CC BY
15MUSIQA TA'LIMIDA INTEGRATSIYA
Saidaxon Rasulova QDPI
Annotatsiya: Musiqa ta'limi yo'nalishi o'qituvchilari, talabalarni to'g'ri yo'naltirishlari va darslarga jalb qilish uchun yangi strategiya va yo'nalishlarni ishlab chiqishda, innovatsion texnologiyalar va usullardan tobora ko'proq foydalanmoqdalar. Avvallari biz akustik asboblar, qalam va qog'ozni asosiy o'quv quroli deb hisoblagan edik. Endi esa, internet, WiFi, iPad, kompyuter va turli hil ta'lim dasturlari kabi texnologiyalar ham talabalarni musiqani sevishga, ijodiy o'rganishga jalb qilish imkoniyatini oshirib bormoqda. Ushbu maqolada musiqa ta'limida integratsiya haqida umumiy ma'lumotlar keltirib o'tilgan.
Kalit so'zlar: musiqa ta'limi, integratsiya, talaba, metod, usul, ta'lim, asboblar, bilim, ko'nikma, malaka, innovatsiya, yo'nalish
INTEGRATION IN MUSIC EDUCATION
Saidakhan Rasulova KSPI
Abstract: Music education teachers are increasingly using innovative technologies and methods to develop new strategies and directions to guide students and engage them in lessons. At first, we considered acoustic instruments, pencil and paper as the main educational tools. Now, technologies such as the Internet, WiFi, iPad, computer and various educational programs are increasing the possibility of attracting students to love music and creative learning. This article provides general information about integration in music education.
Keywords: music education, integration, student, method, method, education, tools, knowledge, skills, competence, innovation, direction
Bugungi kunda integratsiya tushunchasi juda keng qo'llaniladi va turli jihatlarda ko'rib chiqilmoqda. Lotinchadan so'zma-so'z tarjima qilinganda "integrafio" -tiklash, "ratsiya", to'ldirish, to'liq degan ma'nolarni anglatadi. Darxaqiqat, integratsiya - bu "bir butunga, har qanday elementlarning birligiga birlashish, qandaydir birlikni tiklash" demakdir. Integratsiya - bu differentsiatsiya jarayonlari bilan birga yuzaga keladigan fanlarning yaqinlashuvi va aloqadorlik jarayoni, ta'limning sifat jihatidan yangi bosqichida subyektlararo aloqalarni amalga oshirishning yuqori shakli bo'lib, yangi butun blok, bilim qotishmasini yaratishga
hissa qo'shadi. "Integratsiya" tushunchasi XVIII asrda Spenser tomonidan izohlangan va tavsiya etilgan. Integratsiyani tafakkur o'stirish omili sifatida qarab, uni fanlararo aloqa hamda ta'lim shakllarini sintezlash tarzida talqin etamiz.
Bugungi kunda fanlararo aloqalar butun o'quv jarayonini qamrab olgan va bu nafaqat rivojlanib, mustahkamlanib, yangilanibgina qolmay, balki yangi o'sish -integratsiya ham yaratib berdi. Integratsiya endi shunchaki mavzular o'rtasidagi bog'liqlik emas, balki bitta darsda o'quv intizomining kombinatsiyasi bo'lib, bu o'quvchilarni o'qitish va tarbiyalashga yangi yondashuv va imkoniyatlardir. Integratsiya bugungi kunda ijodiy mehnat qilayotgan har qanday o'qituvchini befarq qoldirmaydi. Integratsiya - fanlararo bilimlarni (integrativ bilimlarni) chuqurlashtirish va oshirish, ularni shakllantirish bilan shug'ullanadi. U har xil turlar, usullar, uslublar, fanlararo integratsiya obyektlari asosida vujudga kelgan. Endigina maktabga qadam qo'ygan boshlang'ich sinf o'quvchilariga fanlarni o'zaro bog'lab va farqli jihatdan asoslab o'rgatish bir muncha qiziq va o'quvchilarni diqqatini, e'tiborini tortadigan jarayon bo'lib xizmat qiladi. Integratsiyaning asosini fanlararo aloqadorlik tashkil etadi va o'zining rivojini integratsiya g'oyasida namoyon etadi. Integrativ mazmunga ega bo'lgan predmetlarni o'rganish bo'lg'usi mutaxassislar bilimini, ish uslublari, shaxsiy fazilatlari, yaxlit bir butunligini ta'minlovchi omil sifatida qaraladi. Turli mavzulardagi bilimlarni birlashtirish, fanlarni bir-biriga bog'lash integral dars yordamida amalga oshiriladi.
Integratsiyalashgan ta'limning asosini yagona dars tizimi tashkil etadi. Ilmiy dunyoqarashni shakllantirishda yashirin aloqadorlik va bog'lanishlarni aniqlay bilish, fanlararo bog'lanish, yani uzviylikni taminlash bugungi kunning eng dolzarb va muhim masalalaridan biridir. Chunki fanlararo bog'lanish va aloqadorlik taminlangan holda, darsni tashkil qila olgan o'qituvchi, o'quvchilarda o'zining faniga bo'lgan qiziqishini oshiribgina qolmay, mazkur fanni chuqur o'rganishga ham yordam beradi. Fanlararo aloqadorlikni tizimli tarzda amalga oshirish natijasida o'quv-tarbiya jarayonining aloqadorligi sezilarli darajada ortadi. Shu bilan birga, o'quv fanlariga oid bilim va qiziqishlarni rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi. O'quv materialini mavzular bo'yicha tahlil etish yo'li bilan birga turli o'quv predmetlarini qaysi mavzulari bir-biri bilan aloqadorligi yuzaki ravishda aniqlansa, tarkibiy tahlil etish orqali o'quv materialini tashkil etuvchi tushunchalari, dalillari, qonuniyatlari, xulosalari, tasavvurlari orasidagi aloqadorlik o'rnatiladi. Fanlararo aloqadorlikning qanday shaklda qayd etilishi undan foydalanuvchining imkoniyatlariga bog'liq. Ta'limning interaktiv bosqichi ko'rgazmali ta'lim tizimi bo'lib, integrativ bilimlarni chuqurlashtirish va kengaytirish asosida ko'rgazmali mahoratni yuzaga keltirish sirlarini o'rganadi.
Ko'rgazmali ta'lim tizimi turli xildagi turlar, shakllar, usullar, obyektlar asosida yaratilgan. Integratsion kursning maqsad va vazifalari maktab tabiiy-ilmiy ta'lim
tizimida tavsiflanadi va bilimning integratsiyalashgan (ko'rgazmali) tarmog'ida integratsiyalashning usul va vositalari: ta'lim rejasidagi o'qitish joyida vaqtning hajmiga qarab, shu kursni to'la o'zlashtrish vaqti o'quvchilarning o'zlashtirish darajasi - ko'p maqsadli, rang-barangliligi hamda ko'p funksiyaga egaligi bilan farqlanadi. Integratsiyalashgan mashg'ulotlarda didaktik va psixologik talablarni hisobga olgan holda muayyan o'quv predmeti doirasida maxsus tashkil etilgan individual hamda alohida guruhlarda jamoa bo'lib olib boriladigan ishlar orqali, turlicha murakkablik darajasida bo'lgan topshiriqlarning har tomonlama o'ylab, ishlab chiqilgan tizimi har bir mavzuning o'zlashtirilishi muayyan pedagogik shart-sharoitlarni talab etadi. Bunday sharoitda ta'lim rivojlanishiga nisbatan oldinlab boradi.
Musiqa ta'limi boshqa fanlar singari axborot texnologiyalari (IT) bilan uzviy bog'liqdir. Musiqa ta'limi o'qituvchilari IT texnologiyalarini yanada chuqurroq, murakkab va foydalanuvchilarga qulay texnologiyaga ega bo'lganligi sababli ham undan talabalarning o'rganishi va faolligini oshirish uchun unumli foydalanilmoqda. Musiqadan o'quv vositasi sifatida foydalanishning o'ziga xos xususiyatlari o'qituvchiga va ma'lum auditoriyaning resurslariga qarab farq qilsa-da, musiqa ta'limi vositalari va texnologiyasining umumiy evolyutsiyasi bir nechta asosiy tendentsiyalardan dalolat beradi. Musiqa texnologiyasi odatda musiqani keng miqyosda baham ko'rishga undaydi. Bu tendentsiyani Soundtrap yoki Google Classroom kabi musiqa va ta'lim vositalarida, shuningdek, YouTube, Instagram va boshqalar shu kabi kengroq multimedia ijtimoiy platformalarida ko'rish imkonini beradi. Musiqa ta'limi vositalari paydo bo'ldi va ular auditoriyada o'rganishni muayyan ko'nikmalar bilan to'ldirish uchun qo'shimcha amaliyotni taklif qiladi, masalan, talabalarga tovush balandligini moslashtirishni o'rganishga yordam beradigan quloqni o'rgatish ilovalaridir. Ushbu vositalar o'z-o'zidan o'rganish imkoniyatini ochib beradi va o'qituvchilarga boshqa asosiy ko'nikmalarga e'tibor qaratish imkonini yaratib beradi. Texnologiya shunchaki vositadir va ma'lum bir kontekstda ma'lum bir natijaga erishish uchun undan foydalanish mumkin bo'lgan turli usullarni tushunmasa, vosita foydali bo'lmaydi. Agar musiqa o'qituvchilari texnologiyani o'qitish, o'rganish va baholashga samarali integratsiyalashmoqchi bo'lsa, muayyan texnologik vositalarni tushunishdan ko'ra ko'proq narsa talab etiladi. Natijada, talabalar bilan Cholg'u ijrochiligida musiqiy ta'lim uzviyligini ta'minlash texnologiyadan foydalanishni o'rganishda musiqa o'qituvchilari maqsadli o'quv maqsadlari, ko'rib chiqilayotgan texnologiyaning afzalliklari va cheklovlari, qo'llanilishi kerak bo'lgan o'qitish va o'qitish strategiyalari va kontekstni hisobga olishlari juda muhimdir. Talabalarni jalb qilish va musiqa yaratish, ishlab chiqarishning turli jihatlarini o'rgatish uchun maqsadli va strategik musiqa o'qituvchilari o'z ta'limini oshirishlari mumkin bo'ladi. Misol uchun, raqamli media
ko'plab rassomlarning musiqalarini yaratish, ishlab chiqarish va tarqatish usullarini o'zgartira oldi. Ba'zi tadqiqotchilar buni YouTube kabi platformalarning afzalliklarini, shuningdek, rasmiy ta'lim sharoitida o'rganishni to'ldirish uchun norasmiy musiqa ta'limidan foydalanish imkoniyatlarini o'rganish uchun ishlatgani barchaga ma'lum. Biroq, texnologiyani o'qitishga integratsiya qilishning eng ma'qul usuli maqsad va talabalarning ehtiyojlariga qarab sezilarli darajada farq qiladi. Misol uchun, agar ko'plab talabalar ma'lum bir mahoratni egallashga qiynalayotgan va tushunmayotgan bo'lsa, boshqa o'qituvchilarning video darslarini ko'rsatish va tushuntirish orqali darsni chuqurlashtirishga yordam beradi. Auditoriya uchun nima eng mos kelishini aniqlash uchun biroz tajriba va bilim darajasi kerak bo'lishi mumkin, lekin texnologiyani o'zlashtirish aniq maqsad va doimiy takomillashtirish, fikrlash va oxir-oqibatda talabalar o'rganish yo'llarini yaxshilashiga erishish mumkin bo'ladi.
Texnologiya musiqa va musiqa darslarini o'zgartiruvchi va boshqalar bilan kengroq miqyosda baham ko'rishga imkon berish imkoniyatiga ega. Aqlli musiqa o'qituvchilari o'z talabalarining musiqa yaratish, ijro etish va tinglashdagi faolligini oshirish uchun ushbu imkoniyatlardan foydalanadilar. Musiqa janrlarining keng doirasini qamrab olishdan tashqari, dasturning o'quv rejasi musiqa auditoriyaidagi musiqa ta'limi psixologiyasi, o'quv dizayni va texnologiyasi bo'yicha ilg'or pedagogic texnologiyalar va tushunchalarni o'rganadi. Fakultet tarkibiga professional musiqachilardan tortib xalqaro miqyosda tan olingan musiqa ta'limi tadqiqotchilari va mualliflarigacha bo'lgan turli xil professional yo'nalishdagi o'qituvchilar kiradi. Musiqa ta'limi talabalarini o'qitishda dars jarayoni qiziqarli va foydali bo'lishining 5 ta eng muhim sabablari bunda;
- Musiqa ta'limi dasturi o'z talabalariga estetik tajriba berishi va ularda bilim bazasi shakllanishi;
- Musiqa ta'limi talabalarga "hayotiy qadriyatiar"ni singdirishi va ulardan dars jarayonida qo'llanilishi;
- Intizom, hamkorlik, ijtimoiy ko'nikmalar va yaxshi xarakterni shakllantiradi va mehnat sevarlikni oshiradi.
- Musiqa texnologiyasi, musiqa tarixi, musiqa nazariyasi va musiqa madaniyati haqidagi bilimlar boshqa o'quv fanlari bo'yicha ham bilimlarni oshiradi va mustahkamlaydi.
- Cholg'u ijrochiligida musiqiy ta'lim uzviyligini ta'minlash ham alohida ahamiyatga ega.
Musiqa ko'pincha maktab ruhi tuyg'usini yaratadi, bu esa o'z navbatida talabalarga o'zini-o'zi qadrlash tuyg'usini beradi, bu deyarli har doim ijobiy munosabatni shakllantiradi.
San'atni targ'ib qilish - bu bizning talabalarimiz hayotning barcha jabhalarida eng zo'r bo'lishlari kerakligini ta'minlab beradi. Kompozitsiyani o'rganayotgan odam - bu o'ziga xos musiqa yaratishni xohlaydigan va shu bilan birga ko'p hollarda mustaqil faoliyatga qaror qiladi. Gap kontsert zali uchun mustaqil yangi asarlar, medial kontekstdagi musiqa yoki chiqarilgan ovozli vositadagi badiiy bayonot haqida bo'ladimi, bastakorlar doimo bir xil darajada yuqori badiiy va texnik talablarga duch keladigan juda ambitsiyali muhitda bo'lishadi.
Musiqa ta'limini egallashda metodlar va ularning ahamiyati juda kattadir. Taqlid o'quvchining ohang, ritm, metr, temp va dinamika repertuarini shakllantiradi. Talabalar kelajakda yanada murakkab mashg'ulotlarda foydalanish uchun "asbob qutisi" uchun asosiy musiqa materiallarini o'zlashtiradilar va amalda qo'llay olish qobiliyatiga ega bo'ladilar. Qidiruv metodi-talabalar taqlid qilish orqali olgan bilimlarini tushuna boshlaydi va hatto qo'llay boshlaydi. Ular ohanglarning harakatini, ritmlarning mazmunini, metrning harakatini eshitadilar va ular kirish imkoniga ega bo'lgan har qanday asbob yoki ovozning tembrini o'rganadilar. K.Orff Instrumentarium tadqiqot uchun deyarli cheksiz imkoniyatlarni taqdim etadi. Improvizatsiya - tadqiq qilish va taqlid qilishdan so'ng, talabalar nafaqat tushunishadi, balki ritm va balandlikning, shakl va dinamikaning va hokazolarning mumkin bo'lgan ba'zi kombinatsiyalarini musiqiy doirada qo'llashlari mumkin bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. [Smith, M., Jones, D., and Black, K. (2023). Abstract thinking and playing in an orchestra. Journal of Educational Research, 103(3), 123-132].
2. [А. Тургунов, "Традиции и инновации в развитии узбекской инструментальной музыки", журнал "Культура и искусство Узбекистана", № 4, 2005 г., с. 23-27.].
3. [Т.Г. Малахова, «Культурный обмен: проблемы и перспективы», Вестник Московского государственного университета культуры и искусств, 2012, № 7, с. 3-10.].
4. Sabirovna, Rasulova Saida. "MUSIQA O 'QITISH DARSLARIDA DIDAKTIK PRINSIPLAR." Conferencea (2022): 44-47.
5. Sabirovna, Rasulova Saida. "PREPARATION OF MUSIC TEACHERS FOR INNOVATIVE EDUCATIONAL ACTIVITIES." INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429 11.10 (2022): 351-353.
6. Расулова, С. С. "МУЗЫКАЛЬНО-РИТМИЧЕСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ШКОЛЬНИКОВ В КОНТЕКСТЕ ШКОЛЬНОГО ОБУЧЕНИЯ." ТРАДИЦИИ И ИННОВАЦИИ В НАЦИОНАЛЬНЫХ СИСТЕМАХ ОБРАЗОВАНИЯ. 2021.
7. Sabirovna, Rasulova Saida. "BASIC PRINCIPLES OF VOCAL PEDAGOGY." Galaxy International Interdisciplinary Research Journal 10.11 (2022): 812-815.
8. Nosirov, Dilmurod. "ALISHER NAVOI AND MUSIC." Academic International Conference on Multi-Disciplinary Studies and Education. Vol. 1. No. 10. 2023.
9. Nosirov, Dilmurod. "THE PROCESS AND PROGRESS OF THE HISTORICAL FORMATION OF UZBEK FOLK INSTRUMENTS." Academic International Conference on Multi-Disciplinary Studies and Education. Vol. 1. No. 10. 2023.
10. Shodiyeva, Gavhar Emindjanova. "MUSIQA DARSLARIDA RITMIK HARAKATLAR VA ULARNING AHAMIYATI." Oriental Art and Culture 4.2 (2023): 410-414.
11. Shodiyeva, Gavhar Emindjanova. "MUSIQA QOBILIYARINI RIVOJLANTIRISHNING SHARTSHAROITLARI." Oriental Art and Culture 4.2 (2023): 296-302.
12. Tillakhujayev, O. "THE SCIENCE OF MUSIC AND THE ROLE OF KNOWLEDGE OF MUSIC LYRICS IN THE FORMATION OF THE MUSICAL CULTURE OF YOUNG PEOPLE." ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2836 Impact Factor: 7.603 11.11 (2022): 175-178.
13. Tillakhujayev, Orifjon, and Alisher Tolipov. "THE ROLE OF LIFE AND CREATIVITY OF THE PEOPLE'S HAFIZ OF UZBEKISTAN MAHMUDJON TOJIBOYEV IN THE FORMATION OF THE QUALITY OF CREATIVITY IN YOUTH." Academic International Conference on Multi-Disciplinary Studies and Education. Vol. 1. No. 10. 2023.
14. Qobilova, E. "FORMING A SENSE OF INTERNATIONALLY IN STUDENTS THROUGH THE TRADITIONAL MUSIC OF AZERBAIJAN." International Bulletin of Applied Science and Technology 3.10 (2023): 127-132.
15. QOBILOVA, E'ZOZXON. "Forming A Sense Of Love For The Profession By Teaching Labor Songs To 4th Class Students In Music Culture Lessons." Journal of Positive School Psychology 7.2 (2023).
