CC BY
53Scientific Journal Impact Factor
MAKTAB O'QUVCHILARIGA GEOMETRIYA FANINI O'QITISHDA KONSTRUKSIYALASH KO'NIKMASIDAN FOYDALANISH
Annotatsiya: Maqola maktab o 'quvchilarining olgan bilimlarini mustahkamlash bilan bir qatorda ularga yangi tushunchalarni sodda chizmalar orqali tushuntirish bilan ularning fanga bo'lgan qiziqishini orttirish, tasavvur olamini kengaytirish, fanni o 'rganish qiyin degan fikrini tubdan o 'zgartirish uchun qiziqarli masalalar muhukamalari ko 'rib chiqilgan.
Kalit so'zlar: geometriya, konstruksiya, geometriyasi, nuqta, to'g'ri chiziq, kesma, burchak, uchburchak
Аннотация: В статье обсуждаются интересные вопросы, чтобы укрепить знания школьников, повысить их интерес к науке за счет объяснения им новых понятий с помощью простых диаграмм, расширить мир воображения, кардинально изменить представление о том, что наука трудно изучать.
Ключевые слова: геометрия, построение, геометрия, точка, прямая, сечение, угол, треугольник
Abstract: The article discusses interesting issues in order to strengthen the knowledge of schoolchildren, to increase their interest in science by explaining new concepts to them through simple diagrams, to expand the world of imagination, to radically change the idea that science is difficult to study. .
Keywords: geometry, construction, geometry, point, straight line, section, angle, triangle
O'quvchini mantiqiy fikrlashga, izlanishga, ijod qilishga, o'z navbatida mustaqil ta'lim olishga, o'z-o'zini rivojlantirishga tayyorlash maktabning asosiy vazifasidir. Mantiqiy fikrlashni shakllantirishga oid olib boriladigan ta'lim jarayonining asosiy mazmuni va mohiyatini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir. Mantiqiylik, pedagogik tushuncha sifatida ta'limning maqsadi va vositasiga birdek tegishlidir. Ya'ni ta'limdan maqsad, avvalo, mantiqiy fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Ta'limning vositasi sifatida u o'quvchilarga taqdim etilayotgan bilimlarning mantiqiy jihatdan izchilligini ifodalaydi. Ta'lim jarayonida mantiqiy fikrlashga harakat qiladigan o'quvchilarni tarkib toptirish maqsadida ko'plab mutaxassislar izlanmoqdalar. Geometriya materiallarini o'rganish jarayonida
Turdiboyev Sanjar Sobirjon o'g'U JDPI o'qituvchisi
KIRISH
Scientific Journal Impact Factor
o'quvchilarda ziyraklik, diqqat rivojlanadi. Ular geometrik shakllarni tasniflash, tabaqalashtirish, taqqoslashga o'rganadilar[1].
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning mantiqiylik, tarixiylik, izchillik va obyektivlik usullaridan keng foydalanildi. Mazku maqolada maktab o'quvchilariga geometriya fanini o'qitishda konstruksiyalash ko'nikmasidan foydalanish va uning bugungi kundagi ahamiyati haqida fikrlar tahlil qilindi. A. Parmanovning "Tasvirli masalalarni yechishning tasvirni to'ldirish usuli" nomli kitobi metodologik manba bo'lib belgilandi. Shu bilan birga Sh.M. Mirziyoyevning asarlaridan keng foydalanildi.
Geometriya fanini o'rganishda tarixga nazar soladigan bo'lsak, geometriya fanini paydo bo'lishiga ulkan hissa qo'shgan qadimgi yunon matematigi Yevklid (taxminan, eramizdan avvalgi 365-300 yillar) haqidagi ma'lumotlarga duch kelamiz. Bu olim hayoti haqida deyarli aniq ma'lumotlar mavjud emas. Bizga u haqidagi ayrim uzuq-yuluq afsona tarzidagi xabarlar yetib kelgan xolos. Uning eng mashhur asari «Boshlang'ichlar» ga birinchi bo'lib sharh yozga Prokl (V asr), Yevklidning qachon va qayerda tug'ilganligini yoki vafot etganligini aniq aytib bera olmagan. Proklning qayd etishicha «bu arbob alloma» Ptolomey I zamonasida yashagan ekan. Ba'zi biografik ma'lumotlar XII-asrga oid arab qo'lyozmasida saqlanib qolgan: «Yevklid, Naukratning o'g'li «Geometr» nomi bilan mashhur, qadimgi zamon allomasi, kelib chiqishiga ko'ra yunon, yashagan joyi Suriya, Tir o'lkasida tavallud topgan». Afsonalardan birida aytilishicha, podsho Ptolomey geometriyani o'rganishni istab qoladi. Lekin bu oson emasligini bilib, u Yevklidni o'z huzuriga chorlaydi va matematikani o'rganish uchun oson yo'llarni ko'rsatishini so'raydi. «Geometriya uchun shohona yo'l yoq» - deb aytadi Yevklid, va bu jumla bizning davrimizga qanotli ibora ko'rinishida yetib kelgan. Yevklid fazoda atomlar harakatini ilgari suruvchi g'oyalariga asoslangan o'ziga xos fazo geometriyasini yaratdi. Undagi eng sodda geometrik obyekt bu - nuqta[2].
Masala. c nur M uchli (ab) burchakning tomonlari orasidan o'tadi. a, b, c nurlarda mos ravishda A, B, C nuqtalar olingan. ÀAMC = 400, AMAC = 600, ACMB = 300, ÀMBC = 500. M, A, C, B nuqtalardan va ularni ketma - ket tutashtiruvchi to'rtta kesmadan iborat figura to'rtburchak bo'lmasligini isbotlang(l-rasm).
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Scientific Journal Impact Factor
b
M
B
1-rasm
Yechilishi. Uchburchak burchaklari yig'indisi 180° ga teng. Demak, ÀMCA = 800, ÀMCB = 100°. AB kesma c nurni X nuqtada kesib o'tsin. MXA va MXB qo'shni burchaklar, shuning uchun ularning gradus o'lchovlari yig'indisi 180° ga teng. C nuqta MX kesmada yotsin. U holda MCA burchak CAX uchburchakka nisbatan tashqi burchak (1-rasm), demak, u CXA burchakdan katta. MCB burchak CXB uchburchakka nisbatan tashqi burchak, demak, u CXB burchakdan katta. Natijada MCB va MCA burchaklarning gradus o'lchovlari yig'indisi CXA va CXB burchaklarining gradus o'lchovlari yig'indisidan kata, ya'ni 1800 dan kata. Bu esa olingan natija: ÀMCA = 800, ÀMCB = 100° ekanligiga ziddir, bundan MCA va MCB burchaklarning yig'indisi1800 ga tengligi kelib chiqadi.
C nuqta c nurda MX kesmadan tashqarida yotsin va C1 nuqtani egallagan bo'lsin. U holda AXM burchak XAC1 uchburchakka nisbatan tashqi burchak bo'ladi, shuning uchun u MC1A burchakdan katta. MXB burchak XBC1 uchburchakka nisbatan tashqi burchak va shuning uchun u MC1B burchakdan katta. Biroq bu holda MXA va MXB burchaklarning gradus o'lchovlari yig'indisi MC1A va MC1B burchaklarning gradus o'lchovlari yig'indisidan, ya'ni 1800 dan katta, buning esa bo'lishi mumkin emas.
Shunday qilib, C nuqta MX kesmada yotishi mumkin emas va XM nurga to'ldiruvchi nurda ham yotishi mumkin emas. Yagona hol: C nuqta X nuqta bilan ustma-ust tushishi qoldi. Biroq bu holda uchta A, B va C nuqta bitta to'g'ri chiziqda yotadi. Demak, shartda aytilgan figura to'rtburchak emas. (Masalani yechayotganda biz quyidagini isbotlaganimizni aytib o'tamiz: CM nurdan turli tomonlarda gradus
Scientific Journal Impact Factor
o'lchovlari yig'indisi 180° ga teng MCA va MCB burchaklar qo'yilgan bo'lsa, u holda ular qo'shni burchaklardir)[3].
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, maqolada masalalar yechish jarayonida yechimni topish maqsadida qanday tahlil qilish kerakligi, geometriyani o'rganayotganda o'xshashlikdan, umumlashtirishdan, konkretlashtirishdan qanday foydalanish kerakligi ko'rsatilgan.
1. A. Parmanov, "Tasvirli masalalarni yechishning tasvirni to'ldirish usuli", JSPI Ilmiy nashrlar arxivi, 2020
2. S.S.Turdiboyev "Geometriya fanini o'qitishda axborot texnologiyalarining o'rni" Ta'limda axborot texnologiyalari, Jizzax, 2021
3. E.E.CeMëHOB 'TeoMeTpH^HH ypraHaMro" TomKeHT "YKUTyBHH" 1990
XULOSA
REFERENCES
