Научная статья на тему 'МУҚОБИЛ ЭНЕРГЕТИКАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ ВА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ'

МУҚОБИЛ ЭНЕРГЕТИКАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ ВА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Энергия тежаш / энергия самарадорлиги / энергетик тежамкорлик / ишончли фаолият / энергия сарфи / қайта тикланувчи энергия манбалари. / energy saving / energy efficiency / energy saving / reliable activity / energy consumption / renewable energy sources.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Yo‘ldoshova M.

1974 йил давомида нефт нархи тўрт баравар ошди ва Ғарб мамлакатлари инқироз сабабларини тушуниб, муқобил енергия соҳасида тадқиқотларни бошладилар, уларнинг стратегик мақсади миллий енергия хавфсизлигини таъминлаш еди. Олимларнинг иши ҳар хил турдаги муқобил манбалар устида олиб борилди, ягона аниқ чекловчи омил маълум ҳудудларнинг табиий-иқлим шароити эди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ALTERNATIVE ENERGY DEVELOPMENT MEASURES AND EXPERIENCE OF FOREIGN COUNTRIES

During 1974, oil prices quadrupled, and Western countries, understanding the causes of the crisis, began research in the field of alternative yenergy, the strategic goal of which was to ensure the safety of national yenergy. The work of scientists was carried out on various types of alternative sources, the only obvious limiting factor was the natural-climatic conditions of certain regions.

Текст научной работы на тему «МУҚОБИЛ ЭНЕРГЕТИКАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ ВА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ»

Yo 'ldoshova M.

JizPI "Energetika" kafedrasi assistenti

МУЦОБИЛ ЭНЕРГЕТИКАНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЧОРА ТАДБИРЛАРИ ВА ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

Аннотация. 1974 йил давомида нефт нархи турт баравар ошди ва Гарб мамлакатлари инцироз сабабларини тушуниб, муцобил енергия соуасида тадцицотларни бошладилар, уларнинг стратегик мацсади миллий енергия хавфсизлигини таъминлаш еди. Олимларнинг иши уар хил турдаги муцобил манбалар устида олиб борилди, ягона аниц чекловчи омил маълум уудудларнинг табиий-ицлим шароити эди.

Калит сузлар: Энергия тежаш, энергия самарадорлиги, энергетик тежамкорлик, ишончли фаолият, энергия сарфи, цайта тикланувчи энергия манбалари.

Yoldoshova M. assistant "Energy" department JizPI

ALTERNATIVE ENERGY DEVELOPMENT MEASURES AND EXPERIENCE OF FOREIGN COUNTRIES

Abstract. During 1974, oil prices quadrupled, and Western countries, understanding the causes of the crisis, began research in the field of alternative yenergy, the strategic goal of which was to ensure the safety of national yenergy. The work of scientists was carried out on various types of alternative sources, the only obvious limiting factor was the natural-climatic conditions of certain regions.

Keywords: energy saving, energy efficiency, energy saving, reliable activity, energy consumption, renewable energy sources.

2010 Йил охирида ноанъанавий енергия ишлаб чикариш буйича етакчи мамлакатлар Исландия (енергия балансидаги Реснинг тахминан 25%, асосий РЕС геотермал енергия), Дания (енергия балансидаги Реснинг тахминан 20, 6%, асосий РЕС шамол енергияси), Португалия (18% енергия балансидаги РЕС, асосий РЕС-тулкин енергияси, куёш енергияси ва шамол), Испания (енергия балансидаги Реснинг 17, 7%, асосий РЕС-куёш енергияси) ва янги Зеландия (енергия балансидаги Реснинг 15, 1%, асосий РЕС-геотермик ва шамол енергияси). Бундан ташкари, Ватикан, Хитой ва Х,индистон 2010 йилда мукобил енергетикани ривожлантиришга фаол сармоя киритди.

Европа ва Акшда мукобил ва кайта тикланадиган енергия сохасидаги вазият бошка сценарий буйича ривожланди. 1973 йилдаги жахон нефт инкирози мукобил кайта тикланадиган енергия манбаларига кизикишни кучайтирди. 1974 йил давомида нефт нархи турт баравар ошди ва Гарб мамлакатлари инкироз сабабларини тушуниб, мукобил енергия сохасида тадкикотларни бошладилар, уларнинг стратегик максади миллий енергия хавфсизлигини таъминлаш еди. Олимларнинг иши хар хил турдаги мукобил манбалар устида олиб борилди, ягона аник чекловчи омил маълум худудларнинг табиий-иклим шароити еди.

"Независимая Газета" томонидан келтирилган маълумотларга кура, дунёда кайта тикланадиган енергия манбаларининг (шу жумладан кичик гидроенергетиканинг) улуши 30 йил ичида куп усмаган: 13, 3 йилда 1970% дан 13, 6 йилда 2000% гача. Мукобил кайта тикланадиган енергия манбаларига инвестициялар факат 2000-йилларнинг урталарида куп марта ошди: 33, 4 йилда 2004 миллиард доллардан 148, 4 йилда 2007 миллиард долларгача. 2007 йилдан бери Google шамол ва куёш енергиясига фаол сармоя киритмокда. 2007 йилда мукобил енергия сохасидаги хорижий лойихаларнинг рентабеллиги уртача 10-20% га бахоланди, аммо якин келажакда сезиларли усиш потенциалига ега. 2009 йилда техника фанлари доктори Олег Попелнинг сузларига кура, global енергия балансида мукобил РЕС улуши 5%, шамол енергиясининг усиш суръати йилига 30%, куёш енергияси еса йилига 50% ни ташкил етди.

2010 йилда Ватиканда Европадаги енг йирик куёш електр станциясининг курилиши якунланди, бу бошка енергия манбаларидан фойдаланишни деярли бутунлай тарк етишга имкон беради. Х,индистоннинг режаларига куёш енергиясини кенг микёсда ривожлантириш хам киритилган. 2011 йил охирига келиб Гужаратда 1000 Мвт кувватга ега куёш електр станциясининг курилиши якунланди. Хитой шамол енергиясини ривожлантириш лойихаларини фаол молиялаштиради. 2010 йилда Хитой ишлаб чикарилган шамол енергияси буйича дунёда Акшдан кейин иккинчи уринни егаллаб, Германияни ортда колдирди.

ХХИ аср бошидан бери чет елда мукобил енергия инвестицияларнинг яна бир тулкинини олди. Европа Иттифоки АЕ ёрдамида умумевропа електр енергиясини таксимлаш тизимини яратишни бошлади, Кушма Штатлар енергия балансидаги мукобил енергия манбалари улушини 20 йилга келиб 2020% гача ошириш режаларини еълон килди. Европа Иттифоки, шунингдек, енергия балансидаги мукобил енергия манбаларининг улушини 20 йилга келиб 2020 фоизга ва 40 йилда 2040 фоизга оширишни режалаштирмокда. Хусусан, Испанияда давлат иштирокида олтита йирик куёш електр станцияларини куриш режалаштирилган булиб, улар яратилаётган умумевропа електр енергиясини таксимлаш тизими шароитида електр енергиясини бошка минтакалар билан булишиш имкониятига ега булади. Дания ва Германия иштирокидаги шамол

стансиялари учун хам худди шундай енергия ресурсларини кайта таксимлаш режалаштирилган.

Маълумки, республикамизда иктисодиёт баркарор усишини таъминлашга ва ахолининг фаровонлик даражасини оширишга, ёкилги-энергетика ресурсларига булган талаб - эхтиёжни узлуксиз каноатлантиришга каратилган нефть - газ, электр энергетика, кумир, кимё, курилиш индустриясини ривожлантиришнинг узок муддатли стратегияси амалга оширилмокда. Шу билан бирга, ёкилги - энергетика тармогининг мавжуд кувватлари энергия ресурсларига ортиб бораётган талаб-эхтиёжни тулик даражада таъминламаяпти, мамлакатимиз иктисодиётининг энергия сарфи хажми ривожланган мамлакатларнинг уртача курсаткичидан анча юкоридир. Хозирги вактда асосан гидроэлектростанциялар ишлаб чикараётган кайта тикланувчи энергия манбалари хиссасига мамлакатда ишлаб чикарилаётган электр энергияси умумий хажмининг атиги ун фоизи тугри келмокда. Нихоятда катта салохият мавжуд булишига карамасдан, куёш ва шамол сингари кайта тикланувчи энергия манбаларининг имкониятларидан тулик даражада фойдаланилмаяпти. Шу муносабат билан, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий соханинг энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологиялар ва кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш давлат сиёсатининг хозирги боскичдаги долзарб йуналишларидан бири булиб колиши лозим.

Адабиётлар:

1. Khasanov M. et al. Optimal radial distribution network reconfiguration to minimize power loss by using mayfly algorithm //AIP Conference Proceedings. -AIP Publishing, 2023. - Т. 2612. - №. 1.

2. Hasanov M., Urinboy J. Reconfiguration of Radial Distribution System to Minimize Active Power Loss //International Journal of Engineering and Information Systems (IJEAIS). - 2021. - Т. 5. - №. 2. - С. 154-156.

3. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Wind Turbine Based Dg Units in Distribution System Considering Uncertainties //Khasanov, Mansur, et al." Rider Optimization Algorithm for Optimal DG Allocation in Radial Distribution Network." 2020 2nd International Conference on Smart Power & Internet Energy Systems (SPIES). IEEE. - 2020. - С. 157-159.

4. Hasanov M. et al. Optimal Integration of Photovoltaic Based DG Units in Distribution Network Considering Uncertainties //International Journal of Academic and Applied Research (IJAAR), ISSN. - 2021. - С. 2643-9603.

5. Жалилов У. А. У. и др. ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ СИФАТ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИ ОШИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 113-118.

6. Жуманов А. Н. и др. МУКОБИЛ ЭНЕРГИЯ МАНБАЛАРИДАН ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИНИНГ ТОГЛИ ХУДУДЛАРИДА ФОЙДАЛАНИШ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5. - С. 247-254.

7. Razzaqovich Q. A. et al. SANOAT KORXONALARI ELEKTR

TA'MINOTIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //E Conference Zone. - 2022. - C. 358-361.

8. Qurbanov A., Baratov L., Jalilov O. SANOAT KORXONALARINING SAMARADORLIK KO'RSATKICHINI OSHIRISH MAQSADIDA ELEKTR YUKLAMALARI KARTOGRAMMASINI QURISH VA BPP NING O 'RNATILISH JOYINI ANIQLASH //Interpretation and researches. - 2023. - T. 1. - №. 6.

9. Khasanov M. et al. Optimal allocation of distributed generation in radial distribution network for voltage stability improvement and power loss minimization //AIP conference proceedings. - AIP Publishing, 2023. - T. 2612. - №. 1.

10. Khasanov M. et al. Optimal Sizing and Sitting of Distributed Generation in Distribution Network considering Power Generation Uncertainty //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - T. 434. - C. 01016.

11. Khasanov M. et al. Distribution network planning with DG units considering the network reconfiguration and reliability //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - T. 461. - C. 01053.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.