CC BY
180 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
MAHALLIY DAVLAT HOKIMIYATI ORGANLARIDA DAVLAT XIZMATCHILARINING KADRLAR ZAXIRASINI SHAKLLANTIRISH VA
POTECIALINI OSHIRISH.
G'aniyev Elyor
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi stajyor-
tadqiqotchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10144260
Abstract. Effective and high-quality functioning of the public administration and civil service system is impossible without a well-structured process of staffing government bodies. Civil servants, namely their level of professionalism, largely determine the quality and level of public administration, and the population's satisfaction with the activities of government bodies. That is why personnel policy is the most important link in the public administration system. One of the tools for implementing the personnel policy of individual government bodies is the personnel reserve.
Keywords: incentive payments, bonuses, remuneration, public administration, civil servant, salary, rate, employment contract.
Аннотация. Эффективное и качественное функционирование системы государственного управления и государственной службы невозможно без грамотно выстроенного процесса кадрового обеспечения органов власти. Государственные служащие, а именно уровень их профессионализма, во многом определяют качество и уровень государственного управления, удовлетворенность населения деятельностью государственных органов. Именно поэтому кадровая политика является наиважнейшим звеном в системе государственного управления. Одним из инструментов реализации кадровой политики отдельных государственных органов является кадровый резерв.
Ключевые слова: стимулирующие выплаты, премии, оплата труда, государственное управление, государственный служащий, оклад, ставка, трудовой договор.
Annotatsiya. Davlat boshqaruvi va davlat xizmati tizimining samarali va sifatli faoliyat ko'rsatishini davlat organlarini kadrlar bilan ta'minlashning puxta tuzilgan jarayonisiz amalga oshirib bo'lmaydi. Davlat xizmatchilari, ya'ni ularning kasbiy mahorat darajasi ko'p jiha tdan davlat boshqaruvi sifati va darajasini, aholining davlat organlari faoliyatidan qoniqishini belgilaydi. Aynan shuning uchun ham kadrlar siyosati davlat boshqaruvi tizimining eng muhim bo'g'inidir. Ayrim davlat organlarining kadrlar siyosatini amalga oshirish vositalaridan biri kadrlar zahirasi hisoblanadi.
Kalit so'zlar: rag'batlantirish to'lovlari, mukofotlar, mehnatga haq to'lash, davlat boshqaruvi, davlat xizmatchisi, ish haqi, stavka, mehnat shartnomasi.
Kirish: Ishdagi tadqiqotning maqsadi davlat xizmatida kadrlar zaxirasi tizimini shakllantirishning nazariy va uslubiy asoslarini o'rganish va davlat boshqaruvi tizimida kadrlar bilan ishlashni takomillashtirish yo'nalishlarini aniqlash, shuningdek, davlat xizmatida kadrlar zaxirasini shakllantirishni takomillashtirish bo'yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, kadrlar zaxirasi davlat boshqaruvini kadrlar bilan ta'minlashning asosiy usullaridan biri hisoblanadi, biroq uni shakllantirish va undan keyingi foydalanish jarayoni davlat xizmatining samarali rivojlanishiga va davlat boshqaruvi tizimiga to'sqinlik qiluvchi bir qator kamchiliklarga ega.
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
Ushbu ishning uslubiy asosini ham umumiy ilmiy (tahlil, sintez, tizimli usul) va boshqa usullar (qiyosiy huquqiy, rasmiy huquqiy usul, huquqiy prognozlash usuli) tashkil etadi.
Bunda maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:
1. O'zbekiston Respublikasi davlat organlarining kadrlar siyosatida kadrlar zaxirasini shakllantirish va undan foydalanish tartibini o'rganish;
2. Har xil turdagi kadrlar zahiralari faoliyatining me'yoriy-huquqiy bazasini o'rganish;
3. Davlat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi misolida kadrlar rezervi faoliyati samaradorligi va maqsadga muvofiqligini hamda davlat organining kadrlar siyosatida foydalanishni tahlil qilish;
4. Davlat Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining kadrlar zaxirasini, shuningdek, kadrlar zaxirasining boshqa turlarini shakllantirish va ulardan foydalanish jarayonini takomillashtirishning mumkin bo'lgan yo'llarini taklif qilish.
Ushbu maqolaning amaliy ahamiyati kadrlarni tanlash va ularni yanada rivojlantirish jarayonini tizimlashtirish va takomillashtirish orqali har xil turdagi kadrlar zaxirasini shakllantirish va ulardan kadrlar siyosatida foydalanish jarayonini isloh qilish variantlarini ishlab chiqish va taklif qilishdan iborat.
Asosiy qism. Har qanday tizimning ishlashini takomillashtirish va isloh qilish jarayonida uning faoliyatining nazariy asoslarini aniq tushunish, uning shakllanishi va rivojlanishining asosiy qonuniyatlarini bilish, shuningdek, ushbu tizimni tavsiflovchi asosiy ta'rif va tushunchalarni tushunish kerak.
Kadrlar zaxirasi kabi muassasani o'rganish va tadqiq qilishda, birinchi navbatda, kadrlar zaxirasi tushunchasining o'zi nimani anglatishini, ilmiy adabiyotlarda, shuningdek, davlat xizmatlari tizimini hamda mehnat faoliyatini tartibga soluvchi turli huquqiy hujjatlarda qanday talqin qilinishini aniq belgilash kerak.
Davlat xizmati va davlat xizmatida kadrlarni boshqarish bo'yicha ixtisoslashtirilgan darsliklarda kadrlar zaxirasining quyidagi ta'riflari mavjud:
Kadrlar zaxirasi - bu lavozimda ko'tarilish uchun zarur bo'lgan kasbiy, ishbilarmonlik, shaxsiy va ma'naviy-axloqiy fazilatlarga ega bo'lgan, tashkilotdagi muayyan lavozimlarni egallash uchun o'z lavozimlarida o'zini ijobiy ko'rsatgan, zarur tayyorgarlikdan o'tgan va belgilangan mezonlar asosida maxsus tuzilgan, istiqbolli xodimlar guruhidir.
Kadrlar zaxirasi - davlat xizmatchilarining jamlanma reestri va davlat xizmatchilaridan (fuqarolardan) kelib tushgan arizalar hisobga olingan holda shakllantirilgan, belgilangan tartibda kasbiy tanlovdan o'tgan va shuning uchun davlat xizmatini egallash huquqiga ega bo'lgan shaxslar ro'yxati, tanlovsiz lavozimlar, shuningdek, kasbiy qayta tayyorlash, malaka oshirish yoki stajirovkaga yuborish huquqi.
Davlat xizmatining kadrlar zaxirasi deganda, yakka tartibdagi tanlash va har tomonlama baholash asosida maxsus tayyorgarlikdan o'tgan davlat lavozimlari hamda yuqori lavozimga ko'tarilish uchun zarur kasbiy, ishbilarmonlik, shaxsiy va ma'naviy-axloqiy fazilatlarga ega bo'lgan xodimlarning maxsus tashkil etilgan guruhi tushuniladi.
Kadrlar zaxirasi tushunchasining bir qator ilmiy talqinlarini tahlil qilib, ushbu kontseptsiyaning qonunlardagi kontekstlardan foydalangan holda, shuningdek ularni ijro etuvchi hokimiyat organlarida qo'llash amaliyotidan foydalangan holda biz kadrlar zaxirasining universal va umumlashtirilgan kontseptsiyasini shakllantirishimiz mumkin: Davlat xizmatining kadrlar zahirasi - bu tizimlashtirilgan ro'yxat, yig'ma reestr bo'lib, u ma'lum bir guruhning davlat xizmatida lavozimga ko'tarilish va lavozimni egallash uchun ariza bergan davlat xizmatchilaridan,
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
shuningdek davlat xizmatida bo'lmagan fuqarolardan iborat bo'lgan, davlat qonunchiligida belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tgan, shuningdek, muayyan malaka talablariga javob beradigan bo'sh lavozimni egallashni xohlaydigan fuqarolardir.
Shunday qilib, ilmiy adabiyotlarni o'rganib chiqib, biz shunday xulosaga kelishimiz mumkin: kadrlar zaxirasi tushunchasi normativ-huquqiy hujjatlarda mustahkamlangan bir ma'noli, aniq formulaga ega emas, balki turli ilmiy va o'quv adabiyotlarida keng va o'zgaruvchan talqin qilinadi.
Asosiy maqsadga hamda hamma tizimlarda kadrlar zaxirasiga erishish uchun quyidagilar
zarur:
- rahbar kadrlar zaxirasi yaratilgan lavozimlarga nomzodlarni o'z vaqtida tanlashni ta'minlash. Bu boshqaruvchilar boshqaruv salohiyati yuqori bo'lgan boshqaruvchilar orasidan tanlanishi kerak;
- boshqaruv xodimlarini maqsadli tayyorlash va malakasini oshirishni amalga oshirish;
- strategik istiqbolda davlat boshqaruvi va mahalliy o'zini o'zi boshqarish tizimining kadrlar salohiyatini oshirish, shu jumladan respublika, hududiy va mahalliy hokimiyat organlarining kadrlar salohiyatini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish.
Har qanday faoliyat singari, boshqaruv kadrlari zaxiralari bilan ishlash ham ma'lum tamoyillar asosida amalga oshiriladi. Bu tamoyillar quyidagilar:
- boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarga, ularni tayyorlash va shaxsiy va kasbiy malakasini oshirishga qo'yiladigan talablar va tanlash mezonlarini shakllantirishda qoidalar birligi tamoyili, boshqaruv kadrlari zaxirasini samarali amalga oshirish yo'nalishlari va usullari;
- maqsadli rahbarlik lavozimlarini egallash uchun nomzodlarni tizimli tanlash va tayyorlash tamoyili;
- boshqaruv potentsialining barcha tarkibiy qismlarini, shuningdek uning rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillarni tahlil qilish asosida boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarning shaxsiy va kasbiy resurslarini baholashga tizimli yondashish tamoyili, joriy samaradorlikni ham hisobga olgan holda, samaradorlik va shaxsiy rivojlanish salohiyati;
- boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarning kasbiy fazilatlarini doimiy ravishda takomillashtirish tamoyili.
Boshqaruv kadrlari zahiralarining har bir darajasi uchun maqsadli lavozimlar ro'yxati aniqlanadi va tuziladi, ularni almashtirish birinchi navbatda boshqaruv kadrlari zaxirasidan rejalashtirilgan. Boshqaruv kadrlari zaxirasining hajmi boshqaruv kadrlari zaxirasini tashkil etuvchi har bir sub'ekt tomonidan boshqaruv kadrlariga joriy va kelajakdagi ehtiyojdan kelib chiqqan holda tuziladi.
Boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslar to'g'risidagi ma'lumotlarni yanada qulayroq va yaxshiroq qayd etish uchun ular to'g'risidagi ma'lumotlar elektron ma'lumotlar bazalariga kiritiladi. Boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirish va yangilash boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirish sub'ektlari tomonidan belgilangan muddatlarda amalga oshiriladi.
Boshqaruv kadrlari zahirasi darajasiga muvofiq rahbar kadrlar zaxirasiga nomzodlar ko'rsatish, shuningdek ularni boshqaruv kadrlari zaxirasi uchun taklif berish vakolatiga ega bo'lgan mansabdor shaxslarning ro'yxati belgilanadi.
Boshqaruv kadrlar zahirasi - boshqaruv kadrlari zaxirasiga nomzodlarning istiqbolli boshqaruvchilarni aniqlash va shaxsiy va kasbiy malakasini oshirish maqsadida respublika, hududiy yoki mahalliy darajada amalga oshiriladigan maxsus dasturlar, loyihalar va tadbirlarda ishtirok etishini hisobga olgan holda tuzilishi mumkin. Boshqaruv kadrlari zaxirasini
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
shakllantiruvchi sub'ektning qarori bilan tegishli darajadagi boshqaruv kadrlari zaxirasiga nomzodlarni yakuniy baholashda bunday dasturlar, loyihalar va tadbirlarda ishtirok etish natijalari hisobga olinishi mumkin.
Umumiy qabul qilingan talablarga muvofiqligini baholash natijalariga ko'ra, shuningdek, shaxsiy va boshqaruv qobiliyatlari va fazilatlari to'liq tahlil qilingandan so'ng, nomzodlar ma'lum reyting balllarini oladilar. Olingan ballar asosida nomzodlar uch yildan ortiq bo'lmagan muddatga kadrlar zaxirasiga kiritiladi.
Boshqaruv kadrlar zaxirasini yaratuvchi sub'ektning qaroriga ko'ra, boshqaruv kadrlari zahirasiga kiritilgan shaxsning shaxsiy va kasbiy rivojlanishini o'zgartirish jarayonini hisobga olgan holda, uning boshqaruv kadrlar zaxirasida bo'lish muddati ma'lum bir vaqtga uzaytirilishi mumkin.
Boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarning shaxsiy va kasbiy resurslarini o'rganish va baholash asosida tegishli tayyorlov dasturlari, shaxsiy va kasbiy rivojlanish dasturlari ishlab chiqiladi. Boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarni tayyorlashning asosiy mazmuni, yo'nalishlari va usullari shaxsiy malaka oshirish rejalarida aks ettirilgan bo'lishi kerak.
Boshqaruv kadrlari zaxirasidan foydalanish va qo'llashning asosiy yo'nalishlari quyidagilar:
- vakantda turgan yuqori lavozimlarga tayinlash, shu jumladan, kadrlar resurslarini boshqaruv bo'g'inlari va sohalari bo'yicha optimal taqsimlash uchun lavozimlar o'rtasida o'tkazish;
- davlat va jamiyat hayotining turli sohalarida davlat siyosatini takomillashtirishga qaratilgan eng muhim loyihalar va tadbirlarni boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarni jalb qilgan holda amalga oshirish;
- boshqaruv kadrlari zaxirasiga kiritilgan shaxslarni boshqa darajadagi boshqaruv kadrlari zaxirasini tayyorlash uchun jalb qilish.
Boshqaruv kadrlari zaxirasini shakllantirishda maqsadli lavozimlar orasidan bo'sh lavozimlar paydo bo'lgan taqdirda, ushbu lavozimlarga tayinlash birinchi navbatda boshqaruv kadrlari zaxirasidan amalga oshiriladi.
Xulosa. Kadrlar zaxirasi davlat xizmati tizimini rivojlantirish va uni kadrlar bilan ta'minlash uchun mo'ljallangan eng istiqbolli institutlardan biridir. Bu mexanizm davlat boshqaruvi sohasidagi eng istiqbolli, iqtidorli, qobiliyatli, malakali mutaxassislarni davlat xizmatiga jalb etishga yordam beradi. Shuningdek, kadrlar zaxirasi davlat xizmatchisining malakasini oshirish va uning kelgusida martabasi o'sishi uchun zarurdir.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, kadrlar zaxirasi davlat xizmatidagi zarur institut bo'lib, uning yuqori malakali kadrlar bilan ta'minlanishiga hissa qo'shadi, lekin islohotlarni va kadrlar zaxirasi tarkibiga kiritilgan shaxslar bilan ishlashning muayyan yangiliklari va usullarini joriy qilishni talab qiladi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, kadrlar zaxirasi davlat xizmatidagi zarur institut bo'lib, uning yuqori malakali kadrlar bilan ta'minlanishiga hissa qo'shadi, lekin islohotlarni va kadrlar zaxirasi tarkibiga kiritilgan shaxslar bilan ishlashning muayyan yangiliklari va usullarini joriy qilishni talab qiladi.
REFERENCES
1. Belyaev, A.P. Davlat xizmati va kadrlar siyosati asoslari // Huquqiy dunyo. - 2019 yil 6-son -25-b.
0 n 0 O IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L 0 AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
2. Bagaev, S. Rossiyada fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishini huquqiy tartibga solish istiqbollari: aspirantlar va tadqiqotchilarning ilmiy ishlari to'plami. - M.: OKT ANT "Akademik xalqaro institut", 2017 - B.55.
3. Reent, Ya.Yu. Jamoatchilik nazorati komissiyalari hamda jinoiy tizimi organlari va muassasalari o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning ayrim shakllari // Davlat va huquq. Huquqiy fanlar. 2017 yil - 51-57-betlar.
4. O'zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi.
5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 3-oktabrdagi "O'zbekiston Respublikasida kadrlar siyosatini va davlat xizmati tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi PF-5843-son Farmoni. (Decree of the President "On measures to radically improve the personnel policy and public service system in the Republic of Uzbekistan" in 3rd of October 2019.)
6. Glazunova N. I. Davlat boshqaruvi tizimi. M., 2003. B. 8.
7. Xamedov I. Davlat xizmati to'g'risidagi kontseptsiya va qonun loyihasi to'g'risida // Jamiyat va boshqoruv. 2017. No 3. 144-b.
8. Said-G'oziyeva N. Sh. O'zbekiston Respublikasida davlat xizmatini isloh qilish masalalari (Вопросы реформирования государственной службы в Республике Узбекистан). Toshkent, 2008 yil.
