CC BY
51
K.M. Yelshibekova, A.R. Shopabayeva
THE ANALYSIS OF A STATE PERSONNEL PROVIDING IN PHARMACEUTICAL INDUSTRY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Resume: The effective work of the enterprise largely depends on the personnel and is determined by the level of its professionalism, education and competence, highly qualified management. Personnel is the main potential of the enterprise, that integral part, an internal driving resource, thanks to which the achieved strategic goals are achieved. Keywords: Pharmaceutical industry, pharmaceutical staff, positions
УДК 613.3 - 012:633.62
К.О. Шарипов, Т.Н. Парманкулова, Д.М. Мамырова, К.М. Сейтбаев, Г.К. Зияева, А.С. Малданова, А.Ж. Нуридинова
С.Ж. Асфендияров атындагы К,азац ¥лттыцмедицинаyrneepcumemi
Ц¥МАЙ ДАКЫЛЫНЫН, БИОЛОГИЯЛЬЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1 ЖЭНЕ ОДАН ЖАСАЛFАН
СУСЫНДАРДЫН, К^НДЫЛЫ^Ы
Мацалада жогары ешмдъ топырац туздылыгына жэне су тапшылыгына me3ÍMdi болып келетш галофиттi есмджтердщ жаца сорттары мен турлерт инновациялыц технологияларды пайдалана отырып ^азацстанныщ оцтустж ещiрлерiнде e^ydi жолга цою, бyгmгi куннщ езектi мэселелерi екен жазылган. Tyürndi свздер: кумай, галофиттi eсiмдiктер, аридтi аймак семiздiк ауруы.
Кумай- ыстыкда да, куан,шылык;к;а да тeзiмдi, топрак;кэ талгамы аз, суды Yнемдi пайдаланады (жYгерi да;ылымен салыстырганда 2 есе аз), ту;ым себу мeлшерi ЖYгерiден 5-6 есе кем, тузды топра;тарга шыдамды жэне эртYрлi мал азы;ты; да;ылдармен салыстырганда кек масса ешмдшп кеп арты;.
Сонды;тан, жогары ешмд^ топыра; туздылыгына жэне су тапшылыгына тeзiмдi болып келетiн галофиттi еамджтердщ жаца сорттары мен TYрлерiн инновациялы; технологияларды пайдалана отырып Каза;станныц оцтустж ендрлершде eсiрудi жолга ;ою, бYгiнгi ^ннщ eзектi мэселелерi ;атарына жатады.Ол елiмiздiц экономикасы мен ауылшарушылыгын дамытуда мацызды роль ат;арады. ЭртYрлi ароматты; ;оспаларды ;осып, ;умайдан алкогольсiз глюкоза-фруктозалы шырындар, йогурттар дайындалады. Сондай-а; кумай медицинада сусамыр ауруынын, (сахарный диабет) нау;астарына бiрден-бiр шипалы диеталы; тагам дайындауда ;олданылады.Осы мэлiметтерге CYЙене отырып, мен ;умай сортынан жасалынган ««КУАТ3»- сусынын арты; салма;пен ауыратын адамдарга пайдалануга усыныс айтамын. 6йткенi ;умайдыц ;урамындагы кeмiрсулардыц
энергетикалы; ;уныдылыгы жогары болганымен де адам агзасына TYCкен кезде бiрден ерiп, метаболизм жолымен агзага тез андршедь
Жумыстьщ мацсаты. Кумай еамдтнщ биологиялы; ерекшелiктерiн зерттеп, одан ;ундылыгы жогары энергетикалы; сусын алу жолдарын ;арастыру. Алынган сусыннын, адам организмiне эсерiн зерттеу. Осы ма;сат;а жету жолында келесi мшдеттер ;ойылды:
- Жамбыл облысында жерсiндiрiлген ;умайдыц биологиясы жэне сорттарын аньщтау;
- ;умай eсiмдiгiн еарудщ ерекшелiктерiмен танысу;
- микробиологиялы; жолмен ;умай eсiмдiгiнен кундылыгы жогары энергетикалы; сусын алу;
- белшш алынган энергетикалы; сусыннын, курамын зерттеп, жасалган сусыннын, адам агзасына эсерiн аны;тау.
Зерттеу эдiстерi мен материалдары. ^аза;станныц оцтуслк айма;тары жершщ басым кeпшiлiгi шел жэне шелейтп болып кеуiне байланысты, жа;ын болаша;та осы eн,iрлерде ауыз су тапшылыгы бай;алып, жерлершщ эрi карай ;ургак;шылык;к;а ушырауы жэне топыра;тарыныц эррозия эсерше урынуы MYмкiн. Бул жагдайлар осы аймактын, жерлерiн ауыл шаруашылыгы кажеттшпне игерiп егiс алкаптарын сугару ма;сатына ;ажетп ;осымша иррегациялы; ЖYЙелер салынуына, ал бул ол жерлердщ екшшшж туздануына жэне сонын, эсерiнен епн шыгымдылыгынын, тeмендеуi мен осы суармалы ал;аптардын пайдалну айналымынан шыгып калуына экелiп согуы MYмкiн. Сонды;тан осындай жерлердщ кунарлыгын арттырып тура;ты TYPДе жогары eнiм алу Yшiн, еамдж шаруашылыгын диверсификациялау ма;сатында тузды жерлерге тeзiмдi eсiмдiктердi пайдаланудын, ман,ызы зор болып табылады.
Кумай - (Sorhum) - бiржылдык; шeптектес асты; тукымдас eсiмдiк. Онын, 50 мэдени жэне бiрнеше жабайы TYрлерi бар.Отаны Африка. Екiншi шы;;ан жерiне Yндiстан мен Кытайды жат;ызады.Бул eсiмджтiн, биологиялы; ерекшелiгi сол, табигаттын, ;олайсыз жагдайларына аса тeзiмдiлiгi. Ол ысты;;а, шeлге тeзiмдiлiгi, ;олайсыз жагдайларына eсетiндiгi жэне ылгал жеткiлiксiз болганда, тiптi +450С температура да жа;сы eнiм беретiндiгiнде. Осыган байланысты оз зерттеуiмiзде ;умай eсiмдiгiн тан,дап алды;.
Каза; хал;ы ертеден шипалы ;асиет мол табиги сусындарды KYнделiктi турмыста ;олданып келе жат;анын тарих беттершен кeремiз. Елiмiздiн, басты стратегиялы; багыты-деш сау урпа; тэрбиелеу
Вестник КазНМУ №2-2017
263
болса, кунделж^ турмыста табиги сусындарды пайдалануды галымдар усынып отыр. Кумай еамдтнщ к;асиеттер1 мен есу ерекшелiгiн зерттей келе, бул еамджтщ бас;а eсiмдiктерден ерекше екендiгiне кез жеткiземiз. Кумайдан энергетикалы; ;ундылыгы жогары сусын дайындалды. Сусынды дайындау технологиясы тeмендегiдей: 1. Кумайдын дайын ту;ымдарын жылы сумен 3-рет жуып майда белшектерден тазалайды (механикалы; жолмен).
2. Температурасы 280 С туратын суга жiбiтемiз, бул 2 кун уа;ыт аралыгында ЖYредi.
3. Келес кезенде жiбiтiлген материалга 10г ун, уыт салып ашыганын KYтемiз. Ашыту Yшiн Saccharomyctacea Saccharomeces бактериясыналды;.
4. 2 KYн уа;ыт еткеннен кешн, ашыган тунбаны CYзiп, суйы;ты;ты бeлiп аламыз. Бeлiп алынган суйы;ты;тыц адам агзасына пайдасы бар екендтн болжаймыз.
Сусын Хими^1К
Протеин Ажашк ы протеин Май Крахмал Кант А дэруме ш Кальц ий Фосфор
Куат х3 9,13 76,77 2,82 2,86 4,45 14,41 0,63 0,23
энергети 9,11 74,85 2,85 2,98 4,52 14,49 0,65 0,23
калык 9,24 74,41 2,78 2,61 4,32 14,12 0,64 0,24
сусыны
орташа lвлшерi 9,16 74,41 2,81 2,81 4,43 14,34 0,64 0,23
Куат х3 9,27 75,56 2,79 2,68 4,33 14,16 0,62 0,25
энергети 9,26 76,39 2,82 2,86 4,53 14,44 0,62 0,24
калык 9,18 74,52 2,75 2,40 4,18 13,94 0,61 0,25
сусынны Н 1
апталык
т^ндырм
асы
орташа lвлшерi 9,23 75,49 2,78 2,64 4,34 14,18 0,61 0,24
Куат х3 8,51 77,25 2,82 3,39 2,42 13,46 1,00 0,09
энергети 8,75 79,46 2,87 3,84 1,91 14,48 1,08 0,05
калык 8,58 75,02 2,79 3,24 2,38 13,51 0,96 0,11
сусынны Н 2
апталык
т^ндырм
асы
орташа lвлшерi 8,61 77,24 2,82 3,49 2,23 13,81 1,01 0,08
■Майлар — организм тiршiлiгiндегi непзп энергия кeзi. Организмгек;ажеттiэнергиянын 25—30%-ынлипидтербередi. Майдын 1
грамытольщыдыраганда, 38,9 кДж энергия бeлiнедi . ■Кант (сорбит) — , тэтт , иiссiз, суда
жа;сыеритшкристалдыунтак;.
Сорбиттiцтэттiлiгi;ант;а;араFанда 2 есе аз. Организмгесщгенненкешн, ;андагы ;ант мeлшерiн арттырмайды. Диабетпен ауыргандардын, уза; уа;ыт бойына тэултне 100 г-га дейiн сорбиттi пайдалануы онын толыгынан зиянсыз екендiгiн аны;тады. Сондай-а; оны eтк;ызметiнжак;сартуFа да пайдаланады .
■А дэрумеш - агзанын eсуiне, дамуына эсер етiп, TYрлi ауруларга ;арсы тура алу эрекетiн арттырады. ТYHде кeрудi жа;сартады. А витаминi шаштын тырна;тын eсуi мен терiдегi
жасушалардын MYЙiзденуiне эсер етедi. Ол жет^пегенде терi ;ургап жарылып, TYсi ^н,прттенед1
■Кальций ас ;орыту жумысына, ЖYЙкеге, адамнын ;органыс ;абшетшщ жетiлуiне жэне ;анды тазалау ^ректщ бiрк;алыпты жумыс iстеуiндегi басты ;урам болып табылады.
■ Фосфор - булшы;ет ^йке жэне кемiк улпаларынын ;урамына юредь Мидын ;ызыметш арттырады.
¥лтты; Дурыс тама;тану орталыгы тарат;ан мэлiметтерге CYЙенсек, жастар арасында денсаулы;;а аса Yлкен зиян кел^ретш, денсаулы;ты а;сататын тама;тар мен сусындарга деген сураныс жогары. Мысалы, эрбiр Yшiншi о;ушы ;алтасындагы а;шасын фаст-фуд;а, эрбiр Yшiншi бала кем дегенде
аптасына бiр рет тэтп газдалган сусындар iшедi, эрбiр оныншысы энергетикалы; сусындар сатып алады екен. Ал, студент ;ауымнын 60 пайызы фаст-фудпен ау;аттанады. Сонын шшде, эрбiр жетiншi студент KYH сайын фаст-фудпен ;оректенш, газдалган немесе энергетикалы; сусындарды да Yзбей iшедi. Жендл, сапасыз тагамдарды рационнан шыгару керек. Сонда семiздiктiн, алдын алуга MYMкiндiк туады. Бiз усынып отырган сусын энергетикалы; ;ундылыгы жогары болганымен де, адам агзасына зиян келтiрмейдi. Себеб^ бул сусыннын ;урамында газ тектес заттар жэне боягыштар болмайды. Барлыгы табиги жолмен алынган eнiмдер. Ал курамындагы а;уыз бен крахмалдын, кeмiрсулардын, кеп мелшерде болганымен де, агзада тез эрекеттесiп ;орга жиналмайды. Цорытынды:
Бiз зерттеу жумысымызда ;умай еамдтнщ биологиялы; ерекшелiктерiн зерттеп, онын Жамбыл облысында eсуi жэне дамуы ;арастырылып, онын дэншен алгаш рет сусын алынды. Ол сусын микробиологиялы; жолмен алынды. Ол сусын адамнын шeлiн ;андырып, бYЙрек ;ызметш KYшейтетiндiктен, энергетикалы; Куат х3 сусыны деп атады;.
Дайындалган сусыннын химиялы; ;урамы аны;талып, адам агзасына эсерi зерттелдi. Сусыннын ;урамында а;уыз, крахмалдын кеп мeлшерi жэне фосфор, кальций, В, А дэрумендер^ ББЗ бар екендт аны;талды.
Биологиялы; сынамалардын нэтижесiнде кумай негiзiнде алынган сусыннын eнiмдердi пайдалану
агзадагы зат алмасу удерютерш реттеуге, жекелеп алганда, ас ;орыту жолдарынын, жумысына, шек, эндокриндi ЖYЙенiц жэне т.б.микробиоценозына он, ы;пал ететiнi аны;талган.
Бiз бул сусынды энергетикалы; жэне арты; салма;тылык;тын, алдын алу Yшiнде ;олдануга болатын сусын ретiнде усынамыз.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Эубэкiров Т.Э., Жумагулов Ж.Ж. бамдж шаруашылыгы жэне селекция. - Алматы: 1988. - 276 с.
2 Жанабаев К.Ш. жэне т.б. бамдж шаруашылыгы eнiмдерiн eндiру технологиясы. - Алматы: 1994. - 172 с.
3 Эршов К.К бамдж шаруашылыгы. - А;мола: 1996. - 186 с.
4 Эршов К.К жэне т.б. 6сiмдiк шаруашылыгы ешмдерш eндiру, ецдеу, са;тау жэне стандарттау. - Астана: 2001. - 274 с.
5 Б. Б Бектурганов, К. Ж Сейтбаев Жамбыл облысыныц аридт айма;тарында а; ЖYгерiнi интродукциялау жэне еару технологиясы. - Тараз: 2011. - 247 с.
6 ШармановТШ Казахстан в контексте глобальных проблем питания. - Алматы: ТОО "Баспа", 2000. - 224 с.
7 Муминов Х. бзбекстанныц сор топыра;ты айма;тарында а; ЖYгерiнi еару технологиясы. - Ташкент: ФАН, 1986. - 213 с.
8 Шарманов Т.Ш., Тэжибаев Ш.С., Балгинбеков Ш.А. Арты; салма; пен семiздiктiн алдын алу бойынша жетекшi ;урал. - Алматы: 2011. - 256 с.
9 Ж. МЭТ1БЕК ¥лтты; салауатты тама;тану Орталыгы Алматы облысы бойынша департаментшщ к;ызметкерi «Салма; сэл арты; болганныц eзiнде денсаулы;;а ;ауш тене бастайды». - Алматы: 2012. -268 с.
К.О. Шарипов, Т.Н. Парманкулова, Д.М. Мамырова, К.М. Сейтбаев, Г.К. Зияева, А.С. Малданова, А.Ж. Нуридинова
Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
БИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ КРУПЫ СОРГО И ЦЕННОСТИ ИЗГОТОВЛЕННЫХ
ИЗ НИХ НАПИТКОВ
Резюме: В статье написано основные проблемы сегодняшнего дня - выращивание новых сортов и видов высококачественных, устойчивых к недостатке воды и солености почвы галофитных растений исползуя инновационные технологии в южных краях Казахстана.
Ключевые слова: сорго, галофитные растения, аридический район, ожирение.
K.O. Sharipov, T.N. Parmankulova, D.M. Mamyrova, K.M. Seytbaev, G.K. Ziyaeva, A.S. Maldanova, A.Zh. Nuridinova
Asfendiyarov Kazakh National medical university
BIOLOGICAL FEATURES OF SORGHUM CEREALS AND THE VALUE OF DRINKS MADE FROM THEM
Resume: The article describes the main problems of today - the cultivation of new varieties and types of high-quality and resistant to water scarcity and salinity of halophytic plants using innovative technologies in the southern regions of Kazakhstan.
Keywords: sorghum, halophytic plants, aridic region, obesity.
