0MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTI TARBIYACHILARINING TEXNOLOGIK KOMPETENTSIYASINI SHAKLLANTIRISH
KOMPONENTLARI
L. K. Narimbayeva
ChDPU Maktabgacha ta'lim fakulteti Pedagogika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD)
Z. R. O'razmetova
ChDPU Maktabgacha ta'lim fakulteti magistranti
ANNOTATSIYA
Maqolada maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining texnologik kompetentsiyasini shakllantirish komponentlari yoritilgan. Shuningdek tarbiyachilarining ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan turli xil maxsus usullar keltirilgan. Maqolada maktabgacha ta'lim tarbiyachilarning kasbiy kompetentsiyasini tavsiflashda psixologik -pedagogik bilimlar, ko'nikmalar va kasbiy muhim fazilatlarni nazariy, amaliy va shaxsiy tarkibiy qismlarga birlashtiradilar.
Kalit so'zlari: Ijodkorlik, kasbiy kompetentsiyasi, texnologik kompetentsiyasi, faollik, tashabbuskorlik, mustaqillik,psixologik, qobiliyat.
АННОТАЦИЯ
В статье освещаются компоненты формирования технологической компетентности воспитателей дошкольной образовательной организации. Также приводятся различные специальные методики воспитателей, направленные на развитие творческих способностей. В статье дошкольное образование при характеристике профессиональной компетентности воспитателей объединяет психолого -педагогические знания, умения и профессионально важные качества в теоретическую, практическую и личностную составляющие.
Ключевые слова: креативность, профессиональная компетентность, технологическая компетентность, активность, инициативность, самостоятельность, психологическая, одаренность
ABSTRACT
The article covers the components of the formation of technological competence of Educators of the preschool educational organization. Also presented
369
are various special methods aimed at the development of creative abilities of their educators. In the article, preschool education combines psychological-pedagogical knowledge, skills and professionally important qualities into theoretical, practical and personal components in the description of professional competence of educators.
Keywords: creativity, professional competence, technological competence, activity, initiative, independence, psychological, ability.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining kasbiy malakasini oshirish jarayoni uzluksiz ta'lim doirasida mehnat faoliyati davrida amalga oshiriladi, bu o'rinda qo'shimcha kasbiy ta'limga alohida e'tibor beriladi. Pedagog kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish jarayoni ta'limning personifikatsiyasini ta'minlaydigan yangi mazmun bilan to'ldiriladi; tarbiyachi shaxsini ijodiy rivojlantirishga, o'qitish va rivojlanish texnologiyalarini yangilashga, innovatsiyalarni, zamonaviy pedagogik texnologiyalar va o'rgatish usullarini faol o'zlashtirishga, kasbning ijtimoiy mavqei va obro'sini oshirishga yo'naltirilganligi bilan tavsiflanadi.
M. V. Zuevning fikriga ko'ra , [5] uzluksiz ta'lim ma'lum bir faoliyatni kerakli darajada bajarish uchun tor kasbiy bilimlarni egallash uchun asos deb hisoblaydi. Ko'pgina olimlar (A. I. Jilina [2], O. V. Doljenko [1], yu. n. Kulyutkin [8], T. yu. Lomakina [8], yu. g. tatur [11] va boshqalar) uzluksiz ta'lim g'oyasini shaxsning doimiy ravishda tajriba to'plash va faoliyatning yangi usullariga bo'lgan ehtiyojlari, o'z-o'zini rivojlantirish istagi bilan belgilaydi va o'z-o'zini bilish "hayot davomida ta'lim"butun hayot yo'li jarayonida etakchi qadriyatlardan biriga aylanadi.
E. I. Ogarev [8], V. G. Onushkin [u erda] uzluksiz ta'limning asosiy maqsadini aniqlang, ular shaxsning barcha tomonlarining yaxlit va izchil rivojlanishini ta'minlashga qodir bo'lgan prognostik xarakterdagi o'quv jarayonini yaratishda ko'rishadi. T. yu. Lomakina "hayot orqali ta'lim: barqaror rivojlanish uchun uzluksiz ta'lim" kitobida [7], A. M. Novikovning tadqiqotlariga murojaat qiladi, u uzluksiz ta'limni uchta ob'ekt (sub'ekt) bilan bog'laydi: shaxs, ta'lim jarayonlari (dasturlari) va ta'lim tuzilishi:
-shaxsga yo'naltirilgan ta'lim shuni anglatadiki, shaxs doimiy ravishda, turli yo'nalishlarda, bir-biridan ikkinchisiga o'tish orqali o'rganadi ta'lim darajasi rasmiy ta'lim, yuqoriga ko'tarilish; darajalardan birida qolish, o'z kasbiy mahoratini oshirish, oldinga siljish; ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va shaxsning o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, kasbiy qayta yo'naltirish imkoniyatiga ega, gorizontallar;
370
- shaxsning rivojlanishining barcha bosqichlarida o'quv jarayoniga qo'shilishi, shaxs rivojlamshming barcha bosqichlarida uning bir turidan ikkinchisiga o'tishda ta'lim faoliyatining uzluksizligini nazarda tutadi;
- ta'limning tashkiliy tuzilishi bir-biri bilan bog'liq bo'lgan ta'lim muassasalarining ma'lum bir tizimini tavsiflaydi ta'lim dasturlarida uzluksizlikni amalga oshiradigan ma'lum bir ta'lim maydoni.
Binobarin, uzluksiz kasbiy ta'limni takomillashtirish va uning maqsadiga erishish uning barcha tarkibiy qismlarini, shu jumladan qo'shimcha kasbiy ta'limning bir qismi bo'lgan tashkiliy tuzilmani takomillashtirish bilan bog'liq bo'lishi kerak.
Bir qator tadqiqotchilar tarbiyachilarning kasbiy kompetentsiyasini tavsiflashda psixologik-pedagogik bilimlar, ko'nikmalar va kasbiy muhim fazilatlarni nazariy, amaliy va shaxsiy tarkibiy qismlarga birlashtiradilar (E. V. Zvoleyko [4], T. V. Krotova [7]). G. I. Zaxarova [3] o'qituvchilarning kasbiy kompetentsiyasi tarkibida to'rtta asosiy tarkibiy qism ajratiladi:
- boshqa odamni idrok etish, u bilan aloqa o'rnatish va ma'lumot almashish jarayonida bolalar, hamkasblar, bolalarning ota-onalari bilan samarali muloqot qilish uchun maxsus bilim, ko'nikma va ko'nikmalar;
- shaxsga yo'naltirilgan o'zaro ta'sir o'tkazish qobiliyatlari va shaxsning kasbiy ahamiyatga ega xususiyatlari.
N. N. Kopytova [7], S. S. Lebedeva, L. M. Manevtsova [8], E. A. Panko [9] va boshqalarning tadqiqotlarida maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining kasbiy kompetentsiyasining mazmuniga bajarilgan kasbiy funktsiyalar (rivojlanish, tarbiyalash, o'qitish, kommunikativ, diagnostika, tashkiliy va boshqalar)ta'sir ko'rsatishi qayd etilgan. kasbiy kompetentsiyaning barcha tarkibiy qismlariga va faoliyat turlariga taalluqlidir.
A. A. Mayer, dissertatsiya tadqiqotida [9,] tarbiyachining kasbiy faoliyatining motivatsion, kognitiv, texnologik va aks ettiruvchi jihatlariga alohida e'tibor beradi:
- motivatsion jihat, muallifning fikriga ko'ra, tarbiyachi tomonidan ishda harakatlantiruvchi qadriyatlar va motivlar bilan bog'liq (o'z-o'zini anglash, o'zini rivojlantirish, tan olish, moddiy mukofot olish istagi va boshqalar).;
- kognitiv tarbiyachining pedagogik jarayonni modellashtirish va loyihalash qobiliyatini aks ettiradi; pedagogik jarayonning qonuniyatlarini bilish, ularni bolalar bilan ishlashda hisobga olish; turli yosh guruhlarida ta'lim va tarbiya metodologiyasini yaxshi bilish; texnologik jihat maqsadlarni belgilashni amalga oshirish, pedagogik muammolarni hal qilish vositalarini tanlash va pedagogik maqsadlarni amalga oshirish uchun pedagogik texnologiyalarga ega bo'lish bo'yicha protsessual ko'nikmalar guruhi tomonidan taqdim etiladi;
371
- reflektiv maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachisining o'z faoliyati natijalarini qayd etish qobiliyatini aks ettiradi, umumlashtiradi, o'z faoliyatini bashorat qiladi, ta'lim jarayonida texnologiyalar, usullar va texnikalardan foydalanish samaradorligini tahlil qiladi.
Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining kasbiy faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari bolaning shaxsiy fazilatlarini (faollik, tashabbuskorlik, mustaqillik, ijodkorlik va boshqalar) shakllantirishga qaratilgan maktabgacha ta'limning asosan tarbiyaviy va rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish bilan asoslanadi. So'nggi yillardagi me'yoriy hujjatlar shuni ko'rsatadiki maktabgacha ta'lim tashkilotiining zamonaviy tarbiyachisi zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda pedagogik voqelikning doimiy o'zgaruvchan sharoitida kasbiy va pedagogik muammolarni samarali hal qilishga imkon beradigan yangi ko'nikmalarni o'zlashtirishi kerak, bu esa o'quv jarayonini boshqarishni oshirishga, pedagogik faoliyat natijalari sifatini oshirishga yordam beradi.
Shu bilan birga, tarbiyachi bolaning tajribasini yangilashga, uning qobiliyatlari, imkoniyatlari, qiziqishlari, yosh xususiyatlarini maksimal darajada hisobga olishga intiladi. Bu bolalar rivojlanishining ijtimoiy holatini ta'minlash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga katta e'tibor beradi.:
- bolalar tomonidan faoliyatni erkin tanlashni tashkil etish, birgalikdagi faoliyat ishtirokchilari, bolalarning tengdoshlar guruhida ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish;
- bolalar uchun qarorlar qabul qilish, his-tuyg'ulari va fikrlarini ifoda etish uchun sharoit yaratish, tengdoshlar bilan ziddiyatli vaziyatlarni hal qilishga imkon beradigan bolalarning kommunikativ qobiliyatlarini shakllantirish;
- har bir bolaning individual xususiyatlariga asoslangan ta'lim faoliyatini qurish, bunda bolaning o'zi o'z ta'limining mazmunini tanlashda faol bo'lib, ta'lim sub'ektiga aylanadi [10].
Kasbiy kompetentsiyaning tarkibiy tuzilishi haqidagi ilmiy g'oyani qo'llab-quvvatlab, me'yoriy hujjatlar talablariga tayanib, biz maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining texnologik kompetentsiyasining bir qismi sifatida motivatsion va qiymatni belgilaydigan birinchi komponentni ajratamiz:
-kasbiy faoliyatni muvaffaqiyatli tashkil etish uchun zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o'zlashtirish uchun motivlar va ehtiyojlaming mavjudligi, ushbu jarayonga qo'shilish istagi va o'z faoliyati natijasidan qoniqish;
- maktabgacha tarbiyachining shaxsini shakllantirishning samarali usuli sifatida ta'limning kafolatlangan natijasini ta'minlash uchun pedagogik texnologiyaning ahamiyatini anglash;
mavjud tajriba va bilimlarni yangilash va kengaytirish istagi;
372
- kasbiy faoliyatda innovatsion texnologiyalarni o'rganish va ulardan foydalanish sohasida o'z-o'zini rivojlantirishga intilish. Ushbu komponent bir qator funktsiyalarni bajaradi: rag'batlantiruvchi (hilarning kasbiy faoliyatga bo'lgan faolligini, unga bo'lgan ehtiyojni keltirib chiqaradi); yo'naltiruvchi (kasbiy faoliyatdagi maqsadning mohiyatini belgilaydi); tartibga soluvchi (qiymat yo'nalishlarini, kasbiy faoliyat motivlarini belgilaydi).
Tarbiyachilaming texnologik kompetentsiyasi tarkibidagi ikkinchi komponent kognitiv hisoblanadi:
- turli xil zamonaviy pedagogik texnologiyalar to'g'risida ilmiy va nazariy bilimlar to'plamining mavjudligi; ularning turlari, tuzilishi, kontseptual yondashuvlari, xususiyatlari; texnologik xaritalarni ishlab chiqishning zamonaviy amaliyoti asoslarini va o'quv jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanish usullarini bilish;
Ushbu komponentning maqsadi tarbiyachining o'rganilgan bilimlar asosida pedagogik texnologiyalar sohasidagi faoliyatning amaliy usullarini o'zlashtirishga tayyorgarligini shakllantirishdir. Ushbu bilimlar, shu jumladan, maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda texnologik yondashuvdan foydalanishning o'ziga xos xususiyatlarini ochib beradi, bu quyidagilar bilan namoyon bo'ladi:
tarbiyachi va bola o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning bilim olish qobiliyatini shakllantirishga, tashabbuskorlik, faollik, qiziquvchanlik, mustaqillikni rivojlantirishga yo'naltirilganligi;
- maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda mavjud ta'lim texnologiyalarini o'zgartirish, moslashtirish va yangilarini yaratish;
- tegishli mavzu - fazoviy muhitni yaratish;
- ta'lim texnologiyalarini bolalar faoliyatining har xil turlariga integratsiya
qilish;
- gigiyena va ergonomik standartlarga muvofiqligi.
Shunday qilib, psixologik va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining kasbiy faoliyati mazmunini rivojlantirish va unga qo'yiladigan yangi talablar "kasbiy kompetentsiya"tushunchasining mazmuni va tuzilishini o'zgartirish, aniqlashtirishga olib keladi. Maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarining kasbiy kompetentsiyasi uning tarkibiy qismlarining o'zgaruvchanligi bilan tavsiflanadi va jamiyatning talablari va kasbiy faoliyatga qo'yiladigan me'yoriy talablarni aks ettiruvchi turli xil vakolatlar bilan ifodalanishi mumkin.
373
References / Foydalanilgan adabiyotlar
1. Долженко, О.В. Университет и образование: между прошлым и будущем [Текст] / О.В. Долженко // Педагогика и просвещение. - 2013. - №1. - С. 1936.
2. Жилина, А.И. Модель управления непрерывным педагогическим образованием в современных условиях развития образования в России [Текст] / А.И. Жилина // Специфика педагогического образования в регионах России. -2012. - № 1. - С. 74-78.
3. Захарова, Г.И. Теория и методика психологического тренинга [Текст] / Г.И. Захарова. - Челябинск, ЮУрГУ, 2008. - 44 с.
4. Зволейко, Е.В. Реализация компетентностного подхода в профессиональной подготовке бакалавров специальных психологов [Текст] / Е.В. Зволейко // Гуманитарный вектор. Серия: Педагогика и психология. - 2013. Т. 1. - № 33. - С. 50-57.
5. Зуев, М.В. Непрерывное профессиональное образование: современная концепция [Текст] / М.В. Зуев // Вестник Российского экономического университета им. Г.В. Плеханова. - 2012. - № 4. - С. 3-14.
6. Кротова, Т.В. Развитие профессиональной компетентности педагога дошкольного образовательного учреждения в сфере общения с родителями воспитанников [Текст]: автореф. дис. ... канд. пед. наук: 13.00.07 / Т.В. Кротова. - М., 2005. - 18 с.
7. Кулюткин, Ю.Н. Ценностные ориентиры и когнитивные структуры в деятельности учителя [Текст] / В.П. Бездухов, Ю.Н. Кулюткин. - Самара: СамГПУ., 2002. - 400 с.
8. Ломакина, Т.Ю. Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития [Текст] / Т.Ю. Ломакина // Проблемы современного образования. - 2013. - № 3 - С. 159-166.
9. Майер, А.А. Рефлексивный мониторинг формирования профессиональной компетентности педагога дошкольного образования [Текст] : дис. ... канд. пед. наук : 13.00.08 / А.А. Майер. - Барнаул: Изд-во БГПУ, 2002. - 220 с.
10. Панько Е.А. Психическое развитие детей в норме и патологии: психологическая диагностика, профилактика и коррекция [Текст] / Я.Л. Коломинский, Е.А. Панько, С.А. Игумнов.- СПб.: Питер, 2004. - 480 с.
11. Татур, Ю.Г. Институционное образование и профессиональная деятельность личности с позиций непрерывного образования [Текст] / Ю.Г. Татур
374
