatni his qilish kabi ijtimoiy omillar salbiy frazeologizmning paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin.
Frazeologizmlarning ijobiy turlari ko'plab psixologik foydalar keltirishi mumkin. Misol uchun, o'zini ijobiy tarzda tasavvur qilish, o'z maqsadlariga erishish borasida hayotga bo'lgan optimistik yondashuv nafaqat o'ziga ishonchni oshiradi, balki insonni muvaffaqiyatga olib keladigan motivatsiyani ham yaratadi. Insonning o'zini kelajakda muvaffaqiyatli ko'rishi, uning hissiy holatini barqarorlashtiradi va psixologik stressni kamaytiradi. Optimistik frazeologizmlar, shuningdek, salbiy holatlarni engib o'tishga yordam beradi. O'rganishlar shuni ko'rsatadiki, ijobiy tasavvurlar odamlarni yangiliklarga ochiqroq qilish, ularga yaxshi natijalar kutish va o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatmaslikka undaydi. O'zgartirishga va o'sishga tayyor bo'lish, frazeologizmlarning ijobiy ta'sirlaridan biridir.
Biroq, Frazeologizmlarning salbiy ta'sirlari ham juda katta. Salbiy farzalagizimlar, ko'pincha, odamlarni umidsizlikka, o'ziga nisbatan ishonchsizlikka va muvaffaqiyatsizlikdan qo'rqishga olib keladi. O'z kelajagini faqat salbiy nuqtai nazardan ko'rish, insonni noxush holatlar bilan to'ldiradi va ichki qoniqarsizlikka sabab bo'ladi. Salbiy frazeologizmlar, ayniqsa, o'zini past baholash va boshqalarga nisbatan salbiy munosabatni rivojlantirishda namoyon bo'ladi. Bunday tasavvurlar psixologik kasalliklarni, jumladan, depressiya, xavotir va stressni keltirib chiqarishi mumkin. Salbiy frazeologizmlar, shuningdek, o'zgarishga qarshilikni kuchaytiradi va
yangiliklarga nisbatan tasavvurlarni toraytiradi. Bu holat, odamni hech qanday yangilikka ochiq bo'lmaslikka undaydi va hayotda o'sish imkoniyatlarini cheklaydi.
Frazeologizmlarning shakllanishi va rivojlanishi ko'plab omillarga bog'liq. Ularning asosiy manbalari ijtimoiy, shaxsiy va hissiy tajribalar bilan bog'liqdir. Masalan, o'zini kichik va noinsoniy muhitda his qilgan yoki tajriba orttirgan odamlar ko'pincha salbiy frazeologizmlarga ega bo'ladilar. Bunday holatlar odamni ijtimoiy izolyatsiya qilishga, o'zini past baholashga va o'z imkoniyatlariga ishonmaslikka olib kelishi mumkin. Biroq, ijobiy tajribalar, oilaviy qo'llab-quvvatlash va ijtimoiy muvaffaqiyatlar odamni ijobiy frazeologizmlarni rivojlantirishga undaydi. Ijtimoiy va psixologik yordamingizni olgan shaxslar ko'pincha kelajakda muvaffaqiyatga erishish va boshqalarga yordam berish borasida ijobiy frazeologizmlarga ega bo'ladilar.
Frazeologizmlarning shaxsiy rivojlanishga ta'siri ham katta. Ular, ayniqsa, o'zini rivojlantirish va o'z maqsadlariga erishish jarayonida ustuvor ahamiyatga ega. Frazeologizmlarni ijobiy tomonga o'zgartirish, insonni o'z maqsadlariga erishishda yanada barqarorroq qiladi. O'zini muvaffaqiyatli tasavvur qilish, insonni o'z imkoniyatlarini amalga oshirishga undaydi va tashqi omillarga qarshi mustahkam turishga yordam beradi. Shaxsning psixologik holatining barqarorligi va o'ziga bo'lgan ishonch, uning ruhiyatini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu esa, kelajakdagi muvaffaqiyatlarni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Frazeologizmlar, shuningdek, ijtimoiy ta'sirlar orqali ham shakllanadi. Odamlar boshqalarning fikrlariga, oila a'zolari yoki do'stlarining nuqtai nazariga juda sezgir bo'lishlari mumkin. Bu, ayniqsa, bolalik davrida va shaxsiy rivojlanishning boshida muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy ta'sirlar, o'z navbatida, frazeologizmlarning shakllanishiga ta'sir ko'rsatadi. Ijtimoiy qabul qilish yoki rad etilish kabi tajribalar, odamning o'ziga bo'lgan ishonchini yoki shaxsiy tasavvurini o'zgartirishi mumkin. Shuningdek, o'zgalar bilan solishtirish ham frazeologizmlarning shakllanishiga sabab bo'lishi mumkin, bu esa shaxsning o'zini past baholashiga yoki yuqori baholashiga olib keladi.
Shu tarzda, frazeologizmlar nafaqat o'zimizni qanday his qilayotganimizga, balki bizning hayotimizdagi boshqa odamlar va atrof-muhitga qanday ta'sir ko'rsatishiga ham katta ahamiyatga ega. Ijobiy frazeologizmlarni rivojlantirish va salbiylarini boshqarish, insonning psixologik holatini yaxshilash va hayotda muvaffaqiyatga erishish uchun muhim vosita bo'lib xizmat qiladi.
Xulosa:
Frazeologizmlarning leksik va semantik xususiyatlari ularning til va madaniyatning ajralmas qismiga aylanganini anglatadi. Shu boisdan ham frazeologik birliklar tildagi boylikni ifodalaydi, milliy o'ziga xoslikni aks ettiradi va ularning qo'llanilishi tilni go'zallashtiradi, muloqotga boylik baxsh etadi.
Frazeologizmlar insonning ruhiy holatiga katta ta'sir ko'rsatadi. Ijobiy frazeologizmlar insonning ruhiyatini mustahkamlashga yordam beradi, ularning motivatsiyasini oshiradi va hayotga bo'lgan munosabatini yaxshilaydi. Aksincha, salbiy frazeologizmlar depressiya, stress va boshqa ruhiy kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli, Frazeologizmlarning inson ruhiyatiga ta'sirini tushunish va ularga nisbatan to'g'ri munosabatda bo'lish juda muhimdir. Bu mavzu psixologiya fanida yana chuqurroq o'rganilishi zarur bo'lgan bir soha sifatida qoladi. Insonlarning frazeologizmlarini o'zgartirish va ijobiy yo'nalishda shakllantirish, ularning umumiy farovonligi uchun muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Kaplan, D. (2018). Psychology and the Human Mind: The Role of Thoughts in Mental Health. Psychology Press.( Psixologiya va inson ongi: fikrlarning ruhiy salomatlikdagi roli. Psychology Press.)
2. Beck, A.T. (1976). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders. International Universities Press.( Kognitiv terapiya va hissiy buzilishlar. International Universities Press.)
3. Kuhl, J. (2000). Affective Self-Regulation and Motivation: The Role of Emotion in Motivational Processes. Springer.( Affektiv o'z-o'zini boshqarish va motivatsiya: motivatsion jarayonlarda hissiyotning roli. Springer.)
4. Lazarus, R.S. (1999). Stress and Emotion: A New Synthesis. Springer Publishing.
5. Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice-Hall.
