Научная статья на тему 'МУЖАССАМЛАНГАН ҚУЁШ НУРЛАРИ ОҚИМИ ВОСИТАСИДА ЮҚОРИ ҲАРОРАТЛИ ОКСИД МАТЕРИАЛЛАРНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ'

МУЖАССАМЛАНГАН ҚУЁШ НУРЛАРИ ОҚИМИ ВОСИТАСИДА ЮҚОРИ ҲАРОРАТЛИ ОКСИД МАТЕРИАЛЛАРНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
8
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
концентрация / қуёш печи / чўмичли печи / айланувчи печи / гелёстат.

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Сувонова Лола Суюновна

Мақолада қуёш энергияасидан фойдаланишнинг юқори самарали усулларидан бири қуёш радиациясиини ёрдамида матриалларни юқори ҳароратда қиздириш усуллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУЖАССАМЛАНГАН ҚУЁШ НУРЛАРИ ОҚИМИ ВОСИТАСИДА ЮҚОРИ ҲАРОРАТЛИ ОКСИД МАТЕРИАЛЛАРНИ СИНТЕЗ ҚИЛИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ»

МУЖАССАМЛАНГАН ЦУЁШ НУРЛАРИ ОЦИМИ ВОСИТАСИДА ЮЦОРИ ХДРОРАТЛИ ОКСИД МАТЕРИАЛЛАРНИ СИНТЕЗ ^ИЛИШНИНГ ТЕХНОЛОГИК ЖИХДТЛАРИ Сувонова Лола Суюновна

ТИ^ХММИ МТУ "Физика ва кимё" кафедраси ассистенти. https://doi.org/10.5281/zenodo.10663446 Аннотация. Мацолада цуёш энергияасидан фойдаланишнинг юцори самарали усулларидан бири цуёш радиациясиини ёрдамида матриалларни юцори уароратда циздириш усуллари ёритилган.

Калит сузлар: концентрация, цуёш печи, , чумичли печи, айланувчи печи, гелёстат.

Шуни таъкидлаш керакки, энергия тежовчи технологиялар, шунингдек, мукобил энергия манбаларидан фойдаланиш нуктаи назаридан куёш энергиясини конверсиялаш масалалари энг долзарб булиб колмокда. Бундай трансформациянинг самарадорлигини ошириш тамойиллари самарали куёш станцияларини яратиш ва улардан фойдаланиш сохасидаги ютукларга асосланади. Тахлил шуни курсатадики, куёш энергиясидан фойдаланишнинг юкори самарали усулларидан бири, бу куёш радиациясини ойнани концентрациялаш тизимлари ёрдамида концентрациялашдир.

Юкори зичликдаги ёруглик окимлари материалларни юкори хароратгача киздириш имконини беради . Кузгу концентрацияси тизи-мига асосланган куёш курилмалари катта объектларнинг оким зичлигининг кенг диапазонида тадкикотлар утказиш имконини беради.

Сиртни узгартириш учун лазер, плазма, электрон-нур ёки ёй усуллари, металл материалларни кайта ишлаш мувозанатсиз микро тузилмаларни яратишга имкон беради. Бундай материаллар коррозияга чидамли ва бардошли кисмларни ишлаб чикариш учун ишлатилади. Бирок бу усуллар, куп имкониятларига карамай, умумий камчиликка эга -уларнинг паст энергия самарадорлиги, Фламант лазер, плазма ва куёш тизимларининг умумий энергия ва капитал харажатларини солиштирди ва куёшни концентрациялаш тизимлари техник нуктаи назардан юкори хароратли трансформация ва материаллар синтези учун ноёб имкониятларни таклиф килади, деган хулосага келди.

^уёш юкори потенциал энергия манбаи хисобланади, чунки унинг сиртидаги куринадиган харорат тахминан 5770 °С, бурчак радиуси эса жуда кичик ва тахминан 16 град/мин. Айнан шу холатлар тугридан-тугри куёш нурланиши окимининг зичлигини ошириш ва кабул килувчи томонидан самарали сурилиши, юкори хдроратли технологик жараёнларни амалга ошириш, зарур булган юкори хароратларни олишда, М^Э дан фойдаланиш имконияти учун зарур шарт-шароитларни яратади. Масалан, ультра тоза котишмали материалларни олиш, нурли пайвандлаш ва бошкалар, шунингдек, энергиянинг бошка фойдали шаклларига айлантиради.

^уёшнинг мужассамлашган энергиясини бир вактнинг узида электр ва иссиклик энергиясига айлантириш учун ойнани концентрациялаш тизимла-ридан фойдаланганда, шунингдек, водородни ён томондан ишлаб чикаришда, тизимнинг умумий самарадорлиги тахминан (60^70 %) кийматларга етиши мумкин.

Украина Миллий Фанлар Академиясининг Материалшунослик муаммо-лари институтида (ИПМ НАСУ) саноат чикиндиларини кайта ишлаш учун ойнали концентрацион тизимлар ёрдамида мужассамлашган куёш энергияси ишлатилган .

Курсатилганидек, бундай ишлов бериш на-но улчамли дисперсликдаги кукунли мах,сулотларни олиш имконини беради.

Узбекистонда куёш энергиясидан фойдаланиш сохдсидаги ишлар бир катор илмий-тадкикот институтлари ва лабораторияларда, олий укув юртларида олиб борилмокда. Улар нафакат куёш энергиясидан фойдаланишнинг илмий муаммолари, турли даражадаги мутахассисларни тайёрлаш, балки технологик ва энергия максадларида куёш курилмаларини ишлаб чикиш ва яратиш кабилардир. Иссиклик куввати 1000 кВт булган йирик бойитиш фабрикалари Одеилло (Франция) ва Паркент (Узбекистон) даги куёш станцияларидир (4- ва 5-расмлар). 800 Вт/м2 табиий куёш нурланиши билан К^П куёш нурларини нукта марказида (080 см) 1000 Вт/см2 гача жамлай олади, бу эса хдводаги барча юкори хдроратли материаллар билан ишлаш имконини беради. Гелиостатларни бошкаришнинг автоматлаштирилган тизими оким зичлигини созлаш ва фокусда бир хил нурланишни олиш имконини беради. Бундай х,олда, эритиш печига мужассамлашган куёш нурлари окимини кетма-кет ёки бир вактнинг узида киритиш мумкин. К^П нинг техник параметрлари турли хил композициялар, микро тузилмалар ва натижада турли хил хусусиятларга эга булган материалларни синтез килиш ва эритиш учун жуда етарли.

К^П нинг марказлаштирилган зонасида эритиш мосламалари - "чумичли" ва "айланувчи" турдаги печлар урнатилади. Чумичли печи эритилган материалнинг бир хиллигига эришиш, эритиш жараёнида доимий аралаштириш хдмда кичик кисмларда эритиш учун мулжалланган. Печ аралашмани кайнатишга, шиша массасини аниклаштиришга ва кейин эритманинг бутун кисмини бир вактнинг узида ишлаб чикаришни амалга оширишга имкон беради. Печни тебранишлар ёрдамида бошкариш эритиш жараёнида, суюклик фазасини аралаштириш, яхширок тиниклашиш ва гомогенлашувга эришиш имконини беради. Эритишнинг энг юкори курсаткичига ёруглик энергияси максимал концентрацияли зона вертикал сиртида жойлашганида эришилади.

1.4-расм. 1 МВт кувватли катта куёш печи (К^П).

1.5-расм. Катта куёш печининг асосий компонентлари - гелиостат майдони, минора, бойитиш фабрикаси.

Шунинг учун юкори самарали эритиш учун материалнинг нурланган юзаси печнинг оптик уки билан тугри бурчак остида булиши керак. Бирок кукунли материаллар булса, бу мумкин эмас. Шунинг учун, маълум улчамдаги блоклар кукунли материалдан прессланади. Прессланган блокларни эритиш учун "айланувчи" турдаги печ кулай.

"Айланувчи" турдаги печда заряд сирт устида кайнатилади ва эритиш жараёнида шиша массаси фокусли худуднинг иссик зонасида тиниклашади. Аникланган шиша массасидан керамикани кейинги кайта ишлаш учун фрит олинади. "Айланувчи" турдаги печ жуда оддий ва ишлаш учун кулай булиб, хозирги вактда юкори хароратли материалларни эритиш учун БСП нинг асосий ускунаси хисобланади.

К^П асосида олиб борилган тадкикотлар натижасида бир вактнинг узида мужассамлашган куёш нурланишини конвертация килиш, хосил булган электр ва иссикликни танлаш учун турли жараёнлардан фойдаланганда умумий самарадорликни сезиларли даражада ошириш мумкинлигини экспериментал равишда исботлаш мумкин эди. Мужассамлашган куёш энергиясини айлантириш жараёнлари, бу ерда куёшни кузатиш жараёнларини бошкариш учун, замонавий ахборот технологияларидан фойдаланган холда, турли кувват ва максадли параболик, параболик-цилиндрик, ойна-концентрацион тизимларни ишлаб чикишнинг назарий ва хисоблаш усуллари яратилган.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 13 февралдаги "2017-2021 йилларда электротехника саноати бошкарувини жадал ривожлантириш ва диверсификациялашни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" П^-2772-сонли карори.

2. Ш.А.Каримов, Ш.М.Шокиров, М.А.Маматкосимов Нометалл материаллар технологияси. - Тошкент: Фан ва технология, 2015. - 159 бет.

3. А.Абдурахманов, М.А.Маматкосимов, Ж.З.Ахадов, А.А.Кучкаров Расчет оптико-геометрических параметров параболоидных и параболоцилин-дрических зеркально-концентрирующих систем. // Журнал Доклады Академии наук. 2014, № 4. - C. 29-32.

4. G.S.Corman, K.L.Luthra. Silicon Melt Infiltrated Ceramic Composites (HiPerComp™) // Handbook of Ceramic Composites. Springer US, 2005. - P. 99-115.

5. Ш.И. Клычев, Р.А. Захидов, С.А. Бахрамов, М.С. Пайзуллаханов, С.А. Орлов, Л. С. Сувонова. Оптико энероетические характеристики больших солнечных печей // Гелиотехника, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.