CC BY
16
Для доповнення колекци та и репрезентативностi необхiдно збагатити колекцiю культиварами групи садових жоржин: шмфейних, орхiдееподiбних, помпонних, анемоноподiбних, також змiшаних (до ще! садово! групи входять i розсiченi).
Таким чином, з'ясовано, що колекцiя роду Dahlia Cav. в ботанiчному саду Львiвського нацiонального унiверситету iм. 1вана Франка е пiдсумком багаторiчноl штродукцшно! роботи. Дослiдженi сорти жоржин е перспектив-ними для вирощування в умовах культури.
Поповнення колекци роду Dahlia залишаеться основним завданням науково-колекцшно! роботи як важливого способу збереження та збагачення рослинного рiзноманiття.
Лггература
1. Боса Н.1. Жоржини. - К. : К.П. "Дм, сад, город", 2004. - 30 с.
2. Васильченко И.П. Род Георгина. Флора СССР, 1959. - 25 с.
3. Дудик Ф.С. Культура жоржини. - К. : Вид-во АН УРСР, 1959. - 87 с.
4. Каталог растений Центрального ботанического сада им. Н.Н. ГришкА / Афанасьева Е.В., Булах П.Е., Галицкая А.Ф. и др. - К. : Наук. думка, 1997. - 435 с.
5. Каталог цветочно-декоративных травянистых растений ботанических садов СНГ и стран Балтии / Совет ботан. садов Росии. Центральный ботан. сад АН Беларуси. - Мн. : е.С. Гальперин, 1997. - 476 с.
6. Поляков П.П. Систематика и происхождение сложноцветных, 1967. - 326 с.
7. Серебряков И.Г. Морфология вегетативных органов высших растений, 1952. - 126 с.
8. Хессайон Д.Г. Георгина // Все о цветах в вашем саду. - М. : Кладезь, 1997. -С. 136-139.
9. Ященко М.П. Георгины. Классификация // Цветоводство. 1985. - № 6. - С. 12-21.
10. Classification of Dahlias // The American Dahlia Society. - New York, 1979. - 67 p.
УДК 582.998 Krzysztof Pacewicz, Robert Maciorowski -
Akademia Rolnicza w Szczecinie
MOZLIWOSCI WYKORZYSTANIA PARAMETROW
FOTOSYNTETYCZNYCH ROSLIN NA PRZYKLADZIE OLIWNIKA W^SKOLISTNEGO W OCENIE TRAFNOSCI DOBORU DO REKULTYWACJI SKLADOWISKA POPIOLU
Z W^GLA BRUNATNEGO
Рекультиващю вугшьних вiдвалiв виконано за допомогою вщповщних грунто-сумшей та посадкою рослин, яю добре переносять високу кислотшсть. Тип грунпв i конкретне додавання мшеральних добрив сприяе кращому приживанню рослин та належному росту та розвитку. Одним з найпридатшших пропонованих для рекульти-вацп видiв е маслинка вузьколиста.
Streszczenie: Rekultywacja terenow skladowisk popiolu z w^gla brunatne-go kopalni odkrywkowych jest wykonywana poprzez pokrycie terenu skladowiska warstw^ nadkladu i nasadzenie gatunkow roslin dobrze znosz^cych wysokie pH gleby. Rodzaj nadkladu i ewentualny dodatek nawozenia mineralnego moze przyczynic si<? do wyzszej przezywalnosci roslin i lepszego ich wzrostu i rozwoju. Jednym z gatunkow zalecanych do rekultywacji tego typu terenow jest oliwnik w^skolistny.
Niniejsza praca ma na celu przedstawienie mozliwosci wykorzystania para-metrow oceny fotosyntetycznej rosliny w postaci aktywnosc fazy swietlnej induko-wanej fluorescencji takich jak maksymalna kwantowa produktywnosc PSII (Fv/Fm), wzgl^dna kwantowa produktywnosc (<pEo) i wskaznik witalnosci (PIabs) do oceny kondycji roslin wykorzystanych do rekultywacji. Doswiadczenie re-kultywacyjne bylo przeprowadzone na terenie elektrowni Konin. Skladalo si<? z 17 poletek rozni^cych si^ nadkladem i dodatkiem nawozenia mineralnego.
Wst^p. Odkrywkowe kopalnie w^gla brunatnego powoduj^ znaczn^. degra-daj krajobrazu. W wyniku zdj^cia wierzchniej warstwy zakrywaj^cej poklady w^gla, a nast^pnie jego wydobycia powstaj^ zagl^bienia o gl^bokosci kilkudzi-esi^ciu metrow i powierzchni wielu kilometrow kwadratowych. Popiol powstaj^cy w wyniku spalania w^gla jest odpadem ktory jest trudny w zagospodarowaniu (Ju-saitis i Pillman 1997, Scheetz i Earle 1998, Michalski 2004). Cz^sciowo wykorzystywany jest jako material na podbudow^ drog lub innych celow budow-lanych. Nieodebrany popiol jest transportowany systemem ruroci^gow do wyrobis-ka w postaci pulpy. Pulpa popiolowa jest mieszanin^ popiolu i wody. Woda znaj-duj^ca si<? w pulpie odparowuje, a na dnie wyrobiska osadza si <5 skala popiolowa stopniowo wypelniaj^c je. Po jego calkowitym wypelnieniu powstaje kilkadziesi^t metrow si^gaj^ca w gl^b warstwa skaly popiolowej.
Popioly wytwarzane przez elektrownie P^tnow, Adamow, Konin zaliczane s^ do krzemianowo - wapniowych, zawieraj^ 39-63 % SiO2, 28-36 % CaO i domi-nuj^ w nich mineraly krzemu, wapnia oraz glinu i zelaza. Odczyn skaly popiolowej jest silnie zasadowy; pH w H2O wynosi w granicach 8,8-12,3, natomiast w 1 M KCL od 8,5 do 12,2. Sklad granulometryczny jest zblizony do piaskow gliniastych pylastych lub piaskow gliniastych, czasami glin piaszczystych ze wzgl^du na duze ilosci frakcji pylastych (22-39 %) sprzyjaj^cych pyleniu. Wlasciwosci fizyczne a przede wszystkim nizsza g^stosc wlasciwa i obj^tosciowa, niz gleb mineralnych stwarzaj^. warunki wodne niekorzystne dla wzrostu roslin, dodatkowo pogl^biane zachodz^cymi procesami hydratacyjnymi. Znaczna ilosc wchloni^tej przez nie wody jest niedost^pna dla roslin. Maksymalna higroskopowosc analizowanej skaly popiolowej wynosi od 6-11 %, natomiast efektywna retencja uzyteczna ksztaltuje si<? w granicach 8-16 % (Gilewska 2000). Inn^ negatywn^ cech^ jest, typowy dla odpadow paleniskowych deficyt azotu, brak materii organicznej oraz niedobor form fosforu przyswajalnego dla roslin (L^czny i Adamski 2002, Gilewska 2003).
Wedlug Bendera i Gilewskiej (1997) podstawowym elementem wlasciwie zaprojektowanej rekultywacji biologicznej skaly popiolowej powinna byc naprawa wadliwego chemizmu skaly popiolowej, poprzez wprowadzenie zwi^kszonego nawozenia mineralnego, ktorego dzialanie ma charakter dwutorowy: dostarczenie roslinom skladnikow pokarmowych oraz zmian^ relacji mi^dzy kationami a ani-onami w podlozu. Drugim elementem wlasciwie przeprowadzonej rekultywacji jest dobor odpowiednich gatunkow roslin dostosowanych do specyficznych wa-runkow fizyko-chemicznych podloza tzn. roslin kalcyfilnych takich jak: jesion wyniosly, jesion pensylwanski, klon zwyczajny, klon jesionolistny, oliwnik w^sko-listny, robinia akacjowa, karagana syberyjska, tamaryszek kaspijski.
Doswiadczenie, wg zalozen opracowanych przez Bendera i Gilewsk^ przy wspolpracy Elektrowni Adamow, zalozone zostalo w 1999 roku i obejmowalo 3 warianty (l^cznie 17 powierzchni eksperymentalnych):
232
36ipHHK HayKOBO-TexHiHHHx iI|);IIII>
• wariant ze skal^ popiolow^
• wariant ze skal^ popiolowq. pokryt^ warstwq. osadów sciekowych
• wariant ze skal^ popiolowa pokryt^ warstwq. gliny zwalowej szarej.
Czynnikiem róznicuj^cym bylo równiez nawozenie mineralne, zwane w
terminologii rekultywacji napraw^ chemizmu gruntu. Wi^zba sadzenia drzew i krzewów na tak przygotowanych powierzchniach eksperymentalnych wynosila 2,5 m x 1 m. Na kazdej z 17 powierzchni wysadzono po 366 sztuk w ukladzie drzewo - krzew.
Dominuj^cymi gatunkami drzew tworz^cymi trzon drzewostanu wyksztalconego na analizowanych powierzchniach w wyniku przeprowadzonej rekultywacji biologicznej byly: klon jesionolistny (Acer negundo) i robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) - drzewa pochodzenia pólnocnoamerykanskiego oraz oliwnik w^skolistny (Eleagnus angustifolius) pochodz^cy z rejonu zachodniej i srodkowej Azji.
Celem pracy byla ocena stanu roslin oliwnika w^skolistnego na poszczególnych wariantach doswiadczenia na podstawie parametrów fo-tosyntetycznych aktywnosci fazy swietlnej indukowanej fluorescencji takich jak: maksymalna kwantowa produktywnosc PSII (Fv/Fm), wzgl^dna kwantowa produktywnosc (^Eo) i wskaznik witalnosci (PIABS). Zalozono, ze parametry fo-tosyntezy w sposób bardziej czuly okresl^ kondyj roslin, a przez to pozwol^ oce-nic skutecznosc wybranego rodzaju rekultywacji terenu.
Material i metody. Pomiary fotosyntetyczne oliwnika w^skolistnego przeprowadzono w latach 2005-2007 na 17 poletkach (15 x 50 m) wytyczonych na zrekultywowanym skladowisku mokrego odpopielania elektrowni "Adamów" w Turku (Tab. 1).
Tabl. 1. Schemat doswiadczenia
Wariant Nazwa warstwy Grubosc pokrycia (cm) Nawozenie (kg/ha)
N P2O5 K2O
1 popiól 0 300 100 100
2 popiól 0 300 0 0
3 popiól 0 0 0 0
4 osad sciekowy 25 300 100 100
5 osad sciekowy 25 100 0 0
6 osad sciekowy 25 0 0 0
7 osad sciekowy 50 0 0 0
8 glina + osad 25 0 0 0
9 glina 25 300 100 100
10 popiól dolki z glin^ 300 100 100
11 popiól dolki z osadem 300 100 100
12 glina 50 0 0 0
13 glina 50 300 100 100
14 glina 50 300 0 0
15 glina 50 200 100 100
16 glina 50 100 100 100
17 osad 50 300 0 0
Aktywnosc fazy swietlnej fotosyntezy oceniano metod^ indukowanej fluorescence chlorofilu przy pomocy fluorymetru polowego PEA firmy Hansatech. Czas pomiaru wynosil 3 s, czas adaptacji ciemieniowej 20 min., a natçzenie swiatla wysycaj^cego 3000 ^mol-m-2-s-1. Nastçpnie wyznaczono parametry fluorescencji (Fv/Fm; zgodnie z metod^ zaproponowan^ przez Strassera- tzw. JIP test (Strasser i Strasser 1995; Strasser i in. 1998, Srivastava i in. 1999). Pomiary wykonano na 6 roslinach.
Omowienie wynikow. O przebiegu reakcji fazy swietlnej fotosyntezy uzyskujemy informacje na podstawie pomiarow wskaznikow indukowanej fluorescencji. Niekorzystne zmiany srodowiska ktore nie s^. widoczne jeszcze na podstawie zewnçtrznych cech rosliny takich jak kolor lisci ich wygl^d itp. bçd^ widoczne poprzez roznice w parametrach procesu fotosyntezy. Aktywnosc procesow fo-tosyntetycznych rosliny bada siç czçsto oceniaj^c przy pomocy technik fluores-cencyjnych fazç swietln^ fotosyntezy, zachodz^c^ w granach chloroplastow. Pomiary indukcji fluorescencji chlorofilu pozwalaj^ in vivo monitorowac oddzialywanie roznych czynnikow stresowych na proces fotosyntezy (Havaux i Lannoye 1985, Krupa i Baszynski 1989, Lichtenthaler 1988, Skorska 2000, Murkowski 2002). Ze wzglçdu na swoj^. czulosc, szybkosc wykonania i interpretacji wynikow mozna je wykorzystac jako tzw. metody screeningowe. Dotychczasowe badania wskazuj^ na mozliwosc wykorzystania tych technik do oceny wplywu produktow odpadowych z przemyslu (Maciorowski i in. 2003) i kompostow z osadow sciekowych (Maci-orowski i Woloszyk 2003) na wzrost i rozwoj roslin, czy tez do oceny rozwoju roslin na terenach rekultywowanych (Stankowski i in. 2004).
Parametr FV/FM jest proporcjonalny do wydajnosci kwantowej reakcji fo-tochemicznych fotosystemu II i jest miernikiem utylizacji swiatla w pierwotnych reakcjach fotosyntezy, natomiast parametr 9Eo opisuje wzglçdn^. kwantowa wydajnosc fotochemiczna fotosystemu II w danych warunkach swietlnych. Oba te parametry mozna zaliczyc do grupy tzw. kwantowych produktywnosci fotosystemu II. Parametr PIABS mozna okreslic jako tzw. indeks witalnosci informuj^cy o wspoldzialaniu pomiçdzy faz^ swietln^. fotosyntezy a reakcjami fazy ciemnej, czyli cyklem Calvina i jest miernikiem potencjalnej aktywnosci fotochemicznej w danych warunkach swietlnych.
Ocenç parametrow fotosyntetycznych porownano z wysokosci^ roslin uzyskan^. na poszczegolnych wariantach doswiadczenia (Tab. 2) (Pacewicz i in. 2006) Dziçki temu mozna bylo ocenic jak pomiary procesow fotosyntezy wykona-ne w kolejnych latach badan odnosz^. siç do sumarycznego stanu wykorzystania otoczenia przez rosliny. Roznice w wysokosci roslin nalezy traktowac jako efekt mozliwosci wykorzystania roznych nadkladow i nawozenia mineralnego w rekultywacji skladowiska. Wysokosc roslin jest ocen^ zawieraj^c^ calosciowy wplyw otoczenia, natomiast parametry fotosyntetyczne oceniaj^ chwilow^ kondycjç roslin. Dziçki temu mozna sprobowac odpowiedziec na pytanie czy po szesciu do osmiu latach od zalozenia doswiadczenia roznice w efektywnosci dobo-
ru metody rekultywacji przekladaj^ si<? równiez na chwilowe parametry procesów fotosyntetycznych.
Tab. 2. Wysokosc roslin oliwnika wqskolistnego oraz odchylenie standardowe i wspólczynnik zmiennosci w zaleznosci od wariantu nadkladu i nawozenia mineralnego
L.p. Wariant N-P-K Srednia S CV%
1 popiól 0 3-1-1 84 13 15
2 popiól 0 3-0-0
3 popiól 0 0-0-0
4 osad 25 3-1-1 205 35 17
5 osad 25 1-0-0 208 47 23
6 osad 25 0-0-0 190 41 22
7 osad 50 0-0-0 242 33 13
8 glina+osad 25 0-0-0 359 42 12
9 glina 25 3-1-1 333 30 9
10 dolki z glinq. 3-1-1 219 33 15
11 dolki z osadem 3-1-1 272 64 24
12 glina 50 0-0-0 389 39 10
13 glina 50 3-0-0 406 45 11
14 glina 50 3-1-1 365 62 17
15 glina 50 2-1-1 406 72 18
16 glina 50 1-1-1 421 40 9
17 osad 50 3-1-1 270 39 15
Maksymalna kwantowa produktywnosc PSII (Fv/Fm) wahala si<? w poszczególnych latach w granicach 0,7 do 0,8 nie wykazjc róznic pomi^dzy ba-danymi metodami rekultywacji (Rys. 1). W roku 2007 odnotowano najnizsze róznice jedynie dla poletek nr 16 i 17 wskaznik byl duzo nizszy. Bylo to spowodo-wane cz^sciowym zalaniem tych poletek przez wody ze zbiornika z osadzaj^c^ si <5 pulpq. popiolowq, która w wyniku duzych opadów przelala si<? z niego zalewaj^c te dwa warianty. uzyskane wyniki swiadcz^ o tym, ze rosliny uzyskiwaly chwilowe parametry fotosyntezy zblizone do siebie niezaleznie od modelu rekultywacji po-mimo, ze wysokosc roslin wyraznie róznicowala metody rekultywacji na trzy grupy. Najnizsze rosliny byly na trzech wariantach gdzie nie bylo nadkladu, a jedynie dla wariantu 2 i 3 zastosowano nawozenie mineralne. Rosliny z tych wari-antów mialy skrajnie oslabiony wzrost, a oznaki wegetacji zamieraly tuz po wiosnie na wi^kszosci z nich. Drug^ grupe stanowily warianty gdzie zastosowano do rekultywacji warstw^ osadów sciekowych lub dolków z osadem sciekowym lub glinq.. Rosliny oliwnika na tych wariantach osiqgaly wysokosc 2-3 metrów i nie mialy widocznych oznak nekroz lisci. Trzeci^ grupe stanowily warianty z nadkladem gliny. Wysokosc roslin byly tu zdecydowanie najwyzsza wahaj^c si<? do 3 do 4 metrów.
Zarówno wskaznik witalnosci jak i wzgl^dna kwantowa produktywnosc PSII nie byly zróznicowane ze wzgl^du na metody rekultywacji (Rys. 2 i 3). Wskaznik witalnosci zmienial si<? w zaleznosci od roku badan i terminu pomiaru w zakresie od 1 do 19, natomiast wzgl^dna kwantowa produktywnosc w zakresie od 0,35 do 0,65.
Rys. 1. Maksymalna kwantowa produktywnosc PSII (FV/FM) oliwnika wqskolistnego w zaleznosci od metody rekultywacji
Rys. 2. Wskaznik witalnosci PIABS oliwnika wqskolistnego w zaleznosci od metody rekultywacji
Rys. 3. Wzglgdna kwantowa produktywnosc PSII ($E0) oliwnika wqskolistnego w zaleznosci od metody rekultywacji
Podsumowanie. Ocena parametrów fotosyntetycznych takich jak maksymalna kwantowa produktywnosc PSII, wzgl^dna kwantowa produktywnosc PSII i wskaznik witalnosci PIabs nie mog^. stanowic podstawy do oceny doboru metody rekultywacji w wieloletnim doswiadczeniu. Wskazniki te s^ dobrymi indykatorami chwilowego stresu roslin i mog^ wychwycic zmiany gdy te nie s^. jeszcze widoczne w podstawowych cechach biometrycznych takich jak wysokosc roslin, turgor lisci czy tez ich przebarwienia. Jednak ocena dlugofalowa i komplek-sowa metody rekultywacji terenu musi opierac si<? na analizie cech które s^ w sta-nie w sposób sumaryczny "zakumulowac" stopien dopasowania rodzaju nadkladu jako metody rekultywacji. W szczególnosci metody oparte na wskaznikach fotosyntetycznych trac^. na znaczeniu w kolejnych latach doswiadczenia, gdy rosliny juz na tyle rozwin^ si<?, ze aparat fotosyntetyczny zaczyna pracowac podobnie ni-ezaleznie od badanego wariantu.
Literatura
1. Bender J., Gilewska M. 1997. Podsumowanie koncowe z rekultywacji skladowisk po-piolowych prowadzonej w latach 1994-1997. Katedra Rekultywacji AR Poznan (Maszynopis).
2. Gilewska M. 2000. Rekultywacja biologiczna skladowisk popiolów elektrownianych. Konf. Nauk. - Tech. "Tereny zdegradowane - mozliwosci ich rekultywacji", 26-27 pazdziernika, Szczecin. Seria "Nauka - Gospodarce", 65-74 Gilewska M. 2003. Rekultywacja biologiczna gruntów skladowisk popiolowych ZE PAK S. A. X Jubileuszowa Mi^dzynarodowa Konferencja "Popioly z Enere-getyki". BIG Sp. z o. o: 331-342.
3. Havaux M., Lannoye R. 1985. In vivo chlorophyll fluorescence and delayed light emission as rapid screening techniques for stress tolerance in crop plants. Z. Pflanzenzüchtg. 95: 1-13.
4. Jusaitis M., Pillman A. 1997. Revegetation of waste fly ash lagoons. I. Plant selection and surface amelioration. Waste Management & Research, 15:307-321.
5. Krupa Z., Baszynski T. 1989. Environmental stresses as a factors modifying the structure of the light-harvesting chlorophyll a/b protein complex II. Photosynthetica 23: 695-698.
6. Lichtenthaler H.K. 1988. In vivo chlorophyll fluorescence as a tool for stress detection in plants. In: Application of chlorophyll fluorescence. Ed. Lichtenthaler H.K., Kluver Academic Publishers Dodrecht: 129-142.
7. Lqczny J., Adamski M. 2002. Model matematyczny oddzialywania skiadowisk odpadów elektrownianych na srodowisko. Zakiad Narodowy im. Ossoliñskich. Wydawnictwo PAN, Wroclaw, Warszawa-Kraków.
8. Maciorowski R., Stankowski S., Niedzwiecki E., Malinowski R. 2003. Wplyw produktu z oczyszczania gazów spalinowych SO2 i NOx na procesy fotosyntetyczne roslin pszenzyta i psze-nicy, ze szczególnym uwzgl^dnieniem wplywu siarki. Folia Univ. Agric. Stetin., Agric. 91: 63-68.
9. Maciorowski R., Woloszyk CZ. 2003. Bezposredni i nast^pczy wplyw kompostów sporzqdzonych na bazie komunalnego osadu sciekowego na fotosyntez^ rzepaku jarego i pszenicy ozimej. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln.: 494: 273-286.
10. Michalski A. 2004. Zagospodarowanie terenów pogórniczych kopalñ w^gla brunatnego "Adamów" S.A. w Turku i "Konin" S.A. w Kleczewie. Rocz. Glebozn., 55(2): 281-290.
11. Murkowski A., 2002. Oddzialywanie czynników stresowych na luminescenj chlorofilu w aparacie fotosyntetycznym roslin uprawnych. Acta Agrophysica, Monografie 61.
12. Pacewicz K., Wróbel M., Wieczorek T., Gilewska M., Otremba K. 2006. Charak-terystyka wzrostu drzew klonu jesionolistnego, oliwnika wqskolistnego i robinii akacjowej na skladowisku popiolów elektrownianych. Acta Sci. Pol. Form. Circumiec. - 2006, 5 (1), S. 87-98.
13. Scheetz B.E., Earle R., 1998. Utilization of fly ash. Current Opinion in Solid State & Materials Science, 3: 510-520.
14. Skórska E. 2000. Reakcja wybranych roslin uprawnych na promieniowanie UV-B. Rozprawy, nr 192. AR Szczecin.
15. Stankowski S., tqczny J.M., Maciorowski R., Matejczyk M. 2004. The effect of ashes from power plant and organic wastes on the grass growth and the water quality, short communication. Forstliche Schriftenreihe, Universität für Bodenkultur Wien, Bd. 18, 2004: 66-71.
16. Strasser R.J., Schwarz B., Eggenberg P. 1998. Fluorescence routine tests to describe the behaviour of a plant in its environment. In: Application of chlorophyll fluorescence. Ed. Lichtenthaler H.K., Kluver Academic Publishers Dodrecht: 181-187.
17. Strasser B.J., Strasser R.J. 1995. Measuring fast fluorescence transient to address environmental questions: The JIP test. In: Photosynthesis: from light to biosphere. Ed. P. Mathias. Kluver Academic Publishers Dodrecht: 977-980.
18. Srivastava A., Strasser R.J., Govindjee. 1999. Greening of peas: parallel measurements of 77 K emission spectra, OJIP chlorophyll a fluorescence transient, period four oscillation of the initial fluorescence level, delayed light emission, and P700. Photosynthetica 37(3): 365-392.
УДК 630.237:582.632.2 Доц. 1.В. Красноштан, канд. бюл. наук -
Уманський державный педагогiчний утверситет м. Павла Тичини
ЗМ1НИ ВМ1СТУ ФОСФОРУ В ЛИСТ QUERСUS ROBUR ВНАСЛ1ДОК ШЩ1ЮВАННЯ РЕПРОДУКТИВНОГО ПРОЦЕСУ
Наведено результати трирiчних дослщжень змши вмюту фосфору в лисп вiрri-ншьних культур Quercus гоЬиг внаслщок стимулювання репродуктивного процесу водним розчином хлорхолiнхлориду. Проаналiзовано вплив фенолопчного етапу росту пагошв на початок оброблення крон, концентрацп дшчо'1 речовини та умов року дослщжень на кшькюний вмют фосфору.
Ключов1 слова, фосфор, концентращя, вегетащя, пагони, листя.
