MUSTAQIL TA’LIMNING TASHKIL ETILISHI VA UNING ISTIQBOLLARI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

MUSTAQIL TA'LIMNING TASHKIL ETILISHI VA UNING

ISTIQBOLLARI

I )>*

Aliyev Qaxramon Yusupovich

Mahammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali magistri

P.M.Jalolova TATU Qarshi filiali p.f.PhD, dotsent https://doi.org/10.5281/zenodo.7264458

Ы> Ь>:>

Ta'lim tizimida AKT imkoniyatlaridan keng foydalanish bugungi kunning asosiy talablaridan biri hisoblanadi. Ta'limga texnologik yondashuv pedagogik jarayonga faol ta'sir etuvchi va uning samaradorligi, bir butunligi va muvaffaqiyatini belgilab beruvchi omillardan biridir. O'zlashtirilishi murakkab bo'lgan mavzular bo'yicha o'quvchilar bilan suhbat o'tkazish kabi talablar qo'yiladi. Qo'yilgan talablar

Кгу'лПЛПП П\тАГА+ +ÛVt1AlAmxrn1nrinmit tnnl+ 1тАА1Л ГО Т7ЛГ1 + о1пГ1 ПГЛППП АПГГ 1ПГГ1ХГЛП1Г\1

bo'yicha axborot texnologiyalarining multimediya vositalari asosida dars jarayonini

>

*

tashkil qilish pedagog-o'qituvchilarning ish faoliyatini osonlashtirib, o'quv jarayonini boshqarish, uning samaradorligini yanada ko'tarishga erishiladi. Ma'ruzani kompyuter yordamida taqdimot shaklida namoyish etish, seminar darsida

m?

talabalarning javob berishi, kuzatuvchi taqdimotlar, talabalar nashri darsda maxsus dasturiy vositadan foydalanish talabalarning o'qish jarayoniga qiziqishini orttiradi va ta'lim sifatini oshirishga olib keladi.

Ta'limga texnologik yondashuv pedagogik jarayonga faol ta'sir etuvchi va

uning samaradorligi, bir butunligi va muvaffaqiyatini belgilab beruvchi omillardan

..... . . „ , „ , . . ., ,. „.....

biridir. Interfaol usullardan ta'lim jarayonida samarali foydalanish ham o'ziga

nisbatan talabchanlikni oshiruvchi, faolligini ta'minlovchi, bevosita o'zini vaziyatni faol ishtirokchisi sifatida erkin idrok qilishiga va voqeaga real ko'z bilan qarashga o'rgatadi. Bunda esa ta'limni multimedia ko'rinishida tashkil etish maqsadga muvofiqdir.

Xalqaro kongress markazida Prezident Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga va O'zbekiston xalqiga Murojaatnomasida: "Yangi O'zbekiston — maktab ostonasidan, ta'lim-tarbiya tizimidan boshlanadi", degan g'oya asosida keng ko'lamli J-jt islohotlarni amalga oshiramiz.

Birinchidan, yosh avlodga bog'cha, maktab va oliygohda sifatli ta'lim-tarbiya

berishni yo'lga qo'yamiz, ular jismoniy va ma'naviy sog'lom, vatanparvar insonlar

J "1 > ' ^^ i

bo'lib ulg'ayishi uchun barcha kuch va imkoniyatlarni safarbar etamiz.

Ikkinchidan, yoshlarni zamonaviy bilim va tajribalar, milliy va umumbashariy qadriyatlar asosida mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, ezgu fazilatlar egasi bo'lgan insonlar etib voyaga yetkazamiz,-deb ta'kidlab o'tdilar.

v> ¡>

>q ] i )> >

«i I

>q )> d )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

Ta'limda qanchalik murakkab bilish jarayonlarini ishtiroki talab etilishiga

erishilsa, talaba shaxsini yashirish bo'lgan ichki imkoniyatlari, qobiliyat qirralari namoyon bo'ladi. Bevosita ta'lim jarayonida talaba o'zi ham ta'lim mazmunini yorituvchi sifatida faollik ko'rsatishi, muammoni ifodalashda izlanishi o'zlashtirish darajasini yuqori saviyaga ko'tarilishiga olib keladi.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tantanali marosimdagi nutqida: "Hammamizga ayonki, taraqqiyotning tamal toshi ham, mamlakatni qudratli, millatni buyuk qiladigan kuch ham bu - ilm-fan, ta'lim va tarbiyadir. Ertangi kunimiz,

J 1 O > JO,

Vatanimizning yorug' istiqboli, birinchi navbatda, ta'lim tizimi va farzandlarimizga berayotgan tarbiyamiz bilan chambarchas bog'liq.

Buyuk yunon olimi Aristotelning «Vatan taqdirini yoshlar tarbiyasi hal qiladi», degan so'zlari bor".-deb aytib o'tganlar. Yosh mutaxassislarda kasbiy amaliy malaka va ko'nikmalarni shakllantirishda mustaqil ishlar, ishlab chiqarish amaliyoti va ishbilarmon o'yinlar muhim o'rin tutadi. Metodologik o'yinlar hayotiy voqelikka eng

trnnir» malrv rl Krv'l iK l/-nffn nmnlnr nnnmnroi l/no K r^'m+iiimln fn'lim

yaqin keluvchi metod bo'lib, katta amaliy ahamiyat kasb etadi. O'qituvchi ta'lim

jarayonini texnologik yondashish asosida tashkil qilishi uchun pedagogik ko'nikma -malakalarni mukammal egallagan bo'lishi lozim. Buning uchun talabalik davrida bo'lajak o'qituvchini pedagogik ko'nikma va malakalar bilan qurollantirish talab

etiladi. Ta'lim jarayonining yutuq va kamchiliklari, ta'lim natijasining sifat ko'rsatkichlari, ta'lim jarayoniga tatbiq qilinadigan pedagogik nazariyalar, zamonaviy texnologiyalarning ta'lim amaliyotini rivojlantira olish yoki ta'limning taraqqiyotiga to'sqinlik qilish darajasini aniqlashga yo'naltirilishi kerak.

Bugungi kunda ta'lim sifati va samaradorligini oshirishda asosiy omillardan biri-bu talabalar uchun mustaqil ta'limni tashkil etish va ularda mustaqil o'qish

-po/"\11 t rn+1 n 1 nli o 1^1 1 onfin nKrl on 1 Krvrnfrl 1 r I o 1 oKnl nr rlimi r/Annrnoliim fiKnl/l 1 nnlin oKrlo tío

faoliyatini shakllantirishdan iboratdir. Talabalar dunyoqarashini shakllantirishda va o'zgartirishda kreativ texnikalarni qo'llab yechimni topish mumkin bo'lgan ijodiy vazifalar muhim ahamiyatga ega. Har qanday o'quv fani bo'yicha bilimlarni o'zlashtirishda mustaqil o'quv faoliyati muhim hisoblanib, bilimlarni mustaqil o'zlashtirish bugungi kunning eng dolzarb vazifasiga aylanib bormoqda.

Izlanishlar va kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, ta'lim tizmining barcha pog'onalarida talabalarning mustaqil ishini tashkil etish va amaliy tajribalarni

J-jt

1 7~~ Tmrjnrtn 1 7~~ 1 n 1 n ' 11 1 «-»IT-Í-I nt*1T r<~»4- 1 n l-\ nl n n

qo'yishda texnologik muammolar yuzaga keladi. Ya'ni, aksariyat talabalarda

mustaqil o'qish va mustaqil ishlash ko'nikmalari yetarli darajada emas. Shuning uchun o'qituvchilar ko'p hollarda talabalarga mustaqil ishlash uchun har doim bir xil shakldagi vazifalarni (taqdimot tayyorlash, seminarlarda ma'ruza qilish, konspekt

! K*

qilish, referat tayyorlash va hokaz) beradi. Bu esa talabaning ijodiy ishlash faoliyatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Mustaqil o'qishning asosiy maqsadi, talabaning o'qituvchining yordamisiz shug'ullanishi bilan emas, balki uning o'z oldiga

i >■;> >

>q )> q )> :>

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5 qo'ygan maqsadiga erishish uchun yo'naltirilgan bo'lishi kerak. Talabalarning

#

>

mustaqil o'qish faoliyatining samaradorligi quyidagi faktorlar bilan aniqlanadi:

a) talabalarning mustaqil o'qish faoliyatiga tayyorligi;

b) mustaqil o'qish faoliyatini sifatli pedogogik ko'nikmalar bilan ta'minlanganligi.

Talabalarning mustaqil o'qish faoliyatiga tayyorligi, quyidagi komponentalar orqali aniqlanadi: o'zida tasavvur etishni shakllantiruvchi qiymatli-motivatsion komponenta va kasbiy motivatsiya; - umumlashgan bilimlarni egallagan, kognitiv

Г- J J , о о о > о

komponetalar (birinchi navbatda dunyoqarash g'oyalari va ilmiy tushunchalar) hamda umumta'lim ko'nikmalari va o'z-o'zini tashkil qilish: - shaxsning erkinlik sifatlari bilan aniqlanuvchi erkinlik kompanentalari, bunda birinchi o'rinda tartib-intizom, trishqoqlik, mustaqillik, talabchanlik va javobgarlikni his qilish turadi. Talabalarning mustaqil ishini pedagogik kuzatish-bu o'qituvchi tomonidan talabalarning mustaqil o'qish jarayonini ilmiy-pedagogik jihatlarini ta'minlash va o'quv vazifalarini bajarishda talabalarga amaliy yordam berishdan iboratdir. Pedagogik texnologiya - bu o'qituvchining o'qitish vositalari yordamida talabalarga muayyan sharoit va ketma-ketlikda ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat mas'uli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni shakllantirish jarayonidir. Talabalarning

mustaqil o'quv faoliyatini tashkil qilishda o'ziga xos texnologik jihatlariga e'tibor qaratish muhim ahamiyatga ega. Ta'lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o'qituvchilar uchun bir qancha qulayliklar yaratadi, masalan: fan materiallarini elektron shaklda tayyorlash, taqdimotlar tayyorlash, mavzularni multimedia yordamida tushuntirish, tajriba ishlarini visual tarzda bajarib ko'rsatish, amaliy masalalarning yechimlarini yuqori aniqlikda olishni o'rgatish va boshqalar. Hozirgi kunda darslik va o'quv qo'llanmalarni chop etish juda qimmatga tushmoqda. Buning ustiga kitoblar 2-3 yilda o'quvchisini yo'qotmoqda. Bu jarayon yengil kechishi uchun darslik va o'quv qo'llanmalarning elektron variantlaridan unumli foydalanishni tashkil etish zarur. Elektron o'quv adabiyotlari bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirishga, dastlabki bilimlarni rivojlantirishga va chuqurlashtirishga, qo'shimcha ma'lumotlar bilan ta'minlanlashga mo'ljallangan bo'lib, chuqurlashtirib o'qitiladigan fanlar bo'yicha yaratilishi lozim. AKT o'quv

--nl л rr ill +1 n 14 n л I л+1 n k /1 n f n I n 1л I n v/vn +лтгп1тгп л+inn T rr>

mashg'ulotlarini tashkil etishda, talablarga tavsiya etish va tavsiya etilayotgan o'quv

ш

materiallarini to'liq o'zlashtirishga qo'l keluvchi vosita bo'lib, o'quv materiallarini tinglovchilarga tushunarli va jonli, qisqa muddatda ko'p ma'lumotlarni yetkazib

]> Ж

berish kabi yuqori samarali pedagogik-didaktik usullardan foydalanish zarur bo'ladi.

iw-

>*

AKTni ta'lim jarayonlariga tadbiq etilishi talabalarning, nafaqat talabalarning, balki pedagoglarning ham axborot madaniyati davr bilan hamnafas tarzda shakllanishiga munosib zamin yaratadi. Inson uchun, axborot madaniyati axborot-lashtirilgan jamiyatni yaratishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan komponentlardan hisoblanadi.

Ы> 3 ]> <}>

а j

ы> >>

* : >

PV

>>

#<b>

Ы J> 1

Я>

H )>

Ы>

! J>i>

! >J£V

ЗЙ * >

Ы>

H >{

I IK<J>:

)

J>

+И >

Щ »

ш

M

~ IJ

Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5

Hozirgi vaqtda oliy ta'lim muassasalarida keng doirada qo'llanishni o'z ichiga olgan:

-kompyuter dasturlari va o'rgatuvchi tizimlar -eletron o'quv qo'llanmalar, bilimni baholashning test shakli:

-vediotexnikalarni qo'llash bilan yasalgan multimedia texnologiyalari;

-aniq sohalarda qo'llanishga yo'naltirilgan va ta'lim jarayonida va tadqiqotlarda amaliy ahamiyatga ega bo'lgan intellectual o'rganuvchi ekespert tizimlar;

-elektron pochta, telekonferensiya, SKYPE tizimi va jahon kommunikatsiya tarmoqlariga chiqish imkoniyatiga beruvchi telekommunikatsiya tizimlari;

-ta'lim oluvchilar uchun jahon axborot manbalariga kirish imkoniyatini beruvchi elektron kutubxonalar.

Axborot-kommunikatsiyalar texnologiyalarini ta'lim jarayoniga keng ko'lamda joriy qilish quyidagilarni beradi:

- O'quv va limiy axborotlarni talaba hamda professor-o'qituvchilar tomonidan qidirib topishga ketadigan vaqtning qisqarishi;

- Elektron o'quv adabiyotlar mazmunini davr talabidan kelib chiqqan holda o'zgartirishni tezlashtirilishi;

- Talabalarning mustaqil ta'lim olishlari uchun qo'shimcha vaqtning ajratilishi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Saidov J.N, Xodiyeva S.Sh "Ta'lim sifatini oshirishda AKT va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning o'rni"

2. Turdiboyev D.X, Abduraimov D, Nafasov G'.A "Ta'lim samaradorligini oshirishda pedagogik va axborot texnologiyalarining o'rni"

3. Shoyqulov Sh.Q, Rahmatov M.I "Ma'lumotlarni va ta'limni boshqarish tizimlari ta'lim muassasasining axborot muhitini yaratish vositasi sifatida"

4. Muslimov N.A., Qo'ysinov O.A. Kasb ta'limi o'qituvchilarini tayyorlashda musta- qil ta'limni tashkil etish. Metodik-qo'llanma. -T.: TDPU,2006. -46-b

m>

ы J>

Ы >

i >j>

+H >

л w> -

>> Ы*

jW^ у

q ж**

ЩУ>

!> jjh

j

Ыщ

* I l>

Qj^f^S). .—

95

Щ >

q >>

s1 >i#;

q

m>

и*-qjH*

Ы >

q

! >

q

]+4> И*-

M>

]>Ж ц >p

1*й >

q H> Ы >

q щъ q