CC BY
5Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-115-119
O'QUV MASHG'ULOT GURUHI BOSQON ULOQTIRUVCHILARIDA MUVOZANAT SAQLASHNI O'RGATISH SAMARADORLIGI
J. Axmatov
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti talabasi Ilmiy rahbar: o'qituvchi F.Ziyayev ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada o'quv mashg'ulot guruhida shug'ullanuvchi bosqon uloqtiruvchilarning bosqon uloqtirishda muvozanat saqlash va sport natijalarini oshirish uchun amaliy tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar: Muvozanat, burilish, aylanishlar tezligi, gavda og'irligi, kuch, yelka, yelka kamari, portlovchi kuch, davomiyligi, bosh miya qobig'i.
KIRISH
Bosqonni dastlabki aylantirish - uloqtirishning ajralmas qismi bo'lib, qolgan harakatlarning to'g'ri bajarilishi shunga bog'liqdir. Dunyoning yeng kuchli uloqtirivchilari dastlabki aylantirishni ikki davrda bajaradilar va bunda bosqon sharini burulishlarini boshlash uchun kerakli tezlikka (13-14 m/sek) harakatlantira boshlaydilar. Bosqonning aylanish yuzasi ufqqa nisbatan 38-40* og'ma bo'ladi. Burilishlar vaqtida esa aylanish yuzasining og'ishi 42-44* gacha oshadi.
Dastlabki aylantirishning birinchi davrasi oyoq va gavdani chala tiklagan holda boshlanadi. Shu bilan birgalikda yelka kamari tos bilan bir yuzada chapga buriladi va uloqtiruvchi to'g'ri uzatilgan qo'llari bilan bosqonni aylanma harakatga keltiradi. Bosqon oldinga - yuqoriga harakatlanayotganida, tahminan chap poy uchining qarshisida bo'lishi lozim. Dastlabki aylantirish vaqtida bosh to'g'ri tutilishi kerak, chunki boshni burish va egish muvozanatni saqlashga to'sqinlik qiladi.
METODOLOGIYA
Oldinga-yuqoriga harakatlanayotgan to'g'ri qo'llar ko'krak balandligiga yetgach, chapga aylana boshlaydi. O'ng qo'l chap qo'ldan balandroq ko'tariladi, keyin ikkala qo'l ham tirsak bo'g'imidan bir oz bukiladi, qo'l panjalari bosh orqasidan, bilaklar esa bosh ustidan aylanib o'tadi. Gavda sal orqaga egilgan bo'lib, tosni oldinga, bukilgan o'ng oyoq ustiga chiqariladi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-115-119
Keyinchalik yelka kamari yuqoridan tushayotgan bosqon ro'parasiga eng oxiriga qadar o'nga buriladi. Qo'llar harakatini davom ettirib, o'nga-pastga tusha boshlaydi, chap qo„l to'g'irlanadi, o'ng qo„l esa tag'in ham ko'proq bukiladi, uning tirsagi pasayadi. Bosqon shari uloqtiruvchining orqasidan uzoqlashib o'tadi; agarda oldindan kuzatilsa, snaryad sportchi gavdasining chap tomonidan ancha uzoqda ekanligi yaqqol seziladi.
Dastlaki aylantirishning ikkinchi davrasi snaryadning o'ngdan-orqadan pastga-oldinga qarab tushish harakati bilan boshlanadi. Uloqtiruvchi harakatning boshlanishida bukilgan qo'lini to'g'rilab, bosqonni gavdasining o'ng tomonidan pastga tushiradi, yelka kamarini esa tos bilan bir tekislikka chapga buradi.
Shundan keyin birinchi davradagi aylantirish harakatlari takrorlanadi, lekin bunda chap qo'lning yuqoriga siljiyotgan vaqtidagi aylanishi ertaroq boshlanadi. Gavda og'irligini o'ng oyoqqa o'tkazayotganda bu oyoq kuproq bukuladi, gavda esa orqaga kuproq engashadi. Bosqon uloqtirish - bu maqsadga muvofiq harakatlarning murakkab tuzilgan tizimidir. U tarkibiga kiradigan ma'lum miqdordagi oddiy va murakkab elementlarni birlashtiradi (dastlabki tebranish, burilish va yakuniy harakat). Ushbu elementlar shartli ravishda bosqichlarga bo'linadi. Shunday qilib, burilishlar bitta qo'llab-quvvatlovchi va ikkita qo'llab-quvvatlanadigan fazalardan iborat bo'lib, yakuniy harakat uloqtiruvchi tanasining yuqori yoki pastki bo'g'inlari tomonidan snaryadga faol ta'sir qilish bosqichiga bo'linadi. uloqtirishni boshlashdan oldin, uloqtiruvchi aylananing orqasida sektorga orqa tomoni bilan turadi.
Oyoqlarning kengligi 50-80 sm gacha, bosqon chap qo'lda olinadi. bosqonning dastasi barmoqlarning o'rta falangalariga joylashtirilgan. Chap qo'lning barmoqlari o'rta va tirnoq falanjlarini birlashtirgan bo'g'in tomon egilgan. O'ng qo'lning to'rt barmog'i chap tomonning xuddi shu nomidagi barmoqlariga joylashtirilgan. O'ng qo'lning bosh barmog'i chap qo'lning ko'rsatkich barmog'iga, chap qo'lning bosh barmog'i esa o'ng barmoqning ustiga qo'yilgan. Dastlabki aylanishlar boshlanishidan oldin, sportchi bosqonni aylanaga yoki aylananing orqasiga o'ngdan orqa tomonga qo'yadi, biroz egilib, tana vaznini o'ng oyoqqa ko'proq uzatadi, shu bilan birga elkama-kamarni o'ngga va tanani oldinga ozgina egish. Ushbu holat qo'llarni to'g'rilashga va yelka mushaklarini bo'shatishga imkon beradi. Oldindan aylanish qo'llar, yelka-kamari va oyoq mushaklari faol ishtirok etishidan boshlanadi. Avval oyoqlarning kuchliroq mushaklari, so'ngra tanasi, elkalari va qo'llari ishtirok etishi juda muhimdir.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-115-119
MUHOKAMA
Uloqtirish paytida chapga yuqoriga ko'tarilgan vaqtida, sportchining boshidan biroz yuqoriroqqa yuboriladi. bosqon sportchining oldida turgan paytda, oyoqlari deyarli to'g'rilanadi va tana og'irligi ikkala oyog'iga teng taqsimlanadi, elkalari va tos suyaklari o'qlari bir-biriga to'g'ri keladi. Bosqonning chapga yuqoriga qarab harakati chap tizzaning proektsiyasidan o'tgandan so'ng boshlanadi, bosqonning yuqoriga ko'tarilishi bilan bir vaqtda, uloqtiruvchi tanasi va yelkalari chap tomonga buriladi. Snaryad yelka darajasiga etganida, qo'llar tirsak bo'g'inlarida egila boshlaydi va elkalar o'ngga buriladi. Snaryad uloqtiruvchi orqasida traektoriyaning eng yuqori nuqtasida joylashgan, yelka va tos suyagi o'qi to'g'ri keladi. Qo'llar tirsak bo'g'imlarida bukilgan, tanasi biroz orqaga burilgan. Orqaga qarab harakatlanish bir vaqtning o'zida uloqtiruvchining tanasi va yelkalarini o'ng tomonga burish bilan birga keladi. Bu qo'llarni to'g'rilashga erishadi va tana va elkalarni o'ng tomonga burab, tos suyagining chap tomoni mushaklari, tana uzatiladi, bu ularni keyingi faol ishlarga tayyorlaydi.
Ikkinchi oldingi aylanish birinchisiga o'xshash tarzda amalga oshiriladi, faqat baquvvatroq va katta amplituda bo'ladi. Burilish boshidagi bosqonning tezligi 13-14 m/s ga etishi kerak. Dastlabki aylanishlar o'q yoki harakatning traektoriyasining pastki nuqtasini o'ng tomonga bir oz siljishi bilan frontal yoki frontal tekislikda amalga oshiriladi, bu esa uloqtiruvchi tanasi va yelkasining chap tomoni mushaklarining ishlashi uchun qulay shartlar yaratadi. burilishlarda vertikal aylanish o'qini o'rnatish. Shuning uchun, dastlabki aylanishlarni amalga oshirish jarayonida elkalar o'qining tos tizmasiga nisbatan chapga va o'ngga burilishi bir xil emas. Odatda, tos suyagi o'qi va elkalar chap tomonga burilganda 50 ° dan oshmaydi, o'ngga esa 70-90 ° ga etadi.
To'g'ri uloqtirish bilan har bir navbatdagi burilish oldingisiga nisbatan tezroq bajariladi, harakatlar silliq tezlashadi. Tananing moyillik burchaklari va uning bo'g'inlari, shuningdek har bir burilishdagi bo'g'imlarda bukilish doimo o'zgarib turadi. Burchaklarda bitta va ikki yotoqli fazalar mavjud. Bolg'a tashlashda burilishlar snaryad to'pi ikkinchi va dastlabki aylanishda yoki biroz oldinroq elkama darajasiga etgan paytdan boshlanadi. Ular umumiy og'irlik markazining pasayishi va chap oyoqqa biroz siljish bilan boshlanadi. Keyin tana va elkaning mushaklari ishga kiradi. Birinchidan, snaryad kuchli tezlashuvchi pastga va oldinga harakatlarda harakat qiladi. Pastki nuqtadan o'tgandan so'ng, uning harakati yuqoriga va orqaga qarab boshlanadi. Bu vaqtda sportchi chap oyoqning tovonida aylana boshlaydi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-115-119
Uloqtiruvchi tanasining umumiy og'irlik markazi o'ng oyog'iga ozgina siljitilib, uni keyinchalik faol olib tashlash va bitta tayanch holatiga o'tish uchun qulay sharoitlar yaratiladi. Bir martalik tayanch holatida sportchi vertikal aylanish o'qini va apparatning harakatining katta amplitudasini saqlab turishi kerak. Buning uchun qo'llar to'g'ri ushlab turiladi, tos suyagi va elkalarining o'qi bir tekislikda joylashgan. Uloqtiruvchining nigohi snaryad tomon yo'naltiriladi. Qo'llar, elkalar, tana va tos mushaklari go'yo faol ishdan "o'chirilgan"; ular snaryad harakatining foydali tekisligini va vertikal aylanish o'qini saqlab turishlari kerak. Ayni paytda o'ng oyoq mushaklari faol ish olib boradi, snaryad harakatini ortda qoldiradi.
TAHLIL NATIJALARI
O'ng oyoqning joylashishi faol ravishda amalga oshiriladi, bu ekstansor mushaklarini zudlik bilan snaryadni tezlashtirish ishiga kiritish uchun muhimdir. Shuni ta'kidlash kerakki, o'ng oyoqni qo'yish vaqtida tananing umumiy og'irlik markazi biroz pasayadi, bu esa, avvalambor, oyoq mushaklarini ishga kiritish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Uloqtirishning ikki yotoq holatiga o'tishi bilan ikkinchi burilish boshlanadi va harakatlar aylanishi takrorlanadi. Uchinchi burilish xuddi shu tarzda amalga oshiriladi, faqat tanani burilishdan burilishga to'g'rilashdagi farq, snaryadning sezilarli markazdan qochiruvchi kuchining qarama-qarshi ta'siridan kelib chiqadi. 70 metrdan yuqori uloqtirishlarda 60-120-180 kg.
Bolg'a tashlashda "uloqtiruvchi-o'q otish" tizimining o'zaro ta'sirining ikkita muhim xususiyati mavjud. Ikki qo'llab-quvvatlash bosqichida uloqtiruvchi snaryadga faol ta'sir qiladi. Bitta qo'llab-quvvatlash holatida snaryad tizimning etakchi bo'g'ini hisoblanadi. Aylanish tezligi asosan ikki tayanch holatida olinadi va faol aylanish chap oyoqning ishi va o'ng oyoqni o'z atrofiga itarish bilan boshlanadi. Uchinchi navbatda bitta tayanch bosqichi tugagandan so'ng, o'ng oyoqni tayanchga qo'yib qo'yish paytida, yakuniy harakat boshlanadi. Uloqtirish paytida uni uloqtirish harakati ikki tayanch bosqichidagi harakatdan farq qilmaydi va ayni paytda yelkalarning o'qi frontal tekislikda tos suyagi o'qiga to'g'ri keladi, uloqtiruvchi oyoqlarini asta-sekin to'g'rilaydi. Ayni paytda snaryad bo'shatilgan paytda uloqtiruvchining tanasi og'irligi ikki oyog'iga teng taqsimlanadi.
Oxirgi harakat avvalgi burilishlardan kelib chiqishi kerak va bu ularning davomidir. U vertikal aylanish o'qini saqlab, snaryadning maksimal mumkin bo'lgan radiusi bo'ylab amalga oshiriladi.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 6 | Juni, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-6-115-119
XULOSA
Hozirda ko'pchilik sportchilar bosqonni to'rt burilishdan uloqtirishmoqda, lekin cheklangan doiradagi radius (2135 mm) tovondan to oyoqqa to'rtta burilish yasashga imkon bermaydi, shuning uchun sportchilar birinchi burilishni chap oyog'ining bosh barmog'ida harakat qilmasdan bajaradilar. uloqtirish tomon aylanada.
To'rt burilishdan bosqonni uloqtirishda harakatning boshlanishi sekinroq bo'ladi va keyingi burilishlarning harakatini silliqroq tezlashtirish mumkin. To'rt burilish yuqori antropologik ma'lumotlarga (bo'yi, vazni) ega bo'lmagan otuvchilar tomonidan ko'proq qo'llaniladi. Ammo bu kichik bo'yli va og'irlikdagi otishchilar faqat to'rt burilishdan otish kerak degani emas. Boshlang'ich otish uchun burilish soni muhimdir.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasining "Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida"gi qonuni. 04.09.2015 yil
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chara-tadbirlari to'g'risida"gi PQ-3031-sonli Qarori. 03.06.2017
yil.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Sog'lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chara-tadbirlari to'g'risida"gi PF-6099-sonli Farmoni. 30.10.2020 yil.
4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "2024-yil Parij shahrida (Fransiya) bo'lib o'tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya o'yinlariga O'zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash to'g'risida"gi PQ-5281-sonli Qarori. 05.11.2021
yil.
5. https://yuz.uz/uz/news/pandemiya-davrida-iismoniy-tarbiya-va-sport-sohasi-qanday-rivojlanmoqda
6. https://olympteka.ru/sport/athletics/calendar/13/19.html
7. https://worldathletics.org/results/world-athletics-championships/2019/iaaf-world-athletics-championships-doha-2019-7125365
8. https://uzathletics.uz/2020-god
