CC BY
78
УДК 8Т2 ББК 83.3 (2Т)
Рацабов Боҳир Мукаммилович,
аспиранти кафедраи журналистика ва назарияи тарцумаи ДДХ ба номи акад.
Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Раджабов Бохир Мукаммилович,
аспирант кафедры журналистики и теории перевода Худжандского государственного университета им. акад. Б.Г.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Radjabov Bokhir Mukammilovich,
post-graduate of the department of journalism and theory of translation under Khujand State University named after acad. B.Gafurov (Tajikistan, Khujand)
Е-MAIL: [email protected]
Ключевые слова: современная таджикская литература, проза Лоика Шерали, публицистика, государственный статус языка, языковые проблемы, чистота языка
В статье подвергаются научному осмыслению публицистические статьи известного таджикского поэта Лоика Шерали, отражающие важные процессы национального строительства и ставшие в первые годы национальной независимости духовной основой в деле подъема национального самосознания и становления национальной идентичности. Также в статье освещены идеи и предложения Лоика Шерали как истинного борца за национальную независимость по всем аспектам и направлениям формирования государственности, в частности по вопросам сохранности чистоты таджикского языка и его роли как государственного языка в укреплении национального суверенитета.
Key words: modern Tajik literature, Loik Sherali S prose, publicistics, language statal status, linguistic problems, purity of language
The article dwells on a scientific comprehension ofpubliscistic articles of the Tajik poet Loik Sherali reflecting the important process of national building; the latters having become a spiritual basis in the cause of an upsurge of national self-consciousness and formation of national identity in the first years of national independence. The authors elucidated the ideas and suggestions of Loik Sherali as a genuine champion for national independence on all the aspects and trends concerned with the formation of statehood; the issue of preservation of Tajik language purity and its role in consolidation of national sovereignty being highlighted intensively.
Нимаи дувуми асри ХХ дар ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии шӯравӣ дигаргуниҳои назаррас ба вуқӯъ омаданд. Табиист, ки ин таҳаввулот ба инкишофи публитсистикаи тоҷик таъсири босамаре расонид. Публитсистони тоҷик бо истифода аз вазъият воқеаву рӯйдодҳои мушаххасу ҳаётӣ ва ҳодисаҳои муҳими рӯзмарраи зиндагиро мавриди таҳлилу муҳокима қарор доданд. Дар давраҳои муайяни адабиёти
НАЗАРЕ БА ОСОРИ ПУБЛИТСИСТИИ ЛОИҚ ШЕРАЛӢ
О ПУБЛИЦИСТИКЕ ЛОИКА ШЕРАЛИ
THE VIEW UPON PUBLICISTIC WORKS OF LOIK SHERALI
79
Раҷабов Б.М. Назаре ба осори публитсистии Лоиқ Шерали
муосир адибон Мирзо Турсунзода, Ҳаким Карим, Алӣ Хуш, Ҷалол Икромӣ, Раҳим Ҷалил, Абдусалом Деҳотӣ, Аъзам Сидқӣ, Фазлиддин Муҳаммадиев, Мутеулло Наҷмиддинов, Ибод Файзуллоев, Бахтиёр Муртазоев, Ӯрун Кӯҳзод, Нур Табаров, Иноят Насриддин ва дигарон ба рутттди публитсистика саҳм гузоштанд.
Дар қатори ин гуна қаламкашон Лоиқ Шералиро низ метавон ном бурд, ки дар баробари такмили эҷоди бадеӣ - офаридани шеъри ноб ва рушди шеъри муосир оид ба масъалаҳои муҳими забон, адабиёт, маънавият, фарҳанг ва эҷодиёти адибони гузаштаву имрӯз асарҳои пурарзиши илмӣ-публитсистӣ таълиф кардааст. Дар силсилаи гузоришу мусоҳибаҳои ин суханвари тавоно низ бо масъалаҳои умдаи ҳаёти сиёсиву иҷтимоӣ ва фарҳангии тоҷикон ошно мешавем.
Ба фикри мо, баррасии мақоми публитсистикаи Лоиқ аз нигоҳи мазмуну мӯҳтаво ва завқу кайфияти навишта шудани онҳо дар баробари эҷоди бадеӣ - шеъри сара ва ноб барои офаридани чеҳраи мумтози эҷодии ин суханвари бузурги нимаи дувуми садаи бист ба таври густурда мусоидат мекунад.
Фаъолияти адабии Л. Шералӣ солҳои 60-уми асри ХХ дар рӯзномаи “Комсомоли Тодикистон” огоз шудааст. Кор дар чунин маркази бонуфузи қаламкашӣ, дар иҳотаи адибони маъруф, рӯзноманигорони закӣ ва соҳибсабк ба шоир мактаби муҳими эҷодӣ дар рушди фаъолияти публитсистӣ ва падид омадани таълифоти арзишманд дар ин замина гардида, ӯро ба сифати публитсисти варзида ва ҷасур ба камол расонид.
Дар аввал Л. Шералӣ дар силсилаи мақолаҳояш анъанаҳои миллиро инъикос ва таблиг карда, барои эҳё ва густариши расму ойин ва ҷашну маросимҳои миллии тоҷикон дар мубориза бар зидди талаботи замон нақши беандоза гузоштааст. Рӯй овардан ба ин гуна масъалаҳо дар давраи душвори мубориза дар роҳи устувор кардани суннатҳои куҳани халқи тоҷик, мушкилоти рӯҳиву равонии давраи ҳукмронии Ковал, интишор ва авҷи гояҳои интернатсионализми байни миллатҳои шӯравӣ навъе қолабшиканӣ маҳсуб мешуд. Лоиқ дар ин замина дар радифи як зумра аз шахсиятҳои мубориз қарор гирифт, ки дар дифоъ аз ҳуқуқи тоҷикон, забон ва фарҳанги миллии онон кӯшишу талоши зиёд ба хард доданд. Ин ҷанбаи масъала дар бештари таълифоти илмӣ ва илмӣ-публитсистии ҳамзамонони Лоиқ оид ба мушкилоти раванди шаклгирии миллати тодик дар садаи бист равшан ва ошкор шудаанд.
Мақолаҳои ”Наврӯзи Ленинобод”ва “Дар боби анъана ва русуми нав” садои эътирози муаллифро аз нуқсон ва норасоиҳои ҳаёти идтимоиву фарҳангии кишвар бозгӯ мекунанд. Муаллиф мардумро даъват мекунад, ки ба кору вазифа бемасъулият набошанд, зеро бетафовутӣ дар домеа зуҳуроти номатлуб ба бор меорад. Нашри ин ду мақола ба сари кормандони идораи “Комсомоли Тодикистон” ташвишу саргардонии зиёд овард. Бо амри котиби дувуми КМ ПК Тодикистон, Иван Григоревич Ковал сармуҳаррири рӯзнома Абдулло Зокир бо дурми миллатгароӣ аз вазифааш барканор гардид.
Дар мақолаи “Наврӯзи Ленинобод” устод Лоиқ аз шукӯҳу шаҳомати огози Наврӯз дар Ленинобод (Худанд) чунин меоварад: “Дар рӯи мошини кушода ду марди беқасабпӯш карнаю сурнай менавозад, севумӣ доира мезанад. Мошина тамоми кӯчаҳои шаҳрро гирд гашта, ба мардум салому паёми наврӯзӣ мерасонад. Пагоҳ ид, иди Наврӯз! (4).
Дар пешгуфторҳои Л. Шералӣ ба асари “Хуросон аст, ин до!”-и академик М. Ша-курӣ ва “Таърихи тодикон бо мӯҳри “комилан сиррӣ”-и Раҳим Масов вазъияти му-раккаби сиёсиву идтимоии кишвар матраҳ шудаанд, ки хонандаро ба андешаҳои
80
Radjabov B.M. The View Upon Publiscistic Works of Loik Sherali
амиқ водор мекунанд. Муҳаққиқ Сафар Абдулло дар мақолаи “Виҷдони бедори адабиёт” ин мақолотро аз лиҳози ширинии баён ва мӯҳтавои ангезандаашон, ки дар адабиёт беназир аст, баробар бо арзиши мӯҳтавои китоб медонад (1).
Қисмати муайяни навиштаҳои Лоиқ ба масъалаҳои забони тоҷикӣ бахшида шуда, паҳлӯҳои мухталифи онро равшан менамояд.
Муҳимтарин афкори устод Лоиқ перомуни забон дар навиштаҳои «Забони тоҷикӣ бояд мақоми давлатӣ дошта бошад» (1988), «Мероси ҷовидона» (1991), «Як рукни муқаддасоти миллӣ» (1988), «Вуруде ба боргоҳи ин китоб» (1997), мақолаҳои ҳаммуаллифии «Соҳиби ин забон кист?» (1994) , «Шиносномаи миллат» (1988), «Пора кунем ё чора кунем» (1992) баён шудаанд.
Л. Шералӣ ба масоили таърих ва таҳаввули забони форсӣ-тоҷикӣ дар асоси асноду бурҳон хеле дақиқ ва мушаххас рӯй оварда, бо услуби хос ва бо эҳсоси бузурги худогоҳии миллӣ хонандаро ба соҳибзабон будан даъват ва ҳидоят намудааст.
Фаъолияти Л. Шералӣ дар рушду эҳёи фарҳанги тоҷикӣ аз чанд ҷиҳат ба корнамоиҳои устодон С. Айнӣ, Б. Ғафуров, М. Турсунзода шабоҳат ва иртибот дорад. Аз ҷумла, роҷеъ ба бузургдошти забони тоҷикӣ фаъолияти устод Айниву Лоиқ ва талоши онҳо дар роҳи пойдории он қобили таваҷҷӯҳ аст. Агар устод Айнӣ солҳои 20-30-юми асри ХХ хидматеро дар ин бахш ба ҷо оварда бошад, Л. Шералӣ дар пайравӣ ба ӯ солҳои 80-90-уми садаи гузашта ин талошро идома дод.
Нигоштаҳои устодон Айнӣ ва Лоиқ ба бузургдошт ва эҳтироми забони форсӣ-тоҷикӣ, таъкиду исботи мавқеи волову нерӯманди забон дар таърих ва замони муосир бахшида шудаанд. Агар С. Айнӣ барои тозагии забони тоҷикӣ ва рисолати таърихии он мубориза намуда, дар ҷамъбасти мунозираҳои солҳои 20-уми асри ХХ дар атрофи забони тоҷикӣ фаъолона ширкат варзида бошад, Л. Шералӣ дар радифи равшанфикрони тоҷик М. Осимӣ, М. Шакурӣ, Ш. Рустамов, А. Турсунзод, И. Усмонов ва даҳҳо дигарон дар роҳи бақои забон ҳамчун рукни муқаддасоти миллӣ ва рушду такомули он саҳми босазо дорад.
Ин гуна талошҳо дар давраи хароб шудани вазъи забонҳои миллӣ дар нимаи дувуми асри ХХ арзиши бештаре доштанд. Бино ба гуфтаи Л. Шералӣ, ин замони омезиши талаффузи тоҷикӣ бо русӣ дар байни тоҷикон буд. Муоширати мардум ба шеваи вайрони тоҷикии омехта ба русӣ дар кӯчаву бозор - шаҳрҳои Тоҷикистон садои эътирози равшангаронро баланд кард. Ба таъбири нигоранда захираи лугавии мардум (тоҷикӣ ва русӣ) барои баёни фасеҳи матлаб кифоя набуд, бинобар ин онҳо бо забони омехта муошират мекарданд. То давраи бозсозӣ забони аглаби амру фармон, маҷлису вохӯрӣ, ҳуҷҷатҳои давлатӣ русӣ буданд. Забони тоҷикӣ ҳамчун забони коргузории расмӣ аз истифода маҳрум монд. Чунин муносибат ба забон равшанфикронро ба ташвиш овард ва онҳо дар матбуот масъалаи баланд бардоштани мақоми забони тоҷикиро гузоштанд. Мақолаҳои яке аз талошгарони забон, академик М.Шукуров аз аввалин навиштаҳо дар матбуоти марказии Маскав -“Литературная газета” ба нашр расиданд, ки дар матбуоти тоҷик таҷдиди чоп шуданд. Дар нашрияҳои «Тоҷикистони советӣ», «Газетаи муаллимон», «Адабиёт ва санъат», маҷаллаи “Садои Шарқ” баҳсҳои доманадоре дар ин замина огоз шуда, силсилаи мақолаҳои таҳлилӣ нашр гардиданд.
Таҳқиқи ҷанбаи иҷтимоии забон дар публитсистикаи Лоиқ яке аз масъалаҳои муҳим буда, дар ин замина баҳсу мунозираҳои доманадоре сурат гирифтааст.
Аз ҷумла, нашри мақолаи Л. Шералӣ «Як рукни муқаддасоти миллӣ» дар рӯзномаи «Тоҷикистони советӣ» дар ҷомеа хеле ангеза ба вуҷуд овард ва боиси баҳсу
81
Раҷабов Б.М. Назаре ба осори публитсистии Лоиқ Шерали
мунозираҳои мухталиф гардид. Дар мақола асосан масъалаи ному номгузорӣ ва мушкилоти он дар байни ҷомеа ба таври равшану возеҳ баррасӣ шуда, манзараи ҳақиқии номпазиранда ва номгузорандаҳо муаллифро ба тааҷҷуб овардааст. Дар мақола ба номҳои таърихии форсӣ-тоҷикии шаҳру вилоятҳои Аҷам таваҷҷӯҳ шуда, ки хеле шоиронаву ширин, хушоҳангу зебоанд, мисли Эрон, Неро, Теҳрон, Зарафшон, Мозандарон, Хуросон, Исфаҳон. Ҳар ном мансуб ба маҳал ва дороии он будааст. Ӯ аз номҳои булаҷаби маҳаллу бозорҳои Душанбе: Дом Печат, Гипрозем, Медгородок, Зелёный бозор ва дигар маҳалҳо изҳори нигаронӣ мекунад ва меафзояд, ки ба ҷои онҳо гузоштани номҳое мисли Нишеман, Ховарон, Гулобод, Гулбод, Офтобрӯя мувофиқ буда, дороии миллиамонро боло мебаранд (7).
Л. Шералӣ перомуни инкишофи забон андеша ронда, бар ин нукта таъкид мекунад, ки миллати тоҷик бояд соҳибзабон будани худро ба исбот расонад. Дар кишвар аз қабули Қонуни забон хеле вақт сипарӣ шуда бошад ҳам, аммо дар муошират ва тозагии забон халал ва лагзишҳо боқӣ мондаанд. Истифодаи калимаҳои «серавно», «вапше», «издачи надод», «успет намекунам» ва г. дар гуфтугӯи ҳаррӯзаи муаллим, хонанда, деҳқон, коргар, олим (на фақат забоншиносу адабиётшинос) фаровон аст, ки аз назари Лоиқ фоҷиаи миллист. Ӯ бо изтироб гуфта буд, ки дар ин ҳол «ба тозагии забон умед бастан душвор аст...» (8).
Л. Шералӣ тарафдори фикри Ҳабиб Юсуфист, ки гуфтааст: «На фақат забонро ба дараҷаи гуфтугӯи халқӣ поён фаровардан, балки халқро ҳам ба дараҷаи забони адабӣ боло бардоштан лозим аст».
Дар замони ҳукмронии шӯравӣ ба сари халқҳои хурд, аз ҷумла тоҷикон хавфи аз байн рафтани забони миллӣ ба миён омад. Тибқи маълумоти оморӣ дар саршумори соли 1926, дар мамлакат 194 миллат номнавис шуда буданд, мавҷуд буд, дар ҷоншумори соли 1974 бошад намояндагони 101 миллат ба қайд гирифта шудаанд. Ин масъала солҳои 80-90-уми асри ХХ як зумра равшанфикрони тоҷик М.Шукуров, Р.Амонов, Г.Сафиева, Ш.Рустамов, Р.Ғаффоров ва Лоиқ Шералиро дар ташвиш гузошт. Донишмандон аз вазъи фалокатбори аз байн рафтани забони тоҷикӣ мақо-лаҳо навиштаанд. Системаи фармонфармоиву зӯроварӣ дар мамлакат шароитеро ба миён овард, ки ҳатто барои иҷрои дастурҳои асосгузори давлати шӯравӣ Ленин имкон намонд: «Равшан аст, ки дар доираҳои равонӣ дар ҷамъият аз истифода баромадани забони тоҷикӣ тамоман хилофи принсипи ленинии баробарҳуқуқии забонҳост. В.И.Ленин аз аввал баробарӣ ва озодии забонҳоро қисми таркибии барномаи ҳизби болшевикон қарор дода буд ва аз нахустин солҳои инқилоб аз аъзои ҳизб талаб мекард, ки масалан, дар Украина ба кори бартараф намудани ҳамаи монеаҳо роҳи инкишофи озодонаи забону маданияти украинӣ ба ҳамин воситаҳо ёрӣ расониданд».... «Аъзоёни РКП, мегуфтанд, ки бояд дар ҳудуди Украина ҳуқуқи ба забони модарӣ таълим гирифтан ва дар ҳамаи идораҳои советӣ гуфтугӯ кардани оммаи меҳнаткашро амалӣ кунанд, бо кӯшишҳои русикуноние, ки мақсадашон забони украиниро беаҳамият кардан аст, ба ҳар восита муқобилат нишон дода, забони украиниро ба олати маърифати коммунистии оммаҳои меҳнаткаш табдил диҳанд» (6).
Бештари мардуми тоҷик, ки дар корхонаву муассисаҳои давлатӣ кор мекарданд, дар андак муддат аз забони модарӣ дур шуда ва ҳатто бо аҳли хонаводаашон дуруст ҳарф зада наметавонистанд. Роҳбарон, мансабдорон ва зиёиён ба тоҷикӣ нутқи дуруст надоштанд. Доир ба ин масъала Лоиқ ибрози ақида мекунад, ки зиёиён ва роҳбарону мансабдорон дар пеши халқ ва, хусусан, меҳмонҳои афгониву эронӣ сухан ронанд ва сӯҳбат кардани онҳо пеш ояд, ҳосили он шармандагист.
82
Radjabov B.M. The View Upon Publiscistic Works of Loik Sherali
Ба ҳамин хотир майдони истифодаи ҷамъиятии забони тоҷикӣ махдуд шудан гирифт ва эътибори он ҳар лаҳза ба паст рафт. Забони тоҷикӣ аз муомилоти расмӣ қариб тамоман берун монд ва дар аксар маврид то ба дараҷаи забони хона ва кӯчаву бозор паст шудани мақоми забони миллӣ чунин маъно пайдо кард, ки аз пояи олӣ маҳрум шудааст ва ба тараққии он умед кам мондааст. Забони тоҷикӣ дигар дар маркази пойтахт ба кор намеомад. Академик Муҳаммадҷон Шакурии Бухороӣ доир ба ҳамин масъала чунин нигоштааст: «Ақидае пайдо шуд, ки гӯё омӯзиши забони модарӣ ба омӯзиши илми забон ва забонҳои дигар халал мерасонад. Мегуфтанд, ки дар кишвари шӯравӣ осори илмӣ дар ҳама риштаҳо ба забони русӣ ба вуҷуд меоянд, донистани забони русӣ кифоя аст» (10).
Асосан яке аз шохаҳои услубии забони тоҷикӣ -услуби бадеӣ дар байни адибон бештар вусъат дошт. Аммо услуби илмӣ, ки бино ба гуфтаи устод Лоиқ «дар таърихи халқи тоҷик ҳазор сол умр дорад» маҳдуд гардид ва ин услуб танҳо дар соҳаи суханшиносӣ корбарӣ мешуд. Забони асосии илм забони русӣ буд. Аз ин хотир забони тоҷикӣ ба таври мӯътадил рушд накарда, решаҳои он суст гардиданд.
Забони тоҷикӣ дар марказҳои маданию маърифатӣ нуфузашро аз даст дода, доираи истифодааш фақат дар деҳаҳои тоҷикнишин маҳдуд монд.
Забони тоҷикӣ аз ҳуқуқи иҷрои вазифаҳои иҷтимоӣ маҳрум гардид ва ба решаҳои миллат осеб расид.
Борҳо исбот шудааст, ки агар дар ҷомеа забони бузургу сернуфуз дар паҳлӯи забони камнуфуз дар ҷараён бошад, дар иҷрои вазифаҳои иҷтимоӣ миёни онҳо баробарҳуқуқии воқеӣ амал нахоҳад кард. Ҳатто дар сурати таълими баробарӣ ва озодии забонҳо аз лиҳози қонун ҳам ин кор аз имкон дур мебошад.
Рушди забони миллӣ дар арсаи сиёсат, иҷтимоиёт, илму фарҳанги миллат ба таври комил эҳтиром ва риояи вазифаҳои онро тақозо дорад. Як зумра равшанфикрон М.Шукуров, Л.Шералӣ, Ш.Рустамов, Р.Ғаффоров, Р.Амонов ва дигарон зарур шумориданд, ки ба муҳофизати забони миллӣ «қоидаҳои сахт ҷорӣ карда», як силсила чораҳои зарурӣ андешанд. Ба андешаи эшон тадриҷан ба тартиб овардани самтҳои муҳоҷират, пеш гирифтани сиёсати қатъии пурсамар барои афзоиши ададиву сифатии синфи коргари тоҷик ва зиёиён, риояи таносуби миллии ҳайати кормандони идораҳо, саноат, хизматрасонии маишӣ ва гайра, вусъат бахшидан ба корҳои тарбиявии кӯдакистонҳои миллӣ, ба куллӣ нав кардани дарси таълими забон, адабиёту санъат ва таърихи халқи тоҷик дар мактаби миёнаву олӣ муҳимтарин бахшҳои чорабиниҳо хоҳанд буд. Танҳо дар ҳамин сурат кафолати ҳуқуқии конститутсияи ҷумҳурӣ барои чун забони давлатӣ бо роҳи табиии пурнатиҷа тараққӣ ёфтани забони тоҷикӣ амалӣ хоҳад гардид.
Яке аз натиҷаи сиёсати шӯравӣ дур шудан аз ҳувияти миллӣ ва ҳофизаи таърихиву фарҳангӣ мебошад.
24-декабри соли 1988 мақолаи ҳаммуаллифие таҳти унвонӣ «Забони тоҷикӣ бояд мақоми давлатӣ дошта бошад» интишор ёфт. Ин мақола низ ба таври равшан исбот мекунад, ки иҷрои вазифаҳои ҷамъиятӣ ба забони адабии тоҷикӣ хеле маҳдуд гардид. Дар ташкилоту идораҳо муомилоти расмӣ умуман бо забони тоҷикӣ сурат намегирифт. Г узориши масъала дар мақола рӯҳи пуршиддати иҷтимоӣ дорад: «Барои чӣ масъалаи забони тоҷикӣ ва вазъи давлатӣ шудани он дар замони бозсозӣ (солҳои 1980-1990-уми асри ХХ) аҳамияти калон пайдо кард? Чӣ зарур омадааст, ки мавқеи ҷамъиятии забони тоҷикӣ кафолати устувори ҳуқуқӣ ва конститутсионӣ дошта бошад?» (6)
83
Раҷабов Б.М. Назаре ба осори публитсистии Лоиқ Шерали
Дар ин замина матбуоти нимаи дувуми солҳои 80-уми асри ХХ силсилаи мақолаҳоеро нашр кард. Хусусан, пешниҳоди иштирокчиёни конфронси маданияти сухан, ки рӯзҳои 24-25-ноябри соли 1988 дар АИ ҶТ баргузор гардид, арзиши амалии бештаре пайдо кард: «Забони тоҷикӣ бо қарори Совети Олии РСС Точикистон забони давлатӣ дониста шавад. Ба ин маънӣ моддаи махсус бояд ба Конститутсия (Қонуни асосӣ)-и РСС Тоҷикистон илова гардад. Конститутсия кафолати ҳуқуқии истифодаи забони тоҷикиро дар органҳои давлатӣ, дар муассисаҳо, идораҳо ва ташкилотҳо, дар таълими миёнаву олӣ, илм,техника, маданият, нигаҳдории тандурустӣ, хизмати маишӣ ва гайра бояд таъмин намояд.
Президиуми Совети Олӣ ба комиссияи дахлдори худ ё ба комиссияи махсусе бояд супориш диҳад, ки бо иштироки ихтисосмандони забоншинос, сотсиолог, ҳуқуқшинос ва гайра, инчунин бо ҳамкории зиёиёни эҷодкор лоиҳаи статуси забони давлатии РСС Тоҷикистонро тартиб дода, ба муҳокимаи умумихалқӣ ва баъд ба сессияи Совети Олии республика пешниҳод кунад» (6).
Ҳамин тариқ, дар асоси маводи матбуоти ин солҳо, мақолаҳои пурарзиш ва мубоҳисавии донишмандони тоҷик масъалаи бақои ҳастии миллат - устувории забони тоҷикӣ бо тамоми ҷиддият ба миён гузошта шуд. Ин пешниҳод вазъи ҳуқуқии забонро дар Қонуни Асосии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян мекард. Аз ҳама муҳим, ин талошҳо барои ба миён овардани «Қонуни забони РСС Точикистон» асос гардид, ки он дар натиҷаи муборизаҳои шадиди равшанфикрон дар таърихи 22-юми июли соли 1989 сурат гирифт.
Ҳамин тавр, бо таъсири равандҳои умумииттифоқӣ муборизаҳои равшанфикрон дар роҳи барқарор шудани ҳуқуқи иҷтимоии забон, аз ҳоли табоҳ берун кардани забону фарҳанг, адабиёту санъат ва ривоҷ додани онҳо арзиши баланде пайдо кард.
Дар Осиёи Марказӣ Тоҷикистон нахустин ҷумҳурие буд, ки дар роҳи ҳифзи забон ва таъмини қонунияти он кӯшишҳои судманд ба харч дода шуд.
Лоиқ Шералӣ ва дигар донишмандони точик талош карданд, ки дар Точикистон ҳуқуқи забони точикиро пойдор намуда, решаҳои ҳаётии онро устувор ва дӯстиву рафоқати ҳақиқии байни чумҳуриҳоро таъмин созанд.
Лоиқ Шералӣ ҳамчун шахси сиёсатдон, замоншинос, донишманди таърих, забон, адабиёт ва тамаддуни халқи точик, донандаи хуби зисту зиндагии фарҳанги халқҳои дигар буда, аз ҳамин нуқтаи назар ҳодисаҳои чамъиятро тасвир ва маънидод менамояд. Дар ҳар мақола қатъи назар аз он ки ба кадом масъала дахл дорад, симои устод Лоиқ Шералӣ пеш аз ҳама чун таърихшинос, донандаи урфу одати халқ, таблиггар ва нотиқи шӯълавар намудор мегардад. Ба андешаи мо, ин ҳама хусуси-ятҳои асосии публитсистикаи суханвари мумтози садаи бист мебошад.
Лоиқ Шералӣ дар аксари мақолаҳояш мавзӯъро дар пайвастагӣ ва алоқамандӣ бо ҳаводиси таърих ва замон тасвир менамояд. Публитсистикаи адиб бештар чанбаҳои фарҳангии ҳаёти мардуми точикро фаро гирифтааст. Фаъол будани муаллиф зимни гузориши масъала ва таҳлили ҳамачонибаи рӯйдоду далелҳо хонандаро ба чараёни воқеаҳо кашида, чун фарди ичтимоӣ ӯро ба андеша водор мекунад ва, бо ҳамин, дар фароҳам овардани афкори умум саҳми бориз мегузорад.
Ҳар навиштаи устод Лоиқ Шералӣ бо баррасии муаммо ва мушкилот огоз гардида, то чӣ андоза муҳим будани мушкилоти чомеаро аз чониби нигоранда нишон медиҳад. Андешаи фардои забону фарҳанги миллати точик муҳимтарин чанбаи публитсистикаи шӯълавари Лоиқ Шералӣ ба шумор меравад.
Вожаҳои калидй: адабиёти муосири тоцик, Лощ Шералй, осори мансур, публит-
систика, мацоми давлатии забони тоцикй, масоили забон, тозагии забон
84
Radjabov B.M. The View Upon Publiscistic Works of Loik Sherali
Пайнавишт:
1. Абдулло С. Виҷдони бедори адабиёт //Марсияи хуршед.-М: 2001.-С. 274-308.
2. Ваҳҳобов Т. Масоили сохтмони забони тоҷикии адабӣ дар солҳои 20-90-уми садаи
ХХ //Китоби 4 (Мубоҳиса дар атрофи мақоми давлатии забони тоҷикӣ (солҳои 80-90).-Хуҷанд: 2014.- 590 саҳ.
3. Fаффоров У. Лощ Шералӣ.-Хуҷанд: Адиб, 2012. -513с.
4. Шералӣ Л. Наврӯзи Ленинобод //Комсомоли Тоҷикистон.-1967.-18 март.
5. Шералӣ Л. Дар боби анъана варусуми нав //Комсомоли Тоҷикистон.-1967.-7 июн.
6. Шералӣ Л. Забони тоҷикӣ бояд мақоми давлатӣ дошта бошад // Тоҷикистони советӣ.-1988.-24 декабр.
7. Шералӣ Л. Якрукни муцаддасоти миллӣ// Тоҷикистони советӣ.-1988.-28 декабр.
8. Шералӣ Л. Мероси ҷовидона // Сомон.-1991.- 19 июн.
9. Шералӣ Л. ва дигарон. Соҳиби забон кист?//Ҷумҳурият.-1994.-3 сентябр.
10. Шералӣ Л. Вуруде ба боргоҳи ин китоб.-Шакурӣ М. Хуросон аст ин ҷо!-Душанбе: Оли Сомон, 1997.-С. 2.
11. Шералӣ Л. Шиносномаи миллат: Забони мо - сарвати мо онро покиза дорем, эҳтиром кунем!/Нигоҳ.-2012.-Март.
12. Шукуров М. Кто беспомощен в собственном языке?//Литературная газета. - 1988. - 14 декабря.
Reference Literature:
1. Abdullo S. Non-Sleeping Conscience of Literature // Sun Elegy. -Moscow, 2001. - pp. 274-
308.
2. Gaffarov U. Loik Sherali. -Khujand: Man-of-Letters, 2012.
3. Vakhobov. Issues of Literary Tajik Language Building in the 20-ies - the 90-ies of the XX-th
Century // Book 4 (Disputes around the statal status of the Tajik language (the 80-ies - the 90-ies). - Khujand, 2014, - 590pp.
4. Sherali L. Leninabad Navruz // Komsomolets Tajikistana (Member of Tajikistan Comsomol). - 1967, March 18.
5. Sherali L. About New Customs and Traditions // Komsomolets Tajikistana. - 1967. -June 7.
6. Sherali L. The Tajik Language Must Acquire Statehood Status // Sovetsky Tajikistan (Soviet
Tajikistan). -1988, December 24.
7. Sherali L. Inseparable Part of National Value // Sovetsky Tajikistan, 1988, December 28.
8. Sherali L. Eternal Heritage // Somon. -1991, June 19.
9. Sherali L. et alia. Who is the Owner of Language? Djumkhuriyat (Republic). - 1994,
September 3.
10. Sherali L. Introduction to the Present Book. - M. Shakuri. Here is Khorasan!. - Dushanbe: Oli Somon (the great Somoni), 1997. -p.2.
11. Sherali L. The Passport of Nation: National Language is our Wealth, we Shall Keep it in Purity and Respect it! //Nigokh (View). -2012, March.
12. ShukurovM. Who Is Helpless in His Own Language? //Literaturnaya Gazeta (Newspaper on Literature). - 1988, December 14.
85
