MATEMATIKA FANINI AGORITMIK METOD ORQALI O`QITISH Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

UDC 373.1.02:372.8

MATEMATIKA FANINI AGORITMIK METOD ORQALI OQITISH

Sh.B. Yusupova1, D.S. Kutlimuratov2

Annotatsiya

Maqola o'rta maktab ta'limida matematika fani bo'limlarini algoritmik metod orqali o'qitish uslubiyotiga bag'ishlangan. Ta'limda algoritmik metodni qo'llash orqali o'qituvchi, bilmaslikdan bilishga qarab, nazariy bilimlarni amaliyotda qo'llashga qaratilgan maqsadli ketma-ketlikni amalga oshira oladi. Ushbu maqolada ayni shu maqsadni amalga oshirishga qaratilgan planametriya masalalarini algoritmik yol orqali yechimini qidirish metodikasi keltirilgan.

Kalitso'zlar: Algoritmlash, fanlararo aloqalar, samaradorlik, algoritm.

Hozirgi vaqtda matematika fanini o'qitishda bilim, ko'nikma va malakalar o'rtasida etarlicha o'zaro bog'liqlik yo'q. Bunday kamchiliklarning kelib chiqishiga sabab hodisa va obektlarni o'rganishda matematik metodlardan foydalanish algoritmlarini to'lig'icha anglab etmaslikdir. Oxirgi vaqtlarda dasturlashni o'qitishda algoritmlardan foydalanish keng qo'llanilmoqda. Matematika fanini o'qitishga ajratilgan qisqa vaqt ichida, dasturlash asoslari g'oyalarini kiritish uchun shunday tizim yaratilishi kerakki, bu esa bevosita o'quv-tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirishga yordam bermog'i kerak. O'quv jarayonida algoritmik metoddan foydalanish hozirgi kunda dolzarb bo'lib bormoqda.

O'qitishda algoritmik metod deganda nimani tushunamiz?

Metodik adabiyotlarda o'qitishda algoritmik metoddan foydalanish deganda, algoritmik madaniyat tushunchasi egallaydi. Algoritmik madaniyat tushunchasi asosida esa, ta'lim oluvchilarning qaysidir bir fan bo'yicha maxsus tushunchalarni tasavvur qilish, qo'llash va malakalarini oshirishni algoritmik metod orqali tushuntirish tushuniladi.

Ta'lim oluvchilarning algoritmik madaniyati quyidagi komponentlarni o'zida saqlashi kerak: 1) algoritm mazmuni va uning xossalarini tushunish; 2) algoritmlarni yozish usul va vositalarini bilish; 3) matematik metodlarning algoritmik xarakterini tushunish; 4) kompyuterda dasturlash asoslarining elementar asoslarini bilish.

Biz ushbu algoritmiz tizimni 9 yillik umum o'rta ta'lim maktablari geometriya kursiga qo'llashni ko'rib chiqamiz. O'quvchilar geometriya kursida masalalarini sharti ustida ishlash va yechishni deyarli bilmaydilar. Shuning uchun bu muammoni bartaraf qilish muammosi dolzarbligicha qolmoqda. Ushbu maqolada keltirilgan algoritmlar saviyasi pastroq o'quvchilar bilan ishlashda yuqori samara beradi.

Birinchi bosqich o'qituvchi ba'zi tushuncha va obektlarning algoritmlarini tavsiya qilish bilan boshlanadi. Masalan, 7-sinf geometriya kursi masalalarini yechishda o'qituvchi masala yechimini topish agoritmi tuzilishini beradi.

9-masala. [1] To'gri burchakli ucburchakning to'g'ri burchagidan gipotenuzaga tushirilgan balandlik, gipotenuzani biri ikkinchisidan llsm ga katta bo'lgan ikki qismga ajratadi. Agar to'g'ri burchakli uchburchakning katetlari 6:5 nisbatda bo'lsa, gipotenuzani toping.

Masala mazmuni ustida ishlash algoritmi

1. Masala mazmunini diqqat bilan o'qiymiz. "To'gri burchakli ucburchakning to'g'ri burchagidan gipotenuzaga tushirilgan balandlik..." - to'g'ri burchakli uchburchakni, uchburchak balandligini, Pifagor teoremasini, to'g'ri burchakli uchburchakni to'g'ri burchagidan gipotenuzasiga tushirilgan balandlik hossasini,

1Yusupova Shohida Botirboevna - a senior teacher of the department of "Information and Education Technologies", Urgench branch of Tashkent University of Information Technologies, Uzbekistan.

2Kutlimuratov Dilmurat Sabirovich - a teacher of the department of natural and general professional disciplines, Urgench branch of Tashkent University of Information Technologies, Uzbekistan.

uchburchaklarning o'xshashlik alomatlarini aniqlash, "...gipotenuzani biri ikkinchisidan llsm ga katta bo'lgan..." - kesmalarni o'lchash xossasini qo'llaymiz; "...to'g'ri burchakli uchburchakning katetlari 6:5 nisbatda bo'lsa..." - nisbatlar xossasi.

2. Qisqacha "Berilgan", "Topish kerak" deb yozamiz. Berilgan:

AABC, ZG = 9OO; BC : AC = 6:5; CM L AB; MB > AM 11 smga katta. Topish kerak:

3. Sxematik ravishda chizmasini cizamiz.

Masalani echimini topish algoritmi

1. Qidirilayotgan kattalik qaysi uchburchakka kiradi, u xaqida nima ma'lum. Uni quyidagi usul bilan yechish mumkinmi?

- AABC, ZG = 9OO; BC : AC = 6:5; CM L AB. AB = AM + MB, AM, MB = ?

2. Teng ucburchaklar bormi?

- Yo'q.

3. O'xshash uchburchaklar bormi?

- Ha. AM va BM kesmalar qaysi uchburchaklarga tegishli?

4. Algebraik metodni qo'llaymiz:

5. Yechimni yozish. Yechim

1) AABC ZG = 9OO, MB - AM = 11; BC : AC = 6:5 С CM = x )

2) AACM ~ AABC (umumiy ZA = а burchakka ega bo'lgan to'g'ri

burchakli ucburchaklar) u holda,

BC x „,6 -=- bu erdan, AM =— x ekanligi kelib

AC AM 5

chiqadi.

3) ACBM ~ AABC, bundan AABC ZB = 9OO - a u holda ACBM da

BC BM 5

ZC =a -=-^ BM = — x

AC x 6

4) M G AB bo'lsa, u holda AB = AM + MB, shunday qilib

5 6 61 _

AB = — x--x = — x ; x - ?

6

5

3O

5) Shart bo'yicha MB - AM = 11 ga teng, ya'ni 6 x - 5 x = 11^ x = 3O,

56

AB = 61 (sm).

Javob: 61 sm.

E'tibor beradigan bo'lsak, masala algoritmini tuzish bu - ushbu masalani soddaroq bo'lgan bir nechta masalalarga bo'lishdir. Bundan, o'qitishni algoritmik metod yordamida tashkillashtirish, sintetik-tahlil metodini qo'llashni kuchaytirishga olib keladi va hayotiy hodisalarni modellarinni tuzishga zamin yaratib boradi.

Amaliyot shuni ko'rsatdiki, algoritmlar orqali fan mazmunini o'rgatish va o'rganish ham sodda, ham qiziqarli muhimi o'quvchilarga tushunarli bo'lar ekan.

1-rasm. Masala yechimini izlash algoritmi

Adabiyotlar:

1.A.A.Azamov va b. Geometriya 7. Umumiy o'rta ta'lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik/ Toshkent.: "Yangi yo4 poligraf servis", 2013. - 160 b.

2.Пойа Д. Как решать задачу. - М., 1961.

UDC 373.1.02:372.8

ALGORITHMIC LEARNING AS ONE OF THE METHODS IN THE STUDY OF MATHEMATICS

Sh.B. Yusupova, D.S. Kutlimuratov

Abstract. The article is devoted to one of the sections of the methodology of teaching mathematics in secondary schools teaching mathematics algorithmization. Through teacher training algorithmization seeking purposeful work on sufficiently flexible system of sequential steps for the transition from ignorance to knowledge, from inability to ability to apply theoretical knowledge in practice. There is given an example of an algorithm to find a solution plan metric problem.

Keywords: algorithmic, intra communications, efficiency, algorithm.

© Sh.B. Yusupova, D.S. Kutlimuratov, 2016

УДК 373.1.02:372.8

АЛГОРИТМИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ КАК ОДИН ИЗ МЕТОДОВ ПРИ ИЗУЧЕНИИ МАТЕМАТИКИ

Ш.Б. Юсупова, Д.С. Кутлимуратов

Аннотация. Статья посвящена одному из разделов методики преподавания математике в средней школе алгоритмизация обучения математике. Через алгоритмизацию обучения учитель добивается целенаправленной работы по осушествлению достаточно гибкой системы последовательных шагов для перехода от незнания к знанию, от неумения к умению, применять теоретические знания на практике. Приводится пример алгоритма поиска решения планиметрической задачи.

Ключевые слова: алгоритмизация, внутри предметные связи, эффективность, алгоритм.

© Ш.Б. Юсупова, Д.С. Кутлимуратов, 2016