CC BY
1MAKTABGA TAYYORLOV GURUHI BOLALARINI IJODIY RIVOJLANTIRISHDA O'YIN VA TASVIRIY FAOLIYAT
INTEGRATSIYASI
Po'lotov Foziljon Usibjonovich
Maktabgacha va musiqiy ta'lim kafedrasi katta o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11295802
Ta'lim-tarbiyaviy jarayonda maktabgacha yoshdagi bola faoliyatidagi yo'nalishlarni namoyon bo'lish darajasini kuzatish natijalari shuni ko'rsatadiki, bola maktabgacha yoshda turli xil faoliyat turlarini sintetik ravishda o'zlashtirgan bo'ladi. Biror bir ob'ektni tasvirlab, uni osongina o'yin holatiga kiritadi. Bunday holda hozirgina chizilgan ob'ekt haqiqatan ham mavjud bo'lgani kabi uning uchun o'yin vaziyatida paydo bo'ladi. Xuddi shunday, o'ynash jarayonida bolada biror narsa chizish kerak bo'lishi mumkin, chizish jarayoni xuddi rasmning o'zi singari o'yinning syujetli davomiga aylanadi. Vaqti-vaqti bilan bolalar faoliyatida yuzaga keladigan o'yin va tasvirning o'zaro bir-biriga singishi ushbu ikkita faoliyat turining birlashtirishning potensial mumkin bo'lgan imkoniyatlari haqida fikr yuritishga undaydi, ya'ni bola faoliyatida integratsion j arayonlar kuzatiladi.
Integratsiya inson faoliyatining barcha sohalarida egallagan bilim va malakalarini muayyan ishni bajarishga yo'naltirishni anglatadi. Ayni paytda integrativ tarzda qo'llaniladigan komponentlarga nisbatan o'sib borayotgan bilimlar va ularga bo'lgan talablar umumiy rivojlanish jarayoni sodir bo'ladi. Ilm-fan, san'at, faoliyatning har xil turlarini farqlash jarayonini chuqurlashtirish qarama-qarshi effektga olib keladigan sabablardan biri - yaxlitlikka intilish, turli sohalardagi bilimlarni birlashtirishdir. Integratsiya hozirgi vaqtda barcha bilim sohalarida global tendensiya hisoblanadi. O'quv jarayoni mazmunini integratsiyalash tendensiyasi nazariyada ham, maktabgacha ta'lim amaliyotida ham kuzatilmoqda [1].
"Falsafiy ensiklopedik lug'atda" integratsiyaga quyidagicha ta'rif berilgan: "Integratsiya (lat. integration - qayta tiklash, to'ldirish, integer - bir butun), ilgari turli xil bo'lgan qismlar va elementlarni bir butunga birlashtirish bilan bog'liq bo'lgan rivojlanish jarayonidir [22].
Integratsiya jarayonlari allaqachon o'rnatilgan tizim doirasida ham (bu holda, ular uning yaxlitligi va uyushqoqligi darajasining o'sishiga olib keladi) va ilgari aloqador bo'lmagan elementlardan yangi tizim paydo bo'lganida ham amalga oshirilishi mumkin. Birlashtirilgan yaxlitning alohida qismlari turli darajadagi avtonomiyaga ega bo'lishi mumkin. Tizimdagi integratsion jarayonlar mobaynida elementlar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik va o'zaro ta'sirlarning hajmi va intensivligi oshadi, xususan boshqaruvning yangi darajalari o'rnatiladi" [3]. Natijada faoliyatni sifatli natija bilan yakunlanishi, muhimi, qulayligi ta'minlanadi.
Ushbu ta'rifda muhim jihati tizim ichidagi elementlarning tartiblanishi hisoblanadi. Integratsiya darajasi har xil bo'lishi mumkin (tarkibiy jihatdan o'xshash bo'lmagan, yaxlitlikni tashkil etuvchi komponentlar, qisman avtonomiyani saqlab qolishi yoki yo'qotishi mumkin). Tartibga solinishi kerak bo'lgan integratsiya komponentlari umumiy maxrajga keltiriladi. Ushbu komponentlarni, qismlarni birlashtirish umumiy maqsad va funksional yo'naltirilganlik sharti bilan ahamiyatlidir.
Shunday qilib, integratsiya - turli xil komponentlarni o'ziga xos yaxlitlik, rivojlanish salohiyatiga ega bo'lgan tizimga birlashtirish faoliyat (harakat)ning yangi turini yuzaga keltirish jarayonidir.
Pedagogika fani sohasida "integratsiya" atamasi fanlarni bir-biriga yaqinlashtirish hamda ularni bir-biridan farqlash jarayoni bilan birlashtirish ma'nosida qo'llaniladi. Л.Г. CaBeHKOBa, Б.П. Юсoвлaрнинг fikrlariga ko'ra hayotning turli sohalarida uchraydigan integratsiya jarayonlari, ayniqsa, hozir dolzarbdir [4].
Integratsiya - bu yaxlitlik to'g'risidagi yagona tasavvurdir, yagona bilim, bu yaxlitlik haqida umumiy xabardorlik, bu ma'lum bir ketma-ketlik va bir-biri bilan aloqada bo'lgan tizimga birlashtirilgan usullar majmuasi orqali tushunilishi mumkin.
Ta'limni tashkil etishga kompleks yondashuv, ko'plab tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, pedagogik jarayonning har qanday komponentiga integratsiyalashgan g'oyalarni, ta'lim berish, tarbiyalash va rivojlantirishning muayyan maqsad va vazifalariga muvofiq amalga oshirish tushuniladi, bu esa ushbu pedagogik jarayonning yaxlitligi darajasining oshishiga olib keladi.
Integratsiya uchun pedagogik jarayonning komponentlari asos bo'ladi: maqsadlar, mazmun, vositalar, usullardir. Pedagogik jarayonning barcha elementlari integrallashgan yaxlitlikni hosil qiladi, bu uni tashkil etuvchi komponentlari va xususiyatlarining oddiy yig'indisidan ancha murakkabroqdir.
Mazkur tadqiqotda integratsiya komponentlari - maktabgacha yoshdagi bola ijodiy rivojlanishining umumiy yo'nalishiga muvofiq - tarzda belgilangan vazifalarni hal etishni ta'minlaydigan yuklaydigan o'yin va tasviriy faoliyatni bir maqsad yo'nalishida qo'llanishidir.
Sxema shaklida o'yin va tasviriy faoliyatni birlashtirish jarayonlarini tasavvur qilamiz.
1)
Ikki xil hodisaning alohida mustaqil mavjudligi: integratsiya mavjud emas, chunki har bir faoliyat mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Bola qiziqish bilan o'ynaydi va keyin berilib rasm chizadi. Shu bilan birga, na o'yin paytida, na chizish jarayonida biron bir faoliyat turini boshqasiga "o'tkazish" ro'y bermaydi.
2)
Ikki xil hodisaning tutash holda mustaqil mavjudligi - integratsiya yo'q. O'yin davomida biron bir yetishmayotgan o'yin predmet zvenosini to'ldirish uchun tasvirdan foydalanish kerak bo'lishi mumkin. Tasviriy faoliyat davomida rasm chizish jarayonida bolaning natijasini rag'batlantirish uchun o'yin vaziyatidan foydalanish zarurati paydo bo'lishi mumkin va ko'pincha paydo bo'ladi. Bu yerda integratsiya yo'q, faqat tutashlik mavjud.
3)
O'yin Rasm
^^ — Faol rivojlanish sohasi
Ikki hodisaning ma'lum bir zonada o'zaro ta'sir ko'rsatishi orqali va o'ziga xos xususiyatlarining saqlanib qolishi bilan birga mavjud bo'lishi (integratsiya mavjud). Bunday holda, o'yin va tasvir bir-biriga aralashib ketadi. Agar o'yin syujeti, uning asosiy tarkibiy komponentlari, mazmun jihatdan tasviriy faoliyat elementlari bilan to'ldirilgan bo'lsa, bu imkonlidir. Bunday o'yin jarayonida bola tasviriy san'at tili haqidagi tasavvurlarini
chuqurlashtiradi, bilim va ko'nikmalarni mustahkamlaydi. O'z navbatida, tasviriy faoliyat o'yin tarzida amalga oshirilishi mumkin va faol o'yin harakati bilan to'ldirilishi mumkin. Ushbu o'zaro singish bolalar faoliyatining ikki turini integratsiyalashdir.
Maktabgacha ta'lim tashkilotidagi "San'at" rivojlanish markazida olib boriladigan ta'limiy jarayonda tasviriy o'yinlar va o'yin tasvirlaridan foydalanish tayyorlov guruhi bolalarini ijodiy rivojlanishining maqbul vositasi ekanligini aniqlashga imkon beradi.
REFERENCES
1. Лaбунскaя Г.В. №o6pa3rnenbHoe TBop4ecrao у детей / Г.В. Лaбунскaя. -М.: Прoсвещение, 1965.-207 с.
2. Филoсoфский слoвaрь / пoд ред. И.Т. Фрoлoвa, М.: HayKa, 2001. - 719 с.
3. Педaгoгикa искyсствa и интегрaция / ред.- сoстaвитель Л.Г. CaBeHKoBa. М.: Институт хyдoжeствeннoгo oбрaзoвaния РАО, 2001. - 440 с.
4. Caвeнкoвa Л.Г. Чeлoвeк в прoстрaнствe мирa и культуры / Л.Г. Caвeнкoвa. - М.: МАГИСТР - ПРЕСС, 2000. - 288 с.
5. Юшв Б., Ka6aKoBa, Г., Caвчeнкo, Л., Cyхoвa, Т. Живoй мир искyсствa / Б. Юшв, Г. Ka6aKoBa, Л. Caвчeнкo, Т. CyxoBa // Дoшкoльнoe вoспитaниe. - 1999. - № 6. - С. 35 - 39.
6. Ta3MaH О.С. О пoнятии детсшй игры / О.С. Ta3MaH // №pa в пeдaгoгичeскoм прoцeссe, - 1989. - С. 3 - 10.
7. ^ддъя^в Н.Н. HoBbrä пoдхoд к рaзвитию твoрчeствa дoшкoльникoв / Н.Н. Пoдъякoв // Bo^o^i психoлoгии. - 1990. - №1. - С. 16-19.
8. Лeoнтьeв А.Н. Прoблeмы рaзвития психики / А.Н. Лeoнтьeв, - М.: МГУ, 1981. -584 с.
9. Kalmuratov T.N. O novoy forme gosudarstvenno-chastnogo partnerstva v oblasti doshkolnogo obrazovaniya. lxvi international correspondence scientific and practical conference «european research: innovation in science, education and technology» Septembr 09-10, 2020 London, United Kingdom Bet.85-88.3-bet
