CC BY
0MAMLAKATIMIZDA OILAVIY TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISH
YO'LLARI
Adilov Farrux Shodiyor o'g'li
MBA-S-123 guruh talabasi
Annotatsiya. Ushbu maqolada iqtisodiyot tarkibidagi oilaviy korxonalar faoliyatini tartibga solish va rivojlantirish yo'llari muallif tomonnidan yoritib berilib, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish yo'llari bo'yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: oilaviy tadbirkorlik, iqtisodiyot, davlatning roli, rivojlanish yo'llari.
Abstract. In this article, the ways of regulating and developing the activities of family enterprises within the economy are explained by the author, suggestions and recommendations on ways of developing family entrepreneurship have been developed.
Key words: family business, economy, role of the state, ways of development.
Bugungi kunda aynan kichik va o'rta biznes sohasi rivojlanib borayotgani - har qanday davlat farovonligining asosi bo'lib turganini Amerika, Osiyo va Yevropa mamlakatlari tajribasi ham tasdiqlaydi. Yangi kompaniyani do'stona munosabatda bo'lgan va bir-biri bilan yaxshi tanish bo'lgan odamlar yaratishi mumkin, keyin esa aktsiyalarda sheriklar tomonidan yaratilgan korxona paydo bo'ladi. Ammo ko'pincha yangi biznes yaqin yoki uzoq qarindoshlar tomonidan tashkil etiladi, lekin bir xil "oila" ga tegishli. Bunday firmalar jahon terminologiyasida "oilaviy firmalar" yoki "oilaviy biznes" nomini oldilar. Biroq, oilaviy firma bo'lib qolishi uchun kompaniyaning o'zi, shuningdek, kompaniyaning kapitali oila qo'lida qolishi va meros bo'lib o'tishi kerak. Kapitalning tuzilishi va taqsimlanishi, tashkilotlarni boshqarish va kompaniyalarning o'z hajmiga ko'ra butun oilaviy biznesni taxminan ikki guruhga bo'lish mumkin.
Birinchisi, tor ma'noda oilaviy biznes, ya'ni oila a'zolari va ularning yaqin qarindoshlari ishlaydigan kompaniya. Qoidaga ko'ra, bu xodimlar soni kamdan-kam hollarda 10 kishidan oshadigan kichik kompaniyalardir. Shu bilan birga, bu erda biz bir oilaning biznesi kabi alohida kichik sinflarni ajratib ko'rsatishimiz mumkin, bu erda faqat yaqin qarindoshlar umumiy ish manfaati uchun ishlaydi - er, xotin, o'g'il, uka, ota. Bir qator mamlakatlarda, masalan, Kanada yoki Amerikada, shuningdek, mamlakatimizda bunday firmalar oilaviy kompaniyalarning aksariyat qismini tashkil qiladi.
Bunday kompaniyalarda vakolatlarning aniq rasmiy taqsimoti, bo'ysunish tuzilmasining o'zi, ierarxik darajalar mavjud emas. Rahbarlik oila boshlig'iga tegishli, qolganlari o'z ishini o'zlari tushungandek bajaradilar. Kichik do'konlar ko'pincha shu tamoyilga muvofiq ishlaydi, bu erda qizi sotuvchi, xotini buxgalter va etkazib beruvchi, otasi menejer va haydovchi. Konsalting firmalari, ishga qabul qilish agentliklari va kichik oilaviy nashriyotlar ko'pincha bir xil printsip asosida qurilgan. Shu bilan birga,
belgilangan lavozim tavsiflari yo'q, funksional almashinuv mavjud, barcha oila a'zolari o'zlarining kichik oilaviy biznesining saqlanib qolishidan "hayotiy" manfaatdordirlar. Ikkinchi kichik sinf bir nechta qarindosh oilalarning biznesidir. Bular, qoida tariqasida, aniq belgilangan tashkilot va bo'ysunish tuzilmasi bo'lgan allaqachon o'sib chiqqan "oilaviy" kompaniyalar bo'lib, bu erda oilaviy munosabatlar "ishbilarmonlik" ga aylanadi va ba'zi qarindoshlar menejerga, ba'zilari esa ularning bo'ysunuvchilariga aylanadi deb taxmin qilish kerak. Ko'pincha, kompaniyaning qat'iy oilaviy firmadan oilalararo birlashmaga o'tish bosqichida uni hokimiyatni taqsimlash va kompaniya tomonidan to'plangan kapital bilan bog'liq jiddiy boshqaruv muammolari kutmoqda. Ba'zi a'zolarning nomaqbul lavozimga ko'tarilishi va boshqalarning qisqa muddatli pastlatilishidan oilaviy shikoyatlar, oilaviy janjal va janjallarning avj olishi oxir-oqibat ishning o'zi yopilishiga olib kelishi mumkin.
Oilaviy korxonalarning ikkinchi yirik guruhi avloddan-avlodga meros bo'lib o'tadigan va egalari butun oilaviy urug'lar bo'lgan firmalardir. Xorijiy oilaviy kapitalizmni tashkil etuvchi bu guruhga odatda yirik va juda katta kompaniyalar, masalan, ko'plab sho'ba korxonalari bo'lgan xalqaro korporatsiyalar kiradi. Bunday holda, "oila" faqat oilaviy aksiyalar ulushi orqali kompaniya ustidan nazoratga ega. Har bir mamlakatda oila oilaviy firma sifatida tan olinishi uchun aktsiyalarning har xil foizini saqlab qolishi kerak. Finlyandiyada - kamida 50%, Amerika va Germaniyada 25% ga yaqin aktsiyalarni bitta oila qo'lida ushlab turish kifoya, agar bu ma'lum bir kompaniyaning barcha aktsiyalarining eng muhimi va qolgan aktsiyalari bo'lsa. kichik aktsiyalarning bir nechta kichik egalari o'rtasida tarqalgan. Kompaniya ustidan oilaviy nazoratni saqlab qolishning yana bir usuli bor - har bir aktsiya uchun turli xil ovozlar soniga ega bo'lgan ikkita toifadagi aktsiyalarni chiqarish (aktsiyalar oilada qoladi, masalan, 10 ta ovoz huquqini va 1 ta ovozga ega bo 'lgan aktsiyalarni berish). har bir aksiya uchun ovoz berish fond bozoriga taqdim etiladi yoki faqat oila aktsiyalari direktorlar kengashi a'zolarini tanlash huquqini saqlab qoladi, shuning uchun kompaniya ustidan nazoratni saqlab qolish va shu bilan birga qo'shimcha kapitalni jalb qilish mumkin har qanday kompaniyaning rivojlanishi uchun zarurdir.
1-jadval
Biznes tizimi Oila tizimi
Natijaga yo'naltirilgan Hissiyotlarga asoslangan
Missiya: foydali mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish Missiya: bolalardan malakali merosxo'rlarni tarbiyalash
Asosiysi, malaka Asosiysi, tenglik
Ish faoliyatini baholash asosida qabul qilish Qabul qilish shartsiz
Munosabatlar vaqtinchalik va shartli (lavozim, tajriba, bilim va boshqalar bilan belgilanadi). Aloqalar doimiy va barqarordir
Kuch hokimiyat va ta'sir darajasiga Quvvat asosan tug'ilish tartibiga bog'liq asoslanadi (avlod a'zoligi)
Oilaviy biznes, qoida tariqasida, bir qator afzalliklarga ko'ra korporativ korxonalarga qaraganda samaraliroqdir. Shu sababli quyidagi takliflar ishlab chiqildi:
1. Egalarining qadriyatlari asosida. Korporativ biznesda qadriyatlar ko'pincha rasmiyatchilik sifatida ko'rib chiqiladi - korporativ missiyaga yozilgan rasmiy bayonotlar top-menejerlar baham ko'rmasligi mumkin. Shuning uchun aktsiyadorlar va menejerlar o'rtasidagi munosabatlar asosiy ko'rsatkichlarni (rentabellik, xarajatlar, aktsiyalarning kotirovkalari va boshqalar) monitoringi asosida quriladi va menejerlarning asosiy vazifalari kompaniya aktsiyadorlari qiymatini oshirish va dividendlarni ko'paytirishdir. Oilaviy korxona egasi esa nafaqat aksiyadorlik qiymatini oshirish, balki uzoq muddatda barqarorlikni ta'minlashga ham intiladi. U dividendlar bilan bog'liq muammolarni yanada moslashuvchan hal qiladi va kompaniyaning rivojlanishi va samaradorligini oshirishga ko'proq mablag 'sarflaydi. Majoziy qilib aytganda, oilaviy biznes egasi o'zining "farzandi" - kompaniyani o'zi tarbiyalaydi va rivojlantiradi, korporativ biznesda esa yollangan menejer - boshqa birovning "enyasi" - aksiyadorlar uchun biznesni rivojlantiradi.
2. Uzoq muddatli rivojlanishga e'tibor qarating. Korporativ biznesda top-menejmentni rejalashtirish ufqi 5-10 yilni tashkil etadi (va endi inqiroz tufayli, bundan ham kamroq), oilaviy biznesda esa bu avlod, chunki uning egalari biznesni o'z farzandlariga topshirishni orzu qiladilar.
3. Xodimlarning barqaror tarkibi. Ta'sischilarning qadriyatlariga yaqin bo'lgan odamlar oilaviy biznesda ishlashda qoladilar, shuning uchun ular kompaniyaga ko'proq sodiqdirlar. Bu sizga har doim tushunadigan va yordam beradigan jamoani yig'ish imkonini beradi.
4. Egasining majburiyati. Oila a'zolari o'zlarining shaxsiy va oilaviy manfaatlarini kompaniya manfaatlari bilan bog'laydilar, shuning uchun ular uzoq muddatda uning o'sishini ta'minlash uchun ko'p mehnat qiladilar va kompaniya foydasining bir qismini biznesga qayta sarmoya qilishga tayyor. Oila a'zolarining ko'pchiligi yoshligidanoq oilaviy tadbirkorlik bilan shug'ullanadi, bu esa ularga boshqaruvning nozik jihatlarini o'zlashtirishga yordam beradi va ularning tirishqoqlik darajasini oshiradi.
5. Bilimlarning uzluksizligi. Oilaviy korxonada menejerlar kamdan-kam almashtirilganligi sababli, "korxona xotirasi" - an'analar, xizmat ko'rsatish va boshqalar saqlanib qoladi va to'plangan bilim, tajriba va ko'nikmalar keyingi avlodlarga o'tadi.
6. Yuqori obro'-e'tibor. Oilaviy kompaniyalar o'z mahsulotlari va/yoki xizmatlari bilan bog'liq nom va obro'ga ega bo'lib, ular o'z mahsulotlari sifatini yaxshilashga, shuningdek, o'z hamkorlari (mijozlar, yetkazib beruvchilar, xodimlar, biznes hamjamiyatlari va boshqalar) bilan yaxshi munosabatlarni saqlashga intiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - T.: O'zbekiston, 2023.
2. Abulqosimov H.P. Iqtisodiyotni tartibga solishning bozor va davlat mexanizmlari. - T.: Akademiya, 2012.
3. Abulkasimov H.P. Makroiqtisodiy tartibga solish va O'zbekistonning barqaror rivojlanishi. - T.: Akademiya, 2011.
4. Erkayev B.A., Karimova G.I., Abdulqosimov X.P. Bozor iqtisodiyotini davlat tomonidan tartiga solish vositalari. T.: «Sharq» 1996 y.
5. Hamroyev O.H. Iqtisodiy muvozanat va uni ta'minlash mexanizmlari. Toshkent, Toshkent davlat iqtisodiyot Universiteti, 2004 y.
