16Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
LEONTICE TURKUM TURLARINING BIOEKOLOGIK XUSUSIYATLARI
VA AHAMIYATI
N. F. Boboqandov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali, assistent
Z. B. Nomozova
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti, dotsent
nboboqandov@gmail.com
Tadqiqot natijalari o'simlikni saqlash va boshqarishga ta'sir qilishi mumkin. Cheklangan geografik diapazonni hisobga olgan holda, o'simlikning biologiyasi, ekologiyasi va potentsial foydalanish imkoniyatlarini tushunish uni barqaror boshqarish va saqlash strategiyalarini ishlab chiqishga yordam beradi. Umuman olganda, tadqiqot natijalari Leontice ning taksonomiyasi, biologiyasi va potentsial qo'llanilishi haqida qimmatli tushunchalarni beradi
Kalit so'zlari: Turkum, adir, potentsial, ekologiya.
The results of the research can affect the conservation and management of the plant. Given its limited geographic range, understanding the plant's biology, ecology, and potential uses can help develop strategies for its sustainable management and conservation. Overall, the study results provide valuable insights into the taxonomy, biology, and potential uses of Leontice
Keywords: Category, hill, potential, ecology.
Kirish. Leontice Berberidaceae - Zirkdoshlar oilasiga ma'nsub bo'lib hozirgi vaqtda oilaning 14 turkumga mansub 650 dan ziyodroq turlari bo'lib, ular 4 oilachaga birlashtiriladi. Vakillari o't, daraxtlardan iborat. Ular Yer sharining barcha mintaqalarida keng tarqalgan. Oila vakillarining eng muhim o'ziga xos belgisi ginetseyining soxta monomerligi va 2 (3) karpella (mevabarglari) dan tuzilganligidir. Gulqo'rg'on barglari 6 tadan, kosachasi tojsimon, rangli, changchilari asosan 6 ta, ba'zan 4-18 ta, barchasi gulo'rnida halqa holida joylashgan. To'pguli poya uchida yoki barg qo'ltig'ida joylashgan shingil. Mevasi ko'sak, rezavor.
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
O'zbekistonda 4 turkum vakillari mavjud, shundan 3 turkumi
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
yovvoyi, 1 ta turkumi esa madaniy manzarali o'simliklardir (Magoniya).
Foydalanilgan materiallar va usullar. Yer yuzida yersovun - Leontice turkumining 4 turi mavjud bo'lib, barchasi tuganaksimon yo'g'onlashgan ildizpoyali efemeroidlar. Barglari 2 marta uchtadan yoki patsimon qirqilgan. To'pguli shingilsimon yoki ro'vaksimon. Tugunchasi 2-4 urug'kurtakli, pufaksimon mevali. Ulardan Eversman yersovuni (L. ewersmannii Bunge) cho'llarda, adir va tog'larning pastki qismida tarqalgan. Havolovchi yersovuni (L. incerta Pall) esa tog'larning o'rta va pastki qismining shag'al tosh tuproqli yonbag'rlarida o'sadi. Turkumning (L. armeniaca Boivin va L. leontopetalum L) turlari ham bor. Bu turlarning ildizpoyalari kraxmalga boy, ammo zaharli[1,2]. Geobotanik ko'rsatkichlar I.I. Granitov [3], o'simliklarning ontogenezini Т.А. Rabotnov [1960], Е.L. Nuximovskiy [1976] usullari asosida o'rganildi[4,5].
Olingan natijalar va ularning tahlili. Leontice turkumning O'zbekistonda 2 turi uchraydi (L. ewersmannii Bunge va L. incerta Pall). Leontice nomi yunon tilidan tarjima qilingan leon "sher" degan ma'noni anglatadi, chunki ba'zi turlarning barglari sher panjasining izi bilan o'xshashligi sababli.
L. ewersmannii Bunge - barglari murakkab, tuganaksimon ildizpoyali o'simlik hisoblanadi. Bo'yi 40-50 sm ga yetadi, tuganaksimon yo'g'onlashgan ildizpoyasi tuxumsimon, diametiri 15 smgacha. Ildizpoyasi 40 sm gacha chuqurda joylashadi. Keng g'ilofli pastki qismida barglar joylashgan, barglar poyani g'ovak qismida joylashganligi sababli bazal bo'lib ko'rinadi.
Apikal barglari soni 1-3 tagacha. Gullari apikal ratsemoz, panikulyatsiyasimon, gullari 1,5 - 2, 3,5 sm gacha, mevalari 4-9 mm, urug'i 1, 3 dona sharsimon shaklda bo'ladi. Gullari 10-25 guldan iborat, gullari mart aprel oyining o'rtalaridan boshlab, 10-15 kun davomida gullaydi(1-a rasm).
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
a
Volume 4 | SamTSAU Conference | 2023 O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy
b
1-rasm. Leontice ning morfologik ko'rinishi (a - L. Ewersmannii Bunge, b - L. incerta Pall)
L. incerta Pall - havolovchi yersovuni barglari murakkab, ildizpoyali o'simlik hisoblanadi. Balandligi 10-15 smga yetadi, ildizpoyasi tuxumsimon, diametiri 5-10 smgacha. Ildizpoyasi 20 sm gacha chuqurda joylashadi. Keng g'ilofli pastki qismida barglar joylashgan bo'lib, barglar poyani g'ovak qismida joylashganligi sababli bazal bo'lib ko'rinadi. Apikal barglari soni 1-3 tagacha. Mevalari 3-5 mm, urug'i 2, 4 dona sharsimon shaklda bo'ladi.
Urug'lar yetilgandan so'ng havo bilan to'lgan pufakchalar gulpoyadan bandi bilan uziladi hamda apikal qismi yoriladi va yer ustida shamol ta'sirida yumalab harakatlanib urug'larini tarqatadi. L. incerta Pall mayda shag'alli, qumloqlarda o'sishga moslashgan(1-b rasm).
2-rasm. L. Ewersmannii ning yer yuzi bo'ylab tarqalishi
Leontice Janubi-Sharqiy Yevropa, O'rta va Sharqiy Osiyo, Xitoyning dasht va chala cho'llarida tabiiy sharoitda o'sadigan turlari mavjud.
L. ewersmannii Bungening vatani O'rta Osiyo, jumladan Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston va O'zbekistonning bir qismi. U odatda baland tog'li o'tloqlarda va tosh yon bag'irlarida uchraydi, shuningdek, o'rmon bo'shliqlarida va daryo qirg'oqlarida ham uchraydi.
May 12-13
681
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
L. ewersmannii Bunge o'zining tabiiy diapazoni ichida tarqoq tarqalgan va biron bir hududda unchalik ko'p emas. Hindiston va Pokistonning g'arbiy Himoloy mintaqasida, shuningdek, g'arbiy Xitoyning ba'zi qismlarida ham bo'lishi ma'lum. L. ewersmannii Bunge keng tarqalgan emas va dorivor maqsadlarda foydalanish uchun asosan yovvoyi tabiatdan yig'ib olinadi. Uning tabiiy holda tarqalishining qisqarishi kuzatilmoqda, ba'zi hududlarda tabiatni muhofaza qilish uchun tashvishlanadigan tur hisoblanadi. (2-rasm).
3-rasm. L. incerta Pall ning yer yuzi bo'ylab tarqalishi
L. incerta Pall tarqalish diapazoni Markaziy Osiyoni qamrab oladi. Yarim cho'lda o'sadi. L. incerta Pall ham O'rta Osiyo florasining muhim tarkibiy qismi bo'lib, turli organizmlar uchun oziq-ovqat manbai va yashash joyi bo'lib xizmat qiladi. Bu o'simlikni dorivor maqsadlarda foydalanish uchun haddan tashqari ko'p yig'ib olish xavfi ostida, bu esa muhim o'simlik turini saqlab qolishga qaratilgan saqlash harakatlari zarurligini ta'kidlaydi(3-rasm).
Xulosa: Tadqiqot natijalari o'simlikni saqlash va boshqarishga ta'sir qilishi mumkin. Cheklangan geografik diapazonni hisobga olgan holda, o'simlikning biologiyasi, ekologiyasi va potentsial foydalanish imkoniyatlarini tushunish uni barqaror boshqarish va saqlash strategiyalarini ishlab chiqishga yordam beradi. Umuman olganda, tadqiqot natijalari Leontice ning taksonomiyasi, biologiyasi va potentsial qo'llanilishi haqida qimmatli tushunchalarni beradi, bu o'simlikka asoslangan yangi dori-darmonlarni ishlab chiqish, shuningdek o'simlikni saqlash va boshqarish uchun ta'sir ko'rsatadi.
May 12-13
682
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
REFERENCES
1. Gafurova G.Sh., Saydullayeva I.S., Nomozova Z.B., Boboqandov N.F., Shomirzayev T.J. (2022). Leontice Ewersmannii Bungi ning ba'zi biologik xususiyatlari. Food safety: global and national problems iv international scientific and practical conference, 106-108 b.
2. Bobokandov, N., & Nomozova, Z. (2023). Change in the number of plant bushes through the grazing gradient of southern Kyzylkum. Science and innovation in the education system, 2(4), 123-129.
3. Гранитов И.И. Растительный покров Юго - Западного Кызылкума. В 2-х т.Ташкент: Фан, 1964. Т. 1. -335 с.
4. Нухимовский Е.Л. Экологическая морфология некоторых лекарственных в естественных условиях их произрастания//Раст. ресурсы. -Л.: 1976. Т.12. вып.1.
5. Работнов Т.А. Методы определения возраста и длительности жизни у травянистых растений. М.-Л.: Изд. АН СССР, 1960. -С. 240-262.
6. Nomozova Z.B., Boboqandov N.F. (2018). Tikanli artishokning (Cynara scolyumus L,) ontogenezi. Respublika ilmiy amaliy anjuman, 116-118 b.
7.Bobokandov N., Nomozova Z. B., Oltiboyeva M.G. (2017). Fodder quality of cynara scolymus L. in the condition of Samarkand region in Uzbekistan. Respublika ilmiy- nazariy anjumani: Nukus, 364-366 b.
7. http://powo.science.kew.org
8. https://www.gbif.org.
- С.3-15.
May 12-13
