5Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
MASHG'ULOTLAR SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA VIRTUAL LABORATORIYALARNING O'RNI
Madinabonu Murodjon qizi Soliyeva
IIV Namangan akademik litsey o'qituvchisi, mustaqil tadqiqotchi
madina.solieva93@bk.ru
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada ta'lim muassasalarida fizikadan amaliy mashg'ulotlarni tashkillashda yuzaga keluvchi muammolar va mashg'ulotlar samaradorligini oshirishda virtual laboratoriyalarning o'rni yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: amaliy mashg'ulot, virtual laboratoriyalar, o'quv jarayonlari, mashg'ulot samaradorligi, omillar.
Bir necha asrlar davomida aniq va tabiiy fanlar O'zbekiston zaminida keng rivojlanib, O'rta Osiyo hududi dunyo intellektual markazi bo'lib kelgan. Yurtimiz hududida yuzaga kelgan birinchi va ikkinchi Renessans davri butun dunyo tan oladigan mashhur daholarni yetishtirib berdi. Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg'oniy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Mahmud Koshg'ariy, Abu Ali ibn Sino, Nasriddin Tusiy, Qozizoda Rumiy, Jamshid Koshiy, Mirzo Ulug'bek, Ali Qushchi va Sharqning boshqa olimlari ilmiy tadqiqotlari jahon ilm-fani rivojiga beqiyos hissa qo'shdi.
Buyuk ajdodlarimizning ilmiy an'analarini munosib davom ettirgan holda, XX asrning 40-yillaridan boshlab O'zbekistonda fizika fanini rivojlantirish jarayonida nufuzli ilmiy maktablar tashkil etildi, ularning vakillari xalqaro mukofotlarga sazovor bo'ldi va xorijiy akademiyalar a'zolari bo'lib saylandi. Eng muhim ilmiy yo'nalishlarni shakllantirishda Fanlar akademiyasining taniqli ilmiy maktablar yaratgan atoqli fiziklari muhim o'rin tutdi. Mamlakatimiz fizika maktabi qattiq jismlar fizikasi, atom yadrosi fizikasi, yarim o'tkazgichlar fizikasi, lazer fizikasi va issiqlik fizikasi sohalarida jahon ilm-faniga ulkan hissa qo'shdi.
Bugungi kunda ta'lim muassasalarida fizika fanini o'qitish sifatini oshirish, ta'lim jarayoniga zamonaviy o'qitish uslublarini joriy qilish, iqtidorli o'quvchilarni saralash, mehnat bozoriga raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash, ilmiy tadqiqot va innovatsiyalarni rivojlantirish hamda amaliy natijadorlikka yo'naltirishga katta e'tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, sohada yechimini topmagan qator masalalar, fizika sohasidagi ta'lim sifati va ilmiy tadqiqot samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish zarurati ko'rsatilmoqda.
April 23-24, 2024
931
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiqdavlat^edagogika^niversiteti^^^^^^^Za
Hozirgi kunda butun dunyoda axborot texnologiyalar sohasi jadallik bilan rivojlanayotgan bir davrda yurtimizda ham bu sohada salmoqli ishlar olib borilmoqda. Prezidentimiz farmoni bilan ta'lim tizimida aniq va tabiiy fanlarni rivojlantirishga katta e'tibor qaratilyapti. Sir emaski, respublikamiz hududida ta'lim, asosan, nazariy ta'lim texnologiyalari asosida olib boriladi. Lekin o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilgan bilimlarning amalda samarali qo'llanishi uchun nazariy bilimlar amaliy ko'nikmalar bilan mustahkamlanishi maqsadga muvofiq. Ayniqsa, ishlab chiqarish, texnika va biznes sohasiga yo'naltirilgan mutaxassisliklarni o'qitishda amaliy mashg'ulotlardan keng foydalanish ushbu sohaning yosh mutaxassislariga ish jarayoniga tezroq kirishib ketish va jamoada o'z o'rnini topishga imkon yaratadi. Lekin amaliyot davrida, ayniqsa, o'quv jarayonida o'quvchilar tomonidan o'qish va amaliy ko'nikmalarni egallash samaradorlinini pasaytiradigan qator omillar mavjud:
• olingan nazariy bilimlarni amaliy mustahkamlashda qo'llanuvchi qurilma, material va boshqa vositalar qimmat, kamyob bo'lganligi yoki boshqa sabablarga ko'ra yetarli darajada emas;
• tabiiy fanlarda, ayniqsa, fizika, kimyo fanlarida o'rganilayotgan jarayonlarning o'tkinchilik koeffitsienti shunchalik katta bo'lishi mumkinki, o'quvchi sodir bo'layotgan o'zgarishlarni kuzatish va tushunishga ulgurmaydi;
• real sharoitda laboratoriya ishlarini bajarish sog'liq uchun zararli bo'lishi mumkin.
Shu nuqtai nazardan, amaliyot va laboratoriya mashg'ulotlarini, o'quv-tajriba jarayonlarini tashkillashda virtual laboratoriyalar imkoniyatlaridan keng foydalanish yuqorida keltirilgan masalalarga ma'lum darajada yechim topish imkonini beradi[1]. Virtual laboratoriya atamasi fan sohasiga yaqin yillarda kirib kelishiga qaramasdan, shiddat bilan rivojlanib bormoqda.
Virtual laboratoriya - bu haqiqiy o'rnatish bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqa qilmasdan yoki uning to'liq yo'qligida tajribalar o'tkazish imkonini beruvchi dasturiy-apparat majmuasi. Birinchi holda, biz masofaviy kirish imkoniyatiga ega laboratoriya o'rnatish deb ataladigan narsa bilan shug'ullanamiz, bu o'rnatishni boshqarish va olingan ma'lumotlarni raqamlashtirish uchun haqiqiy laboratoriya, dasturiy ta'minot va apparat vositalarini, shuningdek, aloqa vositalarini o'z ichiga oladi. Ikkinchi holda, barcha jarayonlar kompyuter yordamida simulyatsiya qilinadi. Virtual laboratoriya haqiqatni simulyatsiya qilish tamoyiliga asoslanadi. Foydalanuvchiga keng harakat erkinligi va mustaqil tanlash imkoniyati beriladi. Laboratoriya laboratoriya ishlarining to'liq texnologik zanjirini qayta yaratish uchun maxsus tematik jihozlardan ham, yordamchi uskunalardan ham foydalanadi. Nafaqat tematik topshiriqning sifati, balki foydalanuvchining ishlab chiqarish madaniyati ham
April 23-24, 2024
932
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
baholanadi. Hozirgi vaqtda inson faoliyatining axborot texnologiyalari qo'llanilmaydigan yoki intensiv ishlatilmaydigan sohasini topish mumkin emas. Universitetlar kabi ta'lim tizimlari ham bundan mustasno emas. Shu munosabat bilan o'qitishning turli turlarini amalga oshiradigan axborot texnologiyalari va kompyuter o'qitish tizimlaridan foydalangan holda o'qitishning yangi usullari o'qituvchilar orasida juda mashhur bo'lib bormoqda. Virtual laboratoriyalar kompyuter yordamida o'qitish tizimlarining muvaffaqiyatli namunasi bo'lishi mumkin.
Fizika tabiiy fandir. U kundalik hayotda odamlarni o'rab turgan moddiy dunyoning eng oddiy va ayni paytda eng umumiy xususiyatlarini o'rganadi. "Fizika" ning mumkin bo'lgan ta'riflaridan biri "materiya, uning tuzilishi va fazo va vaqtdagi harakati haqidagi fan" bo'lishi mumkin. Binobarin, fizika boshqa tabiiy fanlar uchun asos yaratadi. Shunday qilib, fizikani o'qitishni talabalar uchun nazariy ma'ruzalar bilan cheklab bo'lmaydi. Masalan, talabalar ma'ruzalarda olgan nazariy bilimlarini qo'llashlari mumkin bo'lgan mashg'ulotlar amaliyot muhim va asosiy qonunlarni o'zlashtirishda muhim rol o'ynashi mumkin. Odatda, bunday mashg'ulotlar laboratoriya ishi shaklida amalga oshiriladi, bu talabalarga fizika tajribalarini o'tkazish imkonini beradi. Ushbu darslar davomida talabalar intellektual va amaliy ko'nikmalarni o'z ichiga olgan tajriba ko'nikmalariga ega bo'ladilar. Odatda, eksperiment darslari eksperiment maqsadini aniqlash, turli gipotezalarni yaratish, eksperimentni loyihalash va amalga oshirish, noaniq o'lchov xatolarini hisoblash, natijalarni tahlil qilish va hisobot tayyorlash kabi ko'nikmalarni takomillashtirishga qaratilgan. Va keyingi bosqichlarda o'rnatish bilan ishlash, kuzatish, o'lchash va tajriba o'tkazish kabi boshqa ko'nikmalar. Ayrim hollarda tushunchaning ilmiy talqini, agar o'quvchilar hodisalarga duchor bo'lsalar va laboratoriya ishi davomida tajribani qayta tuzsalargina mumkin bo'ladi. Bundan tashqari, laboratoriya ishlari talabalar uchun juda qiziq, chunki bu sinflarda ular o'zlarining tajribalari va his-tuyg'ulari asosida atrofdagi dunyoni o'rganadilar, ammo hozir mustaqil ravishda olingan eksperimental ma'lumotlar bilan birgalikda nazariya bilan shug'ullanadilar. Shunday qilib, fizika eksperimentidan iborat laboratoriya ishi davomida talabalar fizikaning ma'lum bir bo'limi bo'yicha bilimlarini kengaytiradilar, yangi bilimlarga ega bo'ladilar, eksperimental jihozlar bilan tanishadilar va o'zlarining mantiqiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Muayyan fizik tajribalar o'tkazish uchun maxsus laboratoriyalar yaratiladi. Shunday qilib, ma'lum bir eksperiment oxirida talabalar qayta ishlash va tahlil qilish uchun ishonchli eksperimental ma'lumotlar bilan ta'minlanadi. Bundan tashqari, o'quv jarayonida virtual laboratoriyalar, ayniqsa, haqiqiy jihozlar umuman mavjud bo'lmasa, foydali bo'lishi mumkin, afsuski, doimiy tanqislik yoki boshqa ko'plab sabablarga bog'liq bo'lishi
April 23-24, 2024
933
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
mumkin[2]. Virtual laboratoriyalar ta'lim muassasasida amalga oshirib bo'lmaydigan yoki haqiqatda umuman kuzatilmaydigan obyektlar, jarayonlar va hodisalarni modellashtirishi mumkin. Masalan, elektromagnit maydon nazariyasini o'rganayotganda, faqat yaxshi dinamik grafik va ovozga ega bo'lgan virtual tajriba yordamida maydon chiziqlarining taqsimlanishini va maydonlarning o'zaro ta'sirini aniq ko'rsatishingiz mumkin. Ishning tegishli bo'limidan ma'lum bo'lishicha, virtual laboratoriyalarning o'quv jarayonida ommaviyligi tobora ortib bormoqda va butun dunyo bo'ylab, ayniqsa talabalar, talabalar va o'qituvchilarning qiziqishini uyg'otish uchun tobora ko'proq e'tiborni tortmoqda[3].
Xulosa sifatida shuni ta'kidlash lozimki, amaliyot mashg'ulotlarida virtual laboratoriyalarni qo'llash istiqbollari natijasida amaliyot davrini virtual poligonlar yordamida o'tkazish orqali amaliy bilimlarning mustahkamlanishiga erishiladi; laboratoriya jihozlariga sarflanuvchi mablag'larni ularning virtual modellaridan foydalanish asnosida tejab qolishga erishiladi; har bir amaliyot jarayoni foydalanuvchilar tomonidan individual tarzda bajarilishiga erishiladi; inson hayotiga xavf soluvchi jarayonlarni virtual holatda kuzatish imkoniyati tug'iladi; tasavvur qilinishi murakkab bo'lgan, tez sodir bo'luvchi jarayonlar virtual holatda taqdim etiladi. Yuqorida qayd etib o'tilgan omillar virtual laboratoriyalarning amaliy mashg'ulotlarga tatbiq etilishi har taraflama samarali bo'lishi ta'minlaydi.
REFERENCES
1. Saija, M., Beay, L. K., Widyasari, A. N., & Wonmaly, W. (2022). Problem solving virtual laboratory with scientific writing ability to improve students'scientific literacy skills. UNESA Journal of Chemical Education, 11(1), 57-64
2.B.K.Mamanazarov, A.S.Kulumbetov, S.T.Shermetova. Some aspects of independent work on the study of physics at secondary school. "Ekonomika i sotsium" №11(90), 2021.
3.N.R.Abduxalikova, D.D.Azimova. Features of project activities in physics education in schools. Ekonomika i sotsium, №10(89), 2021
934
April 23-24, 2024
