CC BY
16Cilt: 3, Sayi: 2, 2020
Vol: 3, Issue: 2, 2020
Sayfa - Page: 223-235
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
X Professional Plagiarism Prevention
KULTURDEN BlLGlYE DILIN TEZAHURU -Necati Oner* Fikriyatindan Hareketle £ozumleme Denemesi-
THE APPEARING OF LANGUAGE FROM CULTURE TO KNOWLEDGE -An Attempt of Analysis in the Context of Necati Oner Thought-
Muhammet Enes KALA*
MAKALE BlLGlSl ÖZET
^Geli§: 28.09.2020 V Kabul: 13.12.2020 Insan ya^ayan bir canli olarak hayvanlarla birfok ortak yöne sahiptir. Bununla birlikte o, kendisini hayvanlardan ayiran oldukfa önemli bir özellige sahiptir. Insan, kültürü var eden canlidir. Kültürü var eden canli olarak insan, bu yönüyle hayvanlardan hem mahiyet hem de derece itibariyla farklila§mi§ olur. Kültür, insana verilen doganin insan eliyle yeniden üretilmesi ve bu dogaya yeni unsurlarin eklenmesini muhtevi kilan fikrl, ilmi, irfanl, kitabl, mimarl, kavll vs. tüm yönleri kapsar. Kültürün yapi ta§i bilgidir. Bilgi ise sadece bilimsel bilgi olarak anla^ilmamalidir. Ku^kusuz bilimsel bilgi de bir tür bilgidir. O halde kültürü, insanin elde ettigi ilme, felsefeye, dine, sanata, ahlaka kisaca hayatin bütün yönlerine ili§kin elde edilen tüm bilgi türleri birlikte in§a eder. Bilginin yapita^i ise kendisini dilde bulur. Dil iferisinde kar^ilik bulacak, kelime ve kavramlar bilginin yapita^idir. Kelime, kavram ve mantik ili§kisi kendisini dil küresinde bulur ve birlikte bilgilerin olu^masi imkanini var kilarlar. O halde, dilin niteligi dogrudan kültürün niteligini, kültürün niteligi ise insanin hayatinin niteligini belirleyecektir. Güflü dil, güflü kültürün, güflü kültür ise güflü insanlarin imkanini olu^turacaktir. Qali^mada, bu dü^ünce zemininde kültür, bilgi ve dil ili^kisi Necati Öner'in fikriyatindan da beslenilerek tarti^ilacaktir.
Anahtar Kelimeler: Kültür, Bilgi, Dil, Dil bilinci, Necati Öner.
Aragttrma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
|<§>| Received: 28.09.2020 V Accepted: 13.12.2020 Keywords: Culture, Knowledge, Language, Mother-tongue, Necati Oner. Research Article As a living creature, man has very common aspect with animals. However, he has quite important feature that distinguishes himself from animals. Man is the living being that brings culture into existence. In this respect, human being, who has brought about culture, is differentiated himself from animals in terms of both essence and degree. Culture covers all intellectual, mental, written, documental, architectural and verbal aspects by which the reproduction of the nature given to man by human hands and the inclusion of new elements into the nature have been manifested. The building block of culture is knowledge. Knowledge, however, should not be understood only as scientific knowledge. Undoubtedly, scientific knowledge is also a kind of knowledge. So it constructs culture together with all kinds of knowledge, related to science, philosophy, religion, art, morality briefly all aspects of live, that human beings acquire. The building block of knowledge finds itself in language. Words and concepts that will correspond within the language are the building blocks of knowledge. The relationship between word, concept and logic finds itself in the language sphere and they, all together, bring about the opportunity to form knowledge. Therefore, the quality of language shall determine the quality of culture directly, and the quality of culture shall determine the quality of human life. Strong language will create the potentialities of strong people. In this study, the relationship between culture, knowledge and language will be discussed by feeding on the thoughts of Necati Oner and having been emphasized the importance of mother-tongue in the context of forming the self of society.
' 02.01.2019 tarihinde vefat eden Muhterem Hocamiza rahmet olsun. Mekani cennet, makami all olsun.
* Dof. Dr., Ankara Yildirim Beyazit Üniversitesi, Insan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Felsefe Bölümü, E-mail:
mekala(S)ybu.edu.tr.
ORCID https://orcid.org/0000-0002-3857-470X.
Bu makaleyi §u §ekilde kaynak gösterebilirsiniz / To cite this article (APA):
Kala, Muhammed Enes (2020). "Kültürden Bilgiye Dilin Tezahürü -Necati Öner Fikriyatindan Hareketle Qözümleme Denemesi-". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Aragtirmalari Dergisi (UDEKAD), 3 (2): 223-235. DOI: http://dx.doi.org/10.37999/udekad.801265.
Extended Abstract
As a living creature, man has very common aspect with animals. However, he has quite important feature that distinguishes himself from animals. Man is the living being that brings culture into existence. In this respect, human being, who has brought about culture, is differentiated himself from animals in terms of both essence and degree. Culture covers all intellectual, mental, written, documental, architectural and verbal aspects by which the reproduction of the nature given to man by human hands and the inclusion of new elements into the nature have been manifested. The building block of culture is knowledge. Knowledge, however, should not be understood only as scientific knowledge. Undoubtedly, scientific knowledge is also a kind of knowledge. So it constructs culture together with all kinds of knowledge, related to science, philosophy, religion, art, morality briefly all aspects of live, that human beings acquire. The building block of knowledge finds itself in language. Words and concepts that will correspond within the language are the building blocks of knowledge. The relationship between word, concept and logic finds itself in the language sphere and they, all together, bring about the opportunity to form knowledge. Therefore, the quality of language shall determine the quality of culture directly, and the quality of culture shall determine the quality of human life. Strong language will create the potentialities of strong culture, also strong culture shall lead to the possibilities of strong people. In this study, the relationship between culture, knowledge and language will be discussed by feeding on the thoughts of Necati Oner and having been emphasized the importance of mother-tongue in the context of forming the self of society.
In the study, it shall be claimed that the culture, which we think can be understood as the sphere of life, derives its power as quality and completeness from the strong, accurate and reliable knowledge that creates it. In this context, it has been thought that the soundness and accuracy of the knowledge are gained from the language, and this framework has been tried to justify on the thoughts of Necati Oner. In this direction, the relationship between culture and knowledge has been first discussed, and then it has been pointed out that knowledge has a structure that cannot be reduced to scientific knowledge only, and it has been revealed that types of knowledge together build a cultural cocoon that makes sense of human life. Undoubtedly, by emphasizing that knowledge can be acquired and expressed in a language, it has been stated that language constitutes the founding basis of knowledge and culture.
Human being, who is the being of reason, will, belief and emotion, brings about the cultural field as both the common and specific heritage of humanity by using all these abilities which make himself a human being. By creating culture, human being distinguishes himself from other creatures. Culture, then, consists of the knowledge that human has acquired, the works and behaviours that he has revealed based on this knowledge, whatever way they are, by aid of all abilities that we have mentioned. The close association of culture with knowledge indicates us that cultural problems also need to be addressed as issues of knowledge. Oner understands knowledge in the most general way, as the recognition of what exists and the reflection of what is known in the knower. Therefore, it can also be argued that knowledge is the judgment given about what exists. The relationship of judgements with concepts and concepts with words leads us directly to the brink of the problem of knowledge. If we see the word as the body of the concept and the concept as the soul of the word, it has been also revealed to what extent the word and the concept are connected.
While building the world of culture, human builds culture to the extent of the quality of his knowledge, which he uses as a building block. The soundness and power of knowledge seem to depend on the strength of the word and concept that makes up the knowledge. We discuss the relationship between words and concepts in the fields of logic and language. The depth, quality, diversity and abundance of the concept determine the quality of the propositions and judgements formed by that concept, and thus the knowledge. The affluence and variety of concepts seem to depend on the richness and variety of words that are their body. The richness and diversity of the word refers to the possibility of the concept, while the competence and punctuality of the concept refers to the strength of knowledge. There are aspects of "distinctness" that correspond to each concept as its distinguishing side from other concepts, as well as "clearness" that indicate the depth and dimension of the concept's meaning. As Descartes emphasized, the distinctness of the concept is the quality that distinguishes one existing from another, while clearness is the content of the concept. While the "distinctness" aspect of the concept does not change, the
/ V°,ume; 3, / Issue: 2, 2020
dynamism of the concept is its "clearness" dimension. The distinctness of a concept always indicates commonality in the people who use that concept. Its clearness can vary from person to person and from time to time.
It is important that the word has a rich connotation, as well as a deepening of the distinctness dimension of the concept. Oner links the possibility of a language to be suitable for acquiring new thoughts with the correct connotation of words. Therefore, he claims that it is possible for a word to have a correct and even rich connotation if it belongs to that language, and that a foreign word cannot make the necessary connotation and provide creative thinking unless the language to which it belongs is known literally.
In analysing the word and concept that are the building blocks of knowledge, it is necessary to note that the process brings necessarily us to the relationship of language-thought and mind, although it points out that they have two aspects. The expression of a person's comprehension, will and ability to feel with their own expression can be read as an incident related to firstly the mind and then to the language. Together, all the abilities of human beings form the field of culture. In that case, culture comes to life with knowledge, knowledge comes to life with mind and mind with language and it is understood.
So to summarize, a person needs words and concepts to recognize what exists. The more words and more competent concepts he has, the better and closer he knows and understands what exists. Recognizing what exists appears to be directly proportional to a person's competence in mind and language. Meaning activity takes place in a language, especially in the mother-tongue. In this case, the stronger the person's mother-tongue, the better he knows and comprehends what exists, while the degree of recognition and understanding of what exists becomes a prerequisite for the person's own competence.
Giri§
Ya§am ve hayat kavramlarini birbirinin muradifi olmanin otesinde mutemmimlik ili§kisine sahip kavram 9ifti olarak gorebiliriz. Hayvanlarin ya§adigi, insanlarinsa hem ya§adigi hem de bir hayati idame ettirdigi ifade edilebilir. Fizyo-biyolojik tabiati itibariyla hayvanlarla belli a9ilardan ortaklik gosteren be§erin dunyasinin, ya§amak noktainazarindan hayvanlardan pek farkinin olmadigi anla§ilir. Ancak, insan, be§eriyetinin uzerinde in§a ettigi ve hayat surdugu manevi dunyasiyla yeryuzundeki canlilardan farklila§ir. insanin zikrettigimiz manevi dunyasi tum boyutlariyla kar§imiza "kultur" olarak 9ikar. Kultur sahasinin var olmasi ise akil, inan9, irade ve duygu sahibi bir varligi §art ko§ar. O halde, kultur dunyasini in§a ederek, kendisine hazir olarak verilen varlik sahasinin ustune 9ikmayi ba§aran insanoglunun soz konusu yetkinliginin ona ayni zamanda ya§amin ustune bir hayat kuresi olu§turma imkani verdigini iddia edebiliriz. insanin, kurdugu kultur dunyasi ne kadar gu9lu ve nitelikliyse hayatinin o denli gu9lu oldugunu, soz konusu kultur alaninin, fizik ve metafizik boyutlariyla te9hiz edilmesi ne kadar butunluklu ise insanin hayatinin o denli saglam ve tam oldugunu ileri surebiliriz.
£ali§mada, insanin hayat kuresi olarak anla§ilabilecegini du§undugumuz kulturun nitelik ve tamlik olarak gucunu, onu var eden gu9lu, sarih, dogru ve saglam bilgilerden aldigini, buna mukabil bilgilerin ise sarihligini, saglamligi ve dogrulugunu dilden kazandigini iddia edip, Necati Oner'in fikriyatindan hareketle ifade etmeye ve gerek9elendirmeye 9ali§acagiz. Necati Oner'in dil, bilgi ve kultur ili§kisine temas eden bir takim akademik 9ali§malar soz konusudur. Ozellikle Oner'in mantik9iligini merkeze almak suretiyle, onun mantik anlayi§ini Farabi ve ibn Sina gelenegine riayet eden ancak Bati tarihinde tezahur eden mantik anlayi§larindan da kopmayan bir 9er9eve Halil imamoglugil tarafindan ayrintisiyla birka9 9ali§mada birlikte
i§lenmi§tir. (2019a; 2019b; 2019c) Ayni 9er9eve Aytekin Ozel'in "Necati Oner Mantikta Hangi £izginin Devaminda Yer Alir?" ba§likli 9ali§mada da kendisini hissettirir. Ozel, Osmanli mantik9ilarindan Ali Sedat'in da Oner uzerindeki etkisini 9ali§masinda tahlil eder. Oner'in mantik9iliginin ele alindigi bir diger 9ali§ma ise Muhammet Nasih Ece'ye ait "Necati Oner'in Mantik Felsefesi ve Mantik ilkelerine Yakla§imi" ba§likli 9ali§madir. Bu 9ali§ma merkezine mantik bilimi ve felsefesinin kar§ilikli ili§kisi 9er9evesinde mantik ilkelerinin olgusal zeminde i§leyi§indeki problemleri almaktadir. Oner'in mantik anlayi§inin olgusal zeminden kopuk olmadigini ifade eden 9ali§ma, mantik ilkelerin salt zihinsel olmadigi, ayni zamanda olguya da uygulanabilirligine ili§kin esnek bir anlam 9er9evesinde yer aldigini, bundan oturu, olguya uygulamada bazi sikintilarin gorulmesinin, ilkelere dair dogru 9ozumlemelerin yapilamamasindan kaynaklanmakta oldugunu one surmektedir. Bu a9idan sureci yeniden daha dikkatli §ekilde mantik ilkelerini ele almaya dondurmektedir. Oner'in mantik9iligi di§inda onun bilgi, zihniyet, dil ve kultur ili§kisini etut eden 9ali§malar da vardir. Murtaza Korlael9i, "Prof. Dr. Necati Oner'in Bilgi Anlayi§i" ba§likli 9ali§masinda Oner'in kulliyati ekseninde bilgi meselesini, bilginin kurulu§undan, bilgi turlerine, bilginin zihniyetlerle ili§kisinden bilginin islam dinindeki degerine ili§kin geni§ 9er9eveyi 9ali§masinda ifade etmektedir. Bayram Ali £etinkaya'nin "Necati Oner Du§uncesinde Felsefe ile Kulturun Sentezi: Zihniyet" ba§likli 9ali§masinda nazari ve ameli hikmetin tezahur etmi§ 9er9evesi olarak zihniyet ele alinarak soz konusu baglam hem felsefe hem de kulture bakan boyutlariyla tahlil edilmektedir. Bu bakimdan 9ali§mada Necati Oner'in anlayi§indan hareketle zihin ve zihniyet meselesini hayattan kopmadan ama felsefi zeminde ele almanin da onemi vurgulanmaktadir. Necmettin Tozlu'nun, "Prof. Dr. Necati Oner'de Dil §uuru" ba§likli 9ali§masinda ise kulturun en onemli merkezi unsuru olan dile, anadile sahip 9ikmanin maddi terakki ve manevi tekamul a9isindan ehemmiyeti ozellikle vurgulanmaktadir. Dili bir milletin var olu§uyla, varlikta kali§iyla dogrudan ilgili bir rolde telakki etmek suretiyle onu milli degerlerin kurucu ve ta§iyicisi olarak du§undugumuzde bu husus daha da tebellur etmektedir.
Ku§kusuz soz konusu 9ali§malar Oner'in fikriyatini anla§ilir kilmak ve yeniden yorumlamak suretiyle yetkinle§tirmek a9isindan son derece degerlidir. Bizim 9ali§mamiz da ayni gayeye matuf olarak degerlendirilebilir. £ali§mamizda bu dogrultuda, oncelikle kultur ve bilgi ili§kisi ele alinacak, ardindan bilginin sadece bilimsel bilgiye indirgenemeyecek bir yapiyi haiz olduguna deginilip, bilgi turlerinin birlikte insan hayatini anlamlandiran kultur kozasini in§a ettikleri ortaya konacaktir. Ku§kusuz bilginin de bir dil i9erisinde kazanilip ifade edilebilecegi vurgulanarak, dilin, bilgi ve kulturun kurucu temelini olu§turdugu ifade edilecektir. O halde tezimizin ozunu, kulturun kurucu yapi ta§inin birbirinin rakibi degil ama refiki oldugunu du§undugumuz tum bilgi turleri oldugu; bu bilgi turlerinin kurucu yapi ta§inin da i9 ve di§ cepheleriyle dil oldugu iddiasi olu§turacaktir.
Dil-Bilgi-Kultur Ili^kisi: Mutemmim Cuzlerin Birbirine Refakati
Hayat kurenin varlik nedeni olarak gordugumuz kulturun insani faaliyetlerin tamamina tekabul ettigi bu noktada belirtilebilir. Akil, irade, inan9 ve duygu varligi olan insan, tum bu yetilerini i§e ko§makla kultur sahasini, insanligin hem ortak hem de ozgu mirasi olarak var eder. Kulturu var etmesiyle diger canlilardan kendisini ayirir. Kultur o halde, insanin zikrettigimiz yetilerin hepsini i§e dahil etmek suretiyle varolanlar hakkinda, hangi yolla olursa olsun, edindigi
bilgiler ve bu bilgilere istinaden ortaya koydugu eser ve davrani§lardan ibarettir (Öner 2018: XV). Tüm söylediklerimizden fikan bir hususu yeniden zikredebiliriz, kültürün temel yapi ta§i bilgidir. Kültürü dogrudan bilgiyle ili§kilendiren Necati Öner, bilginin mümkün tüm türlerini kültürün unsurlari olarak zikreder. Buna göre, bilgi, sadece bilime indirgenecek naif bir yapiya sahip degildir. Bilimsel bilgi ku§kusuz bir tür bilgidir, ama o bilgiyi tek ba§ina ku§atacak bir yeterlilige de sahip degildir. Öner, bilimsel bilgi türü di§inda, dini bilgi, felsefi bilgi, sanat bilgisi, günlük ve okkult bilgi gibi bilgi türlerinden de bahsedebilecegimizi, kültür alaninda tüm bu bilgi türlerinin rakip degil ama refik olarak bulundugunu vurgular (Öner 2018: XVI).
Kültürün bilgiyle oldukfa yakin §ekilde ili§kilendirilmesi, kültür sorunlarinin bilgi sorunlari olarak da ele alinmaya muhtaf oldugunu gösterir. Bilgiyi, Öner, en genel §ekilde, varolanin taninmasi ve bilinenin bilendeki aksi olarak anlar. Dolayisiyla bilginin varolan §ey hakkinda verilen hüküm oldugu da ileri sürülebilir (Öner 2018: 2). Hükümlerin, kavramlarla kavramlarin ise kelimelerle ili§kisi bizi dogrudan bilgi sorununun engine götürür. Kelimeyi kavramin bedeni, kavrami ise kelimenin ruhu olarak görürsek, kelime ve kavramin ne ölfüde birbirine bagli oldugu da afiga fikmi§ olur.
Öner, kavramin felsefi ve ilmi dü§ünce ifin fok mühim olduguna özellikle deginir. Ona göre kavramlar temsil ettikleri varolanlarin özelliklerini ta§irlar. Mefhumlar bu manada i§aret ettikleri varolanlara nispetle isimlendirilirler. Maddi varolanlara i§aret eden kavramlara mü§ahhas (somut), manevi varolanlara delalet eden kavramlara mücerret (soyut) kavramlar deriz. Bunun yaninda Öner'e göre, kavram, zihin di§inda gerfekligi bulunan bir varolana delalet ediyorsa buna (nesnel) gerfek kavram (at, insan, agaf gibi), eger zihin di§inda gerfekligi olmayan bir varolana delalet ediyorsa buna, gerfek olmayan kavram (anka ku§u, devler hatta roman kahramanlari gibi) deriz.
Kavram, tabir-i digerle mefhum, deyim yerindeyse, varolanin kütügü olarak anla§ilir. Bu kütük, cevval, afik ve sürekli eklemeleri kabul eden bir yapiyi haizdir. Hükümlerin kendileriyle meydana geldigi önermelerin iferigi kavramlarla doludur. Kavramlarsa kelimelerle ta§inir, bunun yaninda ki§ilerin bilgileri, inanflari ve hissedi§leriyle doldurulur ve anlamlandirilir. Varolan tanindikfa, ona nüfuz edildikfe, kavram kütügüne kaydedilen hükümler de fogalir ve daha yetkin hale gelir. Tüm bu zenginlikle dü§üncemiz daha da billurla§mi§ olur (Öner 1999: 92; Kala 2019: 179). O halde, kavramin derinligi, niteligi, fe§itliligi ve zenginligi, o kavramla olu§an önermelerin ve hükümlerin, dolayisiyla bilginin kalitesini belirlemi§ olur. Kavramlarin zenginligi ve fe§itliligi ise onlarin bedeni olan kelimelerin zenginligi ve fe§itliligine bagli görünür. Kelimenin zenginligi ve fe§itliligi, kavramin imkanina, kavramin yetkinligi ve dakikligi ise bilginin gücüne i§aret eder.
Kelime ve kavram ili§kisi yaninda, bir dilin tüm özlülügünün kendisine sindigi kavramin niteligine dikkat fekmek de Öner ifin oldukfa degerlidir. Her kavramin kendisini diger kavramlardan ayirt edici tarafi olarak kar§ilik bulan "sefiklik" ile kavramin anlam boyutu ile derinligine i§aret eden "afiklik" yönleri söz konusudur. Kavramin sahip oldugu "sefiklik ve "afiklik" yönleri Fransiz filozof Descartes tarafindan da dogru bilginin yöntemine ili§kin olarak fok güflü §ekilde vurgulanmi§ti (Descartes 1985: 207-208).
Kavramin seçikligi bir varolani diger varolandan ayiran niteligidir. Bu nitelik, bir tür çerçeve olarak varolanin ifadesidir. "Be§er"i 'agaç'tan, "kalem"i, "silgi"den ayiran o kavramlarin seçiklikleridir. Açiklik ise kavramin içerigidir. Kavramda degiçmeyen onun "seçiklik" yönüyken, kavramin cevval kismi "açiklik" tarafidir. Bir kavramin seçikligi her zaman o kavrami kullanan ki§ilerde ortakliga içaret eder. Açikligi ise hem kiçiden kiçiye hem de zamandan zaman degiçkenlik gösterebilir (Öner 1999: 93-94; Descartes 1985: 207-208). Kavram içeriginin, yani kavram "açikligi"nin degiçmesinin asil sebebi varolanin bilgisini elde eden, insanin tabiatinda ve hazir bulunuçlugunda bulunur. insanin bilme gücü ve bilmeye yöneli§ tarzi bahis konusu degiçikligin sebebini meydana getirir. insanlarin en basit bir konuya ili§kin bilgilerinin özde§liginden söz etmek oldukça zordur. "Kalem" kelimesinin i§aret ettigi kavramin, sadece hasbelkader kalemi kullananin zihnindeki kar§iligiyla, o kalemi satan kirtasiyecinin zihnindeki karçiligi ya da o kalemi tasarlayan ve üretimini yapan bir mühendisin zihnindeki karçiligi kuçkusuz özde§ olmayacaktir. Her bilenin üzerindeki bilen silsilesi aslinda kendisini kavramin "açikligi" ile gerekçelendirmi§ olur. O halde, her kavram, onun derinligine i§aret eden tarafi olan "açikligi" nispetinde dinamik bir yapiyi haizdir ve bu aslinda hiçbir kavram üzerinde son sözü söylememe faziletini de açiga çikarir. Söz konusu fazilet felsefi bilgiyle birlikte felsefi tutuma iliçkin farkindaliktan sadir olur. Zira felsefî bilgiyi ifade eden Öner, felsefî tutuma iliçkin üç özelligi hassaten vurgular. Bunlar kar§imiza, varolana iliçkin parçalari ihmal etmeyen ama bütünden de kopmayan bir nazar, eleçtirel zihniyete sahip olmakla birlikte metodik §üphenin gücü ve farkli görü§lere derin bir tahammülle yaklaçabilme erdemi olarak çikar (Öner 2018:37). O halde kavramlarin ve dolayisiyla bilgiye götüren önermelerin varolana iliçkin esnek ve cevval tarafi bize fazilete iliçkin de çok degerli hususlari hatirlatmi§ olur. Kavramlarin "açiklik" ve "seçikligi"ne iliçkin, dilde var olan kelimelerin varolana içaret etmedeki yeterliliklerinin gücü, kavramin özellikle "açikligi" noktasinda bir dakiklige ve kavrayiciliga da içaret edecektir.
Varolanin temsilinin kavramla, kavramin temsilinin ise kelime ile olduguna yukarida içaret etmiçtik. Kelime ne kadar güçlüyse kavram, kavram ne kadar g^lüyse kiçinin var olani kavrayiçi da o kadar g^lü olur. Kavramlarin "açiklik" ve "seçikligi" ise kavramlari temsil eden kelimelerde saklanir (Kala 2019: 180). Tam bu noktada Öner, kelimelerin kullani§liligi ve açikligi nispetinde yani kelimelerde açiklik ve seçikligin dört ba§i mamur çekilde belirip bilinç düzeyine çiktigi takdirde zihnin iyi içleyebilecegini ileri sürer. Kuçkusuz kelime ve kavram kalitesi ise dogrudan kelime ve kavramin yatagi olan dille alakali görünür.
Bir dilin yeni dü§ünceler elde etmeye elveriçli olmasinin imkânini Öner, kelimelerin dogru çagriçim yaptirabilmesine baglar. Dolayisiyla bir kelimenin dogru ve hatta zengin bir çagriçim yaptirabilmesinin o dile ait olmasiyla mümkün oldugunu, yabanci bir kelimenin ise ait oldugu dil, gerçek anlamiyla bilinmedikçe, gerekli çagriçimi yaptirip yaratici dü§ünmeyi saglayamayacagini iddia eder (Öner 2013: 23-24). Bu baglam oldukça degerlidir. Zira anadilde kelimelerin seçikliklerinden ziyade açikliklarinda beliren yelpazenin derinliginin imkâni, yabanci dildeki kelimeden çok daha fazla olacaktir. Çagriçimin dogrulugu yaninda zenginligi de hem dü§ünmeye hem de konuçmaya büyük bir derinlik getirecektir. Çagriçim konusu üzerinde Vygotsky de önemle durur. Vygotsky, kelimelerle oluçturulan genellemelerin zihinde daha önce yer etmi§ bazi kavram, çekil ve algilara atifta bulunacagini ve bununla da kelimenin
zihinde bir takim biliçsel ve duyuçsal sûreçleri harekete geçireceginden bahseder (Vygotsky 2018: 9). Görülmektedir ki, kavramdaki nitelik, o kavrami taçiyan kelimenin kapsama ve çagri§tirma hazinesinin yetkinliginden süzülür. Bu yetkinlik kuçkusuz yabanci dilden daha ziyade anadilde çok daha net tebarüz edecektir.
Dili meydana getiren temel unsurlarin birlikte içlevsel hale gelebilmesi hususuna, semantigin kurucusu olarak da kabul edilen Ferdinand de Saussure da dikkat çekmi§tir (Sausure 1998: 52-56). Dili meydana getiren tüm bileçenlerini birbiriyle irtibatli olarak gören Saussure, her bir temel bileçenin ancak diger bileçenlerin varolmasiyla deger ve anlam kazandigini dü§ünmektedir. Dolayisiyla ona göre dil, bu bütünlügü kar§ilayan, her kelimenin bir veya daha fazla anlama i§aret ettigi bir göstergeler sistemidir. i§aret, bu çerçevede kavramla sesi birleçtirir. Sese içaret eden harfler ve heceler de bu bütüncül yapinin oldukça önemli bileçeni olarak yerini alir. insan konuçurken nesnenin zihinde beliren ses tahayyülü, agizdan sese dönü§ür ve zihnimizde i§aret ettigi kavrami çagri§tirir. insanlarin konuçarak anlaçmasi, göstergedeki ses tahayyülünün insan zihninde ortak kavramlari çagriçtirmasi suretiyle gerçekleçir. Bu anlaçmada sesler kadar, harfler ve heceler de anlaçma zeminini kuran sistemin mütemmim unsurlari olarak vazife görürler. Bu unsurlar arasindaki iliçki ne kadar tam olursa, ifade ve çagriçim gücü o kadar tam olabilir.
Bilginin, bir hüküm i§i olduguna, hükümlerin ise kavramlardan müte§ekkil olduguna, bununla birlikte, kelime ve kavram iliçkisine degindik. Bilginin, yapitaçi olan kavrami tahlil ederken, onun iki yönü olduguna i§aret etmekle birlikte sürecin bizi zaruri olarak dil-dü§ünce ve zihin iliçkisine getirdigine dikkat etmek gerekir.
Zihin, insanin nazarî yetisidir. insan, fizik ve metafizik sahalardan elde edilen verileri zihin araciligiyla insanî dile tercüme etmek suretiyle anlamli ve makul kilar. Bu tercüme faaliyeti insanin di§ina uzar ve yeniden baçlamak üzere içeride tamamlanir. Bu hususu açmayi deneyebiliriz. Kavramlar yardimiyla dü§ünen insan, dü§ündügünü diçarida bulmak ve yakalamak da ister. Zira her kavram verilerle örülmü§tür. Her kavramda olguya veya zihni içerige sahip hususiyetler bulunur. Kelimler yardimiyla gösterme ve kavramlar yardimiyla anlamlandirma çabasi zihnin di§ina da uzanirken, tekrar yeni anlamlandirma çabalariyla içeri döner ve dilde tamamlanir. Yani her di§ari tecrübesi anlam faaliyeti olarak zihinde in§a edilirken, in§a olunan yapi tekrar di§ari dönüp diçaridaki tecrübeyi anlamlandirmakla beraber dönü§türebilir. Zikredilen dönü§türme faaliyetinin dairevi oldugunu ve sürekli yeniden kuruldugu da bu çerçevede unutulmamalidir.
insan, içinde veya diçinda cereyan eden tüm olgu, olay, degiçim ve varolanlari dü§ünür ve insanî dile aktardigi anda idrak edebilir. Bu dü§ünme ve idrak faaliyeti kelime ve kavramlarla mümkün oldugu ve ayni zamanda lisanî bir faaliyet oldugu için dogrudan dille alakali görünür (Kala 2019: 171). O halde dil ve zihni zat olarak bir, itibar olarak farkli görebiliriz. Bu durum, madeni bir paranin yazi ve tugra birlikteligine i§aret eder. Duyulur olanin algilanmasindan sonra adlandirilmasi dille yapildigi gibi, makul olanin kavramsallaçtirilmasi da dille yapilabilir. O halde dil hem duyumsanabilir olanin hem de akledilebilir olanin tespit edilmesi ve tefekkür edilmesinde varoluçsal, duyuçsal ve biliçsel bir ara-yüz olarak karçimiza çikmiç olur.
insan, kendi di§inda veya kendisine ili§kin olan her §eyden kaynaklanabilecek inanma ve duygulanma imkanini kendisinde ta§ir. Dü§ünme, idrak etme, tahayyül etme, duyumsama, hissetme, duygulanma ve inanma edimlerinin ger9ekle§mesi duyum, algi, hafiza ve hayale baglidir. Burada duyum, insanin di§ dünyasina ili§kin onun be§ duyusunun kapsama alanina giren varolanlardan elde edilen verileri toplayip insanin i9 dünyasina sunan yetisine; algilama, söz konusu verileri imge ve tasavvurlara dönü§türen yetisine tekabül eder. Yine hafiza, insanin di§ dünyasindan i9 dünyasina ta§inanlari saklamayi ve hatirlamayi insana kolay kilarken, hayal ise insani ger9ekle§meyen, ger9ekle§ebilecek veya ger9ekle§meyecek olana dair ön tasavvurlari sunan yetisini seslendirir. Bunlarin zemini ise kar§imiza tasavvurhane ve tahayyülhane olarak 9ikmaktadir. Tüm bu etkinlikler esasinda zihnin i§leyi§ine i§aret eder. Zihnin i§leyi§inin ger9ekle§tirilme imkani ise bu zeminde dile bagli görünür. §öyle ki, zihnin yapisi ve i§leyi§inin merkezinde görünen dil, tüm zihni süreci düzenleyen, anlamlandiran, muhafaza eden ve di§ariya aktaran bütüncül ve canli yapiyi bize sunar. Zihnin i§leyi§inde mezkür yetileri harekete ge9iren, onlarin ili§kilerini düzenleyen, bu gü9leri di§arida tezahür ettiren, yatay ve dikey 9er9evede muhafaza eden amil gü9 dildir. Dü§ünceyi, duyumu, duyguyu, inanci ve hayali, dil üzerinden okumak, anlamak ve dahasi muhafaza etmek mümkün görünür. Dolayisiyla kendisine zihnin i§leyi§inde yer alan edim ve unsurlardan birisinin sirayet etmedigi bir dilin bulunmadigi rahatlikla iddia edilebilir (Öner 2013: 65; Kala 2019: 171-172). Tüm bu ifade edilenlerden sonra zihni yapinin ve i§leyi§in fenomenolojisinin dil üzerinden kurulabilme dahasi anlamlandirilabilme imkani kar§imiza 9ikmi§ olur.
insanin, idrak, irade ve hissetme yetilerinin kendilerine ait bir ifadeyle tecessüm etmesi, öncelikle zihin, sonrasinda ise dille alakali hadise olarak okunabilir. insanin tüm yetileri el ele vererek birlikte kültür alanini meydana getirir. O halde, kültür bilgiyle, bilgi zihinle zihin ise dille birlikte hayat bulur ve anla§ilir.
Dilden dü§ünceye kar§ilikli yollarin varligindan söz etmek mümkündür. Dil ve dü§ünce ili§kisini, Yunanca logos kelimesinin i§aret ettikleri ile Arap9a mantik kelimesinin mana kapsami son derece güzel ifade eder. Logos kelimesi hem söze hem de akla birlikte i§aret eder (https://www.etymonline.com/search?q=logos). Mantik kelimesinin kar§iligi Farabi'de, insanlarin makulleri idrak edebilecegi kuvvete, insan nefsinde anlayi§ ile hasil olan makullere yani i9 konu§maya ve akilda olani dil ile söylemeye denk dü§er (Farabi 1990: 75-76). Zihnin dogru i§lemesi ve yetkin ürünler dogurmasi i9in i9 ve di§ olmak üzere iki §arti ifade edebiliriz. Bunlardan i9 §art, dü§ünmenin ilkeleri olarak mantiktir. Mantiga tüm insanlari birle§tiren sessiz/sözsüz dil olarak da bakmak mümkün görünür. O halde i9 §artlar sessiz dil olan mantikta toplanmi§ olur. Mantiga aykiri olan önermelerin dogru bilgiyi meydana getirmeleri dü§ünülemez. Dolayisiyla dogru dü§ünmenin imkan ve yollarini bize gösteren mantigin bertaraf edilerek zihnin saglikli 9ali§masindan söz edilemez. ikinci §art ise haricidir ve bu §art dogrudan sözsel/kavli dille alakalidir. Söz konusu ikinci §arti ise sözlü mantik olarak anlayabiliriz. Sözlü mantik, kar§imiza grameri ve sentaksi olan dil yapisi §eklinde 9ikar. Söylediklerimizden hareketle sözsüz dil olan mantik ile sözlü mantik olan dil birlikte birbirinin mütemmimi olan dil ve dü§ünce ili§kisini meydana getirdiklerini ileri sürebiliriz. Unutmadan dil ve dü§üncenin sihhatinin her zaman bize zihnin sihhatini verdigini söylememiz de gerekecektir.
Söylediklerimizi tekrar edecek olursak, dü§ünce ve idrak, sessiz dil ve sesli mantik 9er9evesinde meydana gelip aktarilabilir. Vygotsky, konu§manin iki boyutundan söz a9ar. Ona göre konu§manin di§ boyutu ve i9 boyutu vardir. Harici boyut, kelimelerle, dahili boyut ise kavramlarla örülür (Vygotsky 2018: 9). Bu 9er9evede söz konusu yakla§im yukarida ifade ettigimiz gibi sessiz dil ile sesli mantik kavramsalla§tirmasiyla da ta§inabilir. Dahasi bunlarin yanina bir de eylemlerin konu§masini ta§iyan bir eylem dili eklemek mümkün görünür. Aslina bakarsak hepsinin gayesi hakikati arayan yolda anlami yakalamak, anlamlari birbiriyle ili§kilendirmek, düzenlemek ve aktarmaktir. Hakikate en azindan temas etmek i9in aradigimiz mana ise tüm süre9leri aslinda kendisinde birle§tirir. Onda duyum ve tasavvur kadar, duygu, inan9, hayal ve hafiza da vardir, dü§ünce kadar algi ve hissedi§ de söz konusudur. O halde dü§üncenin dahili 9er9evede ba§ladigini, kavli dü§ünceye dönü§üp en sonunda da kelimeler vasitasiyla di§ariya aktarildigini ifade edebiliriz (Kala 2019: 178-179).
Tüm söylediklerimizden hareketle zihnin (sözlü ya da sözsüz) dil olmadan i§leyemedigi ifade edilmi§ olur. Dil, dü§ünce ve ifadenin hemzemin imkani olarak tezahür eder. Bir baglamda dille idrak a9iga 9ikarken, dilin formel belirleyenleri anlamlara sirayet ederken diger baglamda idrakin ifadelere dökülmesiyle dil ete kemige bürünmü§ olur. £ünkü dü§ünce, dilde ya§ar ve dille düzene girer. Öte taraftan dü§ünceden bo§andirilmi§ bir dil, hayatiyeti olmayan bo§ bir kalip derekesine dü§mü§ olur. Dil ve dü§ünmenin varliklari ve dahasi geli§imleri dogrudan birbirlerine bagli görünür. Dil ve dü§ünce ili§kisi yukarida ifade ettigimiz gibi, kelime ve kavramlar yardimiyla kendisini ele verir. Kelime bir bakariz ara9, bir bakariz ama9 olur. Bazen bir meseleye, bazen de bir 9özüme dönü§ür. Bazen bir durum, bazen bir dü§ünce, bazen bir duygu, bazen bir hayal, bazen bir duygu, bazen bir edim olur. Dü§üncemizi dile getirmek i9in bir bakima bütün doga ve hayaller dünyasi yardima 9agrilir, dogru kelime bulundugunda her §ey berrakla§ir. Bunun yaninda acilarin ve sevin9lerin de kaynagi büyük oranda onlari belirleyen kelimelerde demlendirilir. Acilari dindirmek, azdirmak, sevin9lere sevin9 eklemek veya 9ikarmak i9in bazen yerinde bir kelime de yetebilir (Vendryes 2001: 31-32).
Dil vasitasiyla zihinde meydana gelen anlamlari kavrar, kodlar, saklar ve iletebiliriz. Zihin, kelimelerle ta§inan kavramlar arasinda baglar kurmak suretiyle hükümlere ula§ir. Bunlar arasinda 9e§itli ili§kiler kurarak yaptigi 9ikarimlarla kavramlari bayagi yiginlar olmaktan kurtarir ve düzene sokar. Kavramlar kelimelerle ifade edildigi i9in de bilgi ba§kalarina aktarilma imkanina kavu§ur. Dü§ünme ise kavramlarla oldugu i9in kelimeler dü§ünceye yol göstermi§ ve o dü§üncenin kalitesini belirlemi§ olur (Kala, 2019:178). Burada insanlarin kelimeler yardimiyla konu§up, kavramlar yardimiyla anla§tiklarini da unutmamak gerekir.
Dil ve dü§ünce ili§kisi esasinda 9ok daha derinlerde kök salmi§tir. Varlik, dü§ünce ve dil ili§kisi kendisini bize 9ok esasli §ekilde hatirlatir. "Dili, varolanin evi" olarak gören Martin Heidegger, insana ili§kin kavramsalla§tirdigi "Dasein"in bulundugu iki dünya ile bize aslinda bunun ön imkanlarini göstermeye 9ali§ir. Dasein, dünyadan bir yönüyle a§kin bir yönüyle ona bagli bir varolan olarak, sadece dünyayi anlayan ve ona §ekil veren bir varlik olmaktan ziyade ilgileriyle dünyaya yönelen, yeri geldiginde dünya tarafindan §ekillenen ve varolu§an cevval bir yapiya sahiptir. Bu manada Heidegger, dünya ve insan arasinda etkile§imlilik ve ilgililik ili§kisinin var oldugunu iddia eder. Dasein, önce "ilgi"siyle yöneldigi 9evreyle (Umwelt)
(Heidegger 1967: 63-72), daha sonra "ileti§im"iyle yöneldigi canli bir 9evre (Mitwelt) (Heidegger 1967:129) ile etkile§ime girer. ilk etkile§im dünyasi olan Umwelt bir bakima Dasein di§i olmak üzere varolanlari (Sein)i kapsayan ve onun merkezinde olu§an evrendir. Burada Heidegger, iki varolandan söz a9ar. Bunlar, -Zuhandensein -el altinda bulunanlar- ki zikrolunan kavramin kar§iligi bir alet olma özelligine ve dolayisiyla i§levsellige sahip olmak ve bunun farkinda olunmak olarak belirir. Bir diger varolan ise -Vorhandensein-, -depo halinde bulunandir-. Bu iki var olani Heidegger, 9eki9 ve 9ekicin vurmasiyla anlatmaya 9ali§ir. £eki9 ile daha önce kar§ila§mayan insan i9in o, henüz i§levselligini insana hatirlatan bir kavram olmaktan uzaktir ve henüz varolan evreye ula§mami§, depo halinde varolan olarak belirir (Heidegger 1967: 69-70). Ancak 9ekicin ne oldugunu bilen i9inse o 9eki9 kavrami, i§levselligi kendisinde barindirdigi, dahasi bu i§levsellik ona yakla§an ki§i tarafindan bilindigi i9in el altinda varolan olarak kar§imiza 9ikar. Bir ki§i i9in el altinda varlik imkani ne kadar 9oksa ya da tabir-i digerle, bir ki§inin kelime ve kavram zenginligi ne kadar yetkinse o ki§i, varolana o kadar gü9lü olarak nüfuz etmi§, onu tanimi§ olur. Varolana vakif olma derecesine göre ise ki§i yetkin bir Dasein olma imkanina kavu§ur (Kala 2018: 64-65).
O halde özetleyecek olursak, ki§i varolani tanimak i9in kelimelere ve kavramlara muhta9tir. Ne kadar 9ok kelimesi ve ne kadar yetkin kavrami varsa, varolani o kadar iyi ve yakindan tanimi§ ve anlami§ olur. Ki§i varolani tanima yetkinligi nispetinde kendi yetkinligini ilan etmi§ olur. Tüm bunlar bir dil i9erisinde, hassaten anadil i9erisinde cereyan eder. O halde ki§inin anadili ne kadar gü9lüyse, o nispette varolani iyi tanimi§ ve anlami§ olurken, varolani tanima ve anlama derecesi ki§inin kendi yetkinliginin ön §arti olarak belirmi§ olur. Meseleyi daha anla§ilir kilabilmek i9in anadil bahsi üzerinde biraz daha durmamiz gerekir.
Sonu? Yerine: Toplumda Anadil Bilincinin Bilgi ve Kültüre Tesiri
insan, kültür dünyasini in§a ederken, yapi ta§i olarak kullandigi bilgisinin niteligi öl9üsünde kültürü in§a etmi§ olur. Bilginin saglamligi ve sihhati, bilgiyi meydana getiren kelime ve kavramin gücüne bagli görünür. Kelime ve kavram ili§kisinin ise mantik ve dil alanlarina bizi götürdügüne yukarida degindik. O halde bizler tüm bu ili§kilerin hangi zemin üzerinde saglikli kurulabilecegine ili§kin soruyu sormali ve bu soruya cevaplar aramaliyiz. Dil görüldügü üzere zihnin i§leyi§inin merkezi unsuruydu. Bununla birlikte dil, aslina bakilirsa bütüncül bir kültürel yapinin en nitelikli mütemmim cüzüdür. insanlari birbirinden ayiran "ben"ler oldugu kadar, toplumlari da birbirinden ayiran, onlari farklila§tiran "ben"ler söz konusudur (Öner 2018: 60). Bu "ben"ler farklilik ilkesi olmakla birlikte aslina bakilirsa bir rahmet i§areti ve insanlik i9in zenginlik vesilesi olarak kabul edilebilir. Toplumun kendisini ayirt edici niteliklerini toplayan kurucu-bütüncül yapisi o toplumun 'ben'ini olu§turur. Bir toplumun dili söz konusu ben"i olu§turan en önemli unsurdur.
Bu konuya dair imalari Alman dil filozofu Leo Weisgerber'de de bulabiliriz. O, dili salt bir ileti§im araci olarak görmez. Dünyayi kelimele§tirerek adeta kemikle§tiren dil, insan dü§üncesini ve toplum davrani§ini belirleyen etkileyici bir gü9 olarak da kar§imiza 9ikar. Bu kapsamda söz konusu gü9, sadece dü§ünce tarzlarini degil, dillerin konu§uldugu kültürleri birbirinden ayirir (Kula 2012: 4-5). Dil, kelimeler ve di§aridan 9ekip aldigi §ekiller vasitasiyla dünyayi kemikle§tirip, varolana dair manalari ayakta tutan bir iskelet vazifesi görerek insanlarin
ileti§imini ve varolana nüfuz etme imkanlarini ta§ir. insan, ancak §ekil ve kelimelerin dünyasinda dü§ünebilir, konu§abilir, yazabilir ve anla§abilir. Dil, tüm bu özelligiyle i9 ve di§ dünyayi bir-arada-tutmaklik i§levini görür. Yani Weisgerber'e göre, di§ dünyadaki ger9eklik ile insan arasinda dogrudan bir baglanti söz konusu degildir. Dil, i9 ve di§ dünya arasindaki baglantiyi saglayan bir ara dünya olarak kar§imiza 9ikar (Weisgerber 1953: 48-132). Bu ara dünya toplumdan topluma, kültürden kültüre farklilik arz edebilecegi i9in, özgü kültürlerin özde§le§emeyecegi bir 9er9eveye de i§aret eder. O halde, kültür i9inde varolan anadil meselesi bu yönüyle de olduk9a önemli bir husus olarak kar§imiza 9ikmaktadir. Burada anadil toplum "ben"ini tebarüz ettiren en mühim asli ayrinti olarak belirir.
Toplum 'ben'i ne kadar gü9lü olursa, o toplumdaki insanlarin zihin i§leyi§leri, bilgi elde etme kudretleri, dahasi anlamli ve bütünlüklü kültürü in§a etme imkanlari, zihni üretimin di§ari aktarimi ve insanliga sunduklari katkilari o kadar gü9lü olur. Toplumun 'ben'i ne kadar gü9lü olursa ferdi ve i9timai §uur arasindaki rabita o nispetle gü9lü olur. Burada ferdi ve i9timai §uurun irtibati ve birlikte topluma olan katkisinin en canli §ahidi anadildir (Öner 2013: 33). Dil üzerinde dururken, onun toplum "ben"ine canli, bütüncül ve gü9lü katkisina dikkat etmek gerekir. O halde toplumdaki §uurun ta§indigi anadil ile dü§ünme, anadille duyma, hissetme, duygulanma, ferde hayatin kivamini ve heyecanini ya§atirken, onu toplumla ortak zeminde bulu§turur (Kala 2019: 181-182). Anadille dü§ünme faaliyeti yaraticiliga da i§aret eder. insanda hakim olan nazari 9er9eve ana dilinin verdigi dünya görü§üdür, yabanci bir dilin dünya görü§ü i9ineyse insan tam giremez. Bu sebeple, manzara ona hi9bir zaman tam görünmez. insan, derin ve yaratici dü§ünmeyi ancak hayat kaynaklari kendi mecrasindan koparilmami§ ana diliyle yapabilir (Öner 2013: 33). Anadil ferdin "ben"i ile toplumun "ben"inin en esasli bulu§ma imkanlarini sunarken, insanin topluma yabancila§masinin panzehiri olur. Bununla birlikte toplumun "ben"inin gücü nispetinde in§a olunan ortak zihnin, o toplum i9in kültür imkanlarinin ke§f merkezi oldugunu da görmek gerekir.
Toplumlarin gü9lü imkan ve tekliflere sahip olmasinda ilim ve tefekkürün ba§rolü oynadigini ifade edebiliriz. Gü9lü toplumlar, sahip olduklari ilim ve tefekkürün vesile oldugu geli§mi§ bir teknolojiye ve üretkenlige sahip toplumlardir. Ancak burada üst düzeyde bir ilim ve tefekkürün ise ancak zengin ve geli§mi§ bir dille mümkün oldugunu görmek gerekir. Yukarida temas edildigi üzere varolan, dü§ünce ve dil arasindaki yaratici ve canli ili§ki bu anlamda olduk9a degerlidir. Ki§i, sahip oldugu dilinin zenginligi oraninda varolana yakla§acak, ona nüfuz edecek ve dilinin sundugu imkanlar manzumesi i9inde dü§ünüp varolani taniyip tanimlaya gayret edecektir. Dilin zenginligi ise ku§kusuz kelimelerin nicelik anlaminda 9e§itliligi ve fazlaligi, kavramlarin ise nitelik anlamda derinligiyle alakalidir. Diger taraftan ilim ve tefekkür geli§tik9e yeni kavramlar elde edilir ve bunlari ifade i9in yeni kelimelere ihtiya9 duyulur. Yeni kelimelerin bulunmasi ise o dile daha yetkin ve zengin olma imkanlarini verir. Dil zenginle§tik9e dü§ünme yetkinle§ir, dü§ünme yetkinle§tik9e varolana nüfuz etme gücü artar. Varolan ne kadar iyi taninirsa, bu taniyi§tan tezahür eden kültür ürünleri de o nispette kalite kazanir. Kültürün yetkinligi ise son tahlilde insana bah§ettigi hayatin tamligi ve bütünlügünü meydana getirir.
Son olarak, bir sorumluluga i§aret edelim. Bir dil yapisi itibariyla geliçmeye uygun olur da eger o dille ilim yapilmazsa, o dil sadece günlük ihtiyaçlari kar§ilamakla yetinildigi için ilkel bir seviyede kalir. O halde anadilin ilmin i§iginda geliçtirilip korunmasi ve ona layik oldugu degeri vermek milli ve ahlaki bir görev olarak kar§imiza çikar (Kala 2019: 181-182). Zira ferdin ve toplumun kaynaçma imkânini veren, toplum "ben"inin en özel ve önemli unsuru olarak görünen anadil, gücü nispetinde söz konusu kaynaçmanin harci, insanliga sunulan kültür unsurlarinin kalitesinin yetkin sorumlusu ve farklilikla meydana gelen zenginligin tefrik edici yetkinligi olur. Bir anadilin kendi tarihinden, hikâyesinden ve hayat mecrasindan koparilmak suretiyle kadükle§tirilmesi, o dile yapilabilecek en büyük zulüm olur.
Etik Beyan
"Kültürden Bilgiye Dilin Tezahürü -Necati Öner Fikriyatindan Hareketle Çözümleme Denemesi-" adli çaliçmanin yazim sürecinde bilimsel, etik ve alinti kurallarina uyulmu§; ULAKBiM TR Dizin 2020 ölçütlerine göre çaliçmada etik kurul onayini gerektiren herhangi bir veri toplama ihtiyaci duyulmami§tir.
Kaynaklar
Çetinkaya, Bayram Ali (2019). "Necati Öner Dü§üncesinde Felsefe ile Kültürün Sentezi: Zihniyet". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69: 62-81.
Descartes, Rene (1985). The Principles of Philosophy. (The Philosophical Writings of Descartes). Trans. John Cottingham, Robert Stoothoff, Dugald Murdoch. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press.
Ece, Muhammet Nasih (2019). "Necati Öner'in Mantik Felsefesi ve Mantik ilkelerine Yakla§imi". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69:233-261.
Farabi, (1990). ihsâ'ul Ulûm. Çev. Ahmet Ate§. Ankara: Milli Egitim Basimevi.
Heidegger, Martin (1967). Sein und Zeit. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
imamoglugil, Halil (2019a). "Necati Öner'e Göre Klasik Mantikta Akil Yürütme". Mantik Araçtirmalari Dergisi, 1 (1): 36-82
imamoglugil, Halil (2019b). "Prof. Dr. Necati Öner'e Göre Klasik Mantikta Kavram ve Önerme". Temaça Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 11: 10-30.
imamoglugil, Halil (2019c). "Prof. Dr. Necati Öner'in Mantiga Dair Görü§leri". Felsefe Dünyasi, 69: 215-232.
Kala, Muhammed Enes (2018). insandan Degere Degerden insana. Ankara: Eski Yeni Yayinlari.
Kala, Muhammed Enes (2019). "Zihnin Ontolojik Yapisi ve Zihniyet Bagimli Dilin "Ben" Ahlaki". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69: 169-182.
Korlaelçi, Murtaza (2019). "Prof. Dr. Necati Öner'in Bilgi Anlayiçi". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69:7-34.
Kula, Onur Bilge (2012). Dil Felsefesi Edebiyat Kurami. istanbul: i§ Bankasi Kültür Yayinlari.
Öner, Necati (2018). Bilginin Serüveni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Öner, Necati (2013). Dil Üzerine. Ankara: Divan Yayinlari.
Öner, Necati (1999). Felsefe Yolunda Dü§ünceler. Ankara: Akçag Yayinlari.
Özel, Aytekin (2019). "Necati Öner Mantikta Hangi Çizginin Devaminda Yer Alir?". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69: 161-168.
Saussure, Ferdinand de (1998). Genel Dilbilim Dersleri. Çev. Berke Vardar. istanbul: Multilingual Yayinlari.
Tozlu, Necmettin. (2019). "Prof. Dr. Necati Öner'de Dil §uuru". Felsefe Dünyasi Dergisi, 69:35-52.
Vendryes, Joseph V. (2001). Dil ve Dü§ünce. Çev. Berke Vardar. istanbul: Multilingual.
Vygotsky, Lev (2018). Dü^ünce ve Dil. Çev. Burak Erdogdu. istanbul: Roza Yayinlari.
Weisgerber, Leo (1953). Vom Weltbild der Deutschen Sprache. 1. Halbband. Düsseldorf: Schwann.
https://www.etymonline.com/search?q=logos [03.05.2020].
