CC BY
1MAKTABGA TAYYORLOV GURUHLARI TARBIYALANUVCHILARINING TADQIQIY BILISH
FAOLIYATI
Erniyazova Manzura Amankeldi qizi
Maktabgacha ta'lim muassasalari rahbar va mutaxassislarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti "Maktabgacha ta'lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi" mutaxassisligi 1-kurs
tayanch doktoranti, https://doi.org/10.5281/zenodo.11242462
Annotatsiya. Ushbu maqolada bolalar o'zlarining to'liq kognitiv-tadqiqot faoliyati erishishlari juda muhimligi, bolalik davridagi rivojlanish va intellektual faoliyat inson kapitalini bashorat qilishligi, idrok, e'tibor, xotira, ish xotirasi, naqshni aniqlash, ijro etuvchi funktsiya, atrofdagi dunyoni tushunish, kontseptsiyani shakllantirish va fikrlash, va boshqalar to'g'risida yozilgan.
Kalit so'zlar: bolalar, rivojlanish, intellektual faoliyat, kognitiv-tadqiqot faoliyati, inson, idrok, e'tibor, xotira, fikrlash, aql.
Zamonaviy bolalar postindustrial davrda yashaydilar va rivojlanadilar, bunda asosiy qadriyatlardan biri o'sib borayotgan axborot oqimida tez harakat qilish qobiliyatidir. Bugungi kunda inson ma'lum miqdordagi bilimlarni egallash qobiliyatini emas, balki ularni mustaqil ravishda olish, ularni erkin boshqarish, ijodiy va mustaqil ravishda qo'llash qobiliyatini rivojlantirishni talab qiladi, shuning uchun faol tadqiqotchini tayyorlash, o'quvchilarning tadqiqot faoliyatini tashkil etishga qaratilgan optimal pedagogik maqsadga muvofiq ta'lim muhitini yaratish ta'lim tizimi uchun ustuvor vazifaga aylanadi.
Davlat ta'lim standarti tomonidan shakllantirilgan maktabgacha ta'limning asosiy printsiplari orasida "bolaning kognitiv qiziqishlari va kognitiv harakatlarini shakllantirish va turli xil faoliyat turlarida bolalar tashabbusini qo'llab-quvvatlash" tamoyillari o'qituvchining e'tiborini bolalarning bilim va tadqiqot faoliyatini faollashtirishga, qiziquvchanlikni rivojlantirishga qaratadi.va dunyoga kognitiv munosabat dastlabki g'oyalar tizimini shakllantirish asosida
E'tibor bering, kognitiv harakatlar juda yoshligidan bolaning tabiiy qiziqishidan kelib chiqadi. Shunday qilib, chaqaloq yorqin shitirlashga e'tibor beradi, unga tegishni xohlaydi. Avval emaklashni, so'ngra yurishni o'rganib, u allaqachon qiziqish mavzusiga qarab harakat qilishi, uni mavjud usullar bilan o'rganishi mumkin. Asta-sekin, maktabgacha tarbiyachi predmet faoliyati davomida ob'ektlarni taqqoslash va tasniflashni o'rganadi, ularning o'ziga xos xususiyatlarini eslaydi: rang, o'lcham, shakl, asta-sekin hissiy standartlar va idrok harakatlarini o'zlashtirish. Kichkina bola hali ham dunyo haqida kam ma'lumotga ega, shu munosabat bilan tadqiqotchilar bolalar yangi bilimlarga ochiq ekanliklarini va kognitiv-tadqiqot faoliyati jarayonida uni mustaqil ravishda olishga tayyor ekanliklarini ta'kidlaydilar; bundan tashqari, bola tabiatan charchamaydigan tadqiqotchi, uning kognitiv motivatsiyasi tugamaydi.
"Atrofdagi dunyoni rivojlantirish bo'yicha bolalarning tadqiqot faoliyati-bu tadqiqot ob'ekti bilan shaxsiy amaliy tajriba o'tkazish orqali atrofdagi dunyo tuzilishi to'g'risida ob'ektiv ma'lumotlarni topishga qaratilgan bolaning faoliyat turi". Boshqacha qilib aytganda, tadqiqot nafaqat sof ilmiy faoliyatni, balki atrofdagi makonni keng ma'noda o'rganishni ham anglatadi: ob'ektiv ma'noda ham, axborot muhiti nuqtai nazaridan ham. Tadqiqot, birinchi navbatda, atrofdagi dunyoni tushunish istagida haqiqatni izlashdir, shuning uchun u shubhasiz maktabgacha
yoshdagi bolaning hayotida mavjud. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, qidiruv-tadqiqot faoliyatini o'qituvchi tomonidan rejalashtirilgan va tashkil etilgan, kuzatish, muammoli vaziyatlarni hal qilish, modellashtirish, amalda o'zgartirish harakatlari orqali amalga oshiriladigan va bir vaqtning o'zida yangi bilim, ko'nikma va qobiliyatlarni o'zlashtirishga qaratilgan faoliyat sifatida ko'rib chiqish mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bola uchun tadqiqot faoliyati tabiiy holat bo'lib, odatdagi kundalik mashg'ulot bo'lib, unda uning tabiiy qiziqishi samarali va samarali amalga oshiriladi: nima, nima uchun va qanday? Ko'pgina bolalar tadqiqotlari: "agar men buni shunday qilsam nima bo'ladi?, va shunga ko'ra, tanlangan obyekt bilan mustaqil tadqiqotlar o'tkazishga urinishlar.
Maktabgacha tarbiyachining o'zi uchun yangi bilimlarni kashf etishi, izlashi ijodiy harakat va ijodiy jarayondir; har qanday tadqiqot singari, u muammoni shakllantirish, gipotezalarni taklif qilish, kuzatish, eksperimentlarning o'zi va xulosani o'z ichiga oladi - bola kattalar uchun aniq bo'lgan haqiqatni yoki "yangi" ni kashf etgan bo'lsa ham, uni olgan va o'zlashtirgan tayyor xulosa"tabiat qonuni.
Olimlarning ta'kidlashicha, agar erta va kichik maktabgacha yoshda bolaning qiziqishi asosan mavzuni hissiy idrok etish bilan bog'liq bo'lsa, unda katta maktabgacha yoshdagi bolalar tabiiy hodisalar, ularning mohiyati, sabab-oqibat munosabatlari va oqim qonuniyatlari bilan faol qiziqishni boshlaydilar. Shunday qilib, ular suvni boshqa agregat holatiga (muz yoki bug'), magnit va tabiiy (statik) elektr, havo va qumga o'tkazish bo'yicha tajribalar bilan qiziqishlari mumkin. Bola tabiiy hodisani o'zi uchun mavjud bo'lgan darajada mustaqil ravishda xulosa qilish va tushunish uchun o'z tajribalarini qayta-qayta o'tkazadi.
Bolaning tadqiqot faoliyatidagi kognitiv faoliyatining asosi uning tajribasida mavjud bo'lgan bilim va ko'nikmalar o'rtasidagi ziddiyatlarni va yangi vaziyatlarda va sharoitlarda qilingan o'z sinovlari va xatolari paytida olingan natijalarni anglashdir. Ushbu qarama-qarshilikni bartaraf etish, yangi tajribani dunyo haqidagi mavjud g'oyalarga birlashtirish istagi kognitiv faoliyat manbai bo'ladi.
Albatta, bolalar tomonidan atrofdagi dunyoni bilish turli xil faoliyat turlari davomida sodir bo'ladi, ammo N.N.Poddyakovning pozitsiyasiga ko'ra, bolalar hayotining barcha sohalariga kirib boradigan kognitiv-tadqiqot faoliyati dunyoga kognitiv munosabatni rivojlantirishda alohida salohiyatga ega [71. Bundan tashqari, eksperiment bolalar o'yinining bir qismi bo'lishi mumkin, shuning uchun maxsus tur - tajriba o'yinlari ajralib turadi
Tarbiyalanuvchilarining ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etishning asosiy shakllari ta'limning zamonaviy rivojlanishi o'quvchining jamiyatning to'laqonli a'zosi, o'z mamlakati fuqarosi sifatida faol ishlashiga imkon beradigan ilmiy va amaliy bilim va ko'nikmalar, qiymat yo'nalishlari tizimini shakllantirishga qaratilgan shaxsni rivojlantirishning izchil jarayonini ta'minlaydi. Shuning uchun zamonaviy ta'limning asosiy vazifalari talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni faoliyatning turli shakllariga tayyorlash, atrofdagi dunyoga, mustaqil hayotga munosib munosabatni rivojlantirishdir. Jamiyatda harakat qilish qobiliyatini belgilash, eng muhimi - ijodiy salohiyatingizni ro'yobga chiqarish, taqdiringizning yaratuvchisi, jamiyat va uning atrofidagi odamlar uchun zarur bo'lgan narsaga aylanish muhimdir. Tarbiyalanuvchilarining ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etishdan maqsad bilimli shaxsni shakllantirishga hissa qo'shadigan tobora ko'proq yangi bilimlarni olishga intiladigan fikrlaydigan avlodni tarbiyalashdir.
Tarbiyalanuvchilarining ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etishning maqsadi-bilimli, uyg'un rivojlangan, ijodiy shaxsni shakllantirishga hissa qo'shadigan tobora ko'proq yangi bilimlarni
olishni istagan fikrlaydigan avlodni tarbiyalash; o'z bilimlarini mustaqil ravishda olishga qodir. Ilmiy-tadqiqot ishlarining asosiy vazifalari: tarbiyalanuvchilarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish va ularda tadqiqot ko'nikmalarini rivojlantirish; ijodiy izlanishlar va o'quv tadqiqotlarini amalga oshirish jarayonida tarbiyalanuvchilarining analitik va tanqidiy, mavhum tafakkurini shakllantirish; iqtidorli talabalarni aniqlash va ularning ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarishni ta'minlash; maxsus va ilmiy adabiyotlar bilan ishlashda mustaqillikni rivojlantirish kuzatishlar va tajribalar; o'z fikrini shakllantirish qobiliyatini va uni himoya qilish qobiliyatini rivojlantirish; konferentsiyalarda, to'garaklarda nutq so'zlash orqali tinglovchilar bilan muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish; ishonib topshirilgan ish uchun javobgarlik hissini shakllantirish; o'ziga bo'lgan ishonchni tarbiyalash,
Tadqiqiy bilish ilmiy-tadqiqot ishlarining asosiy maqsadlari nostandart ijodiy fikrlashga ega, ijodiy va ilmiy-tadqiqot ishlariga moyil bo'lgan iqtidorli tarbiyalanuvchilarining aniqlash, bunday Tarbiyalanuvchilarini qo'llab-quvvatlash va yanada rivojlantirishdir. Maktabgacha ta'lim muassasalari vazifalari quyidagilardan iborat: tarbiyalanuvchilarining ijodiy va ilmiy-tadqiqot faoliyatiga qiziqishini rivojlantirish;va ular bilan qo'shimcha ishlash iqtidorli o tarbiyalanuvchilarini qobiliyatlarini rivojlantirish bo'yicha pedagogik jamoalarning faoliyatini rag'batlantirish; olimlar(bitta tadqiqot guruhi tarkibida ishlashgacha) orqali individual yo'naltirilgan ta'lim holatini yaratish; o'quv-ilmiy va tarbiyaviy ishlarning ochiq havoda va sog'lomlashtirish.
REFERENCES
1. "O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi PQ-3035-sonli qarori
2. Boboyeva D. R. Tevarak-atrofni o'rganishda maktabgacha katta yoshdagi bolalarning boglanishli nutqini rivojlantirish. T.: 2001
3. Rahimov SH. Asosiy vazifa - bolalarni ta'limga qamrab olish.// "Maktabgacha ta'lim'jurnali, 3-son, 2017, 2 bet.
4. Zaynutdinova M.B, Mavlonov N.Sh. Nutiqni tanishda ovozli interfeys texnologiyalaridan foydalaniladigan dasturiy maxsulotlar taxlili va istiqbollari, TATU Qarshi filiali Respublika ilmiy-amaliy koferensiya 20-21-aprel 2018-yil, 340-341
5. F.R. Valiyeva, Sh.Kurbonov Continuity in the education system // Wschodnioeuropejskie // East european science journal 12(52)2019 45-52. 2020
6. Kalmuratov T.N. Evaluation of the Effectiveness of Management of the Activities of NonState Pre-School Educational Organizations on the Basis of Public-Private Partnership. http://ijmmu.com editor@ijmmu.com ISSN 2364-5369 Volume 9, Issue 9 September, 2022 Pages: 336-340. 4-bet
7. www.ziyo.uz.com.
8. www.pedagog.uz
