CC BY
78Cilt: 3, Sayi: 2, 2020
Vol: 3, Issue: 2, 2020
Sayfa - Page: 119-132
E-ISSN: 2667-4262
¡Thenticate-
X. Professional Plagiarism Prevention
MEVLÂNÂ'NIN ÇiiRLERÎNDE BiR ÎLETiçiM YÖNTEMi OLARAK SESSiZLiK
SILENCE AS A COMMUNICATION METHOD IN THE POETRY OF MAWLANA Pouneh ABDOLLAHIFARD* & Funda TÜRKBEN AYDIN**
MAKALE BÎLGÎSÎ ÖZET
Geliç: 26.05.2020 V Kabul: 14.10.2020 Tasavvufî gelenekte §air kimligiyle de bilinen Mevlânâ Celaleddîn Rûmî'nin çiirleri, didaktik unsurlari da içinde barindiran oldukça geni§ bir muhtevaya sahiptir. Tasavvuf dünyasina ait edebî eserlerde çogunlukla egitim ve ögretimi amaçlayan ögüt içerikli hikâyeler bulunmaktadir. Sözlü ileti^im araci olarak kullanilan bu hikâyelerin yani sira kimi zaman sessizlik ve duraklamalar da bir iletiçim ve egitim araci olarak eserlerde kullanilmaktadir. Çok yönlü bir §air olan ve egitmen kimligiyle de bilinen Mevlânâ, kaleme aldigi eserlerinde çogunlukla ahlâkî ve tasavvufî ögretilere yer vermiçtir. Eserlerinde yer verdigi pek çok önemli hasletten biri de sessizliktir. Çünkü ona göre sessizlik, söz ve sözlü iletiçimden çok daha degerlidir. Çair, sessizligi etkili bir iletiçim araci olarak görmektedir. Mevlânâ'nin çiirinde bir iletiçim biçimi olarak sessizlik, söz ile aktarilmasi mümkün olmayan ve tarif edilemeyen anlami ifade etme yöntemi olarak kullanilmaktadir. Bu tür sessizlik biçimi sözcüklerden daha fazla anlam ifade eden, daha etkili ve daha derin bir ifade biçimidir. Bu çaliçmada Mevlânâ'nin eserlerinde siklikla baçvurdugu iletiçimsel sessizlik, beyit örnekleriyle açiklanmaya çaliçilacaktir.
Anahtar Kelimeler: Mevlânâ, §iir, ileti§im, Sessizlik, Didaktik §iir.
Araçttrma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
^ Received: 26.05.2020 V Accepted: 14.10.2020 Sufi literature has a wide content that includes didactic elements. Such literary works contain tales with counsel content aimed at education and training. In addition to these stories, which are used as oral communication tools, sometimes silence and pauses are used in literary works as a communication and educational tool. Mawlana, who is a versatile poet and also known as an instructor, has mostly included moral and mystical teachings in his works. Silence is one of the many important attributes in his works. Because, according to him, silence is much more valuable than verbal and verbal communication. The poet sees silence as an effevtive means of communication. In the poem of Mawlana, silence is used as a form of communication as a method of expressing meaning that cannot be conveyed by words and cannot be described. This form of silence is a more effective and deeper form of expression that makes more sense than words. In this study, the communicative silence that Mawlana frequently uses in his works will be explained with examples of couplets.
Keywords: Mawlana, Poetry, Communication, Silence, Didactic Poetry.
Research Article
* Sorumlu Yazar (Corresponding Author), Dr. Ögr. Üyesi, Erzurum Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü. Erzurum / Türkiye, E-mail: abdollalti.fard(S)erzuram. edu.tr. ORCID https://orcid.org/0000-0002-4928-2155.
** Ar§. Gör. Dr., Mardin Artuklu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve Edebiyati Bölümü, Mardin / Türkiye, E-mail:
funda-turkben(S)hotniail.com.
ORCID https://orcid.org/0000-0001-6488-9548.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Abdollahifard, Pouneh-Türkben Aydin, Funda (2020). "Mevlânâ'nin Çiirlerinde Bir îletiçim Yöntemi Olarak Sessizlik". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Araçtirmalari Dergisi (UDEKAD), 3 (2): 119-132. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.742862.
MEVLANA'NIN §URLERiNDE BiR iLETl^lM YONTEMl OLARAK SESSiZLiK
120
Extended Abstract
A person firstly needs education in order to acquire the knowledge and skills necessary for his life. The most basic requirement of education is the communication established between the educator and the educated. This communication method, which is highly regarded in Sufism education, has taken on different forms especially in subjects such as moral education.
In Sufism education, there is an important relationship between the sage, who is also known as guide, saint and sheikh, and the teacher (an educator in modern language), and the pilgrim (disciple) who wants to reach God by being purified from his own desires, that is, who is trainee in the modern language.
Almost all of the actions of the guide are seen as an aim for the disciple, and even the smallest detail of his life is perceived as a moral lesson for the disciple. Therefore, it can be said that education in Sufism is based on the union between the disciple and the guide. In the tradition, the guide conveys the bases and rules of Sufism to his disciples, primarily through his own actions and discourses. Therefore, all kinds of verbal and non-verbal communication with all the bases are important in this communication process between the trainer and the trainee.
The trainer (the guide) aims to leave a deeper impression on the collocutor, sometimes by telling stories, by using body language, by being silent or pausing during the stories. Mawlana Jalal-ud-Din Rumi (d. 672/1273) is one of the mystics who frequently use these methods and highlight them in their works. The communicative silence, the reasons of silence and his position in Sufism education have an important place in the stories that he tells for ethics and moral education by the Sufi poet Mawlana, who has an important place in Sufi tradition. This communicative silence, which the poet frequently emphasizes on, will be explained with sample couplets with reference to the poet's works. In this direction, it is necessary to focus primarily on the concepts of communication, silence, communicative silence and to draw attention to the role of silence in Sufism literature.
When considered from historical frame, the concept of communication has been defined in many ways. Communication, in its simplest form, can be defined as the action taken to convey a message from one person to another or to a large audience, in written, verbal or behavioral terms. The most basic function of communication is being a mean of establishing relationships among people. Therefore, communication, which makes it possible for a person be in constant interaction with other people as a social being, has both an individual and a social function. In this communication process, sometimes being quiet and being silent are as valuable as words and it covers a large part of communication.
The concept of silence can be expressed as "unsaid or unspoken". In real term of silence can also be thought of as a word that does not exist in the text but has meaning. This hidden word can only be reached by starting from the meaning. This non-existent element becomes meaningful only if it affects its collocutor during the conversation. The reader tries to fill in the gaps in his own mind and shape it with his own perception in order to understand the meaning of some speech.
Silence is one of the concepts that Mawlana, as a successful Sufi teacher, attaches great importance to in his moral and Sufi teachings. He used this concept in different ways such as verb, adjective, infinitive, noun, imperative. These concepts are sometimes used by reflecting the transmitter, the message, the communication channel. In all of these roles, silence has always been used to make communication more emphasis and more effective, with pauses during poetry, or with the command to remain silent, or with sentences expressing the superiority of silence, it has been seen as a tool for the best formation of the communication process. This method of communication sometimes reminds of the communication between the poet and the collocutor, sometimes between the master and the disciple, sometimes between God and the servant, and sometimes between the lover and the mashuk. However, in all these processes, Mawlana describes, he believes that silence in his poems and silence in the communication process undertake the task of healing and enhancement. Especially in the journey of Sufism, the factor Mawlana sees as the most important network of communication between the righteous and the truth is to remain silent. According to his opinion, silence is the most important factor that can open the channels in the cleanest way in this communication process, which serves to convey the message in the most concise and without deformation, transmits and prepares the transmitted for this process.
Giri§
insan, ya§ami ifin gerekli olan bilgi ve beceriyi elde etmede öncelikle egitime ihtiya9 duyar. Egitimin en temel geregi ise egiten ve egitilen arasinda kurulan ileti§imdir. Tasavvuf egitiminde de 9ok9a önemsenen bu ileti§im yöntemi, özellikle ahlak egitimi gibi konularda, farkli §ekillere bürünmü§tür. Tasavvuf egitiminde mür§id, veli ve §eyh olarak da bilinen pir yani modern dilde ögretici konumundaki egitmen ile nefsi arzularindan arinarak Allah'a ula§mak isteyen salik (mürid), yani modern dilde egitilen arasindaki ili§ki önemlidir. Mür§id'in neredeyse tüm eylemleri mürit ifin bir gaye olarak görülmekte ve onun ya§aminin en ince ayrintisi bile mürid ifin bir ahlak dersi olarak algilanmaktadir. Dolayisiyla denilebilir ki tasavvufta egitim, büyük öl9üde mürid ile mür§id arasindaki birliktelige dayanir. Gelenekte mür§id, müritlerine tasavvufun kaide ve kurallarini öncelikle kendi eylemleri ve söylemleriyle onlara örnek olacak §ekilde aktarir. Bu yüzden egitmen ve egitilen arasindaki bu ileti§im sürecinde tüm detaylariyla her türlü sözlü ve sözsüz ileti§im önem ta§imaktadir.
Egitmen (mür§id) bazen hikayeler anlatarak, bazen beden dilini kullanarak bazen ise susarak veyahut hikayeler esnasinda duraklayarak muhatabinda daha derin etkiler birakmayi ama9lar. Bahsedilen bu yöntemleri sik9a kullanan ve bunlari eserlerinde ön plana 9ikaran mutasavviflarin ba§inda Mevlana Celaleddin Rümi (ö. 672/1273) gelmektedir. Tasavvuf geleneginde önemli bir yer edinen süfi §air Mevlana'nin eserlerinde etik ve ahlak egitimi amaciyla anlattigi hikayelerin i9ine yerle§tirdigi ileti§imsel sessizlik, suskunlugun sebepleri ve tasavvuf egitimindeki konumu önemli bir yer tutmaktadir. §airin eserlerinden hareketle siklikla üzerinde durdugu bu ileti§imsel sessizlik, örnek beyitlerle a9iklanmaya 9ali§ilacaktir. Bu dogrultuda öncelikle ileti§im, sessizlik, ileti§imsel sessizlik kavramlari üzerinde durmak ve tasavvuf edebiyatinda sessizligin rolüne dikkat 9ekmek gerekir. 1. Ileti^im
Tarihi seyri i9inde ele alindiginda ileti§im kavraminin 9ok 9e§itli §ekillerde tanimlanmi§ oldugu görülmektedir. ileti§im, en basit haliyle yazili, sözlü veya davrani§sal olarak bir ki§iden bir ba§ka ki§iye veya geni§ bir kitleye mesaj aktarmak amaciyla yapilan eylem olarak tanimlanabilir (Mu'in 1956: 13). Bu mesaj aktarimi yalnizca bir bilgilendirme olabilecegi gibi kar§i tarafta etki birakma amaci da güdebilir (Kaya 1985: 1).
ileti§imin en temel i§levi, insanlar arasinda ili§ki kurma araci olmasidir. Dolayisiyla sosyal bir varlik olan insanin ya§adigi toplum i9erisinde diger insanlarla devamli bir etkile§im halinde olmasini mümkün kilan ileti§imin hem bireysel hem de toplumsal bir fonksiyonu vardir. Bu ileti§im sürecinde kimi zaman susmak ve sessiz kalmak da söz kadar deger ta§ir ve ileti§imin büyük bir bölümünü kapsar.
Dil felsefesinin önemli filozoflarindan biri olan Ludwig Wittgenstein, Tractatus'un özetinde §unu söyler: "Üzerinde konu§ulamayan konusunda susulmali." £ünkü söylenmesi mümkün olan zaten söylenebilir, üzerine konu§ulamayan hakkinda ise en dogrusu susmaktir (Wittgenstein 2018: 11).
Benzer §ekilde Heidegger, susmanin ve sessiz kalmanin konu§ma ve dinleme eylemiyle birlikte varolu§sal bir olanak olmasindan bahseder. Konu§an bir varlik olan insan, ayni zamanda
susabilen, sessiz kalabilen ve bu sessiz kali§la kendisine özgürlük yolunu a9mayi mümkün kilan da bir varliktir. Heideger'in teorisinde dilin sinirlarini zorlama egilimiyle birlikte dile getirilemez olanin sonucu olarak insani zorunlu bir sessizlige götüren i9sel bir deneyim olanagi da saglar (Heidegger 1993: 164).
Dilbilimci Roman Jakobson'a kadar ileti§im dünyasinda, verici, alici ve mesajdan olu§an ü9 unsur önem ta§imaktaydi. Jakobson, bu dü§ünceyi degi§tirmeye 9ali§an ilk ki§i olmu§tur. Ona göre ileti§imde alici ve mesaj yeterli olmayip ba§ka faktörlere de ihtiya9 duyulmaktadir. Jakobson'un teorisine göre ileti§imde anlamin kefedilmesi ve kitle ileti§im hedeflerinin yerine getirilmesinde alti faktör önem arz etmektedir. Bu alti faktör: verici, alici, nesne, mesaj, kanal ve koddur. ileti§im esnasinda bunlardan hangisine vurgu yapilirsa farkli bir ileti§im türü §ekillenir ve vurgu yapilan unsur diger unsurlara kar§i galip gelir (Jakobson 1967: 79). Bu tanima göre ileti§imde sessizlik, bu faktörlerden bazen mesaji bazen de kodlari kar§ilamaktadir. 2. Sessizlik
Sessizlik kavrami "söylenmeyen ya da söylenemeyen" olarak ifade edilebilir. Ger9ek anlamda sessizlik, metinde bulunmayan ama anlam ta§iyan sözcük olarak da dü§ünülebilir. Bu sakli söze ancak manadan yola 9ikarak ula§ilabilir. Var olmayan bu unsur eger konu§ma esnasinda muhatabini etkilerse ancak o zaman anlam kazanir. Okuyucu bazi konu§malarin manasini anlamak i9in bo§luklari kendi zihninde doldurmaya ve kendi algisiyla §ekillendirmeye 9ali§ir (Eagleton 1949: 105).
Dil dedigimiz sistem kendi mesajinin bir par9asini sözlü ileti§im araciligiyla ba§ka bir par9asini ise sessizlik araciligiyla aktarir, dolayisiyla sessizlik dilin bir par9asi sayilir ve mesaj aktariminda söz kadar önemli bir yere sahiptir. Michael Ephratt, "The Functions of Silence" adli makalesinde sessizligi söz kadar degerli saymaktadir ve söze yükledigi rollerin hepsini sessizlige de yüklemektedir. Ona göre, sessizlik sözün yüklendigi bütün görevleri yerine getirebilir ve sözün bir par9asidir denilebilir (Ephratt 2008: 1911).
Genelde hem konu§macinin hem yazarin, anlattigi konu esnasinda duraklamalar olur. Böyle durumlarda okuyucu, algisini olu§turmak i9in ön bilgilerini metne sokarak metni tamamlar (Eagleton 1949: 106). Edebi metinlerin neredeyse hepsinin i9inde bo§luklar bulunmaktadir. Bu bo§luklar okuyucu tarafindan metindeki anlamlar kullanilarak veya okuyucunun önyargilari araciligiyla hatta bazen yazarin kastettigi §eyin tam zit anlamiyla doldurulabilir (Sehba 1972: 49). Bu gibi durumlarda okuyucunun sorumlulugu artmakta ve okuyucu daha dikkatli ve daha odaklanmi§ bir §ekilde metni tahlil edip incelemek durumunda kalmaktadir. Muhatap ancak bu §ekilde metnin alt katmanlarina ula§abilir; sözün ve konu§manin altinda gizlenen manaya eri§ebilir (Sehba 1972: 45). Bu yüzden, okuyucunun ön bilgileri ve önyargilari metnin bo§luklarini doldurmak i9in gerekli ve önemli bir yere sahiptir. Bu da metinde yer alan sessizlikler ve bo§luklar vasitasiyla ortaya 9ikmaktadir (Sücüdi-Sadiki 1969: 70).
ileti§im ara§tirmalarinda ileti sürecinde eger sessizlik ön plana 9ikarsa ve konu§madaki kelimeler arka plana ge9erse, sessizligin rolü daha da önem kazanmaktadir. Ba§ka bir deyi§le ön yargilar ve bilin9alti mesajlar sessizlik i9in zemin hazirlarlar. Bati ve Dogu literatürlerinde
ileti§imsel sessizlik hakkinda farkli 9ali§malar bulunmaktadir ve bu alanin edebiyat ve belagat ile ilgisi teorik olarak 9ok9a i§lenmi§tir.
2.1. Tasavvufta Sessizlik
Nefsi arzulardan arinarak Hakk'a ula§ma yolu olan tasavvuf, insanin i9 älemine yaptigi bir yolculuktur. Bu yolculukta ilk §art sessizliktir 9ünkü i9 älem denilen dünya ruhun dünyasidir. Bätin olarak ifade edilen ve sessizligin dünyasi olan bu i9 dünyada cüz'i akil yoktur, enaniyet denilen egonun hi9bir türü yoktur. Dolayisiyla denilebilir ki tasavvuf, sesler üzerine degil, sessizlik üzerine kurulmu§tur. Karma§ik bir yol olan tasavvuf yolculugunda ilerlemek i9in yeterli egitime sahip olmak gerekir ve bu egitim sürecinde kullanilan farkli ileti§im yöntemleri mevcuttur. Sessizlik de bu yöntemlerden biridir. Tasavvuf edebiyatinda sessizlik farkli görevler ve roller ta§imaktadir. Bu rolleri, edebi eserleri ve §iirleri ele aldigimizda incelemek mümkündür. £ali§mada §iirlerini örnek olarak ele aldigimiz, edebiyat ve tasavvuf dünyasinda egitici kimligiyle de taninan Mevlänä'nin eserlerine bakildiginda da i9 i9e ge9mi§, evrensel nitelik ta§iyan öykü ve masallarin yer aldigi görülmektedir. Bu eserlerde, sessizlik üzerinde 9ok9a söz söylenmi§tir. Hatta §airin §iirlerine bakildiginda sessizligin degeri söz ve sözlü ileti§imden 9ok daha önemli görülmektedir. Mahlasi ^j-*WHämü§ olan Mevlänä, sessizligi etkili bir ileti§im araci olarak tanimlamaktadir. Ona göre sessizlik, anlam derinligi bakimindan sözün üstünde yer alir. (Balci 2018: 102) §airin bu dü§üncesini destekler nitelikteki §u beyit önemlidir:
Jj_S J_jl_j jl_a_a '_ä_1 ^j_'_"J_Üj^-Ä, jJ 'j ' ' ÜJ-^
Madem hakikat sessizlikte saklidir; sözü birakip kisa konugmak gerekir (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 970, Beyit: 12).
Mevlänä'ya göre hakikat, sessizlikte ve sükütun gizli sokaklarinda saklidir. Hatta §air ba§ka bir beyitte, a§kin bile sessizlikte gizli oldugundan bahseder:
'_ul j-Ü_^JJ ül_Jj ^_■ ^ j ^ '_ul j-^J_^jj ül_Jj J-J_'"4 ^j 1
Dil her ne kadar agiklayici olsa da sessiz ve sözsüz a§k daha §effaf, daha temizdir (Mevlänä Mesnevi-yi Manevi, C.1, Beyit: 13).
Mevlänä'nin gazellerinde ve MesnevTde kullanilan kelimeler farkli rollere sahiptir. £ok 9e§itli anlamlar ta§iyan bu kelimelerden birisi de sessizlik ve onunla e§ anlamli olan kelimelerdir. Mevlänä'nin bütün eserlerinde bu kelime ile ilgi farkli yüklemler, emir kipleri, sifatlar ve zarflar bulmak mümkündür. Süfi ve §air kimligiyle taninan Mevlänä, bu sessizlik anlamina gelen kelimeleri sinirsiz bir §ekilde kullanip, kullandigi her beytinde sessizlige daha farkli anlamlar yüklemi§tir.
JJÄ J_^ J JJ_^ j_u JJ ^JJJ lj ^J 's_^ 4J J^.jXj (
JJ.:
Ne zamana kadar onu sifatlarla agiklamaya gali§acaksin; günkü o vasflandirmakla sinirlandirilamaz; sus, ben kendi heyecanlarimin pe§inden gideyim (Mevlana Diván-i Kebir, Gazel: 543, Beyit: 13).
Mevlana gibi heyecanli bir §air ve derin bir sufi, sessizlige o kadar 9ok anlam yüklemi§tir ki hepsini ele almak kapsamli bir 9ali§ma gerektirmektedir. Dolayisiyla bu 9ali§mada Mevlana'nin manzum eserlerinden órnek beyitler alinarak onun sessizlik hakkindaki dü§ünceleri üzerinde durulmaya 9ali§ilmi§tir. Bu beyitler 9ali§ilirken sessizlige yüklenen duygusal anlamlar góz ónünde bulundurularak sessizligin hangi manalarda kullanildigi irdelenmi§ ve ileti§im sürecindeki górevi üzerinde durulmu§tur.
2.2. Sessizligin duygusal rolü
MesnevT de ve Diván-i Kebif de kullanilan anlamlardan ilki sessizligin duygusal rolüdür. Duygusal rolde mesajin yónü sóyleyene ve vericiye yónelmi§tir. Yani duygusal rolün odak noktasinda soyleyen yani gonderen bulunmaktadir. Boylece gonderen kendi duygusunu, muhatabina aktarir. Bu rolde dilin duygu aktariminda derin bir etkisi vardir (Safevi 1961: 31). Bu durumda sózlü ileti§imin ózneye yani sóyleyene dayali oldugu sóylenebilir. Bóylece óznenin ve sóyleyenin hedefi kendi duygularini ve hislerini ifade etmektir. Mevlana'nin §iirinde de sessizligin duygusal yónünü hissettirdigi farkli duygulari yansitan beyitlere rastlamak mümkündür. Bu rol kendi i9inde farkli türlere ayrilmaktadir.
2.2.1. Kiskan^lik ve Hayranliktan Kaynaklanan Sessizlik
^_mal ^-J j _i nal ^-J j _i nal ^_jl_&J J_J <^lj_J_¿ 4_£ ^Jj_£ ^_a_i
Susmugum günkü kiskanglik, agzima baglanmi§ yular gibidir, yular gibidir, yular gibidir (Mevlana Diván-i Kebir, Gazel: 356, Beyit: 14).
Mevlana, yukarida ge9en beyitte tasavvufun bir a§amasi olan kiskan9lik yani sevgilinin sadece kendisine ait olma arzusundan bahsetmektedir. Oyle bir a§amadan sonra salik (kul), kiskan9liktan dolayi sevgili (Allah) hakkinda bilgi vermek istemez. £ünkü sevgili o kadar güzeldir ki salik, onun güzelligi fa§ olmasin diye susmayi tercih eder.
i al ^J_I ^"A a ^J 1 -y yl yl_4_£ ^jl_—. 1_jl_—. |j_a J_jJj_J 1_al J_j1_a_J jJ ^ ' J J
Yazilmami§ birkag beyit kaldi (susmak zorunda kaldim) fakat beni oyle bir yere gotürdüler ki ey sevgili; oyle bir yer ki orada dünya bana gok kügük geldi (Mevlana Diván-i Kebir, Gazel: 633, Beyit: 13).
lj 4__j1_mil ~ jj_1 j_£_j jj j_x_a oJ_i_^J-^ J ^_ma j ^Jj_A j_j
Kendimi kaybetmi^im, sarho§um ve fikrim daginik (bu yüzden susmu§um); yoksa ben efsane soylemeyi gok iyi bilirim (Mevlana Diván-i Kebir, Gazel: 259, Beyit: 9).
J_al J_jj_a ' ° 1 j_J ^ jlj J ^ 4 " £_u jal ^ 4_£ ljjj O^ ^al_i j ^al_i
Sus ve sus zira "kun fe yekun" yani ol emrinin getirdigi hayranliktan kaynaklanan sessizlik, konugmaktan daha üstündür (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 631, Beyit: 8).
Mevlänä yukarida ge9en beyitlerde Allah'in azameti kar§isinda hissettigi hayret ve §a§kinlik duygusunun susma ve sessiz kalma sebebi oldugunu muhatabiyla payla§maya 9ali§arak tasavvufta bu a§amanin sözün bittigi yer oldugunu ifade etmektedir. 2.2.2. Yalnizliktan Kaynaklanan Sessizlik
^_a j a 1 I_; J ' ' ' 1 j_a ^_j j ^_a ft ^_a_j_9_j_1 Jj_i jl_uiaJ ^_1 1_j
Kendi dostumun dudagiyla birlegirsem; ben de ney gibi gok geyler söylerim (Mevlänä Mesnevi-yi Manevi, C.1, Beyit: 27).
Bu beyitte Mevlänä, yalnizligi ve etrafinda kimsenin onu anlamadigini bir susma sebebi olarak ifade etmektedir. £ünkü tasavvufta insanin ger9ek sevgiliden (Allah) ayri dü§tügü ifin susarak aci 9ektiginden bahsedilir.
2.2.3. Teslimiyet ve Saygidan Kaynaklanan Sessizlik
_j1_Aji 4£ ^_ojj ^jj jj jl ^j*_^ jJ^j ja j1_^ j1_Ja A_£ ^l
Ey benim canimin iginde bana giir ilhami verenim; konugmak istedigimde hemen susuyorum. Qünkü eger konugmaya baglarsam, isyan etmekten korkarim (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 1375, Beyit: 16).
jjj£ jj_ui^j j1a_oil j i^j^a j ^Ijjl a£ U ^ a'' 1 1_&^_L!i_1 j_j ' 1 Jl_^ a j_1
Eger konugma mecalim olsaydi, söyleyecek gok sözüm olurdu; öyle sözler ki ruhlar ve melekler bana gökyüzünden övgüyagdirir. (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 730, Beyit: 10)
_a_j ^_Jj_1 1_j jj_j_oJ oJ_j 1_J ^_£ jJ ^_j1_J_j 1_j j_£ 1_&j 1_J
Ya birak susayim ben; ya da izin ver her geyi anlatayim (Mevlänä Mesnevi-i yi Manevi, C.2, Beyit: 46).
Mevlänä, bahsi ge9en beyitlerde ise tamamen sevgilinin (Allah) iradesine teslim olarak konu§mayi bile O'nun kar§isinda asilik olarak görmekte ve O'nun izni olmadan kendisine söz hakki bile tanimamaktadir. Bu da tasavvuf yolunun ba§ka bir a§amasi olan teslimiyet adabini akla getirmektedir.
Ij_j_^jl _L—i J_aI j_jl _j j_j 9—j ^_"'j a i J_^ 1_j_J_j
Gören gözlerin kargisinda sessizlik senin kärinadir; bu sus hitabi da bunun igin gelmigtir sana (Mevlänä Mesnevi-yi Manevi, C.4, Beyit: 43).
Beyitte A'räf Suresi 204. ayete telmih vardir. Ayetin orijinal metni ve meäli:
. jja-kjj Ijj, ^jlj A Ij* qj° jjij2]l l j '^jj
MEVLÂNÂ'NIN §ÜRLERÍNDE BÍR ÎLETΧÎM YÖNTEM OLARAK SESSÍZLÍK
126
"Kur'an okundugu zaman onu dinleyin ve sessiz durun ki rahmete nâil olasiniz." (Kur'ân-i Kerîm, A'râf: 7/204).
Ben yarim söyledim, gerisini sen söyle; sen aklin aklinin aklisin, ben ise zekâsizim (Mevlânâ Divân-iKebîr, Gazel: 1708, Beyit: 12).
Bu beyitlerde §air sevgilinin (Allah) aklina ve bilgisine saygisindan dolayi susup onun konuçmasini bekleyip kendisine bir çeyler ögretmesini istemektedir. insanin Allah'in bilgisi karçisinda ne kadar aciz oldugunu ve cüz'i bir akla sahip oldugunu ifade etmektedir. 2.2.5. Zevkten ve Mutluluktan Kaynaklanan Sessizlik
Onun gönderdigi elçilere karçi susarim, surat asarim ki sevgili bana sorsun, neden sessizsin, neden surat asiyorsun; (hâlbuki) senin benim gibi güzel bir sevgilin var (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 1432, Beyit: 14).
Çok sözler var gönlümde, o sözleri tutmu^um ve birakmiyorum; sözlerini duymak için kulagimi dikmiçim (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 2150, Beyit: 13).
Bu beyitlerde §air, sevgili konuçsun diye susmaktadir. Mevlânâ, sevgiliyi dinlemek ve onunla karçilikli muhatap olmaktan bahsederek, tasavvuf yolunda yolcunun adeta susarak içaretleri duydugunu ve sevgiliyi dinlemenin ayri bir keyif oldugunu ifade etmektedir.
2.2.6. Talepten Kaynaklanan Sessizlik (Rica içeren Sessizlik)
Bu tür sessizlikte iletenin arzu ve ihtiyacinin ön planda olmasinin yani sira iletilenden cevap beklendigi için iki yönlü iletiçim türünden de bahsedilebilir.
Jji ji—jl j'jA J_^ Q« JJ ^jj-JJ i-J t^-jj -JJJ AJ ^_ijj^Li Ji-^ JJ j^jjj
Sessizken yüzüme dikkatle bak ki göresin yüzümde sana ait binlerce eseri (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 745, Beyit: 8).
jj.i ji_«.í ^.ijj ji ^ j S —J_i« ji а^_ui JJ jJ Qji ^si_j ^jjS ai_JjS Jj¿ Qji
Bu gazeli kisa söyledim gerisi ise gönlümde saklidir; eger sen beni mahmur gözünle sarhoç edersen gerisini de söylerim (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 745, Beyit: 9).
_ui Aji_iäl IjH ^Aj QA_u ^ j| j| qS —jIjÍ <^ji-J_^A Aj QA_ui —jI-J
Uyanikken konuçamiyorum ben, susmak zorunda kaliyorum; ey saki o latif efsanelere sahip olan ve söz bagiçlayan kadeh ile beni harap et (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 81, Beyit:
а-^ij —Í^ Q« jj^ ij jJ ^jj^ ^jJ ^jj^
Bu beyitlerde §air beklentisinin kar§iligini susarak ve böylece kar§isindakini teçvik ederek bir takim isteklerde bulunmaktadir.
2.2.7. Muhatabin Kabiliyetine inanmamaktan Kaynaklanan Sessizlik
Bu sessizlik türünde vurgu, iletilen üzerine ve onun mesaja cevap verememe sorunu üzerine kuruludur. Baçka bir degiçle iletilenin yetkisi ve yetenegi çok daha önem taçimaktadir.
^»jlj ÓJJ ^jft aS jljjji^ — jl.*'^« jJ ^jljj JJIJ jj AS ^_^JÄ jl AS ^JJS
Sustun çûnkû anlayacak zekâya sahip degilsin sen; bobuna beni kandirmaya çali^ma çûnkû ben zekâyi anlayabilen bir göze sahibim (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 1426, Beyit: 14).
-jl—jj jj—^ ^l—J ^j « i ó—S ^j—1 Ij Ij-J-^jl
"Dinle" ayetine kulak ver ve sus; madem Hakk 'in dili degilsin bari Hakk 'a kulak ver (Mevlânâ Mesnevi-yi Manevî, C. 2, Beyit: 21).
Yine bu beyitte A'râf Suresi 204. ayete telmih vardir. Âyetin orijinal metni ve meâli:
. jjü.jJ iMTÍ IjJ, ^iIJ AÍ IJT ль nlí jlj^ÍI l J I^jJ
"Kur'an okundugu zaman onu dinleyin ve sessiz durun ki rahmete nâil olasiniz." (Kur'ân-i Kerîm, A'râf: 7/204).
Yukarida geçen beyitlerde de görüldügü gibi §air, tasavvufta ilerlemek ve a§ama kaydetmek için gereken bilgiye insanin ancak sezgisel bir yolla ulaçabileceginden bahseder. Her insan böyle bir zekâya sahip olmadigi için her bilgiyi her insana anlatmanin mümkün olmadigindan söz eder. Ona göre dogru olan, o kimselerin oturup dinlemesidir. 2.2.8. Bilgilendiren ve Uyarici Sessizlik
Bu tarz sessizlikte odak noktasi iletilen ve dinleyicidir. Öyle ki mesajin vurgusunun iletilen ve alici üzerinde oldugu bir iletiçim türüdür.
ù_. S jl_"<j «l i ^ijJ J.-S '. ' ^ ^ Ij j 1 J ^ à 1 ó—J S А_L_J_â А_^
Neden konuçmayi kendine Kâbe yapmiçsin; ara ki sessizlerin dersi nerededir (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 351, Beyit: 9).
^jl_^_^lj ó« jl _ûj jJ j1l ^Jj_^Ijj ^JjS ^Jjj jJ j^ ó« óS
Sus çûnkû ben de senin gibiydim sustum ve rahatladim; eger sen beni dinlersen susarsin ve rahatlarsin (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 2498, Beyit: 27).
Bu beyitlerde Mevlânâ, susmanin degerine vurgu yapmakta ve salikin susmasi gerektigi konusunda onu uyarmaktadir. Çünkü ona göre sessizlik, gerçek ve derin bilgiden kaynaklanmaktadir. insan gerçekten biliyorsa susar, çünkü ancak susarsa gerçek bilgiye ulaçir.
2.2.9. Önyargilardan Kaynaklanan Sessizlik:
Bu tür sessizlik veya susmak, muhatabin duygularina ve iletilenin davrani§ina yöneliktir.
J.J ji_"Öl J t Л Si_^ ^ i i 4_Л-^. J.J ji_kâi jjijJ ji_kâ ^J^ ^i ^«ii
Ey sürekli konuçan! Sus ve sagirlara anlatirmiç gibi elini kolunu oynatarak halka bo§ bo§ konuçma, senin davraniçinda bulunmasi gereken hakikat nerede? (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 2144, Beyit: 12).
Jj_i ji_^J_J J.-J J_J_â_^ 4_' J_1 _J _â_J Q_£ J_j_J ij 4_S_lai_'
Konuçmayi toparla ki yüregin sakinleçsin; yoksa gönlün periçan olur (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 1005, Beyit: 10).
JJj^-л Д-jJ-J sJi-J 4_j -i jj—^ fi-i JJ-Л ^-J-^ J-^-A ®Ji-J j»i—' J ^J «i i
Sus, ham kiçilerin yaninda çaraptan bahsetme; korkarim çarap deyince onun akli kötü ünlü paraba gider (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 865, Beyit: 15).
Mevlânâ bahsi geçen beyitlerde öncelikle salik kulun göstermelik davrani§lardan sakinarak eylemleriyle dürüstlügünü ispat etmesi gerektigini ifade etmektedir. Fazlaca söz söylemek, insanin gönlünü yorarak adeta onu periçan etmektedir. §air, baçkalarinin önyargilarindan korkup çekindigi için susmayi tercih eder. içinde yaçadigi toplumun tasavvufî terimlerle ilgili bilgilerinin bile olmadigindan yakinarak sûfî kimselerin ya§am biçimlerini kendisine benzetir.
2.2.10. Yorgunluktan Kaynaklanan Sessizlik
Bu tür iletiçimsel sessizlik ve suskunlugun sebebi, söyleyenin duygularina ve davraniçlarina dayanarak çekillenmektedir.
i_j 4_Jâj J^ QA ^AJ JjIj jJ tt_'ij J^J °J---jjj1 ^ji_^ jil 4_J_ui ^_QA
Ben bogazi yorulmuç bir suskunum, o konuçan arife söyle ki sen Davud nefesli birisin, benseyikilmiç bir daggibiyim (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 38, Beyit: 13).
Çair, bu beyitte a§k yolunun zorluguna deginerek salikin gûç toplamak için susup arifin sesine ve nasihatine ihtiyaç duydugundan bahsetmektedir.
2.2.11. Sir Saklamaktan Kaynaklanan Sessizlik
iki yönlü bir mesaj gizleme türü olan bu sessizlik türü, her iki tarafi yani hem ileteni hem de iletileni susmaya davet etmektedir.
Ii_j_J 4_1 ^_S £_J _А OJI_j ^JJ_LJ 4_' ^"-JJ J 4_' ^j--jjJ-.â ^J.JJJ-3
Sus ve kendini kapat, ne isyan et ne de sahip oldugunu kaybet; sen sarhoç olmuç bir badesin, bir an olsun dur ve arin (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 92, Beyit: 10).
LjI^-A. C_mlj j ^ ^ C_uüajl jLjtl A_£ ,i_jjjXj l_j A_£ i j
Sus, sus günkü etrafimiziyabancilar sarmi§, ya Rab! (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 95, Beyit: 10).
lj A_jl_j_S_t A_7.lj_A. jl j_£ jl_j jj A jl_ui ^_* 7-_t jj _a jlj
Sus ve kendini sagirla§tir; o yüce efendiyi dü§ün (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 259, Beyit: 13).
Bu beyitlerde §air, insanlara susmayi ve sir saklamayi tavsiye etmektedir. £ünkü ona göre her insan, tasavvuf äleminin sirlarini bilmeye layik degildir.
2.2.12. i^levsel Sessizlik
Mesaj odakli ve mesajin önemine dayanan bir susma bi9imidir. Sessizligin i§levi üzerine vurgu yapilarak bir mesaj iletmek ama9lanmaktadir.
jl—J—i jljlj—ä j jl—ij jljlj—ä c—ul ^—¿aLa. jj a_£ j£
Sus, sus günkü sessizlikte binlerce dil binlerce söz bulunmaktadir (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 2089, Beyit: 9).
l_a_u l_i A_. ^S .l-Jjl jl_ij A jl ij A_i -Ä ^_u j jjj A£ lj <_J jj jjl ja Aj_uij
Gece (ay) ve gündüzün (güne§) i§igi dünyanin diliyle hikäye anlatsin diye ben bu iki dudagimi susturuyorum (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 45, Beyit: 18).
l_ijj l_j l_ij ¿äjl ^jä jjj -jl j ^jS^a lj cji jjl ^jj jj -äIj^j j^jj
Artik konu§mayacagim, bu beyti söyleyip susacagim; bu heves yakti canimi ey Rabbim, bize yardim et (Mevlänä Divän-i Kebir, Gazel: 5, Beyit: 14).
Bu beyitlerde §air sessizligin egitici i§levine vurgu yaparak onun bir egitim yöntemi oldugunu ve bilin^li bir §ekilde yapildigini ifade etmektedir.
2.2.13. Rahmet ve Merhameti Cagiran Sessizlik
§air, bu tür sessizligi bir ge§it bo§luga benzeterek, sessizligi bir ileti§im kanali olarak görmektedir ve ona göre ancak böylesi bir sessizlik, ilähi rahmeti insana iletebilir.
C_■S t jl_¿j j_j_jl_¿j j_jj C_■* ^j '. 'j** 7- ^_Uj_a1_A j j_j_^
Sabir ve suskunluk, rahmeti cezbeder; onun ni§anini aramak ise hastalik göstergesidir (Mevlänä Mesnevi- yi Manevi, C. 3, Beyit: 16).
Mevlänä, bu beyitte sessizligi ve susmayi sabrin bir par9asi olarak görmekte ve susarak beklemeyi, rahmeti 9eken unsur olarak ortaya koymaktadir. insanin sürekli bir iz ya da ni§an aramasini bile hastalik olarak nitelendirmektedir.
2.2.14. Fazilet ve Yucelikten Kaynaklanan Sessizlik
Bu turde de sessizlik bir mesaj olarak kiymetli gorulup her iki taraf yani ileten ve iletilen arasinda onemli bir araç olarak tasvir edilmektedir.
ù_' J-J^ ù ù i1 °A J <_iJ^A ^_^ - il C ù_UJ-J _J u"j * ^
Sus çunku dunya senden sessizligi talep ediyor; konuçma çunku davulun sesi boçluktan gelir (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 493, Beyit: 7).
Ey sessizlik, benim içimin ozusun, içimdeki o kiymetlinin perdesisin (koruyucu); sessizligin en iyi tarafi senin huzur içinde olmandir (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 38, Beyit:
4).
LA^LJJ ^_■ ''A ^ jj JJ_ûj^. ù_UAJJI jj^ JJ_ûj^. AJ 1JJJ JJ_ûj^. ^jo^. ^_û1c
Açigin sessizi, denizin coçkunu makbuldur; sessizlikteki sozler ise ayna gibi guzeldir (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 192, Beyit: 5).
Mevlânâ ornek olarak verilen bu beyitlerde ve eserlerinin çogunda sessizligi bir erdem olarak ve susabilmeyi bir baçari unsuru olarak gormektedir. Ustteki beyitlerde de sessizligi cevhere benzeterek onun guvenli bir liman oldugundan bahsetmektedir.
Bu tur sessizlikte sozun mesaj iletim surecinde eksik kaldigindan ve sessizligin bazen sozlu mesajdan bile daha etkili oldugundan bahsetmektedir.
j" _OC _ul j jj_û 1 '1 " OjjOJJ -J_^lâ ùjjj ^J_û jJ -J o "'J ù^ljS l" jl
Kiyamete kadar saysam bile yuzunun guzelligini anlatmaya gucum yetmez; sen Umman denizisin, yuzerek nasil açilirsin ki! (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 2138, Beyit: 18).
^_' 1_g_J_j_A A_J J_Uj j_" ^J_Û -_J_UJJ_J _AJ Q_A j_" ^_ûj jl
Sana olan sevgimden dolayi susuyorum; çunku seni anlatmak biter mi hiç, hayir (Mevlânâ Divân-i Kebîr, Gazel: 2759, Beyit: 9).
Çair bu beyitlerde susmasinin sebebini, sevgilinin yuceligini kelimelere sigdiramadigi için maçukun vasiflarinin anlatilmasinin imkânsizligindan bahsetmektedir.
Sonuç
Mevlânâ'nin baçarili bir tasavvuf egitmeni olarak kendi ahlâkî ve tasavvufî ogretilerinde en çok onemsedigi kavramlardan biri sessizliktir. Bu kavrami; yuklem, sifat, mastar, isim, emir kipleri gibi farkli çekillerde çiirlerinde kullanmiçtir. Bu kavramlar bazen ileteni bazen iletileni bazen mesaji bazen iletiçim kanalini yansitarak kullanilmiçtir. Bu rollerin hepsinde sessizlik, çiir esnasinda duraklamalarla ya da sessiz kalma emriyle veya sessizligin ustunlugunu anlatan
cümlelerle daima ileti§imin daha vurgulu ve daha etkili olmasi ifin kullanilmi§, ileti§im sürecinin en iyi §ekilde olu§masi ifin bir ara9 olarak görülmü§tür. Bu ileti§im yöntemi, kimi zaman §air ile muhatabi, kimi zaman mür§it ile mürit, kimi zaman da Allah ile kul, bazen ise ä§ik ile ma§uk arasindaki ileti§imi akla getirir. Ancak anlattigi bütün bu süre9lerde Mevlänä, §iirlerinin genelinde sessizligin ve ileti§im sürecinde susmanin bir iyile§tirme ve peki§tirme görevi üstlendigine inanmaktadir. Özellikle tasavvuf yolculugunda Mevlänä'nin salik ile hakikat arasinda en önemli irtibat agi olarak gördügü faktör susmaktir denilebilir. Onun dü§üncesine göre bu ileti§im sürecinde kanallari da en temiz §ekilde a9abilen, mesaji en öz §ekilde, deforme olmadan aktarmaya yarayan, ileten ve iletileni bu sürece hazirlayan en önemli faktör sessizliktir.
Etik Beyan
"Mevlänä'nin §iirlerinde Bir ileti§im Yöntemi Olarak Sessizlik" adli 9ali§manin yazim sürecinde bilimsel, etik ve alinti kurallarina uyulmu§; ULAKBiM TR Dizin 2020 öl9ütlerine göre 9ali§mada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmami§tir.
Kaynak^a
Balci, Musa (2018). "Poetik Bir Tavir Olarak Mesnevi'de Anlatim". Birey ve Toplum Dergisi, 16: 87-107.
Debbag, Sürü§ (1958). Sukut uMa'nä, Costarhä-yi Der Felsefe-yi Wittgenstein. Tahran: Ne§r-i Serat.
Eagleton, Terry (1949). Pl§ Derämedl Ber Nezeriye-yi Edebl. 9ev. Abbas Muhbir. Tahran: Merkez.
Ephratt, Michael (2008). "The Function of Silence". Journal of Pragmatics, 40: 1909-1938.
Heidegger, Martin (1993). Profesör Heidegger, 1933'te Neler Oldu? 9ev. Turhan Ilgaz. istanbul: Yapi Kredi Yayinlari.
Jakobson, Roman (1967). Revendhä-yiBonyädinDerDäni§-iZebän. 9ev. Küre§ Safevi.Tahran: inti§ärät-i Hermes.
Kaya, Ra§it (1985). Kitle Ileti§im Sistemleri. Ankara: Teori Yayinlari.
Mevlänä, Celaleddin Rumi (1967). Divan-i Kebir. Tashih ve Tahlil: Muhammed Reza §efii Kedkeni. Tahran: inti§ärät-i Sohen.
Mevlänä, Celaleddin Rumi (1965).Mesnevl-yiManevl. Tashih ve Tahlil: Muhammed isti'lämi. Tahran: inti§ärät-i Sohen.
Mu'in, Muhammed (1956). Ferheng-i Färsl. Tahran: Nigah.
Safevi, Küre§ (1961). Ez Zebän§inäslBe Edebiyyät. Tahran: Süre-yi Mihr.
Sehbä, Furug (1972). Kärkerd-i Ebhäm Der Feräyend-i Häne§-iMetn.Tahran: inti§ärät-i Ageh.
Sücüdi, Ferzän-Sädiki, Leylä (1969). "Kärkerd-i Goftemäni-yi Süküt Der Säkit-i Riväyet-i Dästän-i Kutäh". Feslnäme-yi Pejuhe§hä-yi Zebän u Edebiyät-i Tetblkl, 2: 69-88.
Wittgenstein, Ludwig (2018). Tractatus Logico-Philosophicus. çev. Oruç Aruoba. istanbul: Metis Yayinlari.
