CC BY
108Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali
№17
MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTLARIDA XALQ OG'ZAKIIJODI VOSITASIDA BOLALARNIAXLOQIY SIFATLARINI SHAKLLANTIRISH
Annotatsiya: Mazkur maqolada xalq og'zaki ijodi nafmunalaridan bir nechtasiga to'xtalib o'tilgan, ular orqali bolalarni qanday axloqiy, ta'limiy, tarbiyaviy tarbiyalash mumkinligi yoritilib. Yosh tarbiyachilar uchun metodik qo'llanmalar bo'la oladi. Maqolaning asosiy maqsadi bolalarga axloqiy sifatni singdirishlarida tarbiyachilarga qo'llanma sifatida yozildi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida xalq og'zaki ijodini yanada rivojlantirish, bolalarni kamolotini, dunyo qarashi, tafakkurini kengaytiradi.
Kalit so'zlar: Ma'naviyat, madaniyat, axloq, odob, tarbiyachi, tarbiyalanuvchi, tarbiya.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida xalq og'zaki ijodi vositasida bolalarni axloqiy sifatini shakllantirishdan awal bolalar tarbiyasiga alohida e'tibor bergan ma'qul. Tarbiya - inson kamolotiga tafsir etuvchi tashqi omillardan hisoblanadi. Tarbiya - aniq maqsadlarni ko'zlab sistemali ravishda, insonda ijobiy fazilatlarni tarkib toptirishi yo'lida tarbiyachi rahbarligida amalga oshirib boriladi. Insonni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash xalqimizning azaliy orzusi bo'lib, ajdodlarimiz ma'rifat, mafnaviyat va, madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o6rgatish5 ularni komillikka yetaklash yo'llarini izlashgan. Bunda xalq og'zaki ijodi juda katta ro6l o'ynaydi. O'tmishni, tarixni anglash va hurmat ruhiy mafnaviyatga erishishga bir qadam desak mubolag'a bo'lmaydi.
METODOLOGIYA
Xalq og'zaki ijodi qadim zamonlardan buyon shakllanib kelmoqda, ushbu atama "og'zaki adabiyot", "og'zaki ijod"? "xalq og'zaki poetik ijodi" degan nomlar bilan ham yuritilgan. Xalq og'zaki ijodi kichik yoshdagi bolalarni tarbiyalashda ularning xulq atvorlariga?muomala madaniyatiga, kattalarni hurmat munosabatida bo'lishni va kichik yoshdagi o'quvchilarning insoniy fazilatlarini shakllantirib, yetuk barkamol shaxs bo'lib yetishishida muhim ro'l o'ynaydi. Xalq og'zaki ijodi folklor deb ham yuritiladi. Xalq og'zaki ijodiga quyidagi janrlar kiradi; qo'shiq, maqol? matal? topishmoq?afsona?rivoyat?asotir?ertakJatifaJofJapar?termalar?doston?askiya?tez aytish? masal? alla?yor-yorlar? kelin salomlar va h.k. Lapar,lof,askiya kabi janrlar tortishuv,
Nafisa Azamat qizi Raximova
Andijon Davlat Pedagogika institute Maktabgacha ta'lim yo'nalishi 2 - kurs magistri https://doi.org/10.5281/zenodo.7546715
KIRISH
Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali
№17
bahslashuv,aytishuv, hazil-mutoyiba, mubolag'a asosida ijro etiladi. "Xalq og'zaki ijodida ertak janrinig bolalar tomonidan yaxshi qabul qilinib,qiziqib o'qilishning sabablaridan bin ertak tilining ta'sirchanligi, o'tkirligi,manodorligi va xalq tiliga yaqinligidir" [l].Alla beshikning tebranishi bilan bir xil ohangda, onaning ichki tug'yoni, niyatlari ila sayqallanib aytiladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida xalq og'zaki ijodi vositasida bolalarni axloqiy sifatini yaxshilashda tarbiyachi ertak, hikoya, maqol, tez aytish, masal, topishmoq, qo'shiq va alla kabi xalq og'zaki ijodini ko'plab o'qigan, o'rgangan bo'lishi joiz. Chunki bola tarbiyasida bularning ahamiyati muhim hisoblanib, kelajakda bolalarga asqotadi. Pedagog A. S. Makarenko fikricha "Tarbiyaviy ta'sirning g'oyat qudratli ta?sir ko'rsata olishiga ishonchim komil. Agar odam yomon tarbiyalangan bo'Isa, bunda faqat tarbiyachilar aybdorligiga aminman. Agar bola yaxshi bo6Isa, buning uchun u tarbiyadan, o'z bolaligidan qarzdordir.ff[2] Shundan ham sezsak mubolag'a bo'lmaydi. Yangi o'sayotgan nihol kabi bo'ladi murg'ak qalb sohiblari. Ularni xalq og'zaki ijodi vositasida axloqiy salohiyatini yanada oshirishga maqolar, tez aytish, topishmoqlar alohida e'tirof etgan joiz.
Maktabgacha ta9lim tashkilotlarida tarbiyalanadigan bolalarni nutqi ravon, fikrlashi, dunyo qarashi, tafakkuri maqollar orqali shakllantiriladi. Axloqiy jixatdan esa bola odob axloqni, kattalarga hurmat, mehnatni qadrlashni, Do'stlik, yaxshilik haqida biladi, yaxshi fazilatlarni o'rganadi. Hunarli kishi bor bo'lmas. Odobni odobsizdan o'rgan. Do'stsiz oshim, tuzsiz boshim kabi ko'plab maqolarni misol qilish mumkin.
Topishmoqlar orqali bolaning aqli salohiyati, ongi, diqqati, nutqini boyitadi, fikrini - tafakkurni mantiqiy jihatdan boyitadi. Masalan "Teg desam tegmaydi, tegma desam tegadi. Bu nima? ff (Lablar) Chopsa chopilmas, ko'msa ko'milmas bu nima bolajon- qaqajonlar? (Odamni soyasi) Keto'radi, keto'radi orqasiga qaralmaydi? (Suv) va boshqalar.
Tez aytishlar aqliy salohiyatni, nutqiy kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida ham aytiladi. Tez aytishlar savodxonlikda ancha qo'l keladi. Harflar takrorlanib lablar, til harakatlari faollashishi natij asida talaffuz yaxshilanadi. Misol uchun; "Nowoy non yopishda, noni novvot deb sotar. 11 Tez aytishlarni bitta nafasda aytish lozim chunki uning mazmuni, ma'nosi, mohiyati, bir - birini to'ldiradi. Agarda uzilishlar bilan aytilsa anglashilmay qoladi, tez aytish ekani tushunilmaydi, so'zlar odiy gapga aylanib mazmunini yo'qotadi.
Bizning bugunimiz, kelajagimiz bo'lgan jajji qalb egalari bo'lmish farzandlarimiz aqlliy jihatdan, axloqiy ham rivojlanib borrishlari kerak. Bolalar O'zbekistonni mafnaviyatini, urf-odatlari, anfanalarini, mefroslarimiz qadriyatlar,
XULOSA
CMS
"Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali ^ №17
qadimiy obidalarimizni xalq og'zaki ijodi orqali o'rganadi. Birinchi Prezidentimiz Islom Abdug'aniyevich Karimov takitlaganlaridek "Biz xech kimdan kam emasmiz va kam bo'lmaymiz". Albatta qadriyati yuksa bo'lgan xalq yuksalib boradi. Axloqiy, ma'naviyatli, aqli jihatdan tarbiyalangan, kamol topgan yoshlar kelajak poydevor idir.
Fovdalanilgan adabiyotlar:
1.Mirziyoyev Sh.M. "Erkin va faro von demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz" "O'zbekiston" Toshkent 2016.
2. Matchanov.S, Bakiyeva.H, G'ulomova.X, Yo'ldoshev.Sh, Xolboyeva.G "Ona tili va uni
o'qitish metodikasi " darslik "Ishonchli hamkor " Toshkent " 2021"
3. Fuzailov.S, Xudoyberganova.M, Yo'ldosheva.Sh, 3-sinf "O'qish kitobi 46 darsligi "O'qituvchi" Toshkent 2018
4 F.R.Qodirova, SH. Q. Toshpo'latova, N. M. Qayumova , M. N. Afzamova "MAKTABGACHA PEDAGOGIKA" В 123 - 127.
5 "XALQ OG'ZAKI IJODI- NOYOB QADRIYAT" Mavzusidagi ilmiy maqola Chutboyeva Muxlisa Nuriddin qiziM Tafakkur manzili" 2022 jurnal.
