CC BY
38ADAPTIV SPORT O'YINLARINI (VOLEYBOL) O'QITISH METODIKASIDA
HARAKAT USLUBLARI VA QOIDALARI
Lola Tilopovna Davlatova
O'Zdjtsu
ANNOTATSIYA
Yurtimizda mustaqillik yillarida aholining, ayniqsa, yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug'ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratildi, sport musobaqalari orqali yoshlarda o'z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo'lgan ishonchni mustahkamlash borasida bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda.
Kalit so'zlar: Para voleybol, adaptiv, amputatsiya, faza, standart, vertikal, kombinatsiya, texnik, innavatsion, traektoriya
Dolzarbligi. Yurtimizda mustaqillik yillarida aholining, ayniqsa, yosh avlodning jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan muntazam shug'ullanishi uchun zamon talablariga mos shart-sharoitlar yaratildi, sport musobaqalari orqali yoshlarda o'z irodasi, kuchi va imkoniyatlariga bo'lgan ishonchni mustahkamlash borasida bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda.
Mamlakatimizda paralimpiya sporti sohasida amalga oshirilib kelayotgan tizim orqali bugungi kunda nufuzli xalqaro maydonlarda Vatanimiz bayrog'ini baland ko'tarib kelayotgan mashhur sportchilar yetishib chiqmoqda. Eng muhimi, ushbu musobaqalar yoshlarimizni ommaviy tarzda sportga, sog'lom turmush tarziga oshno qilish vositasiga aylanmoqda.
Jismoniy imkoniyati cheklangan va nogironligi bo'lgan shaxslarga sport bilan shug'ullanish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta'minlash va davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash maqsadida, bugungi kunda aholining barcha qatlamini jismoniy tarbiya va ommaviy sport bilan qamrab olish, mamlakatimizning barcha hududida jismoniy tarbiya va ommaviy sport inson va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma'naviy sog'lomlik yetuklikning asosiy shartlaridan biri ekanligini faol targ'ib etish, yoshlarga o'z qobiliyat va iste'dodlarini ro'yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular orasidan sport sohasida alohida iqtidor egalarini saralab olish va maqsadli tayyorlash tizimini takomillashtirish kabi masalalar tizimidagi muammolarni bartaraf etish borasida bir qator tashvqot va targ'ibot ishlari amalga oshirilib kelinmoqda.
O'rgatish uslublari. Para voleybolda amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va samarali natijalarga erishishda asosan harakatlarni bajarish aniqligiga e'tibor qaratilishi lozim. Ayniqsa to'p bilan ishlash, to'p bilan bajariladigan harakatlarni aniq bajarilishiga
e'tibor berish talab etiladi. Adaptiv sport o'yinlarini (voleybol) o'qitish metodikasida harakat uslublari qoidalari asosan para voleybolchining harakatiga qaratiladi.
Harakat - bu asosiy o'yin harakatlariga tayyorgarlik ko'rish uchun maydonni tanlashda o'yinchining harakati, uning muvaffaqiyati ular qanchalik puxta tayyorlanishiga bog'liq bo'lishi lozim bo'lgan jarayondir.
Para voleybolda harakatlar asosan ularni qo'llab-quvvatlash va qo'llar harakatini faolligini ta'minlash asosida amalga oshiriladi.
Amputatsiya qilingan oyoq tizzaga egilgan holda, tovon qisimga ma'lum bir darajada yo'naltirilgan holatda ya'ni oldinga egilish va ikkinchi sog'lom oyoq ham tizzadan bukilgan va tashqariga bukilgan holda harakatlanish amalini bajarishi mumkin bo'ldi.
Sog'lom qo'llardagi harakatlar oyoqning tirgak qismi bilan itarish harakati tufayli sodir bo'ladi.
Tizzadan pastki qismda ikkala oyoq bo'lmaganda, ikkala oyoq ham tizzada egiladi: biri ichkariga, ikkinchisi tashqi tomonga.
Asosiy harakatlar qo'llardagi harakat tufayli sodir bo'ladi. Harakat paytida tizzadan yuqorisida bir oyoq bo'lmaganda, sog'lom oyoq tizzaga egilib, tashqariga yo'naltiriladi.
Harakat sog'lom oyoqning ichki qismini itarish va pog'onani polga surish orqali amalga oshiriladi. Ikkala oyoq ham amputatsiya qilinganda, harakatlar qo'llar orqali amalga oshiriladi.
Mashg'ulot jarayonida ikkita bosqichli harakatlar mavjud. Birinchi bosqichda asosiy e'tibor qo'llarning to'g'ri joylashishiga, ayniqsa barmoqlar va qo'llarning to'p bilan ishlash paytidagi holatiga qaratiladi.
Murabbiyning ikkinchi bosqichida raqib to'pni aniq tashlaganida, qo'llar va barmoqlarning harakatlarini to'liq muvofiqlashtirishga qaratilgan mashqlar qo'llaniladi. Bunday mashqlar o'rganish paytida asosiy mashqlar hisoblanadi. Ular mashqlarni o'zlashtirgandan keyingina maxsus mashqlarga o'tadilar, bunda to'pni uzatish o'yinda bo'lgani kabi amalga oshiriladi.
To'g'ridan-to'g'ri va yon tomondan zarbalarni amalga oshirish harakati. Bu harakatni bajarish asosan yon hujumning samarali usuli bo'lib, to'r ustida o'tib keyingi maydonga aniq tushishi zarur bo'lgan zaruriy holatdir. Asosiy va eng keng tarqalgan usul - bu harakatda to'g'ridan-to'g'ri hujum qilish harakatidir. Bu zarbali harakatdan keyin to'pning yo'nalishi voleybolchining harakat yo'nalishiga to'g'ri keladi.
Para voleybolda, xujum harakatlarini amalga oshirayotganda, sakrash, sakragan holdagi harakat holatlari va yana dastlabki holatiga qaytish kabi hujumning individual bosqichlari yoki pastki bosqichlari hisobga olinmaydi. Chunki bu sport turning asosiy qoidalariga mos kelmagan harakat qoidalarini bajarish o'yinda taqiqlangan holat hisoblanadi.
To'pni o'yinga tashlash holat harakatlarini bajarishda asosiy e'tibor kerakli harakatlarni tanlashga qaratiladi. O'yinchining to'rga qarab harakatlanishi to'pning traektoriyasiga bog'liq:traektoriya qanchalik baland bo'lsa, harakat tezligi shunchalik past bo'ladi yoki aksincha.
Bir zarbani amalga oshirayotganda, para voleybolchi tebranma harakati bilan ikkala qo'lni oldinga qarata yo'naltiradi. Bir joydan ikkinchi joyga siljish harakatlarini amalga oshirganidan keyin bir qo'l yelka balandligi darajasida ushlab turiladi, keying ishchi qo'l harakatlanayotganda, tirsaklar bir birlariga yaqin holatga kelishib bir oz egilish hosil qilingan holda, elka orqaga tortiladi, tanasi sal egilgan holatni amalga oshiradi. Shuni yodda tutish kerakki, para voleybolda har bir keyingi harakat oldingisidan ko'ra, eng yaxshi shartlarni bajarishi kerak.
To'pga zarba berish tananing keskin burilishi va qo'lning oldinga harakatlanishi bilan boshlanadi. Bunda albatta tirsak yana qo'lni ushlab turadi. Yakuniy harakatlarning samaradorligi siljish amplitudasining kattaligiga va harakatning asosiy bosqichida ushbu harakat davomiyligining kamayishiga bog'liq.
Bajarish usullari: Qo'l bilan to'pni harakatlantirish va to'pni uzatishdagi zarba holatlari vertikal o'qdan chapga o'tayotganda, zarba harakatida qo'l kichik maydon bo'ylab oldinga - o'ngga siljiydi, shunda qo'l yuqoridan va o'ngdan to'p tomon harakatlanadi. Shu bilan birga qo'llar hamda bosh barmoq yuqoriga ko'tariladi.
Qo'lning harakati bilan birga chap yelka biroz oldinga suriladi. To'pni urgandan so'ng, qo'l oldinga - pastga tushiriladi.
Zarba harakatida o'ng tomonga harakatlanayotganda, qo'l chapdan yuqoriga ko'tarilib, chap tomondan oldinga siljiydi. O'ng qo'lning bosh barmog'i esa pastga tushirilgan holatda bo'ladi, chap elka biroz ko'tarilgan holatda bo'ladi.
To'pga zarba bergandan so'ng, qo'l bir oz pastga tushadi va to'p havodagi harakat yo'nalishi uchish ko'rinishini beradi
Aldamchi zarba usullari. Ba'zan o'yinda to'pni to'rga yaqinroq yo'naltirish, uni to'siq ustiga yoki himoyalanmagan joyga tashlash muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Bu holat texnik harakatlarni amalga oshirishning bir ko'rinishidir.
Kutilmagan holat harakatida to'siqning tepasida aldayotganingizda, qo'l to'g'ridan-to'g'ri zarba berish bilan bir xil tarzda harakatlanadi: u yuqoriga ko'tariladi, biroz egilib, tirsak oldinga suriladi; zarba berishdan oldin, qo'l deyarli cho'zilganida, bilak oldinga siljishni to'xtatadi va keskin ravishda yuqoriga qarab cho'ziladi. O'yin vaqtida hujumli zarbalar berishda bir qancha xatolarga duch kelish mumkin.
O'yin kombinatsiyalarini aniq amalga oshirishda yetakchi mashqlardan foydalanish maqsadga muvofiq sanaladi.
1. Hujum zarbasini taqlid qilish. Qo'l tirsagining tebranishiga va o'sha holatda qo'lning tirsak qismining tekislanishiga va qo'lning yakuniy harakatiga e'tibor bering.
2. Devorga qarama-qarshi yakka holda turib bajariladigan mashqlar: tennis to'pini polga devorga qarshi urish bilan uloqtirish, to'pni otish paytida qo'lni tekislash va albatta qo'lning oxirgi harakatiga e'tibor berish;
3. To'rda bajariladigan mashqlar:
a) tennis to'pini to'rning ustiga qarama-qarshi tomonga uloqtirish; tirsak qo'shilishidagi holatlarga, tekislanishiga va qo'lning yakuniy harakatiga e'tibor bering;
b) to'pni ikki qo'l bilan to'r orqali qarama-qarshi tomonga uloqtirish; qo'llarni tirsak qo'shilishida tekislash va qo'llarning yakuniy harakatiga e'tibor bering.
Para voleybolda harakat uslublari orqali amallarni bajarishda yordamchi maxsus mashqlar:
S Juft (juftlikda) holatda bajariladigan mashqlar: sherik to'pni qo'lida o'yinchining oldida, undan 15-20 sm masofada cho'zilgan qo'l balandligida ushlab turadi. To'p bilan ishlash paytida qo'lning yakuniy harakatida qo'lni oldinga cho'zilishiga e'tibor bering. S Xuddi shu holatda, lekin sherik to'pni yuqoriga yo'naltirish holatiga e'tibor bering.
S Raqib hujumni amalga oshirishda asosiy harakatni pastki qismdan keyin avval 4-
zonadan, keyin 2 va 3-zonalardan zarba berishiga ahamiyat berish. Xulosa. Para voleybolda harakat uslublari va qoidalari bo'yicha amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va sport musobaqalarida raqobatning oshib borishi va amaliy mashg'ulotlarni ta'siri sifatida eng yuksak natijalarga erishish imkoniyatlari kengayib bormoqda.
REFERENCES
1. Бобомуродов Норпулат Ширинович Структуры физической подготовленности курашистов // Вестник науки и образования. 2020. №4-2 (82). обращ).
2. Sherali Hoshimovich G'Ofurov Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7qisqa-masofaga-yuguruvchi-sportchilarni-mashg-ulotlarini-rivojlantirishning-usullari (дата обращения: 22.01.2022).
3. Bobomurodov, Norpo'lat Shirinovich. "Kurashchilarning jismoniy tayyorgarligi tuzilmalari".Fan va ta'lim axborotnomasi 4-2 (82) (2020).).ения: 24.12.2021
4. Mirjamolov M.X., Odilov R.F., Zokirov d.r.salomatligi nogironat imkoniyatlari bo'lgan o'quvchilarning maxsus Jismoniy tarbiyasini takomillashtirish // Jismoniy tarbiya va sportning dolzarb muammolari. - 2020. - S. 20-23.
5. Sherali Hoshimovich G'Ofurov, Dilshod Baxtiyor O'G'Li Baxtiyorov, Umid Abdugaforovich Saidov MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH // Scientific progress. 2022. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7maktabgacha-
yoshdagi-bolalarni-yengil-atletika-mashqlari-orqali-mashg-ulotlarini-tashkil-etish (дата обращения: 04.02.2022).
6. Н. Ю. Валиева, Р. Ф. Одилов Методы развития эффекта тонусных рефлексов при детском церебральном параличе с помощью фитбольной гимнастики // Academic research in educational sciences. 2021. №11. (2021): 966-972.
7. Н. Ю. Валиева. "Рейтинговый уровень упражнений специально двигательной подготовки в учебно-тренировочном процессе юных спортсменов" Academic research in educational sciences, no. 3, 2020, pp. 1266-1271.).
8. Л. Б. Собирова Эффективность использования специальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников // Academic research in educational sciences. 2021. №5.
9. Собирова Лайло Бахромовна Эффективность использования специальных упражнений для предупреждения сколиоза у учеников начальных классов // Современное образование (Узбекистан). 2019. №10 (83).
10. G'ofurov S. H. Malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. -№. 4. - С. 309-313.
11. Миржамолов М.Х Валиева Н.Ю. Дифференцированная программа занятий физической культуры для учащикся с ограниченными физическими возможностями Физическая культура и спорт / Медико-биологические основы физической культуры и спорта страницы14-19 2020
12. СА ЮНУСОВ Особенности периодизации тренировочного процесса высоко квалифицированных парапауэрлифтёров- Фан-Спортга, 2021
13. СА ЮНУСОВ Pоль и значимость психологической подготовки паралимпийцев пауэрлифтёров высокой квалификации- Фан-Спортга, 2020
14. Гофуров Шерали. Nogironlar aravachasidan foydalanadigan umurtqa pog'onasi shikastlangan yoshlarning adaptiv jismoniy tarbiyasi. международная научно-практическая онлайн конференция 2021/4/24
15. Сабирова, З. Б. (2021). Иностранный язык как компонент профессиональной подготовки студентов вуза физической культуры. Academic Research in Educational Sciences, 2(11), 973-979. doi: 10.24412/2181-1385-2021-11-973-979
16. Гофуров Шерали. Jismoniy tarbiya vositalari orqali sportchilarni o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirish. 2020/6/5 МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ ОНЛАЙН КОНФЕРЕНЦИЯ ISSN. - 2021. - С. 2181-1601 468
17. Светличная Н.К. Вопросы повышения физической активности подростков и молодежи в современных условияхВ сборнике: Физическое воспитание и спорт в высших учебных заведениях. Сборник статей XVII Международной научной конференции. В 2-х частях. Белгород, 2021. С. 107-110.
18. Svetlichnaya N.K. Integral approach in assessing the functional state of adaptive and healthy physical cultureB сборнике: . Материалы XXVI Международного научного Конгресса. Под общей редакцией Р.Т. Бурганова. г. Казань, 2021. С. 412414
19. Светличная Н.К Повышение эффективности применения средств адаптивной физической культуры и спорта у детей и подростков с ограниченными возможностями здоровья.В сборнике: Олимпийский спорт и спорт для всех. Сборник научных трудов, представленных на XXIV Международный научный конгресс. Казань, 2020. С. 361-364.
20. Л. Т. Давлатова Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машгулот жараёнида ва илмий назарий сохдда ривожлантириш // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/bolalar-tserebral-falazhida-zhismoniy-tayyorgarlikni-mash-ulot-zharayonida-va-ilmiy-nazariy-so-ada-rivozhlantirish (дата обращения: 12.01.2022).
21. Абдиев Ш. А. Планирование тренировочной нагрузки высококвалифицированных легкоатлетов с пораженим опорно-двигательного аппарата //Современное образование (Узбекистан). - 2021. - №. 1 (98).
22. Abdurakhmonovich A. S. Planning of training load of highly qualified athletes with locomotor system damage Page 1 European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. 8 No. 10, 2020 Part II ISSN 2056-5852 Progressive Academic Publishing, UK Page
23. ЕОФУРОВ Ш. Х. БОЛАЛАР ВА УСМИРЛАР СПОРТ МАКТАБЛАРИДА БОШЛАНЕИЧ ТАЙЁРЛОВ ГУРУ^ИДА ШУЕУЛЛАНУВЧИ ЕНГИЛ АТЛЕТИКАЧИЛАР МАШЕУЛОТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ //Фан-Спортга. - 2020. - №. 5. - С. 38-40.
24. Физическое воспитание школьников в инклюзивном образовании. "SCIENTIFIC PROGRESS" Scientific Journal ISSN: 2181-1601 // Volume: 1, ISSUE: 6. Апрель 2021 йил
25. Ruhiddin Faxriddinovich Odilov, Nilufar Yusufjon Qizi Valiyeva Sensor tizimida nuqsoni bo'lgan bolalar mashg'ulotlarini kompleks nazorat qilish // Scientific progress. 2021. №8. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/sensor-tizimida-nuqsoni-bo-lgan-bolalar-mashg-ulotlarini-kompleks-nazorat-qilish (дата обращения: 13.01.2022).
26. M. X.Mirjamolov, R. F.Odilov, N. Y.Valiyeva, D. B.Baxtiyorov Ko'rish qobilyatida nuqsoni bo'lgan talabalarda harakat koordinatsiyasini rivojlantirish uslubiyati // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ko-rish-qobilyatida-nuqsoni-bo-lgan-talabalarda-harakat-koordinatsiyasini-rivojlantirish-uslubiyati (дата обращения: 22.01.2022).
27. Bahodir Hoshimovich G'ofurov. Paralimpiya bo'yicha yengil atletikachilarining musobaqada ishtirok etish sinflari. 2020/9/6 МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ ОНЛАЙН КОНФЕРЕНЦИЯ ISSN. - 126 - 2020.10.09
28. Гофуров Шерали. Jismoniy tarbiya vositalari orqali sportchilarni o'z-o'zini rivojlantirish qobiliyatlarini shakllantirish. 2020/6/5 МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКАЯ ОНЛАЙН КОНФЕРЕНЦИЯ ISSN. - 2021. - С. 2181-1601 468
29. G'Ofurov S. H., Baxtiyorov D. B. O. G. L., Saidov U. A. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI YENGIL ATLETIKA MASHQLARI ORQALI MASHG'ULOTLARINI TASHKIL ETISH //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 557-562.
30. Бердиева Ч. А. Жисмоний имконияти чекланган талабалар организмининг функционал хдтатини бахрлаш усули //Academic research in educational sciences. -2021. - Т. 2. - №. Special Issue 1. - С. 94-100.
