Nitraria schoberi L. -как ценный обьект для получения фитосубстанций Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

ЮеиЫ1к ХажМММ №4-2018

УДК 615.451.16

Р.А. Паренова, К.К. Кожанова, Л.Н. Киекбаева

С.Ж. Асфендияров атындагы К,азщ ¥лттыц медицина университет^ дэрлер технологиясы жэне инженерлж пэндер кафедрасы

NITRARIA SCHOBERI L.-ФИТОСУБСТАНЦИЯЛАР АЛУДАFЫ БАFАЛЫ НЫСАН

(ЭДЕБИ ШОЛУ)

Шобер ацтжеш (М1тапа schoberi Ь.) дэршк вамдшнен отандыц фитосубстанциялар алудыц взектiлiгi,NitrariaL. туысыныц таралуы, биологиялыц ерекшелг жэне фармацевтикада цолдану мацыздылыгы царастырылган.Ацпараттыц-патенттж iзденiс барысында шетелдж галымдардыц зерттеулерi кврсетмген.

ТYйiндi свздер: Ш1гапа schoberi Ь., Ш1гагеасае, ацпараттыц-патенттж iзденiс, Шобер ацтжет экстракты

К1р1спе:

Денсаулык сактаудыц мацызды мшдеттершщ бiрi - халыкты кауiпсiз, тшмд^ сапалы жэне Kолжетiмдi дэрiлiк заттармен камтамасыз ету болып табылады. Осыны непзге ала отырып, Казакстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаев Yкiметке ¥лттык фармацевтикалык eндiрушiлер есебiнен iшкi суранысты дэрыж препараттармен камтамасыз етудi ма;сат етш койды. 2016 - 2019 жылдарга арналган Казакстан Республикасыныц "Денсаулык" мемлекеттж багдарламасы 2010 жылы Казакстан Республикасыныц 2010 - 2014 жылдарга арналган фармацевтикалык eнеркэсiбiн дамыту жeнiндегi

багдарламасыныц жалгасы ретiнде бектлш, багдарламаныц непзп багыттарыныц бiрi халы;ты отандык eндiрiстегi

медикаменттермен камтамасыз ету

мэселелерш, дэрыж заттардыц колже^мдытн, сапасы мен каушаздтн, тиiмдi колданылуын камтамасыз ету сиякты негiзгi мiндеттердi жYзеге асыру Yшiн iс-шаралар кешенiнiц тиiмдiлiгiн эзiрлеу, орындау жэне мониторинг жасауды жэне Денсаулык сактау жYЙесiн дэр^ дермектермен камтамасыз етудщ улттык саясатын жYзеге асыру болып табылады. Казакстан республикасыныц фармацевтикалык нарыгыныц басты ерекшелiгi болып шетелдж дэрi-дермектердi алуга тэуелдiлiк болып отыр. Халыкты токсан пайызгаимпортык фармацевтикалык ешмдермен

Kамтамасыздандырады.Елiмiздегi фармацевтикалык eндiрiстердi дамытуга барынша колайлы жагдай жасау жэне оныц eнiмдiлiгiн арттыру улттык экономиканы дамытуга Yлес коса алады. Сондыктан республика аумагында импорттык

фармацевтикалык eнiмдердi отандык eнiмдермен алмастыру жогарыда аталган мэселелердщ оц шешiмдерiнiц бiрi болып саналады[1].

Соцгы жылдары дYниежYзiнде фармацевтика нарыгында eсiмдiк тектi дэрiлiк препараттарды

колдану жогары сураныска ие болып келедь Дэрiлiк eсiмдiктер - фармакологиялык жэне терапевтикалык эсерi кец фитопрепараттарды алу Yшiн багалы шикiзат кeзi болып табылады. бамджтер негiзiнде алынган дэрыж препараттардыц табиги биологиялык белсендi заттары темен уытты жэне кец спектрлi болып келедi.Жыл сайын фитопрепарттардыц тYрлерi жэне саны кебеюде. Казакстанда дэрыж есiмдiктердiц шамамен 1000-нан аса тYрi белгт,солардыц iшiндежабайы есетш, емдiк касиетке ие, фитохимиясы жагынанкептеген белгiлi биологиялыкбелсендi заттарга бай есiмдiктер кездеседi [2].

Зерттеу материалдары мен эд1стер1. Осындай табиги жаца дэрiлiк заттарды iздеуде багалы нысан ретiнде Nitraria туысыныц танымал тYрiнiц бiрi - Шобер актжеш (Nitraria Schoberi L.) еамдт соцгы кезде кептеген галымдардыц кызыгушылыгын тугызуда. NitrariaL. туысы осыган дешн

Zygophyllaceaeтукымдасына кiрген, ал казiргi уакытта белек езiндiк монотиптi Nitrariaceae тукымдасына белу кабылданган. Актiкендердiц жапырактары бiрiздi, тутас, сирек, кейде жогары белт иректi. ГYлдерi косжынысты, актиноморфты, 5 жэне 4-белжт^ ак немесе саргыш акшыл тYстiболады. Жемiсi шырынды, сYЙегi Yлкен, кургак жумыртка тэрiздес болып келген. Тукымдары эндоспермсiз, тура есюндЦЗ].

Nitraria L. туысыныцдYниежYзiнде 10 тYрi белгiлi,олар Батыс, Орта жэне Орталык Азия,СолтYстiк Африка, оцтYстж-шыFыс Еуропа, сонымен катар оцтYстж-шыFыс Аустралия елдерiнiц далалы жэне шел аудандарында еседi. Шобер актжеш (№№апа Schoberi L.) - галофит, бижтт 1-1,5 метр, бутактары тiк жэне сэл иiлген бута болып еседь eзiнiц биологиялык ерекшелжтерше байланысты табиги Kумбекiткiш, тузды батпакта, тущы жерасты сулары жакын тузды кумдарда, тау бектерi алкаптарында еседь Yлкен каумдастыктарды курап, кум уйындыларына жаксы тезедi.

Jinimtuiz ЭСа^ЖМЩ (Ц?4-2018 ^ 1

Кургакшылык^а тeзiмдi болгандык;таншел жэне шелейт аудандарда орман TY3y курылысында ;ызыгушылык; тудырып келедьАталган а;тжендер ту;ымдасыньщ есiмдiктерi органикалы; ;ышк;ылдарга, фитостеролдарга, поли;анык;паган май ;ышк;ылдарына, алколоидты жэне

флавоноидты ;осылыстарга бай. А;тжендердщ жер Y^i белiктерiн жэне ту;ымдарын тура;сыз жYрек согысын тYзетyде, гипертония, диспепсия, екпе ауруларын, тумауды емдеуде жэне дэстYрлi халы; емiнде ;олданады. Кышк;ылды-тэтп дэмдi жемiстерi жеуге жарамды, шырын, джем, кэмпит, т.б. жасауга жэне тагамдык; боягыш зат ретiнде ;олданылады. Жемктершщ тагамдык; кундылыгы курамындагы ;анттардын, протеиндердщ, амин ;ыш;ылдарыны;, витаминдердiн, пектиндердiн, минералды элементтердiн болуымен негiзделген[4]. Шобер а;тжеш(№^апа Schoberi L.) есiмдiгi Каза;станда аз зерттелген, алайда шетелде со;гы уа;ытта галымдардьщ ;ызыгушылыгын тудырып, белсендi зерттеулер жYргiзiлiп жатыр. БYгiнгi кYнi Казахстан Республикасыны; Мемлекеттiк реестiрiнде а;тжен непзшде жасалынган фармацевтикалы; препараттар жо;.

А;параттык;-патенттж iзденiс

нэтижесiндешетел галымдарыньщ

зерттеyлерiнен Шобер а;тжеш есiмдiгi фармацевтикалы; жэне тагам ендiрiсiнде ке; ;олданылатыны керiндi. Nitraria schoberi жемiс экстракттары, жапыра;тары жэне тамырлары жогары антиоксидантты; ;асиетке ие, бос радикалдарды; тYзiлyiне кедергi келтiредi [5]. Сонымен ;атар жемiс экстракттары микроб;а ;арсы, антифyнгицидтiк жэне ;абынуга ;арсы белсендiлiгi бар [6].

Жапониялы; галымдар А;тжендер

тyысыесiмдiгiнiн экстракты ;осылган;ол кYтiмiне арналган фармацевтикалы; енiм жасады[7].

АКШ галымдары Nitrariaceae ту;ымдасынын Nitraria retusaтYрiнен семiздiктi емдеу жэне диабеттж гиперхолестеринемияны темендету Yшiн композиция алган [8].

Кытай галымдары жу;а ;абатты хроматография эдiсiмен белiнiп алынган Nitraria schoberiL. жерYстi белiгiнен СО2 экстракция непзшде жYрек-;ан тамырлар жYЙесiн емдеуге арналган Назлинин препаратыналган [9]. Сонымен ;атар кытайлы;тар Шобер а;тженшщ табиги унтагы жэне табиги экстракты ;осылган кYЙзелiске ;арсы медициналы; сусын алган[10]. Ресей галымдары Шобер а;тжеш (Nitraria Schoberi L.) «hairy roots» да;ыл экстракты непзшде тумауА, H3N2 жэне H5N1 субтипт вирусына ;арсы фармацевтикалы; зат алды[11].

Жалпы,Nitraria Schoberi L. еамдтнщ химиялы; курамын жэне фармацевтикалы; белсендiлiгiн толы; ау;ымды зерттеyдi ;ажет етедьСонды;тан к^рп уа;ытта Шобер а;тжеш негiзiнде жа;а фитосубстанциялар алу езект болып отыр.

Зерттеу нэтижесi. А;параттык;-патенттж iзденiс жYргiзiлiп,жасалынатын зерттеулер ;огамды; денсаулы; са;тау, медицина жэне фармация мэселелерш шешуге багытталатын болады. Iзденiс барысында барлыгы 30-дан аса патенттер ;арастырылды. Тандалып iрiктелген 3 патент диссертация та;ырыбына ;атысты, Шобер а;тжеш есiмдiгiнен шикiзат алуга, оны; биологиялы; белсендiлiгiн аны;тауга багыттылган. Nitraria Schoberi L. есiмдiгiнiн ;аза;станды; тYрiнен отанды; тYпнуск;алык; фитосубстанцияларды алу жоспарланды. Эдеби шолу нэтижесi болып Каза;станда есетiн кептеген дэрыж есiмдiктер iшiнде Шобер а;тжеш (Nitraria Schoberi L.) есiмдiгiн толы; ау;ымдызерттеу езектi мэселе болып отыр. К^орытынды. Медицинада есiмдiк тектi дэрiлердi ;олдану болаша;та мемлекеттiк багдарламалардагы мэселелердi шешуде жэне отанды; нары;тагы фитопрепараттарды ке;ейтудема;ызды рел ат;арады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Жакипбеков К.С., Датхаев У.М., Жумабаев Н.Ж., Сакипова З.Б. Современное состояние привлечени я инвестиций в фармацевтическую промышленность Республики Казахстан. Современная медици на: актуальные вопросы // Сб. Ст. по материалам XXVIII междунар. науч-практ. конф. -Новосибирск: Изд. «СибАК», 2014. - С. 108-115.

2 Shyur LF, Yang NS. Metabolomics for phytomedicine research and drug development / / Curr. Opin. Chem. Biol. - 2008. - №12. - Р. 66-71.

3 Бобров Е.Г. Об азиатских видах рода NitrariaL. / / Советская ботаника. - 1946. - Т. 14, №1. - С. 19-30.

4 LeventUstunes. Pharmacological Activity of The Extracts of NitrariaSchoberi (Zygophyllaceae) // J. Fac. Pharm. - Ankara: 1988. - №18(1). - P. 74-86.

5 Javad Sharifi Rad, Seyedeh Mahsan Hoseini Alfatemi, Majid Sharifi Rad, Marcello Iriti. Free Radical Scavenging and Antioxidant Activities of Different Parts of Nitrariaschoberi L. // Journal of Biologically Active Products from Nature. - 2014. - Vol.4. , Issue 1. - Р. 88-97.

Vestnik KazNMU №4-2018

6 Javad Sharifi-Rad, Seyedeh Mahsan Hoseini-Alfatemi, Majid Sharifi-Rad, Jaime A. Teixeira da Silva. Antibacterial, antioxidant, antifungal and anti-inflammatory activities of crude extract from Nitrariaschoberi fruits // 3 Biotech. - 2015. - №5(5). - P. 677-684.

7 Патент: 2005267415. Skin care preparation for moisturizing or improving chapped skin/басылымга шы;;ан уа;ыты -29.03.2007.

8 Патент:№ 13685104. Compositions and methods for treating or ameliorating obesity or for reducing diabetic hypercholesterolemia /басылымга шы;;ан уа;ыты - 29.05.2014.

9 Патент № CN102659788A. Method for extracting and purifying Nazlinin /басылымгашы;;ануа;ыты -18.07.2012.

10 Патент № CN103349332A. Altitude stress resistant healthcare beverage and preparation method thereof / басылымга шы;;ан уа;ыты - 16.10.2013.

11 Патент № RU2615376C1. Противовирусное средство на основе экстракта культуры "бородатых корней" ("hairy roots") селитрянки Шобера (Nitraria schoberi L.) / басылымга шы;;ан уа;ыты -04.04.2017

Р.А. Паренова, К.К. Кожанова, Л.Н. Киекбаева

Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова кафедра технологии лекарств и инженерных дисциплин

NITRARIA SCHOBERI L.-КАК ЦЕННЫЙ ОБЬЕКТ ДЛЯ ПОЛУЧЕНИЯ ФИТОСУБСТАНЦИЙ

(ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)

Резюме: В статье рассматривается актуальность получения отечественных фитосубстанций на основе лекарственного растения селитрянки Шобера (Nitraria schoberi L.), распространение рода Nitraria L., биологические особенностии использование в фармацевтике. Результаты информационно-патентного поисказарубежных исследований.

Ключевые слова: Nitraria schoberi L., Nitrareacae, информационно-патентный поиск, экстракт селитрянки Шобера.

R.A. Parenova, K.K. Kozhanova, L.N. Kiekbayeva

Asfendiyarov Kazakh National medical university Department of drug technology and engineering disciplines

NITRARIA SCHOBERI L. - AS A VALUABLE OBJECT FOR GETTING FITOSUBSTATIONS

(REVIEW)

Resume: The article discusses the relevance of obtaining domestic phytosubstances based on the medicinal plantNitraria schoberi L., the distribution of the genus Nitraria L., biological features and use in the pharmaceutical industry. The results of information and patent search for foreign studies. Keywords: Nitraria schoberi L., Nitrareacae, information and patent search, Nitraria Schober's extract